Monika Wanat
Wydział Teologiczny UO
Pierwszy znak Jezusa
Kompozycja i interpretacja J 2,1-12
w świetle hebrajskiej retoryki biblijnej
1The first sign of Jesus
Composition and interpretation of Jn 2:1-12
in the light of Hebrew Biblical Rhetoric
Abstract
The focus of this thesis is an interpretation and exegesis of the first sign of Jesus. A passage from the Gospel of John (John 2:1-12) was analysed. In the analysis of the text rhetorical method was used and it was based on the principles developed by Hebrew biblical rhetoric.
The article was divided into 3 interdependent points. In the first one, the text was delimited, justifying the division of the Gospel and the delimitation of the text. The second point shows a detailed segmen-tation. First, by „looking at the bottom”, to look at the text as a whole at the third point and to justify a symmetrical-centric structure.
The conducted research allowed to make analyses included in the second point of the article. First, the biblical context of selected issues was presented, and then the interpretation of each part. This stage made it possible to notice the connections between the units described in the next section and to justify the previously shown composition figure of ABCDC’B’A.
At the beginning of the third point, an interpretation of seven examined units in their references to the parallel fragments was provided, what allowed to draw theological conclusions. A wedding is an image of a messianic banquet. It reveals a New Covenant, which will be realized in the coming “hour” of Jesus. God’s glory becomes accessible for everyone who does the will of Christ. Great help for us is Mary, Mother of Jesus, who is an intercessor between her Son and the People.
1 Artykuł jest zmodyfikowaną wersją pracy magisterskiej, obronionej na Wydziale Teologicznym
Uniwersytetu Opolskiego w 2018 r., napisanej pod kierunkiem o. prof. zw. dra hab. Andrzeja Sebastiana Jasińskiego OFM.
Keywords: New Testament, Gospel of John, Cana in Galilee, sign, Hebrew rhetoric.
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest interpretacja i egzegeza pierwszego znaku Jezusa. Omówiony został fragment Ewangelii według św. Jana (J 2,1-12). Badania nad tekstem zostały przeprowadzone metodą retoryczną na podstawie zasad wypracowanych przez biblijną retorykę semicką.
Artykuł został podzielony na 3 współzależne od siebie punkty. W pierwszym z nich została dokonana delimitacja tekstu, uzasadniająca podział Ewangelii i wyznaczone granice tekstu. W drugim punkcie została ukazana szczegółowa segmentacja. Najpierw poprzez „spojrzenia z dołu”, aby w trzecim punkcie spojrzeć na tekst całościowo i uzasadnić symetryczno-koncentryczną budowę.
Przeprowadzone badania pozwoliły na dokonanie analiz zawartych w drugim punkcie artykułu. Najpierw został przedstawiony kontekst biblijny wybranych zagadnień, a następnie interpretacja każdej z części. Etap ten pozwolił zauważyć powiązania między jednostkami, które zostały opisane w kolejnym punkcie, oraz uzasadnić wykazaną wcześniej figurę kompozycyjną ABCDC’B’A’.
Na początku trzeciego punktu przedstawiona została interpretacja siedmiu badanych jednostek w od-niesieniu do paralelnych fragmentów, co pozwoliło na wyciągnięcie teologicznych wniosków. Wesele stało się obrazem uczty mesjańskiej. Objawiło Nowe Przymierze, doprowadzone do pełni w nadchodzącej „godzinie” Jezusa. Chwała Boża stała się dostępna dla każdego wypełniającego wolę Chrystusa. Wielką pomocą stała się dla ludzi Maryja, Matka Jezusa – pośredniczka między Jej Synem i ludem.
Słowa kluczowe: Nowy Testament, Ewangelia według św. Jana, Kana Galilejska, znak, retoryka semicka.
Wstęp
W otaczającym nas świecie dostrzegamy wiele znaków. Według definicji ze
Słow-nika języka polskiego znak to „to, co ma poinformować o czymś przez wywołanie
określonych skojarzeń”2. Wyróżniamy znaki: matematyczne, drogowe, fabryczne,
szczególne, dotyczące każdej konkretnej osoby oraz znaki religijne – gesty religijne (np. znak krzyża). Te szczególne znaki towarzyszą nam w naszej codziennej rzeczywi-stości. Dostrzegamy przez nie obecność Boga. Są one również obecne w Ewangeliach. Synoptycy na określenie cudownych działań używali słowa duvnamij3. Św. Jan w
od-różnieniu od nich, opisując kolejne cudowne wydarzenia z życia Jezusa, posługuje się właśnie tym określeniem: Shmeion4 – znak. I właśnie jeden z tych znaków stał się
przedmiotem badań.
W Ewangelii według św. Jana znajduje się siedem znaków. Są to: przemienienie wody w wino w Kanie Galilejskiej (J 2,1-12), uzdrowienie syna dworzanina w Kafarnaum
2 M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego PWN, t. III: R – Z, Warszawa 1998, s. 979. 3 J. Strong, Grecko-polski słownik Stronga z lokalizacją słów greckich i kodami Popowskiego, Warszawa
2015, s. 211.
(J 4,46-54) oraz chorego nad sadzawką Betesda (J 5,1-18), nakarmienie tłumu (J 6,5-14), chodzenie po wodzie (J 6,16-24), uzdrowienie niewidomego od urodzenia (J 9,1-7) oraz wskrzeszenie Łazarza (11,1-45). Omawiany przez nas znak – na weselu w Kanie Galilejskiej (J 2,1-12) ‒ inauguruje5 działalność Jezusa. Pierwszy znak uczyniony przez
Chrystusa jest wyrazem dwóch wielkich idei płynących z Ewangelii Janowej: idei chwały Jezusa oraz wiary w Niego6. Wszystkie znaki, których dokonuje Jezus, są antycypacją
zbawczej mocy i zapowiedzią przyszłej chwały7.
Celem niniejszego artykułu będzie dogłębna analiza cudownej przemiany wody w wino, dokonanej przez Jezusa w Kanie Galilejskiej. Podjęta będzie próba wydo-bycia z omawianego fragmentu zasadniczego przesłania odnoszącego się do każdego człowieka.
Prowadzone badanie wybranego tekstu z Ewangelii św. Jana w głównej mierze opie-rać się będzie na metodzie retorycznej, wypracowanej przez prof. R. Meyneta. Analiza retoryczna według prof. Meyneta jest niezbędnym etapem badania egzegetycznego8.
Choć w artykule zastosowane będą także inne metody badawcze, to analiza retoryczna będzie podstawową w przeprowadzanym badaniu. Główną korzyścią stosowania analizy retorycznej jest stworzenie sprzyjających warunków do interpretacji tekstu9.
W pierwszym punkcie zostanie dokonana delimitacja tekstu J 2,1-12, ukazując po-działy wewnątrz Ewangelii. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na to, jaki wpływ ma badany fragment na różne struktury Ewangelii. Następnie zostanie dokonana segmen-tacja fragmentu, aby wyodrębnić poszczególne jednostki tekstu. Każda z nich zostanie szczegółowo opisana. Kolejno podjęta zostanie próba spojrzenia na całość badanego tekstu, aby uzasadnić jego budowę.
W drugim punkcie zostanie przeanalizowany kontekst biblijny wybranego frag-mentu. Z ogromu zagadnień znajdujących się w tekście zostaną wybrane te, które po dokonanej segmentacji znacząco wpłyną na dalsze etapy badań. Kolejnym krokiem będzie dokonanie interpretacji kolejnych jednostek tekstu.
Trzeci punkt, na podstawie badań opisanych w punktach poprzedzających, bę-dzie próbą interpretacji poszczególnych części w ich wzajemnych odniesieniach. Powiązania wewnątrz tekstu i spojrzenie całościowe na fragment mogą okazać się podstawą do tego, aby dostrzec głębię przesłania Ewangelii. Wszystkie podejmowane działania podczas badania fragmentu J 2,1-12 mają na celu wyprowadzenie wniosków teologicznych.
5 T. Okure, Ewangelia świętego Jana, w: W.R. Farmer (red.), Międzynarodowy komentarz do Pisma
Świętego, Warszawa 2001, s. 1326.
6 F. Gryglewicz, Chleb, wino i Eucharystia w symbolice Nowego Testamentu, Poznań – Warszawa –
Lublin 1968, s. 46.
7 J. Czerski, Ewangelia i Listy św. Jana. Wprowadzenie literackie, historyczne i teologiczne, Opole
2016, s. 140.
8 R. Meynet, Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej, Kraków 2001, s. 6. 9 Tamże, s. 214.
Tekst J 2,1-12 został zaczerpnięty z grecko-polskiego Nowego Testamentu według tłumaczenia ks. prof. dr. hab. Remigiusza Popowskiego10. Pozwoli to śledzić grecką
konstrukcję zdań. Cała analiza nie miałaby sensu bez tej wierności syntagmatycznej. W celu lepszego zrozumienia treści tekstu biblijnego oraz przeprowadzenia właściwej interpretacji zadania te zostaną przeprowadzone na podstawie dostępnej literatury z za-kresu poruszanej problematyki.
1. Ogólna budowa i komplementarność poszczególnych części
1.1. Delimitacja tekstu
Celem analizy retorycznej jest zrozumienie tekstu. Dla osiągnięcia tego celu jest rzeczą ważną, aby ukazać kompozycję tekstu i ustalić jego granice11. Biblijne teksty nie
zostały oddzielone od siebie w żaden sposób, co sprawia trudność przy określaniu począt-ku i końca literackiej jednostki. „Dwie niekwestionowane granice księgi biblijnej to jej początek i koniec”12. Struktura Ewangelii Janowej zdaje się jedną z najtrudniejszych, jeśli
chodzi o jej podział. W kwestii ogólnego podziału Ewangelii według św. Jana egzegeci są na ogół zgodni i wyróżniają 4 zasadnicze części13: „(1) prolog (J 1,1-18); (2) objawianie
się Jezusa światu (J 1,19–12,50); (3) objawianie się Jezusa uczniom oraz historia Jego męki i zmartwychwstania (J 13,1–20,31); (4) epilog (J 21)”14.
Poglądy egzegetów różnią się co do dokładniejszego podziału wyróżnionych części. Wszelkie propozycje podziałów są oparte na wielu kryteriach teologicznych i literackich. S. Mędala wyróżnił 25 takich modeli15. Interesujące rozwiązania to te, które pokazują,
w jaki sposób badany fragment (J 2,1-12) wpływa na podział wewnątrz Ewangelii. Zostaną one omówione poniżej.
Pierwsza z nich jest strukturą liturgiczno-symboliczną. M.E. Boismard i A. Lamo-uille podzielili tekst według trzech kryteriów: symboliczne, liturgiczne i topologiczne. U podstaw tej struktury są wymienione w Ewangelii liturgiczne święta izraelskie, a także symbolika liczb „7” i „6”: 7 znaków Jezusa i 6 świąt16. Przez połączenie 7 znaków z
ty-pologią stworzenia Ewangelia została podzielona na 8 tygodni:
10 Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tłum. R. Popowski,
M. Wojciechowski, Warszawa 1995.
11 Tamże, s. 6. 12 Tamże, s. 7.
13 Aż do pierwszego badania, jakim jest „analiza z dołu”, używane określenia nie są terminami
tech-nicznymi stosowanymi w analizie retorycznej.
14 J. Czerski, Ewangelia i Listy św. Jana, s. 76.
15 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana (NKB.NT, t. IV, cz. 1), Częstochowa 2010, s. 66–74. 16 M.E. Boismard, A. Lamouille, Synopse des quatre évangiles en français, t. III: L’évangile de Jean,
„Prolog: 1,1-18
Pierwszy tydzień: 1,19–2,12 Bez święta
Znak: przemiana wody w wino na weselu w Kanie Drugi tydzień: 2,13–4,54
Pierwsza Pascha
Znak: uzdrowienie syna urzędnika królewskiego Trzeci tydzień: 6,1-71
Druga Pascha
Znak: rozmnożenie chleba Czwarty tydzień: 5,1-47
Święto Pięćdziesiątnicy
Znak: uzdrowienie chorego nad sadzawką Betesda Piąty tydzień: 7,1–10,21
Święto Namiotów
Znak: uzdrowienie niewidomego od urodzenia Szósty tydzień: 10,22–11,54
Poświęcenie świątyni Znak: wskrzeszenie Łazarza Siódmy tydzień: 11,55–19,42
Trzecia Pascha Bez znaku Ósmy tydzień: 20,1-31
Bez święta
Znak: zmartwychwstanie Jezusa Epilog: 21,1-25”.17
Inny podział zaproponował G. Mlakuzhyil18. Twierdzi on, że struktura
Ewangelii Janowej ma charakter podwójny: teologiczny i literacki. Pod wzglę-dem literackim przypomina budowę dramatu. W tym aspekcie możemy wyróżnić: „Wprowadzenie (1,1–2,12); I część: znaki Jezusa (2–12); II część: godzina Jezusa (13–20); Epilog (21)”19. Jeśli chodzi o charakter teologiczny, czwarta Ewangelia
jest zbudowana chrystocentrycznie. Oprócz wstępu i zakończenia jest podzielona na 5 części: „I: Mesjasz uniwersalny (2,13–4,54); II: Syn Boży i współpracownik Boga (5–10); III: Dawca życia (11–12); IV: Testament miłości (13–17); V: Miste-rium Paschalne (18–20)”20. Jak widać, pierwszy znak umieszczony został w części
wprowadzającej, we wstępie.
17 J. Czerski, Ewangelia i Listy św. Jana, s. 78.
18 G. Mlakuzhyil, The Christocentric Literary Structure of the Fourth Gospel, Roma 2011, s. 279–499. 19 J. Czerski, Ewangelia i Listy św. Jana, s. 79.
Z kolei S. Mędala zaproponował podział oparty na schemacie retorycznym. Podzielił on Ewangelię na 3 części21: 1) Wprowadzenie: 1,1–2,1-12. Fragment 2,1-12 spełnia
funkcję rozgraniczenia znaków przed „godziną” i w „godzinie”; 2) Uwierzytelnienie: 2,13-19,42; 3) Epilogi: 20–21.
Badając wybrane modele, możemy zauważyć, że opierają się one na pojawiających się w Ewangelii znakach Jezusa. Analizowany tekst stanowi pewnego rodzaju pomost pomiędzy wstępną częścią a późniejszą narracją. Z tego względu warto również zauważyć, jakie są granice omawianego fragmentu. Dla wyznaczenia granic tekstu pomocne są pewne kryteria, które pomagają oddzielić mniejsze jednostki tekstu. Może to być zmiana: tema-tu, gatunku, czasu, języka, miejsca czy osób22. W polskich przekładach Pisma Świętego
redaktorzy są zgodni i odgraniczają tekst J 2,1 oraz J 2,1223. W rozdziale 2., w
porówna-niu do rozdziału 1., nastąpiła zmiana miejsca ‒ z Betanii na Galileę. Widać wyraźnie, że w J 2,1 mamy podane miejsce: Kana Galilejska. Zmieniają się również osoby: nie ma już Jana Chrzciciela, Andrzeja, Szymona Piotra, Filipa i Natanaela. Pojawiają się za to Matka Jezusa i „uczniowie Jego” – już bez wymienionych konkretnych osób. W w. 12 ponownie możemy przeczytać o tych uczestnikach wesela, którzy zmieniają miejsce swojego pobytu. Wędrują z Kany Galilejskiej do Kafarnaum. Wydawać by się mogło, że w. 12 nie powinien być analizowany wraz z ww. 1-11 ze względu na kryterium zmiany miejsca, jednak jest on ściśle związany z ww. 1-2, co zostanie wykazane w kolejnych podpunktach. Biorąc pod uwagę budowę Ewangelii św. Jana, zmianę miejsca, która wpływa na odgraniczenie tekstu, widać, że w w. 13. narracja przenosi się do Jerozolimy.
1.2. Segmentacja
W kolejnym punkcie artykułu zostanie dokonany podział wybranego i badanego fragmentu24 z Ewangelii wg św. Jana – pierwszego znaku Jezusa, dokonanego podczas
wesela w Kanie Galilejskiej (J 2,1-12). Tekst został podzielony dzięki analizie oddolnej25,
która jest jedną z dwóch wypracowanych przez hebrajską retorykę biblijną. W kolejnych punktach zostaną pokazane poszczególne części26 fragmentu oraz ich graficzne
przed-21 S. Mędala., Ewangelia według świętego Jana, s. 91–92. 22 J. Czerski, Metodologia Nowego Testamentu, Opole 2012, s. 59.
23 Por. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych (Biblia
Jerozo-limska), Zespół Biblistów Polskich (red.), Poznań 2006¹, s. 1477–1478.
24 Fragment jest pierwszą jednostką, która może funkcjonować autonomicznie. Można ją oddzielić
od pozostałych jednostek. Jest on odpowiednikiem pojęcia „perykopy” stosowanego przez egzegetów. Jest zwartą jednostką, która stanowi minimalną całość do czytania lub recytowania i może być utworzona z jed-nej lub więcej części, tworzących różne kombinacje (paralelne, spekulatywne, koncentryczne). Fragmenty tworzą jednostki wyższe, nazywane „sekwencjami”. Por. R. Meynet, Trattato di retorica biblica, Bologna 2008, s. 191–201.
25 Hebrajska retoryka biblijna zna dwie metody podziału tekstu: odgórną i oddolną. Więcej na ten
temat zob. w: R. Meynet, Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej, s. 197–204.
26 Część należy do poziomu niższego, niesamodzielnego. Jest utworzona z dwóch lub trzech urywków,
stawienie. Dzięki temu łatwiej będzie odkryć elementy konstrukcyjne, dzięki którym można uzasadnić wewnętrzną spójność każdej z części.
Dla lepszego zrozumienia opisywanej struktury przed każdym opisem poszczególnej części zostanie to zobrazowane graficzne.
1.2.1. Część pierwsza (J 2,1–2,2)27
Pierwsza część zawiera wiadomość chronologiczną i przestrzenną, która przekazuje informację o tym, kiedy – „trzeciego dnia” (thv hvmevra thv trivth) i w jakim miejscu – „Kana Galilei” (Kanav thj Galilaivaj) odbyło się wesele, oraz o uczestnikach tego wese-la – Matka Jezusa (mhvter touv Ihsouv), uczniowie Jego (maqhtai auvtouv) i Jezus (Iesu). Są to ww. 1 i 2. Część pierwsza składa się z 2 segmentów28 dwuczłonowych29, połączonych
ze sobą między innymi przez wyrazy łączące30 – „wesele” (gavmoj) – w pierwszym członie
1. segmentu i 2. członie 2. segmentu. Zależności pomiędzy segmentami, w tym wypadku wyrazy łączące, stanowią o spójności tej części.
1.2.2. Część druga (J 2,3–2,4)
27 Użyte w tekście różne czcionki i różne atrybuty czcionek (np., wytłuszczony druk, podkreślenie,
kursywa, kapitaliki, WERSALIKI) nie oznaczają kolejności czy też ważności poszczególnych wyrażeń.
Użycie takiej samej czcionki (czy też atrybutu) jest po to, by zobrazować wyrazy podobne, synonimy albo antonimy (redakcja).
28 Segment zawiera jeden, dwa lub trzy człony. Można więc mówić o segmencie „jednoczłonowym”,
„dwuczłonowym” lub „trójczłonowym”. Relacje pomiędzy członami jakiegoś segmentu trójczłonowego mogą być różnego typu: ABC; AA’B; ABB’; ABA’. Por. R. Meynet, Trattato, s. 146–163.
29 Człon jest syntagmą, czyli obejmuje grupę „wyrazów” połączonych między sobą ścisłymi relacjami
składniowymi. Jest najmniejszą jednostką retoryczną. W pewnych przypadkach może zawierać nawet tylko jeden wyraz. Por. R. Meynet, Trattato, s. 132–146.
30 Są to wyrazy lub wyrażenia identyczne bądź podobne, które wyznaczają koniec jednej i początek
drugiej, symetrycznej do niej, jednostki tekstowej; słowo spinające w tradycyjnej egzegezie. Por. http://www. retoricabiblicaesemitica.org/Terminologia/140913_terminologia_pl.pdf (12.03.2018.).
Część druga jest dialogiem między Jezusem i Jego Matką (ww. 3 i 4). Zbudowana jest z 2 segmentów trójczłonowych. Pierwszy segment jest wypowiedzią Matki Jezusa. Maryja zauważa brak wina. Granicę tego segmentu wyznacza wyraz „wino” (oivnou). Są to wyrazy skrajne31, które wskazują na spoistość tego segmentu. Drugi segment to
słowa Jezusa, który mówi, że jeszcze nie nadeszła Jego godzina. Zwraca się do swojej Matki: „kobieto” (guvnai). Wyrazami łączącymi te segmenty są wyrazy „mówi” (levgei) w ww. 3b i 4a.
1.2.3. Część trzecia (J 2,5)
Część trzecia zbudowana jest z 1 segmentu dwuczłonowego (w. 5). Jest to polecenie Matki Jezusa skierowane do sług. W części tej trudno znaleźć gramatyczne zależności. Tym, co stanowi o spójności tej części, jest zmiana pojawiających się osób. W ww. 3 i 4 byli to Jezus i Matka Jego, a w omawianym w. 5 są to Matka Jezusa i słudzy.
1.2.4. Część czwarta (J 2,6)
Część czwarta znajduje się w centrum naszego fragmentu i obejmuje w. 6. Zbudo-wana jest ona z 1 segmentu trójczłonowego. Jest to opis stągwi kamiennych (livqinai uvdrivai). O jednolitość tej części stanowi brak dialogów czy pojawiających się osób. Umieszczenie opisu stągwi w samym środku fragmentu podkreśla ich ważność w kon-tekście całej perykopy. Jest również jednym z czynników, który wskazuje na budowę koncentryczną całej części.
31 Są to wyrazy lub wyrażenia identyczne bądź podobne, które wyznaczają krańce jednostki tekstowej;
inkluzja w tradycyjnej egzegezie. Por. http://www.retoricabiblicaesemitica.org/Terminologia/140913_ter-minologia_pl.pdf (12.03.2018).
1.2.5. Część piąta (J 2,7-8)
Cześć piąta obejmuje ww. 7 i 8. Została ona podzielona na 2 urywki32. Łączą
je wyrazy początkowe33 „mówi im” (levgei auvtoij). W obu urywkach podmiotem
jest Jezus.
Pierwszy urywek zbudowany jest z 2 segmentów. Pierwszy segment (w. 7ab) składa się z 2 członów, a 2 (w. 7c) ‒ z 1 członu. W tym urywku znajduje się pierwsze polecenie Jezusa skierowane do sług, aby napełnili stągwie wodą, oraz wykonanie tego polecenia. Segmenty te połączone są ze sobą przez wyrazy łączące. Są to czasowniki: „napełnijcie” (gemivsate) – w. 7b oraz „napełnili” (evgevmisan) – w. 7c.
Drugi urywek składa się również z 2 segmentów. Pierwszy segment (w. 8abc) jest trójczłonowy, a drugi (w. 8d) ‒ jednoczłonowy. Jest to drugie polecenie, które Jezus dał sługom, by zanieśli zaczerpniętą wodę mistrzowi ceremonii. Podobnie jak w poprzednim urywku, segmenty te łączą się przez wyrażenia łączące. Tutaj są to czasowniki „nieście” (fevrete) i „zanieśli” (hvnegkan). Są to wyrazy, które wywodzą się z tego samego źródło-słowu – fevrw.
32 Urywek zawiera jeden, dwa lub trzy segmenty, ale nie więcej niż trzy. Może być utworzony z
seg-mentów jedno-, dwu- lub trójczłonowych.. Relacje pomiędzy segmentami w ramach danego urywku mogą być różnego typu (ABC; AA’B; ABB’; ABA’). Por. R. Meynet, Trattato, s. 164–181.
33 Są to wyrazy lub wyrażenia identyczne bądź podobne, które wyznaczają początek symetrycznych
jednostek tekstowych; anafora w retoryce klasycznej. Por. http://www.retoricabiblicaesemitica.org/Termi-nologia/140913_terminologia_pl.pdf (12.03.2018).
1.2.6. Część szósta (J 2,9-10)
Szósta część zbudowana jest z 2 urywków. Zmienia się podmiot – jest nim teraz mistrz ceremonii. O spójności tej części stanowią wyrazy początkowe „mistrz ceremonii” (avrcitriklinw) ‒ w. 9a oraz 9f.
Pierwszy urywek to 2 segmenty – trójczłonowy (w. 9abc) oraz dwuczłonowy (w. 9de). Zawarta tutaj została informacja o zaistnieniu cudu. Mistrz ceremonii spróbował wina przyniesionego przez sługi. Cechą wspólną tych segmentów są wyrazy łączące: „nie wiedział” (ouvk hvdei) – w. 9c oraz „wiedzieli” (hvdeisan) – w. 9d.
Drugi urywek składa się z segmentu dwuczłonowego (ww. 9f i 10a) i segmentu trójczło-nowego (w. 10bcd). Jest to monolog mistrza ceremonii z panem młodym. Mistrz ceremonii zaznacza, że dobre wino zostało zachowane aż do końca. W 2. segmencie tego urywku możemy zauważyć wyrazy skrajne „wino dobre” (kalovn oi,non) w w. 10b i 10d.
1.2.7. Część siódma (J 2,11 – 2,12)
Część siódma jest podsumowaniem znaku. Ma ona formę narracyjną. Zbudowana jest z 2 segmentów trójczłonowych (ww. 11abc i 12abc). Jest tam informacja o tym, że Jezus uczynił początek znaków, by ukazać swoją chwałę: „i uwierzyli w Niego Jego uczniowie”. W 2. segmencie paralelnie do części 1. jest informacja przestrzenna, z której
dowiadujemy się, że Jezus, Jego Matka oraz uczniowie udali się do Kafarnaum. Zależność między tymi segmentami pokazują wyrazy łączące: „Jezus” (Ihsouj) – w. 11a oraz „On sam” (autoj) – w. 12a.
1.3. Ujęcie całościowe
W tym punkcie, biorąc pod uwagę dokonaną segmentację w poprzednim punkcie, zostanie podjęty wysiłek, by spojrzeć całościowo na fragment J 2,1-12. Badany tekst składa się z 7 części, tworzących kompozycję symetryczno-koncentryczną ABCDC’B’A’. Poniżej jest przedstawiony graficzne cały fragment:
1. i 7. część przedstawiają bohaterów omawianego fragmentu. W obu tych czę-ściach pojawiają się Jezus, Matka Jezusa i Jego uczniowie. W 1. części jest informacja,
że zostali zaproszeni na wesele (w. 2). W 7. części są bardziej aktywni – schodzą wraz z Jezusem do Kafarnaum (w. 12), a co ważniejsze, wcześniej uwierzyli w Jezusa (w. 11). Należy podkreślić, że uczniowie pojawiają się tylko w tych dwóch skrajnych częściach. Innym kontrastem, który warto zaznaczyć, jest udział Jezusa. W pierwszej części, tak jak w przypadku uczniów, mowa jest tylko o zaproszeniu Jezusa na wesele (w. 2). W ostatniej części ma On bardziej aktywną rolę – „uczynił widoczną chwałę Jego” (w. 11). Można zauważyć zmianę z bycia gościem weselnym na bycie głównym bohaterem fragmentu.
2. i 3. część zawierają 2 rozmowy. W części 2. jest to dialog między Jezusem i Jego Matką, a w części 6. jest to monolog mistrza ceremonii z panem młodym. W tych czę-ściach najważniejsze jest „wino”. W w. 3 zauważony zostaje brak wina, zaś w w. 10 jest mowa już nie tylko o „winie”, ale o „dobrym winie”.
W omawianym fragmencie można zauważyć również temat „wiedzy”. W części 6. można przeczytać, że mistrz ceremonii „nie wiedział skąd jest” przyniesione wino, natomiast słudzy, którzy je przynieśli, znali jego pochodzenie (w. 9). W 2. części Jezus stwierdza, że nie nadeszła jeszcze Jego godzina. Z kontekstu możemy wywnioskować, że o nadejściu godziny do rozpoczęcia działalności wiedziała Jego Matka, która wydała polecenie sługom (w. 5). Warto zaznaczyć także czasową komplementarność między „godziną” Jezusa (w. 4) a zachowaniem „dobrego wina aż do teraz” (w. 10). Można powiedzieć, że godzina Jezusa nadeszła i dobre wino zostało zachowane do ostatniej godziny wesela.
Warto zwrócić uwagę również na interesujące połączenie ustalone przez czasownik poievw34: „robić, wykonywać”. Czasownik ten występuje wyraźnie w 3. i 7. części. W w.
5 czasownik pojawia się w poleceniu Maryi skierowanym do sług, by „uczynili” wszyst-ko, co Jezus do nich powie. W w. 11 czasownik ten użyty zostaje przez narratora dla wyjaśnienia, że Jezus „uczynił” początek znaków w Kanie Galilejskiej. W żadnej innej części nie pojawia się to wyrażenie.
Części 3. i 5. pokazują, jak dokonał się cud. Jezus wydaje polecenia, a słudzy je wykonują. Wszystkie nakazy wypowiedziane przez Jezusa oraz Maryję to czasowniki w trybie rozkazującym: „uczyńcie” (w. 5), „napełnijcie” (w. 7) oraz „zaczerpnijcie” (w. 8). Czasowniki opisujące aktywność sług są użyte w formie aorystu, co oznacza wypełnienie rozkazów otrzymanych od Jezusa – „napełnili” (w. 7) i „zanieśli” (w. 8). Nawet jeśli Jezus posiada pełen autorytet, nie może dokonać cudu bez pomocy sług. Akcja w 5. części dzieje się jakby za kulisami całego wydarzenia wesela. W istocie Jezus dokonał swojego pierwszego znaku z pomocą sług, którzy uczynili to, co im polecił.
34 Poievw – robić, wykonywać, wytwarzać, budować, kształtować, tworzyć, być autorem, przyczyną
czegoś, przygotować, przyszykować, zrodzić, wydać owoc, wykiełkować, nabyć, zaopatrzyć się w coś, zrobić coś z czegoś, ustanowić, mianować (uczynić) kogoś czymś, wyznaczyć kogoś do czegoś, wywieść kogoś naprzód, wyprowadzić, sprawić, że ktoś coś zrobi, skłonić kogoś do, postępować słusznie, czynić dobrze, uczynić coś komuś; z oznaczeniem czasu: spędzić, przeżyć; świętować, obchodzić, wypełnić obietnicę. Zob. J. Strong, Grecko-polski słownik Stronga, s. 631.
W centrum opisywanego fragmentu znajduje się opis stągwi. Stągwie mogą pomie-ścić 2 lub 3 miary. Te same stągwie są napełnione „aż do góry” (w. 7).
2. Kontekst biblijny oraz interpretacja poszczególnych części
2.1. Kontekstualność głównych idei i wyrażeń
Do dokonania głębszej interpretacji badanego fragmentu niezbędne jest określenie kontekstu biblijnego. Nie sposób omówić wszystkich zagadnień, jakie pojawiają się w tekście J 2,1-12. Z tego względu zostanie dokonana analiza istotnych wyrażeń.
2.1.1. Wesele
Na początek swojej działalności Jezus wybrał wydarzenie wesela. Zaznaczone zostało to w pierwszej części opisywanego fragmentu. W Starym Testamencie gody weselne obrazują przymierze, jakie Bóg zawiera z narodem wybranym: „I stanie się w owym dniu – wyrocznia Pana – że nazwie Mnie: «Mąż mój», a już nie powie: «Mój Baal». Usunę z jej ust imiona Baalów i już nie będzie wymawiać ich imion. W owym dniu zawrę z nią przymierze, ze zwierzem polnym i ptactwem powietrznym, i z tym, co pełza po ziemi. Łuk, miecz i wojnę wyniszczę z jej kraju, i pozwolę jej żyć bezpiecznie. I po-ślubię cię sobie [znowu] na wieki, popo-ślubię przez sprawiedliwość i prawo, przez miłość i miłosierdzie. Poślubię cię sobie przez wierność, a poznasz Pana” (Oz 2,18-22). Również czasy mesjańskie przedstawiane są jako zaślubiny ludu przez Boga: „Nie będą więcej mówić o tobie «Porzucona», o krainie twej już nie powiedzą «Spustoszona». Raczej cię nazwą «Moje ‘w niej’ upodobanie», a krainę twoją „Poślubiona”. Albowiem spodobałaś się Panu i twoja kraina otrzyma męża. Bo jak młodzieniec poślubia dziewicę, tak twój Budowniczy ciebie poślubi, i jak oblubieniec weseli się z oblubienicy, tak Bóg twój tobą się rozraduje” (Iz 62,4-5)35.
W Piśmie Świętym nie można znaleźć zbyt wiele opisów obrzędów weselnych, ponieważ były one powszechnie znane. Rodzi to pewne trudności w wyobrażeniu sobie samego zawierania małżeństwa w czasach biblijnych36. Wspólne mieszkanie
poprzedzało wydarzenie o charakterze prawnym, czyli zaręczyny. Po około 11 mie-siącach następowały rytuały weselne. Wesele musiało być wielkim wydarzeniem, o czym mówi Ps 45. Zawiera on opis strojów, orszaku ślubnego, oprawy i samej uroczystości. Jest to wesele na dworze króla. Z kolei 1 Mch informuje o 2 orsza-kach idących sobie na spotkanie – „Po tych wydarzeniach Jonatanowi i jego bratu Szymonowi doniesiono, że synowie Jambriego urządzają wielkie wesele, a pannę
35 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana, s. 347.
młodą, córkę jednego z wielkich dostojników kananejskich, z wielkim orszakiem prowadzą z Nadabat. Przypomnieli więc sobie krew swego brata Jana, poszli i skryli się w skalnej grocie. Kiedy podnieśli oczy, oto [ujrzeli] hałaśliwy orszak i dużą ilość podarunków. Wyszedł im naprzeciw pan młody, jego przyjaciele i bracia, z bębnami, muzyką i znaczną bronią” (1 Mch 9,37-39). Są to obrzędy kananejskie. W Ewan-geliach Łukasza (Łk 1,26-38) i Mateusza (Mt 1,18-25) mowa jest tylko o okresie między zaręczynami a wspólnym zamieszkaniem Józefa i Maryi. W czwartej Ewan-gelii św. Jan podaje szczegóły dotyczące wesela. W tekście pojawia się pan młody, starosta weselny, wino, goście i słudzy.
Sama uroczystość wesela rozpoczyna się od spotkania pana młodego z panną mło-dą. W asyście przyjaciół (Sdz 14,11) pan młody, z przystrojoną głową, wychodzi jej na spotkanie (Pnp 3,11). Spotykają się oni 1. dnia uroczystości. Lampy i pochodnie uwi-daczniają radość wesela (Ps 45,15-16). Wesele trwa do 7 dni (Rdz 29,27). Panna młoda zakryta jest welonem (Rdz 24,65). Pan młody, aby ukazać to, że obejmuje w posiadanie pannę młodą, może na nią narzucić skraj swojej szaty (Rt 3,9)37.
Ważną funkcję podczas wesela pełnił starosta weselny. Jak pokazuje nam Syr 32,1-2, była to zaszczytna godność. Do zadań starosty należało między innymi pilnowanie podziału wina, by nie doszło do nadmiernego spożycia38.
2.1.2. Trzeci dzień
W kalendarzu biblijnym trzeci dzień oznacza wtorek39. W kontekście omawianej
perykopy nie jest to 3. dzień trwającego wesela, na które przybył Jezus wraz z uczniami, ponieważ św. Jan wyraźnie zaznacza, że wesele odbyło się 3. dnia40. Może być on zatem
7. dniem omawianych wydarzeń Ewangelii. Mowa tu o 1. tygodniu, rozpoczynającym się w J 1,19. Biorąc to pod uwagę, 1. tydzień mógłby być nawiązaniem do 1. tygodnia stworzenia w Rdz 1,1-2.541.
W Starym Testamencie 3. dzień jest znakiem przełomowego, decydującego mo-mentu w świętej historii. Odniesienia do 3. dnia możemy znaleźć w historii Mojże-sza. Jednym z takich momentów jest teofania na górze Synaj (Wj 19,11.15.16). Po wyjściu z Egiptu Izraelici szli 3 dni przez pustynię, szukając wody. 3. dnia Mojżesz, po zatrzymaniu w Mara, przemienił wody gorzkie w wody słodkie (Wj 15,22-25). Znajduje to swoje potwierdzenie również w Lb 33,8. 3. dnia ma również miejsce ofiara Izaaka (Rdz 22,4). W Rdz 42,18 Józef 3. dnia ukazuje swoim braciom sposób uratowania życia42.
37 F. Reinecker, G. Maier, Leksykon biblijny, Warszawa 2001, s. 467–468.
38 C.S. Keener, Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu, Warszawa 2000, s. 190. 39 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana, s. 351.
40 C.S. Keener, The Gospel of John: a commentary, t. I, Peabody 2003, s. 496. 41 T. Okure, Ewangelia świętego Jana, s. 1326.
Badanie kontekstu dalszego może potwierdzać, że Janowa Księga Znaków opiera się na strukturze symboli powiązanych z wyprowadzeniem ludu z Egiptu. Warto podkreślić, że Bóg po objawieniu na Horebie (Wj 3,14) nakazał Mojżeszowi, aby poprosił faraona o pozwolenie na trzydniową drogę przez pustynię (Wj 3,18). Plaga ciemności również trwała 3 dni (Wj 17,22)43.
2.1.3. Matka Jezusa
We fragmencie J 2,1-12 postać Maryi pojawia się w 2. i 3. części. W opisie wydarzeń z Kany Galilejskiej została Ona określona przez Jezusa jako „kobieta” (gunh). Określe-nie to w odOkreśle-niesieniu do Maryi znajdziemy tylko w 3 miejscach Nowego Testamentu: w Ga 4,4 oraz w dwóch fragmentach z Ewangelii Janowej ‒ omawianym fragmencie (J 2,4) oraz tak zwanym testamencie z krzyża (J 19,26). Tytuł ten staje się jeszcze bar-dziej zrozumiały, gdy odniesiemy go do Księgi Rodzaju. Jak zauważa R. Brown, św. Jan wykorzystuje literacki schemat Księgi Rodzaju, opisując pierwszy tydzień publicznej działalności Jezusa.
W tabeli zostanie przedstawiony ten schemat, zestawiając ze sobą wydarzenia z Księgi Rodzaju oraz Ewangelii według św. Jana44:
Schemat Księgi Rodzaju w Ewangelii św. Jana
Ewa (Rdz 3,14-15) Maryja (J 2,1-12)
Rdz 1,1 „Na początku” J 1,1 „Na początku”
Rdz 1,1 „Bóg stworzył niebo i ziemię” J 1,3 „Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało” Rdz 1,3–2,4a Siedem dni stworzenia J 1,19 „Gdy Żydzi wysłali do niego z
Je-rozolimy kapłanów i lewitów z zapyta-niem «Kto ty jesteś?»”
J 1,29 „Nazajutrz zobaczył Jezusa, nad-chodzącego ku niemu, i rzekł «Oto Bara-nek Boży, który gładzi grzechy świata»” J 1,35 „Nazajutrz Jan znowu stał w tym miejscu wraz z dwoma uczniami” J 1,43 „Nazajutrz Jezus postanowił udać się do Galilei. I spotkał Filipa”
J 2,1 „Trzeciego dnia odbywało się wesele w Kanie Galilejskiej”
Rdz 3,6 „Wtedy niewiasta spostrzegła, że drzewo to ma owoce dobre do jedzenia, że jest ono rozkoszą dla oczu i że owoce tego drzewa nadają się do zdobycia wie-dzy. Zerwała zatem z niego owoc, skosz-towała i dała swojemu mężowi, który był z nią: a on zjadł”
J 2,5 „Wtedy Matka Jego powiedziała do sług: „«Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie»”
43 J. Klinkowski, Analiza dramatyczna Ewangelii św. Jana, Legnica 2007, s. 120.
Rdz 3,15 „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy po-tomstwo twoje i jej”
J 2,11 „Taki to początek znaków uczynił Jezus w Kanie Galilejskiej. Objawił swoją chwałę i uwierzyli w Niego Jego ucznio-wie”
Istnieje jednak zasadnicza różnica między Ewą – kobietą z rajskiego ogrodu, któ-ra przez zwiedzenie Adama sprowadziła zło na świat, a Maryją – niewiastą z Kany, dzięki której objawiła się chwała w czynach nowego Adama. Z relacji między Księgą Rodzaju a Ewangelią wynika, że Maryja stała się nową Ewą. Reprezentuje Ona nowe stworzenie45.
2.1.4. Stągwie kamienne
W centrum badanego fragmentu znajduje się opis stągwi kamiennych przeznaczo-nych do żydowskich oczyszczeń. W Starym Testamencie można znaleźć wiele przepisów dotyczących czystości, nieczystości oraz sposobów oczyszczania46. W Kpł 11,29-38 mowa
jest między innymi o nieczystości naczyń, spowodowanej przez kontakt z padliną małych zwierząt47. Według Kpł 11,33 naczynie gliniane po zetknięciu się z taką nieczystością
miało być rozbite. Jedynie cysterny i inne tego typu zbiorniki wody pozostawały czyste (Kpł 11,36). Stąd można wyciągnąć wniosek, że tylko naczynia podobne do cystern, czyli wykonane z kamienia, mogły służyć do rytualnych oczyszczeń. Preferowane były zatem naczynia z kamienia nad te wykonane z gliny, ponieważ bardziej odpowiadały rytualnym wymogom48. U Jana są kamienne stągwie. Naczynia są kamienne, tak jak
kamienne były tablice z przykazaniami, które Mojżesz w Księdze Wyjścia przekazał narodowi wybranemu. Stągwie zawierały wodę, która miała służyć do obmycia rąk i naczyń. Faryzeusze zwracali dużą uwagę na ten zwyczaj, o czym można przeczytać w Mt 15,2 oraz Mk 7,449.
Nie bez znaczenia dla zrozumienia całego fragmentu jest również użyta przez Ewangelistę cyfra „6”, oznaczająca liczbę stągwi. W całej Biblii jest wiele odniesień do jej symboliki. Najważniejsze jest opowiadanie o 6 dniach stworzenia (Rdz 2,1n). W związku z nim żąda się od człowieka, by pracował przez 6 dni (Wj 20,9), na-tomiast dzień 7. jest dniem odpoczynku. Po wyjściu z Egiptu cały lud miał przez 6 dni żywić się chlebem niekwaszonym dla uczczenia pamięci pomocy Boga, której udzielił Izraelitom. Wyrazem pewnej opozycji w stosunku do pierwotnego stanu rzeczy, liczba „6” może również oznaczać moce wrogie Bogu – olbrzym posiadający po 6 palców u obydwu rąk i stóp (2 Sm 21,20n). W Apokalipsie wśród istot
nie-45 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana, s. 365.
46 R. De Vaux, Instytucje Starego Testamentu, t. I–II, Poznań 2004, s. 472. 47 S. Mędala, Chrystologia Ewangelii św. Jana, s. 208.
48 G. Ravasi, Biblia dla każdego. Tekst – komentarz – ilustracje. Nowy Testament 1, Kielce 2007, s. 299. 49 H. Langkammer, Komentarz teologiczno-pastoralny do Biblii Tysiąclecia. Nowy Testament. Ewangelia
przyjaznych Bogu występuje bestia z liczbą wyrażoną potrójnym złożeniem cyfry „6” (Ap 13,18)50.
Nieodłącznie związane ze stągwiami są woda i wino. Woda pojawia się w kontek-ście poprzedzającym opis stągwi, a wino również w kontekkontek-ście poprzedzającym oraz w kontekście po nim następującym. W Starym Testamencie woda posiada wiele znaczeń symbolicznych. Kojarzona jest z narodzinami, niebezpieczeństwem (np. niszczące fale potopu w Rdz 7,4), urodzajem czy oczyszczeniem51. Bóg żądał od Aarona i jego synów,
by obmywali nogi i ręce przed rozpoczęciem liturgicznej posługi (Wj 30,18-21). Ara-mejski przywódca Naaman po zaciągnięciu rady u proroka Elizeusza 7 razy zanurzył się w wodach Jordanu i został uleczony z trądu (2 Krl 5,10-14). Jezus w rozmowie z Samarytanką zwraca uwagę na różnicę między zwyczajną wodą a wodą pochodzącą od Niego samego (J 4,7-14). W Ap 22,1 można wyczytać, że woda życia wypływa z tronu Boga i Baranka52.
Bogactwo wina jest znakiem błogosławieństwa (Pwt 7,11-13)53. Wino było również
istotnym produktem spożywczym (Syr 39,26). Stanowiło również źródło radości ludzi (Koh 10,19). Było też niezmienną częścią obrzędów (Wj 29,40). Wino uważane było za dar Boga. Jego obfitość została obiecana na czasy ostateczne: „Oto nadejdą dni – wy-rocznia Pana – gdy będzie postępował żniwiarz [zaraz] za oraczem, a depczący winogrona za siejącym ziarno; z gór moszcz spływać będzie kroplami, a wszystkie pagórki będą nim opływać. Uwolnię z niewoli lud mój izraelski – odbudują miasta zburzone i będą w nich mieszkać; zasadzą winnice i pić będą wino; założą ogrody i będą jeść z nich owoce” (Am 9,13-14)54.
2.2. Interpretacja
W tym punkcie zostanie dokonana interpretacja kolejnych części opracowanego fragmentu. Zostanie podjęta próba nakreślenia tego, co Jan Ewangelista chciał ukazać w tej perykopie. Przy interpretacji zostanie wykorzystana segmentację przeprowadzona w punkcie 1. oraz kontekst biblijny przedstawiony w podpunkcie 2.1. Następnie zo-stanie dokonane zestawienie paralelnych części oraz zozo-stanie podjęta próba określenia wniosków teologicznych płynących z perykopy J 2,1-12.
Dla lepszego zobrazowania poszczególnych części w analizie retorycznej przydatne jest nadanie nazwy kolejnym badanym jednostkom:
50 M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań 1989, s. 234.
51 W.H. Propp, Woda, w: B.M. Metzger, M.D. Coogan (red.), Słownik wiedzy biblijnej, Warszawa
1997, s. 803–804.
52 M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, s. 270. 53 J. Klinkowski, Analiza dramatyczna Ewangelii św. Jana, s. 122.
A 2,1-2 Wprowadzenie do opisu pierwszego znaku
B 2,3-4 Rozmowa Jezusa z Matką
C 2,5 Polecenie skierowane do sług
D 2,6 Opis stągwi
C’ 2,7-8 Rozmowa Jezusa ze sługami
B’ 2,9-10 Rozmowa starosty weselnego z panem młodym A’ 2,11-12 Podsumowanie pierwszego znaku
2.2.1. Wprowadzenie do opisu znaku – J 2,1-2
Pierwsza część omawianego fragmentu jest wprowadzeniem do opisu znaku. Są to ww. 1 i 2. Pojawiają się informacje o miejscu, czasie oraz osobach. Wesele odbyło się 3. dnia w Kanie Galilejskiej, a zaproszeni zostali Matka Jezusa, Jezus i Jego uczniowie.
Przy omawianiu kontekstu biblijnego zostało zaznaczone, że „trzeci dzień” nie odnosi się do kolejnych dni trwania wesela. Był to również popularny idiom wyrażeń „pojutrze” czy „przedwczoraj”. Egzegeci zauważają, że św. Jan podaje informacje do-tyczące czasu bardziej jako wskazówkę chronologiczną niż liczenie dni55. Odnosząc
się do tekstów rabinicznych, które ukazują zwyczaje palestyńskie, czas omawianego tekstu nie może raczej wskazywać na trzeci dzień tygodnia – dziewice wychodziły za mąż 4. dnia, a wdowy 5. dnia56. W pierwszym rozdziale Ewangelista Jan opisuje
ko-lejne 4 dni (J 1,19-51), podczas których Jezus wzywa pierwszych uczniów. Dodając do tych 4 dni następne 3, wesele w Kanie odbywa się 7. dnia działalności Jezusa57.
Wyrażenie „trzeciego dnia” możemy również połączyć z tradycją zmartwychwstania Jezusa trzeciego dnia.
Wesele odbyło się w Kanie Galilejskiej. Wciąż do końca nie wiadomo, jaka była lokalizacja tej miejscowości. Nazwa wywodzi się od qane – hebrajskiego wyrażenia, które oznacza trzcinę58. Stąd też egzegeci identyfikują Kanę z Chribet Qana, które
położone jest 13,5 km w kierunku północnym od Nazaretu. Przemawia za tym fakt, że są to tereny bagniste i porośnięte trzciną oraz dokonane tam archeologiczne odkrycia z okresu od I do IV w. Warto również zwrócić uwagę na dodatkowe określenie położenia Kany, czyli Galileę. Tereny te uważane były za pogańskie. Dla św. Jana to terytorium
55 S. Mędala., Ewangelia według świętego Jana, s. 352. 56 C.S. Keener, The Gospel of John: a commentary, s. 496.
57 W. Pikor, Odkrywanie siebie w dialogu z Jezusem. Narracyjna lektura Ewangelii wg św. Jana, Pelplin
2014, s. 34.
58 L. Koehler, W. Baumgartner, J.J. Stamm, Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego
przyjmuje znaczenie symboliczne. Wydarzenie ma miejsce w pogańskiej krainie59.
Od-nosząc się do Iz 9,1-6 możemy zauważyć, że Ewangelie wskazują na znaczenie działań Jezusa w różnych kręgach chrześcijaństwa. Tekst ten służy jako pretekst dla odczytania wydarzeń w Galilei jako wydarzeń mesjańskich. Opisywane gody dzieją się w krainie pogan, gdzie Jezus objawia swoją chwałę60.
Postaciami pierwszoplanowymi są Matka Jezusa, która „była tam”, Jezus, który „był zaproszony”, oraz Jego uczniowie61. Sformułowania te wskazują na to, kto
bę-dzie odgrywał główną rolę w wydarzeniu. Matka Jezusa jest główną bohaterką aż do momentu zmiany akcji, kiedy to Jezus przejmuje inicjatywę62. Jan Ewangelista pisząc
o zaproszonym Jezusie, używa liczby pojedynczej czasownika evklhqh (J 2,1), a następ-nie dodaje Jego uczniów, bez podawania czasownika w liczbie mnogiej. Zaznaczenastęp-nie obecności uczniów ma swoje znaczenie. Św. Jan nie wyjaśnia związku Jezusa z rodziną na przyjęciu weselnym. Skłoniło to wcześniejsze pokolenia uczonych do spekulacji na temat więzi pokrewieństwa, ale bardziej aktualne badania socjologiczne koncentrują się na roli obecnych – Jezus i inni goście są tam świadkami. Uczniowie są obecni, aby świadczyć o chwale Jezusa63.
2.2.2. Rozmowa Jezusa z Matką – J 2,3-4
Druga część omawianej perykopy, czyli ww. 3 i 4, to dialog Jezusa z Jego Matką. Dokonując analizy rozmowy, można zauważyć, że Jan Ewangelista nie zwraca się do Maryi po imieniu. Nazywanie Maryi Matką ma na celu zwrócenie uwagi na relację mię-dzy Nią a Synem. Maryja, jako matka, jest reprezentantką Ludu Bożego, z którego ciała wywodzi się Mesjasz64. Tytuł Maryi ściśle wiąże się z Jej macierzyństwem, wskazując na
to, że jest Ona koniecznym ogniwem, który łączy Jezusa nie tylko z ludem Izraela, ale z całą ludzkością65. To właśnie Matka Jezusa zwraca uwagę na brak wina. Jest przejęta
sytuacją, w jakiej znaleźli się nowożeńcy i ich bliscy. Nie wiadomo jednak, czy zadane pytanie ma prowadzić do dokonania cudu, czy też jest pokierowane faktem, że Maryja jako izraelska matka przebywała blisko kuchni i sług, skąd mogła zauważyć brak i po-wiedzieć o tym Synowi66.
Drugim tytułem, jaki Maryja otrzymuje, jest „niewiasta”. Jezus mówi do Matki: „Czyż to moja lub Twoja sprawa, Niewiasto?” (J 2,4). Jezus dwukrotnie zwraca się do Maryi: „niewiasto”. Wyrażenie to stanowi inkluzję z J 19,25. Jest to formuła uprzejmo-ściowa, która wyraża szacunek. Tytuł ten jednak stanowi pewną abstrakcję od relacji syna
59 J. Klinkowski, Analiza dramatyczna Ewangelii św. Jana, s. 118. 60 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana, s. 354.
61 T. Okure, Ewangelia świętego Jana, s. 1326.
62 H. Langkammer, Komentarz teologiczno-pastoralny do Biblii Tysiąclecia, s. 300. 63 J. A. Brant, John, Grand Rapids 2011, s. 56.
64 S. Fausti, Rozważaj i głoś Ewangelię. Wspólnota czyta Ewangelię wg św. Jana, t. I, Kraków 2004, s. 64. 65 I. Gargano, Lectio divina do Ewangelii św. Jana (1), Kraków 2001, s. 57.
do matki67. Niektórzy komentatorzy uważają, że Jezus nie mógł zwracać się do Matki,
używając zwrotu „mamo”, ponieważ sugerowałoby to równość Ojca i Maryi, przypisując Jej boską naturę68. Tytuł „niewiasta” pełni nie tylko rolę negatywną (stworzenie dystansu),
ale także pozytywną, jako zwrot grzecznościowy69.
Odpowiedź Jezusa niesie w sobie również przesłanie dotyczące nadejścia Jego go-dziny. Choć Jezus stwierdza, że nie nadeszła jeszcze Jego godzina, to jednak w Kanie dokonuje pierwszego znaku, a więc rozpoczyna zbawczą działalność70. Godzina Jezusa
to czas Jego śmierci, ale również uwielbienia, które ukazywało się szczególnie w Jego cudotwórczym działaniem71. Z interpretacji tekstu wynika, że perykopa niesie w sobie
przesłanie mesjańskie. Niepełne jeszcze objawienie swej mesjańskiej roli Jezus poprzedza aluzją do epifanii w godzinie wyznaczonej przez Ojca72. Najpełniej objawienie Jezusa
ukazuje się w Jego śmierci i zmartwychwstaniu73.
2.2.3. Polecenie skierowane do sług – J 2,5
Część 3. obejmuje w. 5 i jest to polecenie, jakie Maryja kieruje do sług. Obecność Maryi pozwala Jezusowi na dokonanie cudu. Św. Jan nadaje słowom Maryi dużego znaczenia. Tak jak w Rdz 41,55, gdzie faraon dał ludowi polecenie, aby udali się do Józefa i uczynili wszystko, co im powie, tak samo Maryja w Kanie Galilejskiej wydaje sługom polecenie, by czynili wszystko, co powie im Jezus74. Maryja wskazuje na Jezusa
jako na tego, który rozdziela dobra mesjańskie ludowi75. Maryja nie wie, co czyni Jezus.
Jednak wszelkie konsekwencje interwencji Maryi wskazują na rzeczywistość, która będzie zrealizowana, gdy nastanie godzina Jezusa76.
Formuła polecenia jest techniczną formułą, która pojawia się w Starym Testamencie w powiązaniu z przymierzem (Wj 19,8; Joz 24,24). Maryja, w tym jedynym wypo-wiedzianym przez nią w Ewangelii zdaniu używa formuły przemierza. Prosi sługi, aby przyjęli wobec Jezusa postawę przymierza77. Słudzy, do których kierowane jest polecenie,
są tymi, którzy współdziałają w dziele Jezusa78. Grecki rzeczownik diakonoi ogólnie
oznacza sługę, szczególnie sługę, który posługuje przy stole79. Ewangelista zwraca uwagę
67 S. Mędala, Chrystologia Ewangelii św. Jana, s. 207. 68 W. Pikor, Odkrywanie siebie w dialogu z Jezusem, s. 37. 69 M. Czajkowski, Maryja (2,1-11; 19,25-27), s. 30.
70 H. Langkammer, Komentarz teologiczno-pastoralny do Biblii Tysiąclecia, s. 302–303. 71 K. Romaniuk, Nowy Testament bez problemów, Warszawa 1983, s. 115.
72 M. Czajkowski, Maryja (2,1-11; 19,25-27), s. 30.
73 J. Klinkowski, Analiza dramatyczna Ewangelii św. Jana, s. 121. 74 S. Mędala, Chrystologia Ewangelii św. Jana, s. 208.
75 S. Fausti, Rozważaj i głoś Ewangelię, s. 66.
76 W. Świerzawski, Pierwszy umiłował. Komentarz do Ewangelii Jezusa Chrystusa według świętego
Jana, Wrocław 1982, s. 108.
77 I. De La Potterie, Maryja w tajemnicy przymierza, Warszawa 2000, s. 204. 78 A. Paciorek, Ewangelia umiłowanego ucznia, Lublin 2000, s. 300.
na posługę przy posiłku. Ma to znaczenie symboliczne. Pokazuje troskę o dobro innych przez wzgląd na Chrystusa80.
2.2.4. Opis stągwi – J 2,6
W centrum tego fragmentu znajduje się w. 6 i jest to opis stągwi kamiennych, któ-rych jest 6. Umieszczenie stągwi w samym środku perykopy wskazuje na to, że kryją one w sobie znaczące przesłanie81. Stągwie przeznaczone do oczyszczeń żydowskich
były puste, co mogło oznaczać, że przepisy Prawa zostały zachowane tylko pozornie. Obecność naczyń jest informacją o tym, że czytający Ewangelię wchodzi w sam środek żydowskiej religii. Komentatorzy nie są zgodni co do określenia dokładnej pojemności naczyń. Niektórzy przytaczają dawniejsze wyliczenia, według których pojemność jednej „miary” to około 39 litrów. Można z tego wywnioskować, że każda ze stągwi zawierała od ok. 80 do 120 litrów. Inni zaś przyjmują, że „miara” to 45 litrów82.
Stągwie w połączeniu z rytualnym oczyszczeniem zostały użyte do nowego celu. Dla faryzeuszów zmiana zawartości naczyń przeznaczonych do celów rytualnych byłaby brakiem szacunku dla tradycji czystości rytualnej, wykroczeniem przeciw prawu. Dla kontrastu Jezus ceni bardziej honor przyjaciela. Wesela wymagały znacznych przygo-towań, a osoba, która je przygotowywała, zwykle wydawała jak najwięcej na przyjęcie weselne syna. Powszechna znajomość takich faktów sprawia, że brak wina byłby jeszcze bardziej haniebny. Z kolei użycie naczyń służących do oczyszczeń było niewątpliwie kwestionowane w wielu pobożnych kręgach żydowskich, sugerując, że gospodarz był mało skrupulatny, jeśli chodzi o przestrzeganie przepisów rytualnych83.
Obecność stągwi uzasadniona jest potrzebą oczyszczenia Żydów, tak jak nakazuje Prawo. Jednym z oskarżeń przeciwko Jezusowi i Jego uczniom był fakt, że niewystar-czająco często dokonywali oczyszczeń. Można przypuszczać, że św. Jan pragnie pod-kreślić konieczność niezatrzymywania się na oczyszczeniu zewnętrznym, ale pójścia w stronę głębszych wymagań. Jeśli przywołamy tu fragment Ez 36,26 – „Odbiorę wam serce kamienne, a dam wam serce z ciała” – horyzont staje się szerszy. Obecność stągwi kamiennych pozwala wysnuć bardziej wnikliwe wnioski, które nadaje całości nowe zabarwienie. Można odczytać na nowo to opowiadanie jako pewną propozycję przejścia od kamiennego serca do serca z ciała. Materiał, z jakiego zostały wykonane stągwie, może wskazywać na nawiązanie do Starego Testamentu i tablic Mojżesza, na których dostał on od Boga 10 przykazań. Przymierze, które zostało wyryte na kamiennych tablicach, musi zostać wyryte w sercu. Taką wizję miał również prorok Jeremiasz: „Oto nadchodzą dni, kiedy zawrę z domem Izraela nowe przymierze. Umieszczę swe prawo w głębi ich jestestwa i wypiszę na ich sercu” (Jr 31,31.33).
80 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana, s. 358. 81 I. Gargano, Lectio divina do Ewangelii św. Jana (1), s. 52. 82 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana, s. 359.
Można wnioskować, że cały fragment J 2,1-12 ma na celu uświadomienie prawdy o nowym przymierzu84.
Jan Ewangelista zaznacza ilość stągwi. Za pomocą liczby „6” określa się ludzkie niedoskonałości oraz sprzeciwianie się Bogu. Liczba „6” oraz inne liczby połączone z nią oznaczają to wszystko, co stworzone i znajdują się zawsze poniżej świętego i Boskiego „7”85. W odniesieniu do opisu Janowego można też przyjąć, że 6 stągwi nawiązuje do
6 dni stworzenia i określa niedoskonałość. Może również oznaczać „Sześcioksiąg” ‒ jako usystematyzowanie religii Starego Testamentu. Konkretna ilość stągwi może również symbolizować 6 tytułów Jezusa sformułowanych przez Jana Chrzciciela i pierwszych uczniów. Jezus przemienia ich świadectwo w swoje orędzie. Jako siódmy świadek pro-wadzi je do pełni i ukazuje nową jakość86.
2.2.5. Rozmowa Jezusa ze sługami – J 2,7-8
Część 5, czyli ww. 7 i 8, stanowi dwa polecenia, jakie Jezus wydał sługom. Pierwsze polecenie dotyczy napełnienia stągwi wodą. Wiemy, że były one puste. Pozbawione zostały tego, co było istotą ich istnienia i do czego miały służyć. Jezus poleca napełnić stągwie, ponieważ nie może uczynić wina ex nihilo, ale z wody, która ma symbolizować pragnienie życia każdego człowieka87. Naczynia zostały napełnione aż po brzegi. Puste
stągwie zostały przekształcone w studnie żywej wody88. W świetle tej obfitości, polecenie
Jezusa, by napełnić stągwie, może nasuwać porównania do innych miejsc w Ewangelii, gdzie Jan pisze o obfitości nie tylko pokarmu (J 6,12), ale radości (J 6,29) czy też łaski i prawdy (J 1,14)89.
Po napełnieniu stągwi Jezus poleca sługom, by zaczerpnęli wodę i zanieśli ją staroście weselnemu. Słudzy czerpią z naczyń jak ze studni. Innym miejscem, w którym Jezus prosi o zaczerpnięcie wody, jest rozmowa z Samarytanką (J 4,4-42). Studnia, z której kobieta nabiera wody, stanie się symbolem Prawa, które zostało dane Mojżeszowi. Woda ma znaczenie nie tylko materialne, ale jest również wodą słowa życia, czerpaną ze studni Prawa. Jezus, jako ten, który zawiera Nowe Przymierze, czerpie z tej studni. Starosta weselny jest reprezentantem Izraela, tych, którzy znają obietnicę nowego przymierza90 –
„ponieważ zbawienie bierze początek od Żydów” (J 4,22).
Słudzy wykonują polecenie natychmiastowo. Św. Jan, podkreślając te same słowa w wykonaniu i rozkazie, podkreśla doskonałe i natychmiastowe posłuszeństwo sług91.
Są posłuszni zarówno Jezusowi, jak i Maryi. Ich posłuszeństwo jest wyrazem wiary 84 I. Gargano, Lectio divina do Ewangelii św. Jana (1), s. 54.
85 M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, s. 212. 86 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana, s. 358–359. 87 S. Fausti, Rozważaj i głoś Ewangelię, s. 67.
88 I. Gargano, Lectio divina do Ewangelii św. Jana (1), s. 64. 89 C.S. Keener, The Gospel of John: a commentary, s. 513. 90 S. Fausti, Rozważaj i głoś Ewangelię, s. 67.
w Chrystusa. Ten aspekt jest wyraźny w momencie posłania ich do starosty weselnego z napełnionymi stągwiami. Nie wiedzieli, co niosą, ale nie lękają się gniewu starosty, jeśli miałoby się okazać, że woda pozostała wodą92.
2.2.6. Dialog starosty weselnego z panem młodym – J 2,9-10
6. część perykopy to ww. 9 i 10. Jest opisem reakcji starosty weselnego na cud, ja-kiego dokonał Jezus. W relacji św. Jana nie znajdziemy opisu samego cudu. To właśnie starosta weselny stwierdza wiarygodność cudu. Starosta weselny – ov avrcitriklinoj – w symbolicznej interpretacji może być uważany za arcykapłana odpowiedzialnego za nienaruszanie przepisów Prawa93. Nie wiedział on, w odróżnieniu od sług, skąd pochodzi
nowe wino. Jezus wybawił gospodarza wesela z niewygodnej sytuacji, jaką był brak wina. Nikt jednak ‒ ani słudzy, ani starosta ‒ nie mówi o Jezusie94. Starosta po
spróbowa-niu wina przywołuje do siebie pana młodego. Pojawia się on, aby usłyszeć pochwałę z ust gospodarza95. To właśnie jemu przypisuje pochodzenie dobrego wina. Nie znamy
tożsamości oblubieńca. Według niektórych interpretacji można wywnioskować, że to Jezus jest panem młodym96. Może na to wskazywać znaczenie terminu numfioj, który
w kontekście Ewangelii synoptycznych występuje w odniesieniu do Jezusa jako pana młodego ‒ w relacji Oblubieńca do nowego ludu.
Wino występuje tutaj w 2 wymiarach. Jest prawdziwym winem dla młodej pary, dzięki któremu zostają wybawieni z kłopotów. Nie byli oni świadomi jego braku, za-uważyła to Maryja. Na poziomie symboliki jest winem, dzięki któremu możemy poznać Jezusa, dającego życie wieczne. Wydarzenie z Kany Galilejskiej pokazuje, jak prawda i łaska, które przychodzą z Jezusem, przekraczają dane przez Mojżesza Prawo97. Wino
jest znakiem czasów mesjańskich i swoistego działania Bożej łaski.
2.3. Podsumowanie pierwszego znaku – J 2,11-12
Ostatnią częścią omawianej perykopy są ww. 11 i 12. Jest to podsumowanie całego znaku. Jezus objawia swoją chwałę uczniom, a następnie przenosi się wraz z Matką, uczniami i braćmi do Kafarnaum. Również tutaj nie ma opisu cudu, ale stwierdzenie jego zaistnienia98: „uczynił początek znaków” (J 2,11).
Według J 2,11 chwała – doxa – jest przedmiotem objawienia. Podczas gdy w J 1,51 Syn Człowieczy, w J 3,21 – uczynki tego, który wierzy, w J 9,3 ‒ Boże dzieła, w J 21,14
92 W. Pikor, Odkrywanie siebie w dialogu z Jezusem, s. 39. 93 J. Klinkowski, Analiza dramatyczna Ewangelii św. Jana, s. 117.
94 L. Stachowiak, Ewangelia według św. Jana. Wstęp – przekład z oryginału, komentarz, Poznań 2008,
s. 148.
95 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana, s. 360. 96 A. Paciorek, Ewangelia umiłowanego ucznia, s. 299. 97 T. Okure, Ewangelia świętego Jana, s. 1326.
‒ zmartwychwstały Jezus zostają objawione (passivum divinum), w J 2,11 Jezus objawia się sam i porównując do J 2,19; J 17,6 czy J 21,1, sam ma boskie właściwości99. Chwała
jest objawieniem Boga w Jezusie. W Prologu Ewangelii św. Jana Jezus ujawnia chwałę Boga uczniom, tak jak Bóg ukazał swą chwałę Mojżeszowi na górze, chwałę pełną ła-ski i prawdy (J 1,14-18). Znak ten ujawnia postać Jezusa jako tego, który troszczy się o oblubienicę i pana młodego. Opinia społeczeństwa była rzeczą ważną, a ten, któremu zabrakło wina, okryłby się hańbą na wiele lat. Jezus ratuje honor gospodarza. Przez to wzrasta Jego chwała, ale nie na forum publicznym100.
Konsekwencją tego, że uczniowie byli świadkami znaku w Kanie, jest ujrzenie chwały Jezusa i wiara w Niego. Jednak są oni nazwani uczniami przed dokonaniem się znaku. Można wywnioskować, że znaki oddziałują na tych, którzy wierzą101. W momencie cudu
wiara Apostołów nie była jeszcze pełna. Kana Galilejska to „początek znaków”, pierwszy krok ku objawieniu chwały. Pełnią tej chwały jest dzień zmartwychwstania102. Uczniowie
są reprezentantami pierwszych wspólnot wierzących w Chrystusa103.
Z punktu widzenia kompozycji literackiej w. 12 jest luźno związany z opowiadaniem o przemianie wody w wino. Jednak patrząc na kompozycję fragmentu pod względem retorycznym widać, że spełnia on funkcję podsumowania opowiadania. Jezus udaje się do Kafarnaum ‒ według Ewangelii synoptycznych głównego miejsca Jego działalności. Miejscowość ta została wielokrotnie wzmiankowana w Nowym Testamencie jako miejsce pobytu Jezusa (Mk 1,21; Mt 4,13; Łk 4,31). U Jana nie został jednak wyjaśniony cel przeniesienia się tam Jezusa. Pozostaje tam „kilka dni”, co ma związek z oczyszczeniem świątyni i działalnością w Judei104.
Jezusowi towarzyszą Jego Matka, bracia i uczniowie. Nie wiemy, czy bracia byli również na weselu i jaki wpływ wywarł na nich znak w Kanie. W Starym Testamencie termin „brat” określał nie tylko rodzeństwo, ale również bliskich krewnych105.
Zastoso-wanie tego pojęcia wynika z kolejnego etapu redakcyjnego, w którym to bracia Jezusa mają do odegrania poważniejszą rolę w kolejnych etapach rozwoju Kościoła. Zostają wymienieni w tekście (J 2,12) przed uczniami106. Ewangelista nie podaje nam liczby
i imion braci, tak samo jak nie podaje konkretnej liczby uczniów.
99 S. Mędala, Chrystologia Ewangelii św. Jana, s. 208. 100 C.S. Keener, The Gospel of John: a commentary, s. 515. 101 S. Mędala, Ewangelia według świętego Jana, s. 360. 102 W. Świerzawski, Pierwszy umiłował, s. 105.
103 J. Klinkowski, Analiza dramatyczna Ewangelii św. Jana, s. 115. 104 L. Stachowiak, Ewangelia według św. Jana, s. 151.
105 D.N. Showalter, Bracia i siostry Jezusa, w: B.M. Metzger, M.D. Coogan (red.), Słownik wiedzy
biblijnej, s. 74.
3. Teologiczna interpretacja fragmentu J 2,1-12
3.1. Interpretacja części w ich wzajemnym odniesieniu
Biorąc pod uwagę delimitację tekstu J 2,1-12, a także kompozycję, kontekst bi-blijny oraz przeprowadzoną interpretację, w poniższym tekście podjęta zostanie pró-ba spojrzenia na cały fragment, aby zaznaczyć wszelkie podobieństwa i powiązania między częściami. Choć podobny zabieg miał miejsce w 1. punkcie artykułu, kolejna analiza ma na celu głębsze spojrzenie na tekst, co jest możliwe dzięki przeprowadzonej interpretacji.
3.1.1. Bohaterowie (A i A’)
Części A i A’ opisują samo wydarzenie wesela, obecne osoby i miejsce wydarzenia. Kana Galilejska stała się miejscem pierwszego znaku dokonanego przez Jezusa. W ostat-nim wersecie następuje zmiana miejsca, Jezus udaje się do Kafarnaum, aby tam pełnić dzieła Ojca107.
Tym, co łączy te części, są również pojawiające się w nich osoby. To przede wszyst-kim Jezus, Jego Matka i uczniowie. Na początku wydawać by się mogło, że występują oni osobno, że przybyli na wesele niezależnie. W wyniku dialogu, do którego doszło dzięki interwencji Maryi i wysłuchaniu Jej przez Jezusa, po weselu odchodzą jako jedna rodzina108.
Znak został dokonany dla uczniów. To oni ostatecznie uwierzyli, dostrzegając chwałę objawiającą się w tym znaku. Zostało im dane zrozumienie tego znaku. Uczniowie to ci, o których czytamy w tekście poprzedzającym omawianą perykopę – J 1,35-51; ludzie, którzy zostali wybrani przez Chrystusa; dwunastu Apostołów, którzy po odejściu Pana będą nieustannie przekazywać Jego naukę. Jezus, przychodząc do Kany Galilejskiej, chce objawić uczniom coś, co pobudzi ich do wyznania wiary w Niego. Stworzy to więź mię-dzy uczniami a ich Mistrzem, która wiedzie do wspólnego wędrowania, prowadzącego do szczytu objawienia. Uczniowie zobaczyli i uwierzyli109.
3.1.2. Jezus i Pan młody (B i B’)
Części B i B’ skupiają się na dwóch dialogach. Część B jest rozmową między Jezusem i Jego Matką. Część B’ to rozmowa mistrza ceremonii z panem młodym. Głównym tematem tych części jest wino. W części B zauważony jest jego brak, a w części B’ już jest w stągwiach. Mistrz ceremonii odgrywa w opowiadaniu szczególną rolę. Potwierdza on fakt przemiany wody w wino, choć nie wie, skąd to wino pochodzi. Przypisuje jego pochodzenie panu młodemu, którego tożsamość jest nieznana. Jednak z interpretacji
107 L. Stachowiak, Ewangelia według św. Jana, s. 151. 108 T. Okure, Ewangelia świętego Jana, s. 1327. 109 W. Świerzawski, Pierwszy umiłował, s. 103.
możemy wnioskować, że jest to sam Jezus110. Wraz z Nim nadszedł czas, kiedy możemy
pić wino, którego nie zabraknie111.
Zauważyć więc można, że postać pana młodego może być utożsamiana z Jezusem. Zmieniają się przez to Jego relacje do Matki. Choć zwrot „niewiasta” oznacza szacunek, można także zauważyć, że Jezus przez ten zwrot dystansuje się w pewnym sensie od relacji rodzinnych. Objawia się jako Pan i Mesjasz. Stając się Oblubieńcem, ukazuje uczniom i sługom napełniającym stągwie Nowe Przymierze.
3.1.3. Posłuszni słudzy (C i C’)
Części C i C’ łączą się przez 2 polecenia. Oba polecenia zostały skierowane do sług. Różnią się tylko ci, którzy je wydają. W części C jest to Maryja, a w części C’ jest to Jezus. Polecenie wydane przez Maryję to jedyne słowa, wypowiedziane przez Nią do innych w całej Ewangelii św. Jana. Streszczają one przesłanie, które Maryja kieruje do nas, abyśmy byli tak samo dyspozycyjni jak Ona112. Porównując te 2 części, można
dojść do wniosku, że streszczają one w sobie pewną postawę, do której każdy wierzący w Chrystusa powinien dążyć. Greckie określenie diakonoi użyte w obu tych częściach wskazuje uczniów Jezusa w ogólności, nie tylko tych wybranych113. Słudzy, po
wysłu-chaniu Maryi, wykonują polecenia Jezusa bez żadnego zawahania się czy też pytania. Maryja staje się pośrednikiem między sługami a Jezusem. Słudzy są reprezentantami nowego Ludu Bożego. Słudzy weselni, wiernie wypełniając polecenia Chrystusa, przyj-mują postawę świadczącą o tym, że wiara starotestamentalna Reszty Izraela realizuje się w nowotestamentalnej wierze Maryi114.
3.1.4. Sześć stągwi kamiennych (D)
W centrum omawianej perykopy znajduje się część D. Znajduje się w niej opis stągwi kamiennych. To właśnie w w. 6 zawarte jest zasadnicze przesłanie płynące z pe-rykopy. Biorąc pod uwagę to, że Ewangelię św. Jana należy czytać na 2 płaszczyznach (dosłownej oraz symbolicznej), można zauważyć specyficzną wskazówkę, która stanowi o ważności tego wersetu w kontekście całego fragmentu. Jest to stwierdzenie, że stągwie są wykonane z kamienia. Św. Jan podkreśla przez to ich nieusuwalność115. Ma to wielkie
znaczenie w odniesieniu do kamiennych tablic Mojżesza. Oto stare zamienia się w nowe, stągwie służą do nowych celów. Sam znak jest zapowiedzią Nowego Przymierza, które Jezus zawiera z Ludem Bożym.
110 W. Pikor, Odkrywanie siebie w dialogu z Jezusem, s. 39.
111 A. Grün, Jezus – brama do Życia. Ewangelia św. Jana, Kraków 2002, s. 50. 112 I. Gargano, Lectio divina do Ewangelii św. Jana (1), s. 63.
113 S. Mędala., Ewangelia według świętego Jana, s. 358.
114 W. Życiński, Matka, która pozostała Dziewicą, Kraków 2017, s. 115. 115 I. Gargano, Lectio divina do Ewangelii św. Jana (1), s. 52.
3.2. Wnioski teologiczne płynące z fragmentu J 2,1-12
Wzajemne odniesienia badanych części fragmentu J 2,1-12 zapewne poszerzyły spojrzenie na całokształt tekstu, ukazując nowe możliwości interpretacyjne. Otworzyło to perspektywę wyciągnięcia z całości badanego tekstu wątków teologicznych. W poniższym podpunkcie podjęta zostanie próba przeanalizowania myśli teologicznej.
3.2.1. Stągwie kamienne – Stare i Nowe Przymierze
Przymierze to „oficjalne porozumienie czy umowa między dwiema stronami, przyj-mującymi na siebie pewne wzajemne zobowiązania”116. Od początku istnienia narodu
Izrael wiązał własne losy z Bogiem Jahwe. Punktem wyjścia zawartego z Nim przymierza stało się stworzenie świata, natomiast jego zwieńczeniem będzie sąd ostateczny. Boże błogosławieństwo przenika ludzką historię, począwszy od Adama i Ewy117.
Pierwsze przymierze Bóg zawarł z Adamem i Ewą; kolejne ‒ z Noem i Abrahamem. Jednak dopiero przymierze zawarte na Synaju z Mojżeszem jest swego rodzaju modelem religijnym118. Po wyjściu z niewoli egipskiej Mojżesz ustanowił strukturę społeczną
i religijną grupy, która była zalążkiem późniejszego narodu. Prawo Przymierza zostało, według ludzkich kryteriów, narzucone przez Boga Izraelitom, jednak Izraelici, zawierający przymierze z Jahwe, spotkali się przede wszystkim z miłością Boga, która przewyższa jakąkolwiek równość odpłaty ze strony człowieka119.
Starotestamentalne Przymierze nie było doskonałe i domagało się dopełnienia. Było wyrazem miłości Boga, ale łączyło się również z groźbą kar. Pojawiły się zapowie-dzi Nowego Przymierza. Wyraźnie Nowe Przymierze zapowiezapowie-dział prorok Jeremiasz w Jr 31,31-34: Prawo niegdyś zapisane na tablicach kamiennych zostanie zapisane w ludzkich sercach120. To Nowe Przymierze zawarte zostało podczas wesela w Kanie
Galilejskiej.
W opisie stągwi zawiera się zasadnicze przesłanie perykopy J 2,1-12. Stągwie wy-konane z kamienia łączą się z kamiennymi tablicami Mojżesza, które otrzymał na górze Synaj, gdy Bóg zawał przymierze z ludem. Znak dokonany w Kanie Galilejskiej podkreśla myśl zawartą w Prologu do czwartej Ewangelii: „Podczas gdy Prawo zostało nadane przez Mojżesza, łaska i prawda przyszły przez Jezusa Chrystusa” (J 1,17). Interwencja Jezusa czyni to wydarzenie czasem zawarcia Nowego Przymierza, którego fundamentalnym elementem stanie się zachowanie nauki głoszonej przez Jezusa121.
116 J. Unterman, Przymierze, w: P.J. Achtemeier (red.), Encyklopedia biblijna, Warszawa 1999,
s. 1020.
117 T. Hergesel, Przymierze, w: M. Rosik (red.), Żyjemy dla Pana, Wrocław 2005, s. 98. 118 T. Jelonek, Teologia biblijna, Kraków 2015, s. 288.
119 Tamże, s. 289. 120 Tamże, s. 320.
