Mapa gleboznawcza woj. szczecińskiego

г _{F. TERLIKOWSKI — M. KWINICHIDZE}

MAPA GLEBOZNAWCZA WOJEWÓDZTWA SZCZECIŃSKIEGO 1 : 1000.000

(Z Zakładu Gleboznawstwa U niw ersytetu Poznańskiego)

O pracow anie gleboznaw cze teren ó w W ojew ództw a Szczecińskiego w skali 1 : 1000.000, om aw iane w nin iejszy m s/prawozdaniu, dotyczy zdjęć przeprow adzonych w ro k u 1948.

W ykaz gleb do m apy w tej skali w ydany został przez Polskie T ow a­ rzystw o Gleboznaw cze w tym że roku. T raktow ać w szakże należy zarów no tę k lasyfikację, ja k rów nież opracow ane na jej podstaw ie zdjęcia, za p race w yłącznie n a tu ry o rien tacy jn ej.

W g ru pie gleb uform ow anych na u tw o rach lodow cow ych w spom ­ n ian a klasyfikacja rozróżnia:

1) piaski i szczerki,

1) bielice oraz szczerki naglinow e i naiłow e, 3) gliny i iły,

4) czarne ziem ie, 5) gleby lesowe.

Na om aw ianym obszarze w y stęp u ją tylko pierw sze cztery grupy gleb, k tó ry ch zasięgi należało w yznaczyć n a m apie w sk ali 1 : 1.000.000.

Z p u n k tu w idzenia przydatności m apy dla celów techniki agrono­ m icznej było by w skazanym ro zróżnianie w ięcej szczegółowe odm ian i kateg orii glebow ych.

Było by to zwłaszcza w skazanym w odniesieniu do gleb gru p y d ru ­ giej: ,,bielice oraz szczerki naglinow e i n aiło w e“. O znaczanie n a p rzeg lą­ dowej n a w e t m apie jed n y m znakow aniem różnych odm ian i pododm ian m ogących się m ieścić w tej grupie, odm ian o zasadniczo różnej w artości

Mapa gleboznawcza woj. Szczecińskiego 23

z p u n k tu w idzenia biologicznej produk ty w n o ści — tłum aczy się ty lk o niezbędnością szybkiego, przeglądow ego naszkicow ania obrazu gleb Polski.

Dalsze opracow ania gleboznaw cze k raju , n aw et w skali przeglądo­ w ej, m uszą dopełnić p o stu lat większego jej zbliżenia dla celów p ra k ty k i agronom icznej.

Jeśli chodzi o najogólniejsze sch araktery zow anie k lim atu Pom orza jak o czynnika gleboznawczego oraz jako czynnika rozw oju roślin, to oprzeć się m ożna n a n a stę p u jąc y m w ypow iedzeniu się prof. W. Sm osarskiego (Roczniki N auk R olniczych i L eśnych tom X L IX — 1947) na te m a t k lim atu w ojew ództw a pom orskiego:

„K lim at w ojew ództw a pom orskiego jest geograficznie tak uro zm ai­ cony jak nigdzie w Polsce. P rzyczynia się do tego k ilka okoliczności. P rzed e w szystkim sąsiedztw o B a łty k u w yciska n a klim acie bardzo c h a ra k te ry ­ styczne piętno. N astępnie g ra ją rolę znaczne różnice poziom u od ca 300 m etrów w yniesienia n a w yżynach pojezierza do bardzo niskich położeń w dolinie W isły i W arty oraz na w ybrzeżu m orskim , dalej w ydłużenie w k ie ru n k u południkow ym , w reszcie w pobliżu granicy m as atm osfe­ rycznych różnego pochodzenia“.

Słowa te w n iem niejszej m ierze odnoszą się też do Pom orza Zachod­ niego i w sk azują na w ielką różnorodność oddziaływ ania czynników k li­ m a tu nadglebow ego n a uk ształto w anie się gleby. A dodać trzeba, że na k ształtow an ie się to działają niety lk o elem enty k lim atu nadglebow ego ale w sto p n iu niem niejszym , elem enty t.zw. k lim atu glebowego, k tó ry w szakże nie jest odbiciem k lim atu nadglebow ego, a k tó ry k sz ta łtu je się także w zależności od ogółu cech fizycznych danej skały a głów nie s tru k ­ tu ro we j oraz od jej reliefu.

P rzed staw iając poniżej niek tó re d an e dotyczące opadów i przebiegu te m p e ra tu r na obszarze Pom orza Zachodniego, jako w ażnych czynników kształtow an ia się tu tejszy ch gleb, pokreślić jednocześnie należy, że też sam e dane (opady, średnie roczne t°, w ilgotność pow ietrza) są decydująco w ażne dla m ożliwości p ro d u k cji roślinnej na ty ch glebach. Rys. 1 i 2.

W zw iązku z p rzedstaw ioną m apą opadów w spom nieć trzeba, że innym , ze sp raw ą opadów zw iązanym czynnikiem , bardzo w ażnym dla rozw oju roślin, jest w ilgotność pow ietrza.

W zględna w ilgotność pow ietrza w ynosi na Pom orzu dla m iesięcy w eg etacy jny ch n ajw ażniejszych: m aja — lipca około 80% i jest wyższą, a więc korzystniejszą niż np. w ilgotność w zględna w Poznańskim , gdzie w ynosi ona dla tych że m iesięcy ca 65 — 70%.

24 F. Terlikowski i M. Kwinichidze

Na u trzy m an ie na Pom orzu w yższej w ilgotności p ow ietrza w y w iera znaczny w pływ duża ilość jezior oraz rów nom ierne rozprzestrzenienie obszarów obniżonych w ypełnionych przez torfow iska.

M apa średnich rocznych opadów w ykazuje, że przew ażna część w schod­ nich obszarów w ojew ództw a o trz y m u je 650 m m opadów. M aleją one ku zachodow i do 600 — 650 mm, a nad sam ą O drą do500 — 550 mm.

Rys. 1 Mapa opadów w /g Wiadomości służby Hydrologicznej. Tom. I zeszyt 2 — dr J. Ostromęcki.

Mapa gleboznawcza woj. Szczecińskiego 25

O dnośnie rozkładu średnich rocznych t° widzim y, że w z ra sta ją one reg u la rn ie od ca 6,5 C° we w schodniej, najw yższej części Pom orza Zachod­ niego w k ie ru n k u Odry, osiągając nad n ią w artość powyże j 7,5° C.

Jeśli chodzi o dane te m p e ra tu r w ażnych dla rozw oju roślin, to p rzy ­ toczyć też m ożna n iek tó re d ane co do czasu najpóźniejszych i najw cześn iej­ szych przym rozków . W yk azują one ten sam k ieru n ek zm ian, jak i w y k a­ z u ją zm iany średniej rocznej t°, a m ianow icie:

Rys. 2 W/g Wiadomości Służby Hydrologicznej i Meteorologicznej Tom. I zeszyt 1 — L. Bartnicki i W. Wiszniewski.

26 F. Terlikowski i M. Kwinichidze

a) na w schodzie Pom orza Zachodniego najpóźniejsze przym rozk i w iosenne w y stę p u ją w pierw szych d niach m aja; na zachodzie najpóźniejsze przym rozki w iosenne kończą się w połowie kw ie­ tnia.

b) naw schodzie pierw sze jesien n e p rzym rozki zjaw ią się w po­ łow ie października; n a zachodzie — o ca 10 dni później.

G leby Pom orza Zachodniego w decydująco przew ażającej m ierze rozw inięte są na skałach pochodzenia lodowcowego. Skałam i tym i i ich pochodnym i pro du ktam i, p rzerobionym i przez w ody m iędzylodow cow e i polodowcowe, są utw o ry o n astęp u jący ch biologicznie w ażnych trzech cechach:

M om ent pierw szy: skały glebotw órcze Pom orza są utw oram i luź­ nym i.

M om ent drugi: tu tejsze sk ały glebotw órcze są skałam i głębokim i. Pow yższe dw a m om enty są n a d e r w ażne dla w szelkiej p ro duk cji roślinnej. U m ożliw iają one korzy stan ie przez rośliny z zapasów n iek tó ­ ry ch składników pokarm ow ych, a zwłaszcza także zapasów w ody z w a rstw skalnych głębszych, pozaglebow ych.

M om ent trzeci: skały lodowcowe są u tw o ram i przew ażnie pionow o i poziomo bardzo zm iennym i, przy czym zm ienności tej n ie cechują żadne praw idłow ości. Pow iedzieć n a w e t można, że jed y n ą praw idłow ością w m o­ zaikow atym ułożeniu skał jest w łaśnie b ra k w szelkiej praw idłow ości.

M om ent ten je st w ażny i ch ara k te ry sty c z n y specjaln ie dla gleb tego teren u , pow odując w ielką różnorodność chaotycznie w y stęp ujący ch plam różnorodnych odm ian gleb na niew ielk ich niekiedy obszarach.

Je śli więc chodzi o ogólne sk arto w an ie p ok ry w y glebow ej podob­ nego obszaru, to zm uszeni jesteśm y zbierać w pew ne klasy utw o ry gle­ bowe, n ieraz dość różnorodne, a c h arak tery zu jące się pew nym i przecięt­ nym i cecham i co do sk ład u m echanicznego, co do c h a ra k te ru dynam iki zachodzących w nich procesów glebotw órczych etc. a w rezultacie co do produktyw ności, jako w y n ik u działających w szystkich czynników glebo­ twórczych.

D ynam izm gleb Pom orza Zachodniego zn ajd u je się pod w pływ em rów now agi chw iejnej.

Z jed n ej stro n y k lim at i n a tu ra ln a roślinność trw ała, a więc np. leśna, są czynnikam i p rzesuw ającym i tę rów now agę w k ieru n k u zapano­ w ania u tu te jsz y c h gleb ty p u bielic, a w ięc gleb zdążających do stałego zubożania się w zasady w górnych poziomach.

Z d ru g iej zaś stro n y gospodarka rolna (upraw a, naw ożenie, płodo- zm ian etc.) powyższe procesy bielicow ania h am u je lu b im przeciw działa. Przed e w szystkim zaś często sam c h a ra k te r sk ały m acierzystej np.

zasób-Mapa gleboznawcza woj. Szczecińskiego 27

ność jej w w ęglan w apnia — zasobność w tru d n o przepuszczalne części ilaste etc., są czynnikam i także przeciw staw iającym i się n a tu ra ln y m p a ­ n u jąc y m tu procesom bielicow ania.

W konsekw encji: n a skałach uboższych w C a C 0 3, a jednocześnie na skałach m echanicznie lżejszych i zwłaszcza pod w pływ em roślinności leśnej ro zw ijają się gleby k w aśne odm ian „bielic“ ; na skałach n atom iast m arglistych, a jednocześnie na skałach m echanicznie zw ięźlejszych, w a­ p ien n y ch , lub zbliżonych do obojętnych, ro zw ija ją się odm iany gleb „ b ru ­ n a tn y c h “ .

Isto tą gleb „ b ru n a tn y c h “ jest: nieznaczne w yługow anie przez opady atm osferyczne, a więc nieznaczne zubożenie n a tu ra ln y c h zasobów w apnia, :fosforu, p otasu etc. D zieje się to dzięki:

a) zw ięzłem u składow i m echanicznem u m asy glebow ej, u trzy m u jącej w sobie wodę, ale nie przepuszczającej jej w głąb (podobnie jak np. w lesach).

b) dzięki n a tu ra ln e j zasobności ty ch skał w w ęglan w apnia,

c) dzięki typow ej dla ty ch gleb roślinności lasów m ieszanych, po­ bierający ch znaczne ilości składników popielnych z dolnych w a rstw i przenoszących je w form ie ściółki do poziom u w ierzch ­ niego — próchnicznego.

B rak silniejszego w yługow ania nie zezw ala n a rozw inięcie się w p rofilu glebow ym poziom ów glebow ych dla roślin nied rzew iastych raczej niekorzystnych: eluw ialnego i iluw ialnego.

W rezu ltacie gleba p rzed staw ia się jako zbudow ana z w arstw y p ró chniczn ej o miąższości np. 10— 20— 30 cm, łagodnie i stopniow o za­

n ik ającej w głąb, poprzez poziom szaro-rdzaw y, a następ n ie przechodzi w zabarw ien ie b ru n atn o -rd zaw e.

O dczyn całego p ro filu jest o bojętny w zględnie zbliżony do o b o jęt­ nego. O dm iany ty ch typów glebow ych sp o tyk am y na całym obszarze P o ­ m orza Szczecińskiego. W obecnym opracow aniu ty p ten nie został z po­ w odu przew ażnie plam istego w ystęp o w an ia n a m apie w yodrębniony, a w łączony został do g ru p y gleb „bielice oraz szczerki naglinow e i n aiło w e“ (pośród k tó ry ch zw ykle w ystępuje), ze w zględów technicznych, o k tó ­ ry c h w spom niano na w stępie.

T ypem przestrzen n ie na obszarze Pom orza Zachodniego przew aża­ jącym jest ty p bielico wy.

W tej g ru pie oddzielnie rozp atrzeć należało by kategorie gleb ty ch ro zw ijający ch się z glin m orenow ych, a oddzielnie gleby bielicow e na podłożu bezglinow ym .

Je d n ą i d ru g ą grupę, lecz przede w szystkim pierw szą, tra k to w a ć ^należy jako kom pleks dość p ro d u k cy jn ie różnorodnych utw orów ,

prze-28 F. Terlikowski i M. K winichidze

strzen n ie n a m ałych n iek ied y odległościach bardzo zm iennych, stąd tr u d ­ nych do sk arto w an ia w skali dużej.

C h ara k te ry sty c zn ą cechą k w aśnych utw orów „bielicow ychu jest zu­ bożenie w zasady w ierzchniej w a rstw y gleby w sk u tek procesu w y m y ­ w ania.

Miąższość w a rstw y w yługow anej (zbielicow anej) zależy od sk ład u m echanicznego skały, ta k więc

a) u glin m orenow ych (najpospolitsza u nas skała m acierzysta gleb bielicow ych), poziom y Aj i A 2 m ają m iąższość ca 30— 50 cm. U gleb odm ian piaszczystych miąższość ty ch poziom ów zawsze jest w iększa i w ynosi ca 60— 90 cm. M orfologicznie poziom y te są często słabo zaznaczone.

W ażnym czynnikiem w spółdziałającym w procesie bielicow ania jest pow stająca nienasycona zasadam i próchnica. S tąd u gleb zalesionych, bo­ gaty ch w zw iązki próchnicy k w aśnej, w y kształcenie bielic jest zawsze znacznie lepiej zaznaczone niż u obok leżących gleb ornych.

U ty ch o statnich prócz stosunkow ego obniżenia zaw artości k w aś­ nych połączeń organicznych, gospodarka rolna jest bardzo w ażnym czyn­ nik iem p rzeciw staw iającym się procesom bielicow ania (odpow iednie pło- dozm iany, doprow adzanie nawozów, zwłaszcza w apna, u p raw a m ech a­ niczna, d renow anie etc.).

Pom im o w szakże gospodarki ro lnej zubożenie ty ch gleb w sk ład nik i łatw iej w ym yw aln e — Ca, К — n ie m ów iąc n a tu ra ln ie o N — m a te n ­ dencje w yraźnego p rzejaw ian ia się. W sto pn iu słabszym dotyczy to ró w ­ nież zw iązków fosforu.

J e st to powodem , że gleby bielico we są z reg u ły glebam i z n a tu ry m niej p ro d u k cy jn y m i niż gru p a uprzed nio om ów ionych gleb „ b ru n a t­ n y c h “.

N ajlepsze z gru p y tej są bielice rozw ijające się z glin m orenow ych. W ystępow anie przestrzen n e ty ch gleb jest, ja k w spom niano, znacz­ ne i dość rów nom ierne w całym w ojew ództw ie.

Są to gleby teren ó w przew ażnie lekko sfalow anej m oreny dennej, a częściowo i terenó w w ypełnionych przez u tw o ry skalne m oren ko ń ­ cowych.

Zaznaczone na m apie pow ierzchnie ty ch gleb m ają c h a ra k te r o rien ­ tacy jn y , szem atyczny, w ty m rozum ieniu, że te re n te n jest n a d e r różno­ rodny, jeśli go ro zpatryw ać w skali szczegółowej.

W ystępuje w tedy pow szechne zjaw isko plam istej zm ienności tego typu.

W zależności od reliefu, miąższość w arstw y w ierzchniej próchnicznej oraz niekiedy zaraz pod nią zalegającej zbielicow anej, zm ieniają się

stale-Mapa gleboznawcza woj. Szczecińskiego 2Я 'Z jaw iska erozji pow ierzchniow ej, procesy zm yw ne itp. zm ieniają m iąż­

szość form ow anej p o k ry w y glebow ej.

Ja k o częsty re z u lta t ty ch zm ian w y stęp u je spłycenie w arstw y próchnicznej na krzyw iznach teren o w ych i przenoszenie próchnicy w m iejsca niżej położone.

W rezu ltacie na pag órkach z gliny m orenow ej, n a ostrzejszych zbo­ czach, w a rstw y n aw ierzch nie m niej lub w ięcej zsuw ają się ze spadem teren u , obnażając spoistą w arstw ę iluw ialn ej gliny m orenow ej; natom iast u podnóża w ypukłości terenow ej grom adzą się u tw o ry o w iększej m iąż­ szości i zw ykle bardziej spiaszczone na sk u te k spełzów części sypkich ze .strom izm .

C h arak tery sty czn y Układ typow ej bielicy, składający się norm aln ie z profilu cztero-w arstw ow ego, w tere n ie gleb bielicow ych pagórkow a­ ty ch — p rzem ienia się w u k ład y np. dw u -w arstw ow e. O bszary zaś za­ znaczone jako obszary bielic, są w łaściw ie obszaram i plam isto w y stę ­ pujących , dość różnych pcd w zględem w artości rolniczej odm ian gleb.

W y bitn e m iejsce za jm u ją na o m aw ianym tere n ie gleby torfow e. W edług m apy gleby torfow e zajm ow ać m ają ca 10%> pow ierzchni w ojew ództw a.

Są to torfow iska z przew agą torfow isk nizinnych. W ażnym jest, że to rfo w iska tutejsze, zarów no nizinne ja k i w yżynne, rozrzucone są dość rów nocześnie po całym obszarze tego k raju , co przyczynia się w yraźnie do zaakcentow ania w ilgotności pow ietrza Pom orza Zachodniego, czynnika t a k w ażnego dla rozw oju roślinności.

I jeszcze jed en dodatni m om ent dość rów nom iernego rozm ieszczenia to rfow isk w ty m k ra ju m ożna podkreślić. J e st to m om ent ułatw ionej e w e n tu aln e j m ożliwości użytkow ania złóż torfow ych do celów ,,próch- n ic o w a n ia “ sąsiad ujących gleb m ineralnych.

O ile opracow ać się ud a podstaw y racjonalnego stosow ania m as to r- io w y c h jako środka próchnicow ania gleb, to rów nom ierne stosunkow o w ystęp ow an ie torfow isk n a obszarze Pom orza Zachodniego u łatw i może zabiegi „p ró chnicow ania“ gleb.

O dm iennym i sw oistym typ em glebow ym , w y stępującym na zie­ m iach Pom orza Zachodniego są ta k zw ane ,,czarne ziem ie p y rzy ck ie“, zna- л е ze swej w ysokiej produktyw ności.

T eren ,,czarnych ziem p y rzy sk ich “ jest teren em dobrze uw ilgot- nionym , na co w skazuje obecność rzek i sąsiedztw o jezior w ystęp ujących л а zastoiskow ym obszarze gleb pyrzyckich.

C zarne ziem ie pyrzyckie c h a ra k te ry z u ją się w ystępow aniem w pod- 3ożu py lasty ch utw orów w arstw ow anych, zasobnych w w ęglan w apnia.

30 F. Terlikowski i M. K winichidze

C zynnikiem sp rzy jający m w y tw arzan iu się dużej ilości m asy ro ślin ­ nej, jako budulca próchnicy, jest tu ta j wilgoć; czynnikiem zaś u trw a la ją ­ cym próchnicę i pow odującym jej ku m u lację jest zasobność skały w C a C 0 3r a tak że w pew nej m ierze, sw oisty porow aty p y lasty m ate ria ł skalny, m o­ gący daw ać dość trw a łe połączenia o rgano-m ineralne.

Ze w zględu n a znaczenie czarnych ziem pyrzyckich jako w ysoko p ro d u k cy jn y ch siedlisk rolnych, oraz ze w zględu n a ich sw oistą odrębność, w porów naniu z innym i czarnym i ziem iam i k raju , przytaczam y nieco d a­ n ych ch arak tery zu jący ch te specyficzne gleby Pom orza Zachodniego.

P o b ra n e n a obszarze ziem py rzy ck ich próbki glebow e w ykazały:

Nr próbki M i e j s c e p o b r a n i a S k ł a d m e c h a n i c z n y < 0,002 mm 0,002 — 0,02 mm 0,02 — 2 mm 15 Podwodzie A j . . . . . 12,0 36,0 52,0 20 Pł ońs k. . . . . . . 18,0 35,0 47,0 21 P rzelew ice . . . . . 12,0 31,0 57,0 S2 Kos i no. . . . . . . 8, 0 10,0 82,0 23 M e c h o w o ... 50,0 10,0 40,0 24 Pyrzyce (3 km w stront; Starogardu) . 16,0 48,0 36,0 26 O b r y t a ... 20,0 50,0 30,0

Z aw artość próchnicy i w ęglanu w poziom ie hum usow ym w ynosiła:

Nr próbki Grubość Aj w cm % próchnicy % CaC03 15 60—70 2,4 0,8 20 60—70 2,5 0,9 21 40 1,9 0,02 22 70 2,5 — 23 70—80 6,0 53,0 24 30 1,6 1,4 26 30 2,1 0,2

W idzim y więc, że czarne ziem ie pyrzyckie stanow ią odm ianę czar­ ny ch ziem, raczej słabiej p^óchniczne i w y k azu ją bardzo różne ilości C a C 0 3 w poszczególnych poziom ach glebow ych.

C h ara k te ry z u ją c gleby Pom orza Zachodniego ze w zględu na ich p ro ­ du k ty w n o ść w przybliżen iu pow iedzieć można:

1) ± 10% pow ierzchni gleb o rn y ch stano w ią dobre gleby, np. pozio­ m u gleb ku jaw sk ich

Mapa gleboznawcza woj. Szczecińskiego 31

2) ± 45% g ru n tó w ornych odpow iada poziom owi przeciętnych śred - niodobrych gleb W ielkopolski

3) ± 35°/o pow ierzchni ziem i orn ej zajm u ją g ru n ty lżejsze i lek k ie 4)

±

szaste.

24% całkow itej pow ierzchni gleb zajętej jest przez lasy.

N adto ogólnie o glebach w ojew ództw a szczecińskiego pow iedzieć m ożna:

A. G leby Pom orza Zachodniego w y k azu ją następ u jące cechy w spólne:

I. Stosunkow o m łody w iek u tw orów glebow ych w ojew ództw a szcze­ cińskiego p rzejaw ia się silnie zaznaczonym na ty ch obszarach w pływ em budow y geologicznej n a w łasności w y stęp ujący ch gleb. T ak w ięc np.

a) spoty kam y tu ta j — w stre fie k lim atu bielicującego —■ znaczne w ystępow anie gleb b ru n atn y c h , a więc stadium rozw oju gleb, w k tó ry m nie zdążyły się jeszcze uw idocznić procesy bielico­ w ania

b) spotykam y tu ta j szereg zależności w ystępow ania odm ian gleb w łączności z przebiegiem głów nych ciągów m oren końcowych,. - w zależności od rozm ieszczenia p rad olin etc.

c) spotykam y tu ta j często m oreny lokalne

1) w y stę p u ją tu ta j gliny m orenow e b arw y w iśniow ej jako r e ­ z u lta t dom ieszek m ateriałów trzeciorzędow ych,

2) w y stęp u ją tu ta j gliny m orenow e obfitujące w lokalne znaczne dom ieszki w apieni (sąsiedztwo u tw orów kredow ych i jurskich). d) w obrębie gleb rozw ijających się z utw orów m oreny końcow ej

w y stę p u ją dość znaczne nagrom adzenia części pyłow ych. Je st to rez u lta tem rozm yw ającego i segregującego działania wody, silnie zaznaczonego w k rajo b razie m oren końcowych.

II. S pecjalnie podkreślić należy w y n ik ającą z geologicznej budow y ,,kom pleksow ość“ tu t. utw orów , pow odującą m ozaiko wość gleb poziom ą i pionow ą w strefie m oreny czołowej.

a) Często w y stęp u je tu ta j ty p gleb ,,niew ykształconych“, analo­ gicznie do gleb podgórskich

b) silnie zaznaczane zjaw iska erozyjne ak cen tu ją ,k o m p le k so ­ w ość“ tw orząc deluw ia oraz eluw ia. Te o statn ie n a strę c z a ją problem rolniczy, bo są specjalnie tru d n e w upraw ie; w ysuw a się zagadnienie próchnicow ania ty ch gleb; w ysoka w ilgotność p ow ietrza zm niejsza trudn o ści up raw y.

32 F. Terlikowski i M.

Kwinichidze-c) „kom pleksow ość“ p rzejaw ia się też obfitością m ozaikow ato- w y stępujący ch u tw orów łąkow ych — n a w e t na drobnych zm arszczkach n a stokach wzgórz.

R easum ując: „kom pleksow ość utw orów glebow ych m onery końcowej pow oduje znaczne trudn o ści przed staw iania na m apach zasięgów poszcze­ gólnych odm ian gleb. Często prak ty czn ie jest to niem ożliw e.

III. K ształtow anie się odczynu: G leby Pom orza Zachodniego leżą w w a ru n k a ch ak cen tu jący ch ten d en cję do zakw aszania się ty ch gleb a to z powodu:

a) O dzasadow ienia przez działanie wód na w ododziałach raz w k ie ru n k u B ałty k u — to znów na południow ych stokach w k ie ru n k u doliny T o ruńsko-E berw aldskiej

b) ew en tu alnej kwasowości w ym iennej, pow odow anej obecnością NaCl z pow ietrza

c) dość znacznych opadów: przew ażna ilość obszarów zbiera 600— 700 m m; m iejsca najw yższe pow yżej 700 m m ; a tylko zachod­ n i sk ra w ek w ojew ództw a o trzy m u je do 500 m m opadów d) przeciw działającego w ysychaniu i podsiąkaniu zasad z w arstw

głębszych, działania w ysokiej w ilgotności pow ietrza.

IV. W aru nk i aeracji gleb Pom orza Zachodniego są raczej k orzystne n a skutek:

a) zróżnicow ania reliefu b) w ietrzności k ra ju

c) silnego zdrenow ania m nóstw em strum yków . Pom orze Zachod­ nie jest k ra in ą specjalnie uw odnioną przepływ ającym i w oda­ mi, co pow oduje dobrą aerację i dobre biologiczne własności gleb.

B. Na tere n ie Pom orza Zachodniego w y stę p u ją następ u jące ty p y gleb:

I. G leby b ru n atn e , co stoi w łączności

a) z m łodym w iekiem , a więc nieznacznym w ym yciem zasad z gleb,

b) n a tu ra ln ą zasobnością w ielu skał w C a C 0 3,

c) roślinnością: lasy liściaste jako przenosiciele z pow rotem na po­ w ierzchnie gleby znacznych ilości składników w ym yw anych

w p ro filu glebow ym .

II. Czarne ziem ie w ojew ództw a szczecińskiego w yodrębnione w od­ m ianę:

Mapa gleboznawcza woj. Szczecińskiego 33

1) „czarne ziem ie p y rzy ck ie“ ; c h a ra k te ry z u je te gleby: a) pochodzenie na utw o rach zastoiskow ych w pradolinie, b) w arstw o w anie skały m acierzystej,

c) zasobność w C aC O : od ułam ków % do utw orów m argli- stych,

d) pylastość sk ład u m echanicznego,

e) p rocent próchnicy: około 2%>, przew aża 2.5°/», dochodzi do

6% przy miąższości w arstw y А г = 30 — 70 cm.

III. G leby torfow e w ilości ca 10% pow ierzchni.

IV. G leby bielicow e jako p rzestrzen n ie ty p najsiln iej w ystępujący.

F. TERLIKOWSKI i M. KWINICHIDZE

(Institute of Soil Science U niversity — Poznań)

TH E M AP OF THE SO ILS OF THE DISTR IC T OF SZCZECIN S u m m a r y

In th e p resented m ap th ere are chiefly fou r cathegories of soils: 1) san d and loam sandy soils (,,szczerki“),

2) podsol soils an d loam sandy soils on th e silty clay and on th e clay, 3) clay and loam soils,

4) b la c k e -n e u tra l soils, 5) allu v ial soils, 6) p e a t soils.