Wpływ zróżnicowanego nawożenia organicznego i mineralnego na niektóre elementy żyzności gleby

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X L N R 1 S. 101 - 110 W ARSZA W A 1989

M A R IA A D A M U S, JERZY DROZD, EW A S T A N IS Ł A W S K A

WPŁYW ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA ORGANICZNEGO

I MINERALNEGO NA NIEKTÓRE ELEMENTY ŻYZNOŚCI GLEBY*

In sty tu t U p raw y, N a w o żen ia i G leb ozn aw stw a, O ddział Ś lą sk i w e W rocław iu

In sty tu t G leb o zn a w stw a i O chrony Ś rod ow isk a R oln iczego A k a d em ii R oln iczej w e W rocław iu

W STĘP

Jednym z najczęstszych zabiegów, zmierzających do intensyfikacji

rolnictwa, jest nawożenie, które stosowane w różnych formach może

odmiennie wpływać na właściwości gleb [ 1- 6,

- 12, 15]. Zmiany za­

chodzące w środowisku glebowym pod wpływem wieloletniego nawo­

żenia oddziałują mniej lub bardziej korzystnie na poszczególne elementy

żyzności i niekiedy mogą nawet ją obniżyć oraz pogorszyć wartość tech­

nologiczną plonu.

Z dotychczasowych badań [1, 7, 13 - 15] wynika, iż wieloletnie w y­

łącznie mineralne nawożenie powoduje niekorzystne zmiany w żyzno­

ści gleby. Dlatego zaleca się obecnie nawożenie organiczno-mineralne,

które zapobiega ujemnym skutkom jednostronnego nawożenia mineral­

nego.

Celem niniejszej pracy jest porównanie wpływu długoletniego stoso­

wania różnych systemów nawożenia (organicznego, mineralnego i orga-

niczno-mineralnego) na kształtowanie procesu humifikacji i zmian za­

chodzących w kompleksie sorpcyjnym.

O BIEKT I M ETO DY K A B A D A Ń

Materiał do badań pochodził z doświadczenia polowego prowadzone­

go przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, które założono

w 1957 r. w Laskowicach Oławskich, na glebie płowej wytworzonej

z piasku gliniastego lekkiego pylastego, przewarstwionego gliną średnią.

Reprezentowała ona klasę bonitacyjną IVb i 5 kompleks przydatności

102

rolniczej. Na poletkach o powierzchni 100 m

w pięciu powtórzeniach

w układzie kwadratu łacińskiego zastosowano różne systemy nawożenia

na następujących obiektach:

1

— bez nawożenia, kontrolny,

2 — obornik 400 (600) dt/ha, stosowany pod rośliny okopowe co

4 lata, w IV rotacji (od 1969 r.) dawkę obornika zwiększono z 400 do 600

dt/ha,

3 — nawożenie mineralne w dawce równoważnej ilości NPK w obor­

niku,

4 — 1/2 dawki obornika + NPK w nawozach mineralnych w ilości

równoważnej

dawki obornika,

T a b e la 1 Wpływ stosowania różnych systemów nawożenia na plonowanie roślin w zmianowaniu norfolskim

Eflect of various fertilization systems on yield o f crops in the Norfolk crop rotation

I

i

i

и

ш

T

j

i

Ш

T ö ö ,ö

!

l o o . o

Ï7Z9

i

j

i

i

!

j

i

1

Ï 3 Î Ï Ï

Uwaga: W rzędzie górnym plon wyrażony w jednostkach zbożowych jako średni w rotacji, w dol­ nym — plon względny w stosunku do obiektu kontrolnego (przyjętego za 100) Note: In upper line — yield expressed in grain units as mean in the rotation, in lower line —

Z różn icow an e n a w o żen ie a żyzn ość g leb y 1 0 3

5 — obornik 400 (600) dt/ha + 1/2 N mineralnego zawartego w obor­

niku.

Doświadczenie prowadzone jest w ustalonym czteroletnim zmiano-

waniu: okopowe, zboża jare, motylkowate, zboża ozime. Plonowanie

roślin w poszczególnych rotacjach wyrażono w jednostkach zbożowych

(tab.

).

Pod koniec VI rotacji, obejmującej 24-letni okres badań, z każdego

poletka pobrano średnie próbki glebowe z głębokości

cm, w któ­

rych wykonano następujące oznaczenia:

— pH w 1,0 M KC1 elektrometrycznie,

— kwasowość hydrolityczna (Hh) metodą Kappena,

— kationy wymienne: Ca, Mg, К i Na metodą Pallmana.

Na podstawie oznaczeń Hh i sumy kationów wymiennych zasado­

wych (S) obliczono pojemność sorpcyjną (T) i stopień wysycenia gleb

kationami zasadowymi (V).

Ponadto oznaczono zawartość С ogółem metodą Tiurina i skład frak-

cyjny próchnicy metodą Kononowej-Bielczikowej.

OM ÓW IENIE W YNIK ÓW

Zastosowane systemy nawożenia wpłynęły na wzrost plonowania

roślin w porównaniu z obiektem kontrolnym bez nawożenia (tab.

),

w którym o plonie decydowała głównie żyzność naturalna gleby. Wzrost

plonów w okresie pierwszych czterech rotacji był zbliżony we wszyst­

kich obiektach, w których stosowano zróżnicowane systemy nawożenia,

natomiast na obiekcie kontrolnym, wskutek wyczerpywania gleby ze

składników pokarmowych, następowało wyraźne ich zmniejszenie w dal­

szych rotacjach. Stąd też w miarę trwania doświadczenia na obiektach,

gdzie stosowano różne systemy nawożenia, występowały różnice w plo­

nowaniu w stosunku do obiektu kontrolnego. Wpływ zróżnicowanego

nawożenia na urodzajność gleby jest najbardziej obiektywny przy ana­

lizie plonowania łącznie za sześć rotacji. Najwyższe plony uzyskano na

obiektach nawożonych obornikiem z dodatkiem 1/2 N mineralnego

(obiekt 5) oraz

NPK w nawozach mineralnych (obiekt 4). Najniższe

względne przyrosty plonów uzyskano na obiekcie nawożonym wyłącznie

nawozami mineralnymi (obiekt 3), na którym, poczynając od piątej ro­

tacji, nastąpiło obniżenie plonowania.

Uzyskane rezultaty świadczą, iż wieloletnie nawożenie mineralne sto­

sowane na glebie lekkiej może powodować znaczny regres przyrostu

plonów.

Zmiany urodzajności wiążą się niewątpliwie z odmiennym kształto­

waniem się niektórych elementów żyzności gleby w warunkach stosowa­

1 0 4 M. A d am u s i in n i

Ze względu na kompleksowy charakter żyzności gleby ujęcie wszyst­

kich czynników, które mają na nią wpływ, jest praktycznie niemożliwe.

Stąd też w naszej pracy ograniczyliśmy się do badania zmian ilościowych

i jakościowych związków próchnicznych oraz właściwości sorpcyjnych.

Przedstawione wyniki wskazują (tab. 2), iż wszystkie rozpatrywane sy­

stemy nawożenia wpłynęły na wzrost zawartości C-ogółem, ale istotne

różnice wystąpiły na tych obiektach, w których stosowano obornik.

W składzie związków próchnicznych gleb nawożonych nawozami mine­

ralnymi oraz obornikiem z dodatkiem 1/2 NPK i 1/2 N mineralnego

stwierdzono istotny wzrost udziału frakcji połączeń niskocząsteczkowych

wydzielonych za pomocą 0,05 M H

S 0 4. Można sądzić, iż mineralne formy

nawozów wnoszone do gleby nawet z dodatkiem obornika powodują

zmianę procesu humifikacji, mianowicie nstępuje wzrost ilości związków

próchnicznych o mniej skomplikowanej budowie w glebie. Stosowane

systemy nawożenia wpłynęły również istotnie na ilość połączeń próch­

nicznych wolnych i związanych z bezkrzemianowymi formami R

0 3. Ana­

liza wariancji wykazała istotny wzrost tej grupy połączeń na obiektach

nawożonych obornikiem. We wszystkich obiektach, gdzie stosowano na­

wożenie, zwiększyła się ilość kwasów huminowych. Najmniejszy przy­

rost tych połączeń zaznaczył się w kombinacji nawożonej tylko nawoza­

mi mineralnymi, ale różnica nie jest statystycznie udowodniona. Ponie­

waż zmiany zawartości kwasów fulwowych również nie zostały staty­

stycznie udowodnione, można więc przypuszczać, iż nawożenie oborni­

kiem wpłynęło głównie na wzrost kumulacji tych połączeń próchnicznych

w glebie. Kierunek procesu humifikacji jest jednak zbliżony w glebach

różnie nawożonych, a przypuszczalnie decyduje o tym przede wszystkim

charakter wyjściowego materiału organicznego.

W świetle uzyskanych wyników można sądzić, iż zwiększona ilość

materii organicznej pod wpływem nawożenia obornikiem i nawożenia

kombinowanego powoduje wzrost aktywności biologicznej. Skutkiem

tego następuje kumulacja i zmiany jakościowe tworzących się związków

próchnicznych. Spowodowało to istotne zwiększenie zawartości С kwa­

sów huminowych, natomiast ilości С kwasów fulwowych, С niehydroli-

zującego oraz stosunek Ckh/Ckf nie wykazywały istotnego zróżnicowania

między badanymi obiektami.

Obok przemian materii organicznej w glebach badanych obiektów

zaszły głębokie zmiany we właściwościach fizykochemicznych, dotyczące

ich odczynu i obsady jonowej kompleksu sorpcyjnego (tab. 3). Wskazują

one, że długoletnie nawożenie wyłącznie mineralne wpływa istotnie na

obniżanie pHKCi gleby, przy czym wzrost stężenia jonów H H

obserwuje­

my także w glebach nawożonych obornikiem z dodatkiem NPK w na­

wozach mineralnych (obiekt 4). Wskutek zwiększenia ilości jonów H 1,

charakteryzujących się dużą energią wejścia do kompleksu, zmienia się

T a b e la 2 Wpływ różnych systemów nawożenia na skład frakcyjny związków próchnicznych

Effect o f various fertilization systems on fractional composition o f humus compounds

Obiekt Zawartość С ogółem С wydzielony С separated 0,05М H 2S 0 4 М ^ Р > О , + 0 .. М N„OH _{С niehydrolizujący} Treatment С total

content С wydzielony _{С separated} Och Qcf Qch/Qcf

nonhydrolyzing С 1 684,4 35,6 287,6 134,8 153,0 0,89 396,6 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 2 763,4 39,6 361,6 179,8 181,8 1,02 401,8 111,5 111,2 125,6 133,3 118,8 114,6 101,3 3 720,4 81,0 302,2 148,0 154,2 0,95 418,2 105,2 227,5 105,0 109,7 100,7 106,7 105,4 4 760,4 70,0 337,4 162,6 174,8 0,94 422,8 111,1 196,6 117,2 120,6 114,2 105,6 106,6 5 801,2 60,6 368,8 186,4 182,4 1,03 432,4 117,0 169,0 128,1 138,2 119,2 115,7 109,0 NIR - LSD p = 0,01*** 45 j*** 18,7*** 32,1*** 17 3*** 31,7 0,23 53,8

Uwaga: W rzędzie górnym podano wartości średnie z powtórzeń (mg/100 g), w dolnym wartości względne w stosunku do obiektu kontrolnego Note: In upper line — mean values for replications (mg/100 g); in the lower line — relative values to the control treatment

T a b e la 3 Wpływ różnych systemów nawożenia na zmiany odczynu i właściwości sorpcyjnych gleb

Effect of various fertilization systems on changes o f reaction and sorption properties of soil

Obiekty Treatments Ph k c i Kwasowość hydroli-tyczna Hydrolytic acitity H h

Kationy wymienne — Exchangeable cations

Pojemność sorpcyjna Sorption capacity T Stopień wysycenia zasadami Saturation degree with bases V о/ /0 Ca2+ Mg2*-

!

i

к*

Ш),(Г

Uwaga: W rzędzie górnym podano wartości średnie z powtórzeń, w dolnym — wartości względne w stosunku do obiektu kontrolnego Note: In upper line — mean values for replications, in lower line — relative values to the control treatment

Z różn icow an e n a w o żen ie a żyzność g leb y 10 7

w nim udział poszczególnych kationów zasadowych. Uzyskane wyniki

(tab. 3) świadczą o istotnym zmniejszeniu udziału jonów Ca24" i Na+

w kompleksie sorpcyjnym na obiektach nawożonych formami mineral­

nymi NPK, przy czym jednoczesne stosowanie obornika na obiektach

4

i

wyraźnie hamowało ten proces.

Wszystkie badane formy nawożenia wpłynęły na wzrost ilości jonów

K

i H+ w kompleksie sorpcyjnym, a największy zakres ich zmian

stwierdzono w obiekcie 3 z nawożeniem mineralnym. Zmiany w obsadzie

kompleksu sorpcyjnego poszczególnymi kationami spowodowały istotne

zmniejszenie sumy kationów zasadowych (S), której najniższe wartości

stwierdzono przy nawożeniu wyłącznie nawozami mineralnymi. Długo­

letnie stosowanie różnych systemów nawożenia nie wpłynęło natomiast

na zróżnicowanie pojemności sorpcyjnej (tab. 3), co sugeruje, że ta wła­

ściwość należy do bardziej trwałych cech środowiska glebowego. Nawoże­

nie mineralne, stosowane wyłącznie lub jako uzupełniające z dodatkiem

obornika, wpływało na obniżenie udziału kationów zasadowych w kom­

pleksie sorpcyjnym. Stąd wniosek, że długoletnie stosowanie nawożenia

mineralnego stanowić może przyczynę degradacji gleb, wyrażającą się

niekorzystnymi zmianami w ich kompleksie sorpcyjnym. Jednym ze spo­

sobów zapobiegających tym ujemnym skutkom nawożenia mineralnego

może być stosowanie nawożenia kombinowanego organiczno-mineralnego

oraz wapnowanie gleb, które zabezpieczą środowisko glebowe przed w y­

stępowaniem ujemnej ingerencji aktywnych jonów wodorowych w ob­

sadę jonową kompleksu sorpcyjnego.

W N IO SK I

Na podstawie przeprowadzonych 24-letnich badań można wyciągnąć

następujące wnioski:

1. Długoletnie stosowanie równoważnych ilości NPK: w nawozach

mineralnych, oborniku, 1/2 obornika + 1/2 NPK oraz oborniku + 1/2 N

mineralnego powodowało wzrost urodzajności gleby, który zależał od

systemu nawożenia.

2

. Najwyższa urodzajność gleby kształtowała się w wyniku kombi­

nowanego nawożenia organiczno-mineralnego (obornik + 1/2 N mineral­

nego i

obornika +

NPK w nawozach mineralnych).

3. Wieloletnie stosowanie wyłącznie nawozów mineralnych powodu­

je zmniejszenie przyrostu plonów i obniżenie urodzajności gleb w dal­

szym okresie w porównaniu z innymi systemami nawożenia.

4. Wszystkie badane systemy nawożenia zapewniały reprodukcję ma­

terii organicznej, a w przypadku stosowania obornika i nawożenia kom­

binowanego organiczno-mineralnego istotny wzrost jej zawartości.

1 0 8 M. A d am u s i in n i

5. Gleby nawożone obornikiem, szczególnie z dodatkiem 1/2 N mi­

neralnego, charakteryzowały się najbardziej sprzyjającymi warunkami

do syntezy kwasów humin owych.

6

. Nawożenie mineralne stosowane wyłącznie lub jako uzupełnia­

jące razem z obornikiem sprzyjało wzrostowi niskocząsteczkowych po­

łączeń próchnicznych w glebie.

7. Równoważne ilości NPK wprowadzane do gleby w różnych sy­

stemach wieloletniego nawożenia powodują głębokie zmiany w kom­

pleksie sorpcyjnym. Najbardziej niekorzystny wpływ wywiera wyłączne

nawożenie mineralne, które — zwiększając ilość jonów wodorowych i po­

tasowych w kompleksie sorpcyjnym — powoduje równocześnie wypie­

ranie z niego jonów wapnia.

8

. Nawożenie obornikiem wywołuje najmniejsze zmiany odczynu

i właściwości fizykochemicznych gleb, a korzystna jego rola w tym za­

kresie uwidacznia się również w nawożeniu kombinowanym organicz-

no-mineralnym.

L IT ER A T U R A

[1] A d a m u s M., K o z ł o w s k a H. D yn am ik a p r zy sw a ja ln y ch fo rm m anganu i m ied zi na g leb ie lek k iej, na tle różn ego n aw ożen ia. Rocz. G lebozn. 1972, t. 23 z. 2 s. 45 - 49.

[2] A n d r z e j e w s k i J. W p ływ n aw ożen ia m in era ln eg o na zaw artość zw ią zk ó w próch n iczn ych w gleb ie. Rocz. N auk Roi. A -87-3, 1963 s. 481 - 496.

[3] A s m u s F., W ö 1 к e г U. Zur R ep rod u k tion der organ isch en S u b stan z sa n ­ diger A ck erb öd en durch v e rsch ied en e org a n isch e D ünger. T ag.-B er., A kad. L an d w irtsch .-W iss. B erlin 1984, 224 s. 137 -1 4 2 .

[4] В a d e q i t z S., G a t h C., B e y e r R. Zur E rm ittlu n g o p tim aler P ro d u ctio n s- stru k tu ren v o n P fla n zen p ro d u k tio n sb etrieb en bei B erü ck sich tigu n g der Er­ fo rd ern isse der H um usrep rod u k tion . A rch. A ck er-P la n zen b a u B odenkd. 1984 1 3 s. 1 -1 1 .

[5] C z u b a R. S tu d ia nad d yn am ik ą w ę g la organ iczn ego w b ielico w ej g leb ie p y ło w ej n aw ożon ej obornikiem i n aw ozam i m in eraln ym i. Rocz. N au k Roi. 1962, 8 6 -A -l 91.

[6] B o r a t y ń s k i K. , C z u b a R. D yn am ik a w ę g la organicznego w p łod ozm ia-n ie 4-p o lo w y m . Rocz. G lebozia-n. 1961, dod. do t. 10 s. 711 -7 1 3 .

[7] G a w r o ń s k a A. D zia ła n ie n a w o żen ia m in era ln eg o i obornika na gleb ach lek k ich . Rocz. N auk Roi. 1972, A -98-1 s. 4 5 - 6 1 .

[8] G ó r s k i M., K u s z e l e w s k i L. W p ły w n a w o żen ia organ iczn ego i m in era l­ nego na zaw artość su b sta n cji organicznej i skład p róch n icy g leb o w ej w ś w ie ­ tle 38-letndch d o św iad czeń w S k iern iew ica ch . Rocz. G lebozn. 1963, t. 13 z. 2 s. 323 - 341.

[9] I V e r s e n K. D a n isch e V ersu ch e m it S ta lld ü n g er und H and elsd ü n ger. D ie P h osp h orsäu re 1953, В 13, 200.

[10] K l e s z c z y c k i A., Ł a k o m i e ć I. W p ły w w ie lo le tn ie g o n aw ożen ia m in e­ raln ego i obornika na su b sta n cję o rgan iczn ą g leb y w św ie tle 4 4 -letn ich d o­ św ia d czeń . R ocz. G lebozn. 1967, t. 17 z. 2 s. 243 - 251.

Z różn icow an e n a w o żen ie a żyzność g leb y

₁₀₉

w a r t o ś ć i n iek tó re w sk a źn ik i ja k o ścio w e su b stan cji p róch n iczn ych gleb. Rocz.

N au k Roi. 1972, A -98-1 s. 7 - 2 1 .

[13] Ł a k o m i e ć I. W p ły w w ie lo le tn ie g o n a w o żen ia n a sk ład zw ią zk ó w p róch ­ n iczn y ch w g leb a ch b ielico w y ch . Rocz. G lebozn. 1966, t. 16 z. 1 s. 131 -1 5 5 . [14] P raca zb iorow a (red. R. C zuba). W ybrane p race z k ra jó w R W PG . S p osob y

zw ięk sza n ia e fe k ty w n o śc i n aw ożen ia. PW R iL, W arszaw a 1976.

[15] S z c z e r b a S. W. , B r o d s k a j a R. J. S r a w n ie n ije n aw oza i m in era ln y ch udobrienij i ocen k a organ iczesk ogo w ie sz c z e stw a n aw oza. P o m ia ti A k ad em ik a D. N. P ria n iszn ik o w a , 414, M oskw a 1950.

М. АДАМУС, E. ДРОЗД, Э. СТАНИСЛАВСКА ВЛИЯНИЕ РАЗЛИЧНОГО ОРГАНИЧЕСКОГО И МИНЕРАЛЬНОГО УДОБРЕНИЯ НА НЕКОТОРЫЕ ЭЛЕМЕНТЫ ПЛОДОРОДИЯ ПОЧВЫ Институт агротехники, удобрения и почвоведения, Силезское Отделение во Вроцлаве Кафедра почвоведения Сельскохозяйственной академии во Вроцлаве Р е з ю м е Целью исследования было сравнение влияния многолетнего применения разных систем удобрения (органического, минерального, органическо-минерального) на процессы гуми­ фикации и изменения сорбционного комплекса в почве образованной из легкой супеси про­ слоенной средней глиной. Опыт охватывал 5 вариантов с различным удобрением: 1 — кон­ троль (без удобрений), 2 — стойловый навоз 400 (600) ц/га раз на 4 года, 3 — минеральное удобрение (в эквивалентном количестве со стойловым навозом). 4 — 1/2 дозы N PK в ми­ неральных удобрениях и 1/2 дозы навоза, 5 — стойловый навоз 400 (600) ц/га + 1 / 2 минераль­ ного N содержащегося в стойловом навозе. Многолетнее применение эквивалентных ко­ личеств N P K в исследуемых системах удобрения приводило к повышению плодородия почвы, обусловленного системой удобрения. Самое высокое плодородие было достигнуто в результате применения органическо-минерального удобрения, тогда как исключительное применение минеральных удобрений приводило к снижению прибавок урожаев и плодоро­ дия почвы при применении этих удобрений. Удобрение навозом и смешанное (стойловый навоз + минеральные удобрения) способствовало существенному повышению содержания органического вещества в почве, причем почвы удобряемые стойловым навозом, особенно с прибавкой 1/2 минерального N имели наиболее благоприятные условия для синтеза гу- миновых кислот. Минеральное удобрение вносимое только в качестве дополняющего удобрения при­ водило к повышению микромолекулярных гумусных соединений в почве. Отдельные систе­ мы многолетнего удобрения приводили к глубоким изменениям сорбционного комплекса, причем минеральное удобрение повышало м.пр. количество водородных и калиевых ионов в поглощающем комплексе и приводило к вытеснению из него ионов кальция. Удобрение стойловым навозом приводило к наименьшим измененияхм реакции и физико-химических свойств почвы, а его положительная роль проявлялась в данном случае наиболее четко в органическо-минеральном удобрении.

1 1 0 M. A dam us i in n i

M. A D A M U S , J . D R O Z D , E . S T A N IS Ł A W S K A

EFFECT OF D IFFE R EN T IA T E D ORGANIC A N D M INERAL FER T IL IZ A T IO N ON SOME SOIL FER TILITY ELEM ENTS

In stitu te of S oil S c ien ce and C u ltiv a tio n of P la n ts S ilesia n B ranch D iv isio n in W rocław

S u m m a r y

T he aim of th e resp ectiv e in v estig a tio n s w as to com pare th e e ffe c t of long-term . a p p lica tio n of d ifferen t fertiliza tio n sy stem s (organic, m in eral, organic-m ineral> on h u m ifica tio n p rocesses and sorption co m p lex ch an ges occurring in soil lessive- d evelop ed from lig h t lo a m y sand stra tifield w ith m ed iu m loam . The ex p erim en t com prised 5 trea tm en ts of d ifferen t fertiliza tio n , viz.: 1 — con trol (no fertilization),. 2 — fam yard m anure 400 (600) q/ha, ev ery 4th year, 3 — m in era l fertilization . (а-t the rate e q u iv a le n t to th e N P K am ount in fam yard m anure), 4 — 1/2 rate of farm yard m anure + 1/2 ra te of N PK in m in era l fertilizers, 5 — farm yard m anure 400 (600) q /ha + 1/2 rate of m in eral N con tain ed in farm yard m anure. T h e lo n g -term ap p lication o f a d eq u ate N P K am ou n ts in th e in v estig a ted fe r tiliz a tio n sy stem led to an in crea se of th e so il fe r tility d ep en d in g on th e fe r tiliz a tio n system . T he h ig h ­ e s t fe r tility w a s ob tain ed a t th e o rg a n ic-m in er a l fertiliza tio n , w h ile th e a p p lic a ­ tio n of m in era l fe r tiliz a tio n alon e ca u sed a d ecrease of y ield in crem en ts and of the soil fe r tility at its fu rth er application. F ertiliza tio n w ith farm yard m anure and com bined (farm yard m anure + m in eral fertilizers) contrib u ted to a sig n ific a n t in crease of th e organ ic m a tter con ten t in soil, w h en th e so il fertilized w ith fa r ­ m yard m anure, and p a rticu la rly w ith a d d ition of 1/2 rate of m in eral N, had m o st fa v o u ra b le con d ition s for th e sy n th esis of hu m ic acids.

T he m in eral fe r tiliz a tio n applied alon e or as su p p lem en tary one led to a n in ­ crea se of m icrom olecu lar h um us com pounds in soil. P a rtic u la r sy stem s of long-term , fe r tiliz a tio n cau sed co n sid era b le ch an ges in th e sorp tion com p lex, am on g other th in gs, in creasin g in it th e a m ou n t o f h yd rogen and {potassium ions as w e ll as. led to th e d isp la cem en t of ca lciu m ion s from it. T he fe r tiliz a tio n w ith farm yard m anure cau sed th e lea st ch a n g es in th e rea ctio n and p h y sico -ch em ica l properties of soil, w h ile th e fa v o u ra b le role of th is fe r tiliz a tio n in th is scop e m a n ife ste d itse lf in th e o rg a n ic-m in era l fertiliza tio n .

D r M. A d a m u s P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i

I n s t y t u t U p r a w y , N a w o ż e n i a i G l e b o z n a w s t w a w l i s t o p a d z i e 1987 r

O d d z i a ł Ś l ą s k i w e W r o c ł a w i u W r o c ł a w , PI. E n g e l s a 5