Elementy bilansu potasu jako podstawa nawożenia tym składnikiem

M A R IU S Z F O T Y M A , S T A N IS Ł A W G O S E K

ELEMENTY BILANSU POTASU JAKO PODSTAWA NAWOŻENIA TYM SKŁADNIKIEM

Zakład N aw ożenia ITJNG w Puławach

W S T Ę P

W latach 1962— 1980 przeprowadzono w Polsce 56 doświadczeń wie­ loletnich ze zróżnicowanymi dawkami nawozów potasowych (Ko, Kgo,

Ki6o, K24o 1 • Opracowano syntezę tych doświadczeń obejmującą zarówno

wpływ nawozów potasowych na plony roślin, jak i na zmiany zawartości przyswajalnych form potasu w glebie [5]. Analogiczną syntezę wykonano także dla prowadzonych równolegle doświadczeń z nawożeniem fosfo­ rem [7]. Obydwie syntezy, mimo bardzo obszernego materiału doświad­ czalnego opracowanego metodami statystycznymi, nie mogą służyć do programowania nawożenia fosforem i potasem. Na podstawie tych sa­ mych doświadczeń podjęto dlatego próbę wyznaczenia tzw. „współczyn­ nika bilansowego” i „równoważnika bilansowego” P i К jako parametrów ilościowych, które mogą być wprowadzone do modelu ustalania optymal­ nych dawek obydwu składników. Przede wszystkim wyznaczono wy­ mienione elementy bilansu fosforu, posługując się metodą zaproponowaną przez R i c h t e r a i K e r s c h b e r g e r a [9, 10, 11] i przedstawiono wyniki we wcześniejszej pracy [3]. W obecnej publikacji zamieszczono wyniki takich samych wyliczeń dokonanych dla serii doświadczeń z na­ wożeniem potasem.

1 Niezgodnie z przyjętą w Rocz. G leboznaw czych zasadą, w pracy w yrażona zawartość potasu zawsze w form ie K 20 . W yn ikało to z utylitarnego charakteru b a­ dań i um ożliwia zastosowanie ich w yników w powszechnym doradztwie naw ozo­ w ym . W form ie tlenkow ej przedstawione są liczby graniczne zawartości potasu w glebie.

192 M. Fotyma, S. Gosek

M E T O D Y K A

Nawiązując do cytowanej pracy [3] należy przypomnieć, że współ­ czynnik bilansowy jest to stosunek ilości potasu, pobranej z maksymal­ nym plonem roślin, do dawki nawozu, którą trzeba zastosować w celu uzyskania tego plonu. Gdy współczynnik bilansowy A jest mniejszy od 100, to dawka nawozu przewyższa pobranie składnika z plonem roślin. Przy A =100 wystarczy stosować potas w ilości odpowiadającej jego po­ braniu, a przy A >100 dawka nawozu może być odpowiednio mniejsza niż pobranie składnika przez rośliny. Zgodnie z tą definicją i postępując według opisanej we wcześniejszej pracy metodyki [3], współczynnik bi­ lansowy wylicza się ze wzoru:

gdzie:

Eopt — ilość potasu pobrana z maksymalnym plonem roślin, zoPt — dawka nawozu zapewniająca maksymalny plon.

Gdy A i Eopt są znane, wówczas optymalna dawka nawozów wynika z przekształconego wzoru:

r op, = — — - • 1 0 0 a l b o

~o p t £ o p t * V gdzie V = 100:A.

Równoważnik bilansowy jest to ilość potasu ponad pobranie tego składnika przez rośliny, która zwiększa zawartość przyswajalnej formy potasu w glebie o 1 mg K20 na 100 g gleby. Równoważnik ten wylicza się z równania regresji liniowej:

u = К + bj : Q gdzie:

u — zmiana zawartości potasu w glebie, Q — wartość nadwyżki bilansowej potasu, К i bi — stałe równania.

Przekształcając podane równanie można wyliczyć wartość nadwyżki bilansowej potasu (tzn. jego ilości ponad pobranie К przez rośliny), ko­ niecznej do zwiększenia zawartości składnika w glebie o 1 mg K20 na 100 g gleby:

gdzie Qi — równoważnik bilansowy potasu.

Wszystkie opisane wyliczenia przeprowadzono oddzielnie dla każdego z 56 rozpatrywanych doświadczeń wieloletnich, prowadzonych przez okres •od 12 do 16 lat.

W Y N IK I O B L IC Z E Ń

W s p ó ł c z y n n i k b i l a n s o w y . Przeciętne w 56 analizowanych doświadczeniach pobranie potasu z plonem maksymalnym wynosiło 132 kg K20 na hektar, a nadwyżka bilansowa dla plonu maksymalnego osiągała 52 kg K20 na hektar (tab. 1). W celu uzyskania takiej nadwyżki

Ta b e l a i średn ie w a rto śc i pomocnicze i współczynnik o ila rs o / y dla an-ilizowanych doświadczeń

ilea.n a u x ilia r y values and balance сое îY ic ie n t fo r the experim ents analyzed

Charakterystyka C h a ra c te r is tic s Liczba doświad­ czeń Number o f expe- rinor.ta n Róż. r. i сн bilansowa X°P t - 1 „-j kg ;<20.ha .rok Balance d iffe r e n c e xont ^ л k£ КрО.ла” Jyear Opt na In;', d.r.vk:: pot aru Z° ^ 1 -1 kg KpO.r:a • r o i Optimua p o t a 3 s iu a ra te s , Z°?*1 :-'.g .year Pobranie potasu z olonen maksy- nalnyrn E kg iCjO.ha .rok Pot:t3:;iuin uptake w ith the y ie ld -1S° pt -1 kg K^O.ha .year Kuzół. czvn- ' nik bilansowy potasu Po taasiun balance coo L"Si - c i? r. t A średnie »e an 56 52 134 132 71,7 Odchylenie oton- dardowe Standard de­ v ia t io n - 49,2 43,6 40,1 1 27,0 Skrajne war­ t o ś c i ."ztrecse va­ lues - ' -75 do 155 47 do 26Э 33 do 277 35 do 187

bilansowej potasu konieczne było stosowanie 132 + 52 = 184 kg K20 na hektar. Tak wyliczona optymalna dawka nawozu pokrywa się dosyć do­ kładnie z dawką wynikającą z przeprowadzonej metodami klasycznymi syntezy wyników tych samych doświadczeń [5]. Przeciętna wartość współ­ czynnika bilansowego A wynosi w analizowanych doświadczeniach w za­ okrągleniu 72, a współczynnik V ma wartość:

100 : 72 = 1,39 lub 39%

Współczynnik bilansowy A był w poszczególnych analizowanych do­ świadczeniach bardzo różny i wartość jego wahała się od 35 do 187 (tab. 1). Wykorzystując rachunek regresji i korelacji poszukiwano zależ­ ności pomiędzy wartością A i skwantyfikowanymi czynnikami siedliska i agrotechniki (tab. 2). Wartość A okazała się w największym stopniu dodatnio skorelowana z zawartością przyswajalnego potasu w glebie. W miarę poprawy zasobności gleby w potas współczynnik bilansowy A

194 Foty ma, S. Gosek

Ta b e l a 2 W artości wepói.czynników k o r e lr .c ji d ie analizowanych z m ię t y c h

Value с o f c o r r e la tio n c o e f f i c i e n t s fo r the Y a r ia b le s analysed

A *1 X2 x 3

X 1 0 ,8 2 4 - -

-X2 0 ,1 1 8 0 ,1 1 7 -

-x 3 - 0 ,2 6 2 - 0 ,2 6 8 0 ,2 7 6

-x 4 0 ,2 0 3 0 ,3 1 6 0 ,4 3 4 0 ,1 4 2

X 1 ' zaw artość przysw ajaln ego potasu w ag K^O na a v a ila b le potassium con ten t in og К^О/ЮО g

100 g g leb y o f s o i l x 2 * zaw artość c z ę ś c i epław ialnych w procentach

con tent o f c la y p a r t i c l e s in percentage * 3 - pH g leb y - pK o f s o i l

x 4 " U

plon naksyaalny w jednostkach zbożowych z hektara

naximua y i e ld in grain u n it s f ген h ectare

przybiera coraz większą wartość, co oznacza możliwości stosowania od­ powiednio mniejszych dawek nawozów potasowych.

Znacznie słabsze i nieistotne korelacje wystąpiły pomiędzy wartością A i pH gleby oraz maksymalnym plonem roślin. Zgodnie z oczekiwaniem, w modelu wynikającym z postępowania metodą regresji krokowej (step- -wise), jako istotny przy poziomie ufności a = 95% pozostał tylko współ­ czynnik regresji liniowej dla zawartości przyswajalnego potasu w glebie. Równanie regresji miało następującą postać:

Y = 26,010875 + 3,680489x (K = 0,82 błąd x = 0,347998) gdzie:

Y — współczynnik bilansowy A,

X — zawartość przyswajalnego potasu w mg K20 na 100 g gleby.

Równanie to rozwiązano dla wartości x odpowiadających górnej gra­ nicy przedziału zawartości przyswajalnego potasu, zgodnie z zapropono­ waną klasyfikacją zasobności [6]; wyniki przedstawiono w tab. 3. Znając wartość współczynnika A lub V można łatwo wyliczyć optymalną dawkę nawozów potasowych dla wyróżnionych grup gleb. Dawka ta na glebach o bardzo niskiej zawartości potasu odpowiada pobraniu składnika z plo­ nami roślin, zwiększonemu o 59 — 127% (odpowiednie mnożniki 1,59— —2,27). Tak duże dawki potasu na glebach bardzo lekkich i lekkich mogą doprowadzić do przekroczenia pojemności sorpcyjnej gleby w stosunku do К i spowodować antagonizm potas—magnez.

Każdy przyjęty model wymaga jednak w pewnych miejscach wery­ fikacji.

T s b e 1 a 3 W artości A i V d la badanych g lsb

A and V v a lu e s fo r the s o i l s in v e s tig a te d

P r z e d z ia ł zaw artości potasu - Potassium content i n t e r v a l Grupa g le b

S o i l group

bardzo v ery

nisk a

Iow n isk a - Iow śred n ia -■ nediun wyзока - high

A V A V A V А V Bardzo le k k ie Very l i e h t 44 2 ,2 7 54 1 ,3 5 72 1 ,3 9 90 1.11 Le kkie L igh t A A 2 ,2 7 63 1 ,5 9 81 1 ,2 3 99 1 ,0 1 brednie Medium 54 1 ,3 5 72 1 ,3 9 90 1 .1 1 109 0 , 9 2 C ię ż k ie Неату 6 3 1 ,5 9 61 1 ,2 3 99 1 ,0 1 118 0 ,8 5

Na glebach o wysokiej zawartości potasu optymalna dawka nawozu jest równa pobraniu tego składnika z plonami lub też może być mniejsza od pobrania o kilka do kilkunastu procent (odpowiednie mnożniki 1,11— — 0,85). Na glebach piaszczystych, glinach i iłach można zatem gospoda­ rować w pewnych granicach z ujemnym bilansem potasu.

R ó w n o w a ż n i k b i l a n s o w y . Zmiany zawartości przyswajalne­ go potasu w glebie były uzależnione od wielkości dawek nawozu i dłu­ gości okresu ich stosowania. Dla skwantyfikowania opisanych zależności posłużono sie przede wszystkim analizą regresji, w której jako zmienną zależną traktowano zawartość przyswajalnego potasu w glebie, a jako zmienną niezależną upływ lat prowadzenia doświadczeń. Rachunek wy­

konano dla każdego obiektu nawozowego (K0, K8o, Ki6o, K24o) oddzielnie,

dokonując a priori podziału doświadczeń na grupy według wyjściowej zawartości przyswajalnego potasu w glebie (tab. 4). Nie stwierdzono jed­ noznacznego wpływu wyjściowej zasobności gleby w potas na zmianę za­ wartości tego składnika, spowodowaną zróżnicowaniem, wieloletnim na­ wożeniem. Liczebność doświadczeń w wyznaczonych a priori grupach za­ sobności była jednak bardzo zróżnicowana i uzyskane wyniki, zwłaszcza dla przedziału zawartości wysokiej, mogą być obarczone dużym błędem.

Dla celów doradztwa nawozowego bardziej interesujący jest równo­ ważnik bilansowy potasu, który wyznaczono oddzielnie dla każdego z 56 doświadczeń na podstawie równania podanego w metodycznej części pra­ cy (tab. 5). Równoważnik bilansowy potasu wynosi średnio 112 kg K20 na hektar. Zgodnie z definicją oznacza to, że w celu zwiększenia zawar­ tości przyswajalnego składnika w glebie o 1 mg K20 na 100 g gleby trze­ ba zastosować 112 kg K20 w nawozach ponad pobranie potasu z plonami roślin. Przyjęty model regresji był statystycznie najlepiej dopasowany do danych doświadczalnych. Tym niemniej stwierdzono znaczne różnice w zmianach zawartości przyswajalnego potasu, wyliczone według regresji od upływu lat (tab. 4) i według regresji od nadwyżki bilansowej potasu

196 M. Fotyma, S. Gosek

(tab. 5). W tabeli 6 porównano teoretyczne zmiany zawartości potasu wyliczone z obydwu podanych równań. Różnice w wyliczonych obydwu metodami zmianach zawartości potasu były największe dla skrajnych

obiektów nawozowych, tzn. K0 i K24o- Znacznie większą zgodność wyli­

czeń stwierdzono dla pośrednich dawek nawozu, tzn. K 80 i Ki6o. Na tej podstawie można przyjąć, że współczynniki regresji (tab. 5) są

wystar-T a b e l a 4

W spółczynniki równania r e g r e s j i y » a + bx C o e f f i c i e n t s o f the r e g r e ssio n equ ation y * a + bx

Zawartość potasu w gleb i s Potassium content in s o i l Liczba doświadczeń Number o f experim ents Współczynnik rów­ nania r e g r e s ji C o e f f ic i e n t s o f the re g r o ssio n equation

Dawka potasu w kg KgO/ha/rok

Potassium rnte in kg K^O/iiu/yoar

0 80 160 240

Bardso n iska i niska a 6 ,1 9 3 9 6ę б2б0 6 ,9 1 7 9 7 ,5 3 9 1

Very low and low 29 b -0 ,0 3 8 6 0 ,1 6 6 6 0 ,4 3 3 7 0 ,6 5 4 7

В 0 ,3 6 0 ,7 6 0 ,9 4 0 ,9 5 brednia - Medium a 1 0 ,6 3 3 2 1 0 ,8 3 0 3 1 1 ,4 1 3 0 1 1,3992 21 b -0 ,0 7 6 1 0 ,2 1 3 0 0 ,4 3 3 7 0 ,7 3 5 2 P. 0 , 5 3 0 ,9 1 0 ,9 7 0 ,9 7 Л'узока - High a 1 7,8 2 8 1 1 7 ,9 9 5 3 1 8 ,8 1 1 3 1 8,7462 5 b -0 ,0 6 2 2 0 ,1 9 7 5 0 ,2 9 7 3 0 ,6 7 7 4 P. 0 ,2 5 o,5Q 0 ,0 7 0 ,3 7 P r z e c ię tn ie a 8 ,7 3 7 8 9 ,0 9 9 3 9 ,6 0 9 3 10,1336 Mean 55 b - 0 ,0 4 2 7 0 ,1 9 1 8 0 ,4 2 1 0 0 ,6 7 9 2 R 0 ,3 8 0 ,8 7 0 ,9 6 0 , 9 7

у - zmiana zaw artości przysw ajalnego potasu w mg 1^0 na 100 g g leb y ohange o f th9 a v a ila b le potassium con tent in mg i^O per 100 g o f s o i l x - upływ l a t stosow ania nawozów

la p se o f years o f the a p p lic a tio n o f f e r t i l i z e r s

T a b e l a 5

"/acołczyn n ik i równania r e g r e s ji u « К + b^Q wraz z ich charakterystyką sta ty sty czn ą C o e f f ic ie n ts o f the regressio n equation u = К + b..Q j o i n t l y with th e ir o t n t i a '.i c a l

c h a r a c t e r i s t i c s

Charakterystyka

Liczba

doświadczeń Wartość współczynnika Value o f c o e ff i c ie n t Równoważnik b ila n nowy C h a r a c te r is tic s _experimentNumber o f ₀

n X b 1 equ ivalen t Q = Е“ к 1 Ъ1 ârednie Mean 55 0 ,4 2 2 3 0 ,0 0 5 2 112 Odchylenie standardowe - 0 ,2 2 3 2 0 ,0 0 2 5 -Standard d e v ia tio n Skrajne w artości Sxtrame values - - 0 ,3 2 4 3 do 1 ,0 3 3 7 0 ,0 0 0 9 do 0 ,0 1 1 3

-u - smiana zaw artości przyswajalnego potas-u w mg KJO/Ю О g gleby change o f the a v a ila b le potassium content in kg К^О/ЮО g o f s o i l Q - nadwyżka bilansowa potasu w kg K^O/ha

czająco pewne dla przewidywania skutków stosowania umiarkowanych dawek nawozów i niezbyt długiego czasu regularnego nawożenia.

Współczynniki regresji К i Ъг oraz równoważnik bilansowy Qi miały w poszczególnych doświadczeniach bardzo różne wartości (tab. 4). Wyko­ rzystując rachunek regresji i korelacji poszukiwano zależności pomiędzy wartościami tych współczynników i skwantyfikowanymi cechami gleby (tab. 7). Związek współczynników К i bj z uwzględnionymi w rachunku korelacji cechami gleby był dosyć luźny, a większość współczynników korelacji okazała się nieistotna. Uwidoczniła się tedencja do spadku war­ tości współczynników К i bi w miarę zwiększania zawartości części spła- wialnych w glebie oraz zmniejszającego się zakwaszenia. Druga z wy­ mienionych zależności była trudna do interpretacji, gdyż odczyn gleby w tych samych punktach doświadczalnych ulegał częstym zmianom w wyniku przeprowadzonego okresowo wapnowania.

W praktyce jedynym czynnikiem różnicującym wartości К i Ъ± oraz wartość równoważnika bilansowego potasu Q jest skład mechaniczny gle­ by (tab. 8). Z wyliczeń wynika, że nadwyżka bilansowa potasu, konieczna do zwiększenia przyswajalnej formy składnika o 1 mg K20 na 100 g gle­ by, jest tym większa, im gleba wykazuje większą zawartość części spła- wialnych.

D Y S K U S J A W Y N I K Ó W

W dostępnym piśmiennictwie nie spotkano w zasadzie prób wykorzy­ stania współczynnika bilansowego potasu do ustalania wielkości dawek tego składnika. W systemie nawożenia przyjętym w Bawarii [2] stosuje się wzrastające współczynniki bilansowe, które wynoszą od +100 kg i + 50 kg K20 na hektar, odpowiednio w glebach o bardzo niskiej i niskiej zawartości przyswajalnego potasu. Można jednak odnieść wrażenie, że Wielkość tych współczynników przyjęta została chyba dosyć dowolnie. Znacznie częściej przy ustalaniu dawek nawozów potasowych wykorzy­ stuje się metodę podwójnej kalibracji testów [4]. W metodzie tej wyzna­ cza się najpierw progową wartość określonego testu, przy której nie stwierdza się reakcji roślin na nawożenie potasem. Wartości progowe, podawane najczęściej w piśmiennictwie dla niektórych testów, wynoszą: 10— 50 mg K20 na 100 g gleby (dla testu Egnera-Riehma), 1—2 mg К na 1 g iłu koloidalnego (dla testu potasu wymiennego), 5— 10% wysycenia kompleksu sorpcyjnego potasem. Wartości progowe są zawsze związane z zawartością w glebie części spławialnych.

Druga część zadania w metodzie podwójnej kalibracji polega na usta­ leniu zależności pomiędzy wielkością dawki nawozów potasowych (lub nadwyżki bilansowej potasu) i przyrostem zawartości potasu w glebie, aż do jego zawartości progowej. Znajduje tutaj zastosowanie

równo-198 M - Fotyma, S. Gosek

T a b e l a 6

T eoretyczne zmiany z w a r t o ś c i przysw ajalnego potasu w ng K^O/100 g g le b y /r o k

T h e o r e tic a l changea in the a v a ila b le potassium con tent in erg KgO/lOO g o f a o i l per year

Dawka potasu kg K ^ h a ^ . r o kГ * Potassium r a t e , kg ^ 0 . h a” 1 .y ea r"*1 hóżnica bilansowa potasu* leg KgO. h a " 1 . rok~1

Balance d iffe r e n c e o f potassium kg K ^O .h a"1.y e a r “ 1

Zaiana zaw artości potasu mg KjO/WO g g le b y /r o k Change in the potassium con tent in ag K?0/'\00 g

o f a o i l per year d

z rovmania y » a + bx from the equation o f

y a a ♦ bx /T a b . 4 /

z równania u = К ♦ b.Q

from the enuation 1

o f u - l ł / T a b . 5 /

О - 111 - 0 ,0 4 2 7 - 0 ,1 5 4 9

во - 41 0 ,1 9 7 5 0 ,2 0 9 1

160 26 0 ,2 9 7 8 0 ,5 5 7 5

240 100 0 ,6 7 7 4 0 ,9 4 2 3

х Podane » ргаоу |У| — Quoted In the work [5]

ważnik bilansowy potasu, który wyznaczono w badaniach własnych. War­ tość tego równoważnika wynosi przeciętnie 112 kg K20 na hektar z wa­ haniami od 91 kg na glebach bardzo lekkich do 131 kg nai glebach cięż­ kich. Przy wyznaczaniu wartości przyrostu potasu w glebie, posługując się równaniem regresji, stwierdzono, że na 1 kg nadwyżki bilansowej składnika uzyskuje się przyrost 0,005 mg K20 na 100 g gleby. Współ­ czynnik К w tym równaniu ma jednak stosunkowo dużą wartość, co r a b 9 1 a 7 W artości współczynników k o r e la c ji d la analizowanych zmiennych

Values o f c o rr e la tio n c o e ffic ie n t s fo r the Tariablem analysed

К b 1 *1 X1 * 2 b l 0 ,6 0 5 - - -- 0 ,6 7 7 - 0 ,7 6 7 - - -*1 - 0 ,4 9 1 - o#169 0 ,2 6 3 - -*2 - 0 ,0 5 9 - 0 ,2 3 7 0 ,1 0 0 0 ,0 9 0 -x 3 - 0 ,3 3 3 - 0 ,2 7 2 0 ,3 1 8 0 ,2 5 1 0 ,2 5 1 К, b j« Qj - patrz t a b . 5 - as in Table 5

Xj - zawartość c z ę ś c i spław ialnych w g le b ie w % content o f c la y p a r t i c le s in s o i l , %

x 0 - zawartość przyswajalnego potasu w mg KgO/lOO g gleby a v a ila b le phosphorus content in mg 1^0 per 100 g o f s o i l X j - pH gleby - s o i l pH

oznacza, że przy dawce odpowiadającej pobraniu z plonami uzyskuje się przyrost potasu o 0,4 mg K20 na 100 g ileby i rok.

Nawet przy ujemnej różnicy bilansowej potasu (do około — 80 kg K20 na hektar) uzyskuje się przyrost zawartości przyswajalnych form

skład-Ta b e l a 8 Współczynniki równania r e g r e s ji u > К + bj . Q d la gleb Polaki

C o e f f ic ie n ts o f the re g r e ssio n equation u ■ К + b ^. Q fo r P o lish e o i l s

Zawartoić

przyswajalnego potasu Regression Współczynniki r e g r e s ji c o e f f i c i e n t s Hównoważnik bilansowy Balance eq u ivalen t q . u - K b 1 A v a ila b le potassium content К _{b 1} Bardeo lek k ie Very lig h t 0,4 84592 0 ,0 0 5 7 0 4 "1 Lekkie Light 0 ,4 4 5 2 8 5 0 ,0 0 4 6 3 6 119 śred n ie i c i f ż k ie

Medium and heavy 0 ,2 7 8 7 9 3 0,0 0 5 5 1 1 131

Oznaceenia jak « ta b . 5 - Explanations - as in Table 5

nika w glebie. Sprawa ta w piśmiennictwie nie jest jednoznacznie wy­ jaśniona. W badaniach wieloletnich, w których uzyskiwano niezbyt duże plony roślin i niewielkie w związku z tym, pobranie potasu, nie stwier­ dzono większych zmian w zawartości przyswajalnego potasu w glebie obiektów kontrolnych [5]. W statycznych doświadczeniach w Skier­ niewicach [12] zawartość potasu w glebie obiektów kontrolnych utrzy­ muje się (po początkowym spadku) na niemal niezmienionym poziomie 3—5 mg K20 na 100 g gleby. Rośliny korzystają tutaj z zapasowych form potasu.

W doświadczeniach kilkuletnich, przy dużych plonach roślin i dużym pobraniu potasu, zawartość przyswajalnych form tego składnika w obiek­ tach kontrolnych i obiektach z dawkami mniejszymi od pobrania uległa znacznemu obniżeniu [7, 16]. W tych warunkach, mimo że rośliny pobie­ rały znaczną część potasu z form zapasowych, nie można było ustalić równowagi bilansowej potasu w glebie. W doświadczeniach wieloletnich stwierdzano jednak zawsze zróżnicowanie zawartości potasu w glebach obiektów różniących się poziomem nawożenia [15].

Rozmaicie kształtują się także równoważniki bilansowe podawane w piśmiennictwie. Według B i i c h n e r a i S t u r m a [ l ] d o zwiększenia zawartości przyswajalnego potasu w glebie o 1 mg K20 na 100 g gleby konieczne było stosowanie następujących nadwyżek bilansowych: 30 kg K20 na glebach lekkich, 50 kg K20 na glebach średnich i 70 kg K20 na hektar na glebach ciężkich. W naszych badaniach zróżnicowanie wielkości nadwyżek pomiędzy glebami o różnym składzie mechanicznym jest po­ dobne, ale równoważniki bilansowe potasu są niemal dwukrotnie wyższe. We wcześniejszej syntezie wyników tych samych doświadczeń, obejmu­ jącej okres badań 5—7 lat krótszy, stwierdzono, że współczynnik bi w równaniu u = K + bxQ ma wartość 0,0088, a więc znacznie wyższą od wy­ znaczonego obecnie. Oznacza to, że w początkowym okresie prowadzenia

M. Fotyma, S. Gosek

badań zwiększenie zawartości potasu w glebie w wyniku stosowania ta­ kich samych dawek nawozów przebiega szybciej niż w okresie później­ szym. Do podobnych wniosków doszli i inni porównując wyniki badań uzyskane w I i II rotacji zmianowań o obiegu 5-letnim [13, 14].

W świetle przedstawionej dyskusji zagadnienie związku ilościowego pomiędzy wielkością nadwyżki bilansowej przyswajalnego potasu i zmia­ nami jego zawartości w glebie pozostaje więc nadal otwarte.

W N IO S K I

— Współczynniki bilansowe dla potasu wynoszą od 44 do 118 i zależą od jego zawartości w glebie.

— Przeciętna wartość równoważnika bilansowego potasu wynosi 112 kg K20 na hektar. Wartość ta jest większa niż wyliczona na podsta­ wie krótszego okresu prowadzenia tych samych doświadczeń, i większa od podawanej w piśmiennictwie.

L IT E R A T U R A

[1] B ü c h n e r A. , S t u r m H.: Gezielter Düngen. D L G V erlag Frankfurt a. Main. 1980, s. 91.

[2] F i n с к A .: Fertilizers and fertilization. V erlag Chemie 1982, s. 215.

[3] F o t y m a M. , G o s e k S.: Elem enty bilansu fosforu jako podstawa nawożenia tym składnikiem . Rocz. glebozn., w tym num erze str. 173.

[4] F o t y m a M. , M e r c i k S., F a b e r A .: Chem iczne podstaw y żyzności gleby' i nawożenia. P W R iL W arszaw a, w druku.

[5] F o t y m a M. , G o s e k S., A d a m u s M. , K o z ł o w s k a H .: W p ły w dużych dawek naw ozów potasowych na plony roślin oraz bilans i zawartość przysw a­ jalnego potasu w glebie. Pam. puł. 1985, 82.

[6] F o t y m a M. , P i e t r a ś B.: Zalecenia naw ozow e dla doświadczalnictwa p o - low ego i gospodarstw wdrożeniowych. IU N G P (23), 1982.

[7] G o s e k S., A d a m u s M. , F o t y m a M. , K o z ł o w s k a H .: W p ły w dużych dawek naw ozów fosforow ych na plony roślin oraz bilans i zawartość przysw a­ jalnego fosforu w glebie. Pam. puł. 1985, 82.

[8] G r a b o w s k i J.: Badania nad przem ianam i potasu w warunkach w yczerpy­ wania gleby z tego składnika. Pam . puł. 1980, 73, 1— 20.

[9] K e r s c h b e r g e r M. , R i c h t e r D .: Untersuchungen zur Erhöhung des P -G eh altes im Boden (D L-M ethode). Arch. Acker. Pflanzenbau Bodenkd. 16,. 1972, 915— 919.

[10] K e r s c h b e r g e r M. , R i c h t e r D.: Beitrag zur Erm ittlung der für die Erhöhung des G ehaltes on D L-löslichen Phosphat im Boden notw endigen P -Düngerm engen. A rch. Acker. Pflanzenbau. Bodenkd. 22, 1978, 755— 762. [11] K e r s c h b e r g e r M. , R i c h t e r D .: Erm ittlung von Bilanzkoeffizienten fü r

die P-Düngerbem essung. Arch. Acker. Pflanzenbau. Bodenkd. 22, 1978, 559— 567. [12] M e r c i k S.: Studia nad zależnością m iędzy zasobnością gleby w potas a efek ­ tyw nością nawożenia tym składnikiem . Zesz. nauk. S G G W W arszaw a, Rozp. nauk. 1971, 13, 50— 55.

[13] N a g i i к E.: W p ły w intensywnego nawożenia m ineralnego na plony roślin w zm ianowaniu, skład chem iczny roślin oraz zasobność gleby. R (158), Puław y 1981, 1— 55.

[14] N a g 1 i к E.: W p ły w intensywnego nawożenia m ineralnego w zm ianowaniu na plony roślin, ich skład chemiczny oraz zasobność gleby. R (189) Puław y 1984. 4

[15] P o n d e 1 H., G o s e к S.: W p ły w nawożenia potasowego na zawartość potasu w glebie. Rocz. glebozn. 29, 1978, 1, 41— 57.

[16] T e r e l a k H. , F o t y m a M .: W p ły w nawożenia potasem na zawartość form tego składnika w glebach i ich w ykorzystanie przez rośliny. Rocz. glebozn., w tym sam ym num erze str. 201.

М. ФОТЫ MA, С. ГОСЕК ЭЛЕМЕНТЫ БА Л А Н СА КА Л И Я К А К ОСНОВА УДОБРЕН ИЯ Э Т И М ЭЛЕМ ЕН ТО М Отдел удобрения Института агротехники, удобрения и почвоведения в Пулавах Рез юме Рассматриваются результаты расчетов для основных элементов баланса калия, т. наз. балансового коэффициента и балансового эквивалента калия применяемого в удобрениях. В расчетах использовали результаты 56 многолетних опытов с калийным удобрением, про­ водимых в период 1962-1980 гг. Значения балансовых коэффициентов для калия помещались в пределах 44-118 и зави­ сели от содержания усвояемого калия в почве. Средний для всех опытов балансовый ко­ эффициент калия составлял 112, что позволило увеличить содержание усвояемого калия в почве на 1 мг К 20 /1 0 0 г почвы. Значение балансового эквивалента зависело от механи­ ческого состава почвы. Методика расчетов описана в параллельно опубликованном труде авторов касающемся фосфора [3]. A. FOTYMA, S. GOSEK P O T A S S IU M B A L A N C E E L E M E N T S A S A B A S IS O F F E R T IL IZ A T IO N W IT H T H IS N U T R IE N T

D epartm ent of Fertilization

Institute of Soil Science and Cultivation of Plants at Puław y

S u mma r y

Results of calculations for the basic potassium balance elem ents, the so-called balance coefficient and balance equivalent of potassium applied in fertilization, are presented. Results of 56 lo n g-term experim ents on potassium fertilization carried out in the period 1962— 1980 were used for calculations.

Values of the potassium balance coefficients occurred within the lim its of 44— 118 and depended on the content of available potassium in soil. The potassium balance equivalent average for all the experim ents am ounted to 112, w hat enabled to increase the content of available potassium in soil by 1 m g of K 20 per 100 g

202 M. Fotyma, S. Goseik

of soil. The balance equivalent value depended on the mechanical composition of soil. The calculation methodics has been described in the w ork of authors con­ cerning phosporus [3], published sim ultaneously with the present work.

Pro/, dr hab. Mariusz Fotyma W płynęło do redakcji 1985.01.15 Osada Pałacowa — IUNG