OCENA SKUTECZNOŚCI PROBIOTYKOTERAPII JAKO ELEMENTU
LECZENIA ZABURZEŃ NASTROJU. PRZEGLĄD BADAŃ
EVALUATION OF THE EFFECTIVENESS OF PROBIOTIC THERAPY AS AN
ELEMENT OF MOOD DISORDERS TREATMENT. A REVIEW PAPER
Dorota Gumiela
studentka dietetyki, Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
STRESZCZENIE
Niektóre wyniki badań sugerują oddziaływanie probiotyków na nastrój. Przeszukiwano bazę pubmed w okresie od listopada do grudnia 2017 r w celu znalezienia badań dotyczących wpływu probiotykoterapii na poziom stresu i depresji. Wyszukiwano następujące frazy: probiotyki i depresja (149 publikacji), Lactobacillus i depresja (118 publikacji), Bifidobacterium i depresja (37 publikacji). Znaleziono 304 publikacje, w tym prace przeglądowe, badania randomizowane, prace poglądowe i metaanalizy. Kryterium włączenia prac do przeglądu badań był język angielski publikacji. Do przeglądu badań włączono randomizowane badania, które posiadały grupę kontrolną i dotyczyły wpływu probiotykoterapii/probiotykoterapii i jogurtu probiotycznego na nastrój u ludzi. Wykluczono badania, które zostały przeprowadzone na zwierzętach, prowadzone w grupie osób, u których występowały inne jednostki chorobowe ( > 1) lub choroby psychiczne. Do przeglądu nie włączono badań, w których stosowano prebiotyki lub formą podawania bakterii probiotycznych był sam jogurt lub mleko. Ostatecznie włączono do przeglądu badań 5 publikacji. Dotychczas wykonane badania były prowadzone na małych grupach i dotyczyły osób z podwyższonym poziomem stresu, z depresją lub kobiet narażonych na depresję poporodową. Najczęściej prowadzone badania były prowadzono w grupach, w których oprócz depresji występowała inna jednostka chorobowa. Badania były prowadzone na osobach w różnych grupach wiekowych. Wyniki badań, które zostały włączone do niniejszego przeglądu badań i dowiodły pozytywnego wpływu probiotykoterapii na nastrój były nieistotne statystycznie lub zmiana poziomu depresji była niewielka. Na podstawie badań włączonych do przeglądu trudno wyciągnąć jednoznaczne wnioski. Mikrobiom zdaje się mieć niewielki wpływ na nastrój.
SŁOWA KLUCZOWE: depresja, probiotyki, Lactobacillus, Bifidobacterium. ABSTRACT
Some research results suggest the effect of probiotics on the mood. The pubmed base was searched in the period from November to December 2017 to find research on the impact of probiotics on the level of stress and depression. The following phrases were searched: probiotics and depression (149 publications), Lactobacillus and depression (118 publications), Bifidobacterium and depression (37 publications). 304 publications were found, including reviews, randomized trials, review papers and meta-analyses. The criterion for including works in the research review included the English language of the publication. Randomized trials were included in the research review that had a control group and concerned the influence of probiotics therapy and probiotic yoghurt on the mood in humans. Studies that have been carried out on animals, in a group of people with other disease entities ( > 1) or mental illness were excluded. The review did not include studies in which prebiotics were used or the form of probiotic bacteria administration was the yoghurt itself or milk. Finally, 5 publications were included in the research review. Previously conducted studies were carried out on small groups and concerned people with increased stress levels, depression or women exposed to postnatal depression. The most frequently conducted studies were carried out in groups which, apart from depression, also had another disease entity. The research was conducted on various age groups. The results of the studies that showed a positive effect of probiotic therapy on the mood were statistically insignificant or the change in the level of depression was low. Based on the research included in the review, it is difficult to draw unambiguous conclusions. The microbiome seems to have little effect on the mood.
Wstęp
Znaczenie interakcji pomiędzy mózgiem a przewodem pokarmowym jest coraz bardziej rozpatrywane w ciągu ostatnich lat. Sugeruje się, że zmiany w składzie mikrobiomu przyczyniają się do zaburzeń neurologicznych i psychologicznych. Przeprowadzono badania kliniczne, które miały na celu przywrócenie składu mikrobiomu poprzez probiotykoterapię w celu poprawy nastroju [1]. Według Food and Argiculture Organization (FAO)/ World Health Organization (WHO) słowo probiotyki to mieszanka łacińskiego (pro = dla) i greckiego (bios = życie). Definicja ta została ukształtowana jako przeciwieństwo antybiotyku w latach sześćdziesiątych XX w. w celu określenia substancji wytwarzanych z pierwotniaków i zdolnych do wspierania wzrostu innych mikroorganizmów. Po dwudziestu latach zdefiniowano je jako żywe mikroorganizmy – głównie bakterie, które w odpowiednich ilościach powodują dobroczynne oddziaływanie na organizm gospodarza [2]. Mikrobiom stał się ważnym celem poszukiwania skutecznych metod leczenia zaburzeń nastroju [1], które są klasyfikowane jako depresja, podwyższenie nastroju (mania), które mogą występować samodzielnie lub razem jako zaburzenia dwubiegunowe. Depresji często towarzyszy chroniczny niepokój i stres [3]. WHO szacuje, że depresja dotyka ponad 350 milionów ludzi na całym świecie i że wyklucza z życia około 7,5% osób. Według WHO depresja jest powszechnym zaburzeniem psychicznym, który charakteryzuje się uporczywym smutkiem i utratą zainteresowania czynnościami, które zwykle są lubiane w połączeniu z niemożnością wykonywania czynności przez co najmniej 2 tygodnie. Osobie z depresją towarzyszy: utrata energii, zmiana apetytu, niepokój, bezsenność, niezdecydowanie, poczucie bezwartościowości, poczucie winy, myśli samobójcze. Duże zaburzenia depresyjne często nazywane są po prostu „depresją”, która charakteryzuje się „niskim” nastrojem i awersją do „aktywności”. Zespół ten jest diagnozowany częściej w krajach rozwiniętych, gdzie dotyka on do 20% populacji. Do walki z tą chorobą stosuje się wiele strategii leczniczych, w tym leki tj. selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, lit, terapię elektrowstrząsami, terapię jasnym światłem i muzykoterapię [4].
Niektóre dane literaturowe, zwłaszcza dotyczące badań na zwierzętach wskazują, że mikrobiom wpływa na występowanie zaburzeń takich jak otyłość, cukrzyca, zaburzenia autoimmunologiczne a także zaburzenia neuropsychiatryczne, w tym autyzm, lęk i zaburzenia depresyjne [5]. Wysokotłuszczowa dieta przyczynia się do otyłości i chronicznego stanu zapalnego, która z kolei może oddziaływać na mikrobiom, a ten wpływać na nastrój i zachowanie gospodarcza [3]. Czynniki środowiskowe, na które narażone są osoby w
codziennym życiu mogą przyczyniać się do depresji [6]. Dane z piśmiennictwa wskazują, że szczepy takie jak Bifidobacterium i Lactobacillus mogą łagodzić odpowiedź na stres, a zwiększenie liczby szczepów patogennych w przewodzie pokarmowym może prowadzić do niepokoju [7]. Liczni autorzy badają wpływ pre – i probiotykoterapii na nasilenie stresu i depresji. Badanie przeprowadzone z 34 osobami, które otrzymywały dożylnie lipolisacharydy (LPS) wykazało zwiększony niepokój, negatywny nastrój jak i wzrost poziomu kortyzolu i prozapalnych cytokin we krwi. Efekty te pojawiły się po trzech tygodniach od podaniu (LPS) i były zależne od dawki [6]. W badaniu Schmidta K i wsp. (2015) wzięło udział 45 uczestników, których przydzielono do trzech grup, które suplementowały fruktooligosacharydy, Bimuno®-galaktooligosacharydy lub placebo (5,5 g/dzień) przez trzy tygodnie. Zaobserwowano niższy poziom kortyzolu w ślinie w grupie, która przyjmowała galaktooligosacharydy w stosunku do grupy, która przyjmowała placebo [8]. Przegląd systematyczny McKeen i wsp. (2017), do którego włączono 7 badań i określono w nim wpływ probiotykoterapii na nastrój u zdrowych osób wykazał, że ich suplementacja może oddziaływać pozytywnie na nastrój [9]. Wyniki badania Copeda i wsp. (2017) przeprowadzonego na grupie 18 019 osób, w którym oceniono wpływ probiotykoterapii lub żywności probiotycznej wskazuje, że probiotykoterapia jak i żywność probiotyczna nie wiąże się z niższym wskaźnikami depresyjnymi [10].
Niniejsza praca ma na celu uzupełnienie dotychczasowych prac podsumowujących związek pomiędzy probiotykoterapią, a nasileniem objawów depresji.
Metodyka
Przeszukiwano bazę pubmed w okresie od listopada do grudnia 2017 r. w celu znalezienia badań dotyczących wpływu probiotykoterapii na poziom stresu i depresji. Wyszukiwano następujące frazy: probiotyki i depresja (149 publikacji), Lactobacillus i depresja (118 publikacji), Bifidobacterium i depresja (37 publikacji). Znaleziono 304 publikacje, w tym prace przeglądowe, badania randomizowane, prace poglądowe i metaanalizy. Kryterium włączenia prac do przeglądu badań był język angielski publikacji. Włączono randomizowane badania, które posiadały grupę kontrolną, w których prowadzono suplementację probiotyków, suplementację probiotyków i włączenie do diety jogurty u osób zdrowych chorujących na zaburzenia nastroju (depresja, nasilone objawy stresu). Wykluczono badania, które zostały przeprowadzone na zwierzętach i prowadzonych wśród osób, u których oprócz zaburzeń nastroju występowały inne jednostki chorobowe (>1) lub choroby psychiczne, a osoby badane przyjmowały leki (inne niż leki przeciwdepresyjne). W
przeprowadzonych badaniach musiał zostać zwalidowany kwestionariusz oceny poziomu depresji przed i po zakończeniu suplementacji probiotykami. Do przeglądu nie włączono badań, w których formą podawania bakterii probiotycznych była forma jogurtu i mleka probiotycznego. Wykluczono badania, w których suplementowano prebiotyki, aby zmodyfikować mikrobiom w celu obniżenia nasilenia depresji i stresu. Badania, w których nie było grupy kontrolnej i randomizacji nie zostały uwzględnione w przeglądzie. Ostatecznie do przeglądu badań włączono 5 randomizowanych badań przeprowadzonych z udziałem osób zestresowanych lub z depresją, u których wprowadzono probiotykoterapię/probiotykoterapię + jogurt probiotyczny na osobach zestresowanych lub z depresją. Badania, które zostały zamieszczone w niniejszej pracy pojawiły się w pracach przeglądowych i metaanalizach, które również dotyczyły wpływu suplementacji probiotyków na nastrój. Zestawienie przeglądu badań zostało zamieszczone w tabeli 1.
Tabela 1 Zestawienie badań włączonych do przeglądu
Table 1 Original study included in the review
Autor/Auth or Rok/ Year Rodzaj badanie/ Type of study Uczestnicy/ Participants Grupa kontroln a/ Control group Wiek (w latach)/ Age (in the years) Czas trwania/Duration Interwencja/ Intervention Wyniki/Results Pinto-Sachnez MI i wsp. [11] 201 7 Badanie randomizowane n = 18 IBS, lęk, depresja, biegunka lub mieszany stolec n = 20 placebo n B. Longum 46,5 n placebo 40 Codzienna suplementacja przez 10 tygodni Bifidobacterium longum NCC3001 (1,0 E + 10 CFU/1 g proszku z maltodekstryną) Obniżenie poziomu depresji o 2 pkt wg skali HADS (skala depresji) i podniesienie jakości życia pacjentów z IBS (p<0,05) Akkasheh G i wsp. [12] 201 6 Randomizowane , podwójnie zaślepione badanie kliniczne n=20 ciężka depresja n = 20 20 – 55 Codzienna suplementacja przez 8 tygodni Lactobacillus acidophilus (2 × 109 CFU / g), Lactobacillus casei (2 × 109 CFU / g) i Bifidobacterium bifidum (2 × 109 CFU / g) Obniżenie poziomu depresji według skali depresji Becka (-2,7 ± 6,4 vs -1,5 ± 4,8; p=0,001) w porównaniu do placebo Diop i wsp. [13] 200 8 Randomizowane , podwójne zaślepione badanie n=31 osoby z nasilonymi objawami n = 33 18 – 60 Codzienna suplementacja przez 3 tygodnie Probio-Stick (Lactococcus acidophilus Rosell 52, Kwestionariusz oceniający nasilenie poniższych
stresu Bifidobacterium longum Rosell 175): 1 saszetka (3 × 109 CFU) objawów przy pomocy 10 cm analogowej skali VAS: żołądkowo jelitowe, układu sercowo-naczyniowego, stresu psychicznego i snu p>0,05 Autor/ Author Rok/ Year Rodzaj badanie/ Type of study Uczestnicy/Participants Grupa kontrol na/ Control group Wiek (w latach) Age (in the years) Czas trwania/ Duration Interwencja/Intervention Wyniki/ Results
Moham madi i wsp. [14] 201 6 Randomiz owane, podwójne zaślepion e badanie Pracownicy przemysłu petrochemicznego z nasilonymi objawami stresu n = 25 grupa przyjmująca jougrt + probiotyk n = 25 grupa przyjmująca jogurt probiotyczny + placebo (PP) n = 25 20 – 60 Codzienn a supleme ntacja przez 6 tygodni
Jogurt probiotyczny zawierał dwa szczepy Lactobacillus
acidophilus LA5 i Bifidobacterium lactis BB12 o łącznej wartości
min 1 × 107 CFU.
Tradycyjny jogurt zawierał kultury Streptococcus
thermophilus i
Lactobacillus bulgaricus
Kapsułka probiotyczna zawierała siedem
bakterii probiotycznych
Lactobacillus casei (3 ×103 CFU),
L. acidophilus (3 × 107 CFU), L. rhamnosus (7 ×109 CFU), L. bulgaricus (5 ×108 CFU), Bifidobacterium breve (2 × 1010 CFU), B. longum (1 × 109 CFU), S. thermophilus (3 ×108 CFU / g) 100 mg fruktooligosacharydów z laktozą Poprawa wyników DASS (skala depresji, lęku i stresu) w grupie JP i PP (p>0,05)
Autor/Auth or Rok/ Year Rodzaj badanie/ Type of study Uczestnicy/Particip ants Grupa kontrolna/ Control group Wiek (w latach) Age (in the years) Czas trwania/ Duration Interwencja/
Intervention Wyniki/ Results
Slykerman RF i wsp. [15] 201 6 Randomizowan e, podwójne zaślepione badanie n = 212 kobiety rekrutowane w 14 – 16 tygodniu ciąży n = 211 kobiety rekrutowane w 14 – 16 tygodniu ciąży n 33,6 Codzienna suplementa cja do 6 tygodnia po porodzie Lactobacillus rhamnous HN001 (6 × 109) CFU Obniżenie poziomu lęku (według zmodyfikowanej Skali Depresji poporodowej) Grupa HN001 Depresja (n=32) Brak depresji (162) Grupa placebo Depresja (n=44) Brak depresji (143) p=0,086 IBS – zespół jelita drażliwego, CFU-jednostka tworząca kolonię, HADS – skala depresji, VAS – analogowa skala wizualna, p – poziom istotności
IBS – irritable bowel syndrome, CFU-colony forming-unit, HADS – Hospital Anxiety and Depression Scale, VAS – Visual Analog Scale, p – probability value
DASS – Depress Anxiety Stress Skale, JP – jogurt + probiotyk, PP – jogurt probiotyczny + placebo
DASS – Depress Anxiety Stress Scale, JP - yoghurt + probiotic, PP – probiotic yoghurts + placebo
Źródło: opracowanie własne Source: author’s own analysis
Podsumowanie
Dotychczas przeprowadzone przeglądy badań i metaanalizy, które dotyczyły oceny wpływu bakterii probiotycznych zawartych w suplementach, jogurtach i mlekach probiotycznych na nastrój uwzględniały wszystkie badania, w tym badania na zwierzętach i prowadzone z udziałem ludzi, u których oprócz depresji występowały inne jednostki chorobowe i oceniały ich wpływ na nastrój. Bardzo często były w nich zawarte badania, w których suplementowano prebiotyki w celu poprawy składu mikrobiomu bądź osoby badane przyjmowały leki. Przeglądy badań i metaanalizy przeprowadzone przez: Lv F i wsp. (2017), Taylor AM i wsp. (2018), McKean i wsp. (2017) potwierdzają skuteczność suplementacji probiotyków w celu obniżenia poziomu stresu i depresji [1, 16, 17]. Na brak skuteczności wskazuje przegląd systematyczny przeprowadzony przez Pirbarglou M i wsp. (2016), w którym znalazło się 10 badań, w których formą podawania bakterii probiotycznych były jogurt, mleko lub suplement. Zawarte w nich badania były prowadzone na zdrowych osobach dorosłych, z IBS lub chorobą nowotworową [18].
Niniejszy przegląd uwzględnił badania przeprowadzone wśród osób zdrowych i pozwolił ocenić wpływ probiotykoterapii na nastrój bez wpływu dodatkowych czynników tj. jednostka chorobowa, przyjmowane leki. Przegląd zawiera badania, które pozwalają odpowiedzieć na pytania czy i w jakim stopniu suplementy w postaci probiotyku/suplementu w postaci probiotyku + jogurt probiotyczny pozwalają wpłynąć na poziom nasilenia depresji i stresu wśród badanych osób. Badania nad wpływem mikrobiomu na nastrój były prowadzone z reguły na małych grupach, dotyczyły osób z depresją, podwyższonym poziomem stresu lub kobiet narażonych na depresję poporodową. Badania włączone do niniejszego przeglądu były prowadzone na niewielkich grupach osób w różnych grupach wiekowych. Oceny poziomu stresu i depresji dokonano przy pomocy: HADS, Becka, DASS i skali VAS, która oceniała poziom nasilenia objawów wywołanych stresem (żołądkowo jelitowych, układu sercowo-naczyniowego, stresu psychicznego i snu). Wśród pięciu badań jedno z nich nie wykazało wpływu suplementacji probiotyku na nastrój, w dwóch z nich nie uzyskano wyników istotnych statystycznie (p > 0,05). Jedynie wyniki badań Pinto Sachnez MI i wsp. (2017) oraz Akkasheh G i wsp. (2017) wskazują na to, że suplementacja probiotyków może prowadzić do zmiany w nasileniu depresji i poziomie stresu. W wyniku zastosowania probiotykoterapii doszło do obniżenia poziomu depresji średnio o 2 pkt według skali HADS p<0,05 w badaniu przeprowadzonym przez Pinto Sachnez MI i wsp. (2017), a w badaniu przeprowadzonym przez Akkasheh G i wsp. (2017) średnio o -2,7 pkt w stosunku do grupy placebo, w której poziom -1,5 pkt.
Na podstawie zebranych badań trudno wyciągnąć jednoznaczne wnioski, jednak probiotyki zdają się nie wpływać na nastrój. W celu postawienia odpowiedzi na pytanie czy mikrobiom może oddziaływać na poziom stresu i depresji potrzebne jest przeprowadzenie badania na większej liczbie osób z uwzględnieniem badania poziomu kortyzolu we krwi.
Piśmiennictwo:
1. Lv F, Chen S, Wang L, Jiang R, Tian H, Li J, Yao Y, Zhuo C. The role of microbiota in the pathogenesis of schizophrenia and major depressive disorder and the possibility of targeting microbiota as a treatment option. Oncotarget. 2017; 8(59):100899-100907
2. Morelli L, Capurso L. FAO/WHO guidelines on probiotics: 10 years later. J Clin Gastroenterol. 2012; 46 Suppl: S1-2
3. Schachter J, Martel J, Lin CS, Chang CJ, Wu TR, Lu CC, Ko YF, Lai HC, Ojcius DM, Young JD. Effects of obesity on depression: A role for inflammation and the gut microbiota. Brain Behav Immun. 2017; 69:1-8
4. Huang R , Wang K, Hu J. Effect of Probiotics on Depression: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Nutrients. 2016; 8(8)
5. Bruce-Keller AJ , Salbaum JM, Berthoud HR.
Harnessing Gut Microbes for Mental Health: Getting From Here to There. Biological Psychiatry. 2018; 83(3):214-223
6. Bailey MT, Cryan JF. The microbiome as a key regulator of brain, behavior and immunity: Commentary on the 2017 named series. Brain Behav Immun. 2017; 66:18-22
7. Vlainić JV, Šuran J, Vlainić T, Vukorep AL. Probiotics as an Adjuvant Therapy in Major Depressive Disorder. Curr Neuropharmacol. 2016; 14(8):952–958
8. Schmidt K, Cowen PJ, Harmer CJ, Tzortzis G, Errington S, Burnet PW. Prebiotic intake reduces the waking cortisol response and alters emotional bias in healt hy volunteers. Psychopharmacology (Berl). 2015; 232(10):1793-801
9. McKean J , Naug H, Nikbakht E, Amiet B, Colson N. Probiotics and Subclinical Psychological Symptoms in Healthy Participants: A Systematic Reviewand Meta-Analysis. J Altern Complement Med. 2017; 23(4):249-258
10. Cepeda MS, Katz EG, Blacketer C. Microbiome-Gut-Brain Axis: Probiotics and Their Association With Depression. J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2017; 29(1)39-44
11. Pinto-Sanchez MI, Hall GB, Ghajar K, Nardelli A, Bolino C, Lau JT, Martin FP, Cominetti O, Welsh C, Rieder A, Traynor J, Gregory C, De Palma G, Pigrau M, Ford AC, Macri J, Berger B, Bergonzelli G, Surette MG, Collins SM, Moayyedi
P, Bercik P. Probiotic Bifidobacterium
longum NCC3001 Reduces Depression Scores and Alters Brain Activity: A Pilot Study in Patients With Irritable Bowel Syndrome. Gastroenterology. 2017; 153(2)448-459
12. Akkasheh G, Kashani-Poor Z, Tajabadi-Ebrahimi M, Jafari P, Akbari H, Taghizadeh M, Memarzadeh MR, Asemi Z, Esmaillzadeh A. Clinical and metabolic response to probiotic administration in patients with major depressive disorder: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Nutririon. 2017; 32(3):315-20
13. Diop L, Guillou S, Durand H. Probiotic food supplement reduces stress-induced gastrointestinal symptoms in volunteers: a double-blind, placebo-controlled, randomized trial. Nutr Res. 2018; 28(1):1-5
14. Mohammadi AA, Jazayeri S, Khosravi-Darani K, Solati Z, Mohammadpour N, Asemi Z, Adab Z, Djalali M, Tehrani-Doost M, Hosseini M, Eghtesadi S. The effects of probiotics on mental health and hypothalamic-pituitary-adrenal axis: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial in petrochemical workers. Nutr Neurosci. 2016; 19(9):387-395
15. Slykerman RF, Hood F, Wickens K, Thompson JMD, Barthow C, Murphy R, Kang J, Rowden J, Stone P, Crane J, Stanley T, Abels P, Purdie G, Maude R, Mitchell EA. Probiotic in Pregnancy Study Group. Effect of Lactobacillus rhamnosus HN001 in Pregnancy on Postpartum Symptoms of Depression and Anxiety: A Randomised Double-blind Placebo-controlled Trial. BioMedicine. 2017; 24:159–165
16. Taylor AM, Holscher HD. A review of dietary and microbial connections to depression, anxiety and stress. Nutr Neurosci. 2018: 1-14
17. McKean J, Naug H, Nikbakht E, Amiet B, Colson N. Probiotics and Subclinical Psychological Symptoms in Healthy Participants: A Systematic Reviewand Meta-Analysis. J Altern Complement Med. 2017; 23(4):249-258
18. Pirbaglou M, Katz J, de Souza RJ, Stearns JC, Motamed M, Ritvo P. Probiotic supplementation can positively affect anxiety and depressive symptoms: a systematic review of randomized controlled trials. Nutr Res. 2016; 36(9):889-898
Artykuł przyjęty do redakcji: 28.07.2018 Artykuł przyjęty do publikacji: 02.11.2018
Źródło finansowania: Praca nie jest finansowana z żadnego źródła Konflikt interesów: Autorzy deklarują brak konfliktu interesów Adres do korespondencji:
Dorota Gumiela ul. Święcickiego 6 60-101 Poznań
e-mail: dgumiela@ump.edu.pl
Katedra Biochemii i Biologii Molekularnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
