Antoni Bądkowski
Zmiany, jakie do obecnego stanu
prawnego wprowadza Księga
pierwsza Kodeksu cywilnego :
(dokończenie)
Palestra 9/1(85), 39-48
1965
N r 1(85) Z m ian y, Jakie w p ro w a d za K sięga 1 k. c. 3»
związane jego treścią i orzeka samodzielnie na podstaw ie całokształtu okoliczności. Prezydium NRA z ty tu łu sprawowanego nadzoru może w kadżej chwili uchwałę K om isji Samopomocy Koleżeńskiej zmienić lub uchylić i przekazać spraw ę do po nownego rozpoznania, jak rów nież może podjąć uchw ałę w spraw ie zapomogi -r- w e w łasnym zakresie.
Środki finansowe Funduszu składają się ze składek adw okatów i z dotacji. S k ład k i ustala corocznie Naczelna Rada Adwokacka. Składka obciąża każdą Izbę w zależności od liczby w pisanych na listę adwokatów, z wyłączeniem jednak po b ierający ch zapomogi. Tak obliczone składki rada adw okacka przekazuje co m ie siąc do Naczelnej R ady Adwokackiej bez względu na fak t uregulow ania składek przez poszczególnych adwokatów.
Składkę w kwocie 30 zł. mies. ustaloną na rok 1964 na plenarnym posiedzeniu Naczelnej Rady Adwokackiej w dniu 29 lutego 1964 r. Prezydium NRA uchwałą z dnia 19 listopada 1964 r. obniżyło do kw oty 20 zł miesięcznie na okres od 1 paź d zie rn ik a 1964 r. do 31 grudnia 1965 roku.
ANTONI BĄDKOWSKI
Zmiany, jakie do obecnego słanu prawnego
wprowadza Księga pierwsza Kodeksu cywilnego
(dokończenie) DZIAŁ IV
Wady oświadczenia woli *
Odpowiednikiem tego działu jest w p.o.p.c. Dział V Tytułu III pod tą samą n azw ą.
Art. 82, dotyczący n i e w a ż n o ś c i o ś w i a d c z e ń w o l i z p o w o d u s t a n u
p s y c h i c z n e g o osoby składającej oświadczenie, pow tarza treść a rt. 69 p.o.p.c., z tą tylko różnicą, że w przyjętym przez p.o.p.c. określeniu tego stanu jako w y łączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji spójnik „i” został zamieniony n a „albo”, przez co oba przym iotniki mogą być stosowane alternatyw nie. Na sku te k tej zm iany następuje zbliżenie niektórych stanów objętych art. 82 do stanu przym usu, który jednak nie powoduje nieważności, a tylko daje praw o uchyle n ia się od skutków oświadczenia woli, jeżeli położenie przymusowe zostało w y w o łan e groźbą (art. 87) lub dało pole do wyzysku (art. 388). Orzecznictwo będzie m usiało określić, w jakich w ypadkach oświadczenie woli świadome, lecz nie bę dące w yrazem swobodnej decyzji, 'będzie nieważne, jako podpadające pod przepis « r t. 82.
Poza tym zam iast użytego w p.o.p.c. określenia „niedorozwój psychiczny” użyto t>ardziej prawidłowego pod względem medycznym określenia „niedorozwój um y sło w y ”.
-A n t o n i B ą d k o w s k i Nr 1(85)
c z e ń w o l i , jest z drobną popraw ką stylistyczną powtórzeniem treści art. 70 p.o.p.c.
P a ra g ra f 2 a rt. 83 dotyczy p r a w o s ó b t r z e c i c h i jest odpowiednikiem a rt. 71 p.o.p.c., jednakże ujęcie jest tu ta j inne. Podczas gdy art. 71 p.o.p.c. mówi o sku teczności czynności praw nej dokonanej n a podstaw ie pozornego oświadczenia przez osobę trzecią, k tóra jest w dobrej wierze, art. 83 § 2 k.c., zastrzega ponadto, że chodzi tylko o czynność odpłatną, w w yniku której osoba trzecia nabyw a p raw o lub zostaje zwolniona z obowiązku.
A rt. 84 określa s k u t k i b ł ę d u . O dpow iada on art. 72 p.o.p.c., z tą je d n a k różnicą, że w arunki wym agane do uchylenia się od skutków oświadczenia woli zło żonego innej osobie pod wpływem błędu, a mianowicie w ywołanie przez nią błędu,, choćby nie zawinione, lub świadomość, że druga strona działa pod w pływ em b łęd u , nie dotyczy nieodpłatnych czynności praw nych.
A rt. 85, k tó ry przyrów nuje s k u t k i z n i e k s z t a ł c e n i a o ś w i a d c z e n i ® w o l i przez osobę użytą do jego przesłania do skutków błędu, jest z drobną po p raw k ą redakcyjną pow tórzeniem art. 73 p.o.p.c.
A rt. 86 § 1 określa s k u t k i p o d s t ę p u podobnie ja k art. 74 § 1 p.o.p.c., z ty m zastrzeżeniem , że dopuszcza możność uchylenia się od skutków czynności p ra w n e j z powodu błędu wywołanego podstępem, naw et gdy nie był on istotny i nie doty czył treści czynności praw nej. Określenie to jest w pewnej mierze szersze od okre ślenia przyjętego w p.o.p.c., które m ówią o błędzie nieistotnym oraz o błędzie co do pobudki 'oświadczenia woli.
P a ra g ra f 2 przyrów nuje s k u t k i p o d s t ę p u d o k o n a n e g o p r z e z o s o b ę t r z e c i ą do podstępu strony, jeżeli ta o podstępie w iedziała i nie zaw iadom iła o nim drugiej strony, a więc norm uję tę kw estię tak samo jak a rt. 74 § 2 p.o.p.c. Jednakże w odróżnieniu od p.o.p.c., kod. cyw. — na w zór art. 84 — dodaje w yrazyr. „albo jeżeli czynność praw na była nieodpłatna”.
Przy czynnościach nieodpłatnych nie jest więc w ym agana do uchylenia się od skutków czynności praw nej świadomość strony korzystającej z błędu o podstępie osoby trzeciej.
A rt. 87 określa możność uchylenia się od skutków oświadczenia woli pod w pły wem groźby w sposób identyczny jak a rt. 75 p.o.p.c., którego tekst pow tarza z dro bną zaledwie popraw ką stylistyczną.
A rt. 88 § 1 — tak samo jak art. 76 § 1 p.o.p.c. — wym aga, by oświadczenie o uchyleniu się było dokonane na piśmie. Ponieważ jednak form a pisem na n ie jest tu zastrzeżona pod rygorem nieważności, przeto zgodnie z art. 74 należy przy jąć, że je st ona zastrzeżona tylko dla celów dowodowych, gdy tym czasem w edług p.o.p.c. (art. 63) skutkiem b raku pism a jest nieważność czynności.
P arag ra f 2 a rt. 88, tak samo ja k a rt. 76 § 2, ustanaw ia roczny term in do uchy lenia się, który liczy się od chwili w ykrycia błędu, a w w ypadku groźby — od chwili u stan ia obawy.
DZIAŁ V W arunek
Odpowiednikiem tego Działu jest w p.o.p.c. Dział VI Tytułu III pod tą sam ą nazwą.
A rt. 89, k tó ry otw iera ten Dział i podaje d e f i n i c j ę w a r u n k u , jest odpo w iednikiem art. 77 p.o.p.c. W prowadzone przez Kom isję K odyfikacyjną zm iany m a ją « h arak ter raczej redakcyjny.
Nr 1(85) Z m iany, ja k ie w p row adza K sięga I k. e.
Przede wszystkim więc obok zastrzeżenia, że w arunek nie może być w prow a dzony w w ypadkach przew idzianych przez ustaw ę (jak np. przy sprzedaży nie ruchomości — patrz art. 157 § 1), dodano, że nie może on być w prowadzony rów nież w tedy, gdy w ynika to z właściwości czynności' praw nej.
Ponadto opuszczono określenie „zaw ierający lub rozw iązujący”. Nie oznacza to jednak, żeby k.c. zaniechał rozróżnienia obu tych rodzajów w arunków , gdyż oba te term iny znajdujem y następnie w art. 94.
A rt. 90 pow tarza (z drobną tylko popraw ką stylistyczną) przepis art. 78 p.o.p.c., że z i s z c z e n i e s i ę w a r u n k u n i e m a m o c y w s t e c z n e j , chyba że- zastrzeżono inaczej.,
A rt 91, zaw ierający dyspozycję, że w arunkow o upraw niony może dokonywać czynności, które zm ierzają do zachowania jego praw a, jest pow tórzeniem a rt. 79- p.o.p.c. z niewielkim i popraw kam i stylistycznymi.
A rt. 92 norm uje sytuację, w której chodzi o bezskuteczność czynności r o z p o r z ą d z e n i a p r a w e m w a r u n k o w y m . Jego odpowiednikiem jest a rt. 80 p.o.p.c. Poza nadaniem tem u przepisowi ściślejszej redakcji, k.c. w prow adza pew ne ograniczenie zakresu działania tego przepisu stanowiąc, że rozporządzenia takie- tra c ą moc z chwilą ziszczenia się w arunku, jeżeli „udarem niają lub ograniczają" skutek ziszczenia się w arunku, a nie — jak to przew iduje art. 80 p.o.p.c. — ju ż wówczas, gdy „mogą udarem nić lub ograniczyć” ten skutek. Z powyższego w ynika, że samo zagrożenie skutku nie będzie już wystarczać.
Tak samo jak p.o.p.c., art. 92 chroni praw a osób trzecich działających w dobrej wierze. Podczas jednak gdy p.o.p.c. zadowala się ogólnikową dyspozycją, k.c. roz w ija zasady tej ochrony stanowiąc, że jeżeli „na podstawie rozporządzenia prawem, w arunkow ym osoba trzecia nabyw a praw a lub zostaje zwolniona od zobowiązania,, to stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze doko nały czynności praw nej z osobą nieupraw nioną do rozporządzenia praw em .”
A rt. 93 określa skutki działania strony w celu p r z e s z k o d z e n i a l u b z i s z c z e n i a s i ę w a r u n k u tak samo ja k art. 81 p.o.p.c., z tą jednak różnicą, że k.c. zastępuje przyjęte przez p.o.p.c. określenie działania jako dokonanego „w złej w ierze” określeniem : „w sposób sprzeczny z zasadam i współżycia społecznego”. J a k widać, czynnik subiektyw ny został zastąpiony czynnikiem obiektywnym , odpowia dającym konstrukcji kodeksu.
A rt. 94, który stanow i, że w a r u n e k n i e m o ż l i w y , ja k również w a r u n e k s p r z e c z n y z u s t a w ą l u b z a s a d a m i w s p ó ł ż y c i a s p o ł e c z n e g o pociąga za sobą nieważność czynności praw nej, gdy jest zawieszający, a uważa się go za nie zastrzeżony, gdy jest rozw iązujący — jest odpowiednikiem a rt. 82 p.o.p.c;, którego treść pow tarza z drobnym i popraw kam i redakcyjnym i.
Zauważyć należy, że k.c. pom inął w tym dziale przepis art. £3 p.o.p.c., dotyczący stosow ania przepisów o w arunku do term inów a ąuo i ad quem. Przepis ten zna lazł bardziej odpowiednie m iejsce w śród przepisów o term inach (art. 116).
DZIAŁ VI Przedstawicielstwo
Odpowiednikiem tego działu jest w p.o.p.c. Dział VII Tytułu III pod tą samą. nazwą.
A rt. 95 § 1 stanowi, tak samo ja k art. 84 § 1 p.o.p.c., że c z y n n o ś c i p r a w- n e j m o ż n a d o k o n a ć p r z e z p r z e d s t a w i c i e l a . Jednakże p.o,p.c. p
rze-42 A n t o n i B ą d k o i u s k i Nr 1(89)
-widują w yłączenie od tej zasady tylko w ypadków przewidzianych przez ustaw ę, n ato m iast art. 95 § 1 dodaje, że dotyczy to również wypadków, kiedy takie w y łączenie w ynika z istoty czynności praw nej.
P a rag raf 2 art. 95, który .przew iduje, że czynność praw na dokonana przez przed staw iciela w granicach umocowania pociąga za sobą s k u t k i p r a w n e b e z p o ś r e d n i o d l a r e p r e z e n t o w a n e g o , stanow i dosłowne pow tórzenie art. 84 § 2 p.o.p.c.
A rt. 96 rozróżnia p r z e d s t a w i c i e l s t w o o p a r t e n a u s t a w i e i p r z e d s t a w i c i e l s t w o o p a r t e n a o ś w i a d c z e n i u r e p r e z e n t o w a n e g o . A rty k u ł ten również stanowi dosłowne pow tórzenie art. 85 p.o.p.c
W tym m iejscu należy zaznaczyć, że k.c. nie przejął przepisów zaw artych w a rt. 86 i 87 p.o.p.c. Pierw szy z nich przew iduje, że poza w ypadkam i przew idzianym i •w przepisach szczególnych przedstaw icielam i ustaw ow ym i są rodzice, opiekun i k u ra to r, drugi — że granice um ocowania przedstaw iciela ustawowego określają w ła ściw e przepisy, pełnom ocnika zaś — treść pełnom ocnictwa. Przepisy te uznano nie w ątpliw ie za zbędne, gdyż w ypadki niezdolności do czynności praw nej osób fizycz nych reg u lu je k.c. w art. 12 i nast., zakres zaś umocowania przedstaw icieli u sta w owych tych osób określa kodeks rodzinny i opiekuńczy (art. 98 i nast. oraz a rt. 145 i nast.), a co się tyczy osób praw nych, to a rt. 38 k.c. odsyła uregulow anie sposobu pow ołania i określenia zakresu um ocowania organów osób praw nych do u staw i do opartych n a tych ustaw ach statutów .
A rt. 97 nie m a odpowiednika w p.o.p.c. Stanow i on, że o s o b ę c z y n n ą w l o k a l u p r z e d s i ę b i o r s t w a przeznaczonym do obsługiwania publiczności po czytuje się w razie w ątpliwości za upraw nioną do dokonywania czynności p ra w nych, które zazwyczaj są dokonyw ane z osobami korzystającym i z usług tego przedsiębiorstw a.
Odpowiednikiem tego przepisu je st a rt. 68 Kodeksu handlowego, uchylony przez a r t. VI § 1 przep. w prow adzających k.c.
A rt. 98 określa p e ł n o m o c n i c t w o o g ó l n e i s z c z e g ó l n e w sposób identyczny jak art. 88 p.o.p.c.
A rt. 99 dotyczy f o r m y p e ł n o m o c n i c t w a . Jest on odpowiednikiem art. 89 p.o.p.c., którego tekst pow tarza z tym tylko uzupełnieniem , że w ym aganie form y pisem nej dla pełnom ocnictwa ogólnego jest zastrzeżone pod rygorem nieważności. U zupełnienie to było konieczne ze względu na to, że k.c. jak już na to wyżej w ska zano, ustanaw ia w ym aganie form y pisem nej w zasadzie tylko dla celów dowodo w ych (art. 73 § 1).
A rt. 100 dotyczy skuteczności czynności praw nej dokonanej przez p e ł n o m o c n i k a o g r a n i c z o n e g o w z d o l n o ś c i do czynności praw nych. Stanow i on pow tórzenie a rt. 90 § 1 p.o.p.c. N atom iast § 2 arty k u łu 90 p.o.p.c., k tó ry dotyczy nieważności czynności praw nej, jeżeli ograniczenie pełnomocnika w zdolności do czynności praw nych nastąpiło po w ydaniu pełnomocnictwa, został przez k.c. po
m inięty. Pom inięcie nastąpiło praw dopodobnie dlatego, że skoro uznaje się za w a żną czynność praw ną dokonaną przez pełnom ocnika ograniczonego w zdolności do czynności praw nych już w dacie udzielenia pełnom ocnictwa, to brak je st dostatecz nej podstaw y do uznania czynności za niew ażne z tego powodu, że ograniczenie n astąp iło po tej dacie.
A rt. 101 § 1 dotyczy o d w o ł a n i a p e ł n o m o c n i c t w a . Jego odpowiednikiem je st art. 91 p.o.p.c Jednakże ujęcie kodeksowe je st częściowo inne. P rzyjm ując za sadę, że pełnom ocnictwo może być w każdej chwili odwołane, k.c. w odróżnienia
Nr 1(85) Z m iany, ja k ie w p ro w a d za K sięga I k. c. 43
do p.o.p.c. pom ija kwestię ograniczenia pełnomocnictwa'. Czyni ta k przypuszczalnie dlatego, że ograriiczenie pełnomocnictwa stanow i w istocie jego częściowe odwo łanie. Następnie, jeśli chodzi o pełnom ocnictwa nieodwołalne, to k.c., odmiennie od
p.o.p.c., wymaga, żeby nastąpiło zrzeczenie się odw ołania oraz żeby było ono uza sadnione treścią stosunku praw nego będącego podstaw ą pełnomocnictwa. Nie w y starcza więc, tak jak dotychczas, żeby nieodwołalność w ynikała z treści tego sto- sunku, potrzeba jeszcze wyraźnego zrzeczenia się.
P arag raf 2 dotyczy w y g a ś n i ę c i a umocowania w raz ze ś m i e r c i ą m o c o d a w c y l u b p e ł n o m o c n i k a . Dla uniknięcia w ygaśnięcia wym agane jest uczynienie zastrzeżenia uzasadnionego stosunkiem praw nym , który jest podstaw ą pełnomocnictwa. W braku więc taikiego zastrzeżenia nie będzie można uznać, że pełnomocnictwo nie wygasło, tak ja k to jest możliwe obecnie.
A lt. 102, który zobowiązuje pełnom ocnika do z w r o t u d o k u m e n t u p e ł n o m o c n i c t w a , pow tarza bez zm ian tekst art. 92 p.o.p.c.
A rt. 103 uzależnia ważność um owy zaw artej w cudzym im ieniu bez umocowania lu b z przekroczenia umocowania od potw ierdzenia przez osobę, w której imieniu um ow a została zaw arta, i zw alnia drugą stronę po bezskutecznym w ezwaniu do potwierdzenia. Jest on odpowiednikiem art. 94 p.o.p.c., którego treść powtórzona została ze zm ianam i redakcyjnym i.
Ponadto znajdujem y w tym artykule przepis, którego nie ma w p.o.p.c„ a który dotyczy w ypadku, gdy potw ierdzenie nie nastąpiło. W w ypadku takim osoba, k tóra z aw arła umowę w cudzym im ieniu, obowiązana jest do zw rotu stronie, z którą umowę zaw arła, tego, co od niej otrzym ała w w ykonaniu zaw artej umowy, a po n ad to do odszkodowania.
A rt. 104 reguluje kw estię n i e w a ż n o ś c i j e d n o s t r o n n e j c z y n n o ś c i p r a w n e j dokonanej bez um ocowania lub z jego przekroczeniem w tak i sam sposób ja k art. 95 p.o.p.c., którego treść pow tarza w zmienionej redakcji.
A rt. 105, którego odpowiednikiem jest art. 93 p.o.p.c., dotyczy c z y n n o ś c i p r a w n y c h d o k o n a n y c h przez pełnomocnika p o w y g a ś n i ę c i u p e ł n o m o c n i c t w a , ale w granicach pierwotnego umocowania. Tak samo jak p.o.p.c., Kodeks uznaje tak ą czynność za w ażną z w yjątkiem w ypadku, gdy druga strona o wygaśnięciu pełnomocnictwa w iedziała lub „z łatwością mogła się dowiedzieć”. P.o.p.c. natom iast w ym agają w tej sytuacji stw ierdzenia niedbalstw a strony. Ujęcie podobne, ale — jak widać — nieidentyczne.
A rt. 106 reguluje możność u s t a n o w i e n i a p r z e z p e ł n o m o c n i k a i n n y c h p e ł n o m o c n i k ó w dla mocodawcy w sposób o tyle odm ienny od art. 96 p.o.p.c., że p.o.p.c., przyjm ują określenie „podstawienia na swoje miejsce innej osoby” przez pełnomocnika. O kreślenie to je s t’ niew ątpliw ie nieprawidłowe, gdyż zachodzi tu nie podstawienie, lecz ustanow ienie przez pełnom ocnika drugiego peł nomocnika.
A rt. 107 reguluje zasady działania k i l k u p e ł n o m o c n i k ó w j e d n e g o m o c o d a w c y tak samo ja k art. 97 p.o.p.c., którego treść powtórzona została w innej nieco redakcji.
A rt. 108 nie ma odpowiednika w p.o.p.c. Przepis ten stanowi, że pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności praw nej, której dokonywa w im ieniu mocodawcy, a zarazem przew iduje od tej zasady w yjątki w dwóch w ypadkach: 1) gdy możność działania jako druga strona w ynika z treści pełnomocnictwa i 2) gdy ze względu na treść czynności praw nej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mo codawcy.
44 A n t o n i B ą d k o w s k i Nr 1(85)
Przepis art. 108 pozwoli przekreślić w ątpliw ości, jakie pow staw ały dotychczas w praktyce.
A rt. 109 nakazuje stosować przepisy tego działu do oświadczeń złożonych pełno mocnikowi. Jest to pow tórzenie treści art. 98 p.o.p.c.
TYTUŁ V Termin
Odpowiednikiem tego ty tu łu jest T ytuł IV p.o.p.c. pod nazwą „Obliczanie te r m inów”.
A rt. 110, otw ierający ten ty tu ł, określa zakres stosowania zaw artych w nim przepisów o obliczaniu term inów w sposób bardziej szczegółowy, niż czyni to a rt. 99 p.o.p.c. W ylicza on mianowicie, że stosują się one do term inów zaw artych w ustaw ach, orzeczeniach sądu lub państw ow ej kom isji arbitrażow ej, w decyzjach innego organu państwowego lub w czynności praw nej, jeżeli same nie określają innego sposobu obliczenia.
A rt. 111 dotyczy zasad o b l i c z e n i a t e r m i n ó w o k r e ś l o n y c h w d n i a c h . P rzyjm uje on te same zasady co art. 100 p.o.p.c., jednakże końcowy przepis art. 100 p.o.p.c., k tó ry dotyczy sposobu obliczania przedłużonego term inu określonego w dniach, został pominięty. Uznano go prawdopodobnie za zbędny, zwłaszcza że w stosunku do innych term inów p.o.p.c. nie zaw ierają przepisów dotyczących ich -przedłużenia.
A rt. 112 reguluje zasady obliczania term inów określonych w tygodniach, miesią cach lub latach w sposób identyczny ja k art. 101 p.o.p.c. Jednakże przy obliczaniu w ieku osoby fizycznej przyjęto inną, bardziej ścisłą redakcję, stanowiąc, że term in ten kończy się z początkiem ostatniego dnia, a nie z jego końcem, jak to ma miejL sce we w szystkich innych w ypadkach. ,
A rt. 113 reguluje sposób obliczania t e r m i n ó w o z n a c z o n y c h n a p o c z ą t e k , k o n i e c i ś r o d e k m i e s i ą c a oraz t e r m i n ó w p ó ł m i e s i ę c z - n y c h — w sposób identyczny ja k a rt. 102 p.o.p.c.
Pom inięto jednak ostatni przepis art. 102 p.o.p.c., który dotyczy obliczania te r minów na jeden lub więcej miesięcy i pół miesiąca, uznając go za zbędny, skoro zasada obliczania najpierw całych miesięcy w ynika z samego określenia takiego term inu.
A rt. 114 u stala zasady obliczania term inów oznaczonych w miesiącach i la tach, przy których ciągłość nie jest w ym agana, nakazując — ta k samo ja k art. •'lOS p.o.p.c. — liczyć miesiąc za 30 dni, a rok za 365 dni.
A rt. 115 reguluje wypadek, gdy koniec term inu przypada na dzień uznany u sta wowo za w olny od pracy, stanow iąc — tak samo jak art. 104 p.o.p.c. — że w w y padku takim term in upływ a z końcem dnia następnego.
A rt. 116, którego odpowiednikiem jest a rt. 83 p.o.p.c., nakazuje w wypadkach, gdy skutki czynności praw nej m ają pow stać w oznaczonym term inie, stosować odpowiednio przepisy o w aru n k u zawieszającym , a gdy skutki czynności praw nej m ają ustać w oznaczonym term inie — przepisy o w arunku rozw iązującym (art. 89 i nast.).
N r 1(85) Z m ian y, ja k ie w p ro w a d za K sięga I k. e. 45
TYTUŁ VI Przedawnienie
Odpowiednikiem tego ty tu łu jest T ytuł V p.o.p.c. Instytucja przedaw nienia zo stała w Kodeksie ujęta zupełnie odmiennie niż w p.o.p.c.
Ja k wiadomo, p.o.p.c. rozróżniają przedaw nienie i term in zawity, czyli prekluzję. Przy pierwszym upływ ustawowego term inu daje praw o dłużnikowi do uchylenia się od zaspokojenia roszczenia. Przedaw nienia więc, jako należnego od woli dłuż nika, sąd nie stosuje z urzędu. Bieg term inu przedaw nienia ulega zawieszeniu z różnych powodów oraz przerw ie przez uznanie roszczenia i przez czynność przed sięw ziętą w celu jego dochodzenia (art. 105—113 p.o.p.c.). N atom iast upływ te r m inu zawitego powoduje niemożność dochodzenia roszczenia, przy czym następuje to z mocy ustawy. P rekluzje więc uwzględnia się z urzędu. Nie ma tu zawieszenia biegu term inu (z w yjątkiem zawieszenia działalności sądów lub siły wyższej), uzna nie zaś roszczenia przeryw a bieg term inu tylko wówczas, gdy dokonane zostało n a piśm ie (art. 114—117 p.o.p.c.).
Otóż k.c. połączył obie te instytucje w jedną, przyjm ując dla niej term in „prze daw nienie”. W istocie jednak przedaw nienie w ujęciu kodeksowym odpowiada r a czej pojęciu term inu zawitego, gdyż jego upływ pow oduje niemożność dochodzenia roszczenia i stosuje się to przedaw nienie z urzędu. Z drugiej jednak strony do zawieszenia biegu i przerw y przedaw nienia m ają zastosowanie te same zasady, ja k ie według p.o.p.c. przew idziane są dla przedaw nienia, a nie dla term inu zawi tego.
Nie znaczy to oczywiście, by pojęcie term inu zawitego znikło z kodeksu. Pozo stają nadal te term iny zawite, które nie są term inam i przedaw nienia.
W dążeniu do pozostawienia praw a pracy, o ile to tylko możliwe, bez zmian, a rt. X II przep. wprow. k.c. utrzym uje w mocy dla stosunków pracy dotychczasowe przepisy o przedaw nieniu i term inie prekluzyjnym , a więc art. 105—117 p.o.p.c. i art. 284 i 473 k.z.
A rt. 117, który otw iera ty tu ł VI, jest częściowo odpowiednikiem art. 105 i 107 p.o.p.c.
P a rag raf 1 przyjm uje ogólną zasadę, że z w yjątkiem w ypadków w ustaw ie prze widzianych r o s z c z e n i a m a j ą t k o w e u l e g a j ą p r z e d a w n i e n i u .
P arag raf 2 rozróżnia dw ojakie skutki przedaw nienia. W stosunkach między je dnostkam i gospodarki uspołecznionej, które podlegąją państw ow em u arbitrażow i gospodarczemu, r o s z c z e n i e p r z e d a w n i o n e w y g a s a . W innych natom iast stosunkach — tak sam o ja k dotychczas przy term inie prekluzyjnym — skutkiem przedaw nienia jest to, ż e r o s z c z e n i a p r z e d a w n i o n e g o d o c h o d z i ć n i e m o ż n a . W tych więc stosunkach roszczenie przedaw nione istnieje nadal jako roszczenie oparte na zobowiązaniu naturalnym , może więc ono być przeciw staw ione do potrącenia w w arunkach przewidzianych w art. 502, a w razie jego zaspokojenia nie można się domagać zwrotu (art. 411 p k t 3).
Poza tym w paragrafie tym uregulow ana jest kw estia z r z e c z e n i a s i ę p r z e d a w n i e n i a przez dłużnika, co — ta k samo jak w art. 107 § 2 p.o.p.c. — jest do puszczalne, ale dopiero po upływ ie term inu przedaw nienia.
W § 3 zaw arta jest zasada, że sąd, państwowa kom isja arbitrażow a lub inny organ powołany do rozpoznawania spraw danego rodzaju u w z g l ę d n i a j ą t e r m i n p r z e d a w n i e n i a z u r z ę d u . Przew idzisna jest jednak zarazem możność nieuw zględnienia przedaw nienia, „jeśli term in przedaw nienia nie przekracza 3 lat,
46 A n t o n i B ą d k o w s k i Nr 1(85}
a opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest uspraw iedliw ione w yjątkow ym i oko licznościami i nie jest nadm ierne”.
Przepis ten będzie m usiał być stosowany zupełnie wyjątkow o, jeśli nie ma on wywoływać stanu niepewności.
A rt. 118 określa ogólne term iny przedaw nienia.
W stosupkach ‘między jednostkam i gospodarki uspołecznionej, k tóre podlegają państw ow em u arbitrażow i gospodarczemu, o g ó l n y t e r m i n p r z e d a w n i e n i a j e s t r o c z n y — z w yjątkiem w ypadków , gdy dla roszczeń danego rodzaju prze widziany jest term in krótszy albo gdy szczególny przepis przew iduje dla okre ślonych stosunków między tym i jednostkam i term in dłuższy.
Jeśli więc chodzi o term iny krótsze od rocznego, to będą mieć zastosowanie W ogóle przepisy przew idujące tak ie term iny, natom iast jeśli chodzi o term iny dłuższe od rocznego, to tylko te przepisy, które dotyczą stosunków między jedno stkam i gospodarki uspołecznionej.
W innych stosunkach o g ó l n y t e r m i n p r z e d a w n i e n i a w y n o s i 10 l a t , a dla roszczeń z e ś w i a d c z - e ń o k r e s o w y c h — 3 l a t a , chyba że przepis szczególny przew iduje term in krótszy. Jeśli w ięc chodzi o świadczenia okresowe, to k.c. skrócił dotychczasowe term iny przedaw nienia, które wynosiły dotychczas la t 5 (art. 282 p k t 1, 2 i 3 k.z.), do la t 3.
A rt. 119, który stanowi, że term iny przedaw nienia nie mogą być skracane anł przedłużane przez czynność praw ną, jest odpowiednikiem art. 107 § 1 p.o.p.c., którego tek st arty k u ł 119 pow tarza bez zmian.
A rt. 120 § 1 dotyczy początku biegu przedaw nienia. Jego częściowym odpowied nikiem jest a rt. 108 p.o.p.c. Początek ten k.c. określa jako dzień, w którym w ierzy telność stała się w ym agalna. N atom iast p.o.p.c. określają ten dzień jako dzień, w którym upraw niony mógł żądać zaspokojenia roszczenia.
Przepis art. 120 § 1 jest poza tym uzupełniony nowym postanowieniem głoszą cym, że „jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg term inu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się w ym agalne, gdy upraw niony podjął czynność w najwcześniej możliwym term in ie”.
P a rag ra f 2 określa początek biegu term inu roszczeń o zaniechanie, przyjm ując w takich w ypadkach za początek przedaw nienia dzień, w którym osoba, przeciwko której roszczenie przysługuje, nie zastosowała się do treści roszczenia.
Przepis ten także nie ma odpowiednika w p.a.p.c. W ypełnia on istniejącą dotych czas lukę w prawie.
A rt. 121 określa wypadki zawieszenia biegu przedaw nienia. Jego odpowiedni kiem jest art. 109 p.o.p.c.
Jeśli chodzi o roszczenia dzieci przeciwko rodzicom oraz roszczenia osób nie m ających pełnej zdolności do czynności praw nych przeciwko opiekunom i k u ra torom , to uregulow anie w a rt. 121 jest takie samo jak w p.o.p.c. N atom iast re dakcja ostatniego punktu uległa zmianie. Kodeks cywilny przyjm uje formułę, że zawieszenie biegu przedaw nienia wszelkich roszczeń następuje wtedy, gdy „z po w odu siły wyższej upraw niony nie może ich dochodzić przed sądem, państw ow ą ko m isją arbitrażow ą lub innym organem państw ow ym powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju”.
Nie jest więc przewidziane, ta k ja k to jest w p.o.p.c., zawieszenie w ym iaru sp ra wiedliwości. Należy jednak uważać, że w istocie mam y tu do czynienia tylko ze zm ianą redakcyjną, gdyż przeszkoda w yw ołana siłą wyższą obejm uje w ypadek za w ieszenia w ym iaru sprawiedliwości.
jSTr 1(85) Z m ian y, ja k ie w p ro w a d za K sięga l k. c. 47
A rt. 122 reguluje bieg przedaw nienia względem o s ó b , n i e m a j ą c y c h p e ł n e j z d o l n o ś c i d o c z y n n o ś c i p r a w n y c h , w tak i sam sposób jak a rt.
110 p.o.p.c. Wprowadzono tu jednak przepis dodatkowy o dużej doniosłości, a m ia nowicie, że te same zasady stosuje się odpowiednio, gdy chodzi o bieg przedaw nienia przeciwko osobom, co do których istnieje podstaw a do całkowitego ich ubez własnowolnienia.
A rt. 123, regulujący w y p a d k i p r z e r w y przedaw nienia, jest częściowym od powiednikiem art. 111 p.o.p.c.
Jeśli chodzi o przerw anie przedaw nienia przez czynności m ające na celu do chodzenie roszczenia, to k.c. przyjm uje bardziej dokładne określenie tych czynności stanow iąc, że bieg przedaw nienia przeryw a się „przez każdą czynność przed są dem , państw ow ą kom isją arbitrażow ą lub innym organem powołanym do rozpo znaw ania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem po lubownym, przedsięw ziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo za spokojenia lub zabezpieczenia roszczenia”.
Należy się spodziewać, że redakcja ta usunie wątpliwości, jakie pow staw ały na tle nie dość ścisłej redakcji odpowiedniego przepisu w p.o.p.c.
Jeśli chodzi o przerw ę biegu przedaw nienia przez uznanie roszczenia, to k.c. pow tarza redakcję przyjętą w p.o.p.c. z drobną tylko zm ianą stylistyczną.
O m awiany arty k u ł zaw iera jeszcze tej treści uzupełnienie, że w stosunkach m ię dzy jednostkam i gospodarki uspołecznionej, które podlegają państwowem u a rb itra żowi gospodarczemu, uznanie roszczenia nie przeryw a biegu przedaw nienia.
A rt. 124 określa s k u t k i p r z e r w a n i a p r z e d a w n i e n i a na wzór a rt. 112 p.o.p.c., różniąc się od niego tylko tym , że przyjm uje takie samo określenie czynności przeryw ających przedaw nienie ja k w poprzednim a rt. 123.
A rt. 125 jest odpowiednikiem art. 113 p.o.p.c. Nadano mu jednak ściślejszą reda kcję. Stanowi on mianowicie, że „roszczenie stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zaw artą przed sądem albo przed sądem polubownym przedaw nia się z upływem lat 10, chociażby term in przedaw nienia tego rodzaju roszczeń był krótszy.”
Ponadto znajdujem y w tym arty k u le przepis uzupełniający, który stanowi, że stw ierdzone w w yroku lub w orzeczeniu świadczenia okresowe należne w przy szłości przedaw niają się z upływem la t 3. Przepis ten jest zgodny z dotychczasową p raktyką, z tą tylko różnicą, że zgodnie z art. 282 k.z. stosowano w takich w y padkach term in 5-letni.
Wreszcie dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem państw ow ej kom isji arbitrażow ej art. 125 przew iduje przedaw nienie roczne, przy czym term in ten liczy się od dnia, w którym orzeczenie stało się wykonalne. Odpowiada to przepisowi § 86 postępowania arbitrażowego.
*
Z mocy art. X III przep. wprow., jeżeli w nie uchylonych przepisach praw a cy wilnego przew idziane są term iny, z których upływem ustaw a wyłącza dochodzenie roszczeń (term iny zawite), uw aża się je od dnia w ejścia w życie k.c. za term iny przedaw nienia. Należy zwrócić uwagę na to, że nie stosuje się to do stosunków pracy, a to wobec zachowania dla tych stosunków, jak już o tym była mowa w y żej, przepisów dotychczasowych (art. XII).
Wreszcie z mocy a rt. XIV przep. wprow., jeżeli utrzym ane w mocy przepisy praw a cywilnego nie określają szczególnego term inu przedaw nienia, należy stoso
4 8 A n t o n i B ą d k o w s k i Nr 1(85)
w ać a rt. 118, a więc przedaw nienie 10-letnie, roczne zaś w stosunkach między jednostkam i gospodarki uspołecznionej podlegającym i państw ow em u arbitrażow i gospodarczemu.
Jeśli chodzi o praw o intertem poralne, to art. XXXV przep. przech. każe sto sow ać przepisy k.c. również do roszczeń pow stałych przed dniem jego w ejścia w żyoie i w tym dniu nie przedaw nionych z następującym i ograniczeniam i:
1) gdy chodzi o czas przed tym dniem, to przy ocenie początku, zawieszenia i przerw ania biegu przedaw nienia należy stosować przepisy dotychczasowe,
2) jeżeli k.c. przew iduje krótsze przedaw nienie, to bieg przedaw nienia rozpo czyna się z dniem wejścia w życie k.c., chyba że według przepisów dotychczaso w ych przedaw nienie nastąpiło by wcześniej; w tym ostatnim w ypadku datę prze- -dawnienia określa się według przepisów dotychczasowych.
W praw ie dotychczasowym przepisy o przedaw nieniu rozbite były na dwie części. W p.o.p.c. umieszczono mianowicie przepisy dotyczące biegu, zawieszenia i przerw ania przedaw nienia oraz prekluzji, a ponadto określono ogólny term in przedaw nienia. W Kodeksie zobowiązań natom iast znalazły się przepisy o przedaw n ieniach krótkich. Ponadto przepisy o przedaw nieniu roszczeń różnych rodzajów rozsiane były zarówno w ustaw ach wchodzących w skład praw a zunifikowanego, ja k i w różnych ustaw ach szczególnych.
Ten stan rzeczy ulega obecnie zm ianie o tyle, że Księga trzecia k.c. pie za w iera działu, w którym byłyby zgrupow ane na wzór k.z. przepisy o przedaw nie niach krótkich. Z przepisów tych tylko przepis dotyczący przedaw nienia św iad czeń okresowych został umieszczony w wyżej omówionym tytule Księgi pierwszej, n atom iast pozostałe przepisy kodeksu zobowiązań o przedaw nieniach krótkich zostały rozmieszczone wśród przepisów Księgi trzeciej k.c. dotyczących odpowied niego rodzaju stosunków zobowiązaniowych.
Dla ułatw ienia odnalezienia tych przepisów podajem y poniższe zestawienie:
Przepis k.z. art. Term in przedawnienia lat Przepis k.c. art. T erm in przedawnienia lat 282 p k t 4 5 751 2 283 § 1, 2 3 442 3 283 § 3, 4 10 442 10 284 u t r z y m a n y w m o c y 285 p k t 1 2 554 2 285 pkt 2 2 751 2 285 pkt 3 2 851 2
