Monumentum", T. 25, 1982; T. 26, 1983 : [recenzja]

Małgorzata Rozbicka

Monumentum", T. 25, 1982; T. 26,

1983 : [recenzja]

Ochrona Zabytków 39/1 (152), 61-66

D. A. S c o t t , The conservation and analysis of some an­ cient copper alloy beads from Colombia (Konserwacja i a ­ nalizy starożytnych koralików wykonanych ze stopów miedzi z Kolum bii), ss. 157—164, 6 il., 3 tab., przypisy b ib lio g rafi­ czne. Konserwacja mocno skorodowanej bryłki miedzi u jaw ­ niła obecność 10 koralików z naszyjnika przewleczonych przez oryginalny sznurek. Opisano wstępne bad ania w pro­ mieniach X, zabiegi konserwatorskie p olegające na oczy­ szczeniu mechanicznym, uwolnieniu koralików ze sznurka za pomocq kwasu mrówkowego. Oczyszczone mechanicznie ko­ raliki płukano w acetonie, a następnie poddano próżniowej im pregnacji w 3 % roztworze benzotriazolu w etanolu (1 godz.). Po wysuszeniu koraliki pokrywano dwukrotnie 15% roztworem Incralacu w toluenie. Pozostałości oryginalnego sznurka płukano w wodzie destylowanej, a następnie pod­ daw ano d ziałaniu roztworu, który zapobiega brudzeniu, zni­ szczeniu mechanicznemu i chroni przed atakiem biologicz­ nym (roztwór przygotowano z pochodnej karboksymetyloce- lulczy M odocoll —4 g /l, glikolu polietylenowego + 5 4 0 —14 g/l, o-fenylofenolu —0,8 g/l rozpuszczonych w miesza­ ninie 9 5 % wody dest. i 5 % etanolu). Przeprowadzono b a ­ d ania technologiczne koralików przy użyciu fluorescencji w promieniach X, spektrofotometrii absorbcji atomowej oraz sondy elektronowej. Wyniki badań wykazały, że koraliki by­ ły wykonane ze stopu miedziowo-arsenowego i w jednym wypadku z brązu cynowego — stopu nie spotykanego d o ­ tychczas w obiektach starożytnej Kolumbii. A naliza włókien z oryginalnego sznurka oraz test spalania wskazują, że sznurek ten był wykonany z bawełny.

J. H. N o t m a n, N. H. T e n n e n t, The conservation and restoration of a seventeenth century stained glass roundel

(Konserwacja i restauracja siedemnastowiecznego m ed alio ­ nu ze szkła barw ionego), ss. 165—175, 10 il., przypisy b i­ bliograficzne. Przedstawiono szczegółowo konserwację oraz wykonanie uzupełnień m edalionu ze szkła barwionego. O p i­ sano zastosowane m ateriały i techniki oraz przedyskutowa­ no walory żywicy epoksydowej jako kleju i kitu. Po usu­ nięciu starych łączeń ołowiowych, krawędzie szkła oczysz­ czono i odtłuszczono acetonem . Do klejenia użyto żywicy epoksydowej, której n adm iar usuwano acetonem . Powierz­ chnie do uzupełnień przygotowano z błony M elinex przykle­ ja n e j czasowo do szkła klejem z octanu poliwinylu (Berol „ M e rlin ” ). Krawędzie uzupełnień wykonano z Optosilu — po- likrzemowego m ateriału dentystycznego. Do uzupełnień uży­ to kitów z żywicy epoksydowej Ablebond 342-1, bezbarwnej lub podbarw ianej na kolor żółty lub niebieski. Po całkow i­ tym stężeniu kitu usuwano błonę M elinex rozpuszczając klej PVA lekko zwilżonym pędzelkiem. Retusze wykonano barwnikami akrylowymi w środowisku poliuretanu. Z analizy żywicy epoksydowej A blebond 342—1 wynika, że żywica i utwardzacz n ajle p ie j m ieszają się w polipropylenie. Szyb­ kość utw ardzania zależy od tem peratury i w 20°C wymaga 36 godzin. Żywica ta ma współczynnik za łam ania światła 1,52. Liniowy współczynnik rozszerzalności żywicy decyduje o zastosowaniu je j jedynie do klejenia i uzupełnień obiek­ tów przechowywanych lub eksponowanych w warunkach w zględnie stałej temperatury.

J. K e l l y , The construction of a low-cost, high capacity va­ cuum freeze-drying system (Budowa taniego, wysoko w ydaj­ nego systemu próżniowego do osuszania sublim acyjnego), ss. 17 6 -1 7 9 , 4 il. Opisano i przedstawiono na rysunkach szczegóły techniczne komory próżniowej do osuszania sub­ lim acyjnego, przydatnego szczególnie przy konserwacji obiek­ tów z nam okniętego drewna.

(W . A. Oddy, rec.) G. F. C a r t e r ed. Archeological Che­ mistry II, (Chem ia archeologiczna), Advances in Chemistry Series no. 171, Am erican C hem ical Society, Washington 1978, 389 ss.

(J. Mills, rec.) Y. E m о t o, H. M a b u с h i, International Symposium on the Conservation and Restoration of Cultural Property - Cultural property and analytical Chemistry (M ię ­ dzynarodowe Sympozjum Konserwacji i Restauracji dóbr kul­ turalnych — dobra kulturalne i chem ia analityczna), Tokyo N ational Research Institute of Cultural Properties, Japan 1978, 266 ss., ilustracje kolorowe.

Streszczenia artykułów w jęz. francuskim i niemieckim.

Oprać. Daria Kaszyńska

M O N U M E N T U M. Wyd. Butterworth Scientific Limited, Kwartalnik M iędzynarodow ej Rady Ochrony Zabytków IC O M O S .

Tom 25, nr 3, 1982, stron 69 (1 6 3 -2 3 2 ), ilustracje THE W O R LD OF C O N SE R VA TIO N (Świat konserwatorski)

An interview with Eugenio Galdieri (W ywiad z Eugenio G a l- dieri), ss. 1 6 3 -176, I4 il., str. w jęz. francuskim i hiszpańskim. Artykuł prezentuje sylwetkę Eugenio G aldieri, architekta, któ­ ry większą część swego życia zawodowego poświęcił konser­ wacji zabytków architektury islamskiej. Urodził się w N e ­ palu, lecz jako młody człowiek przeniósł się do W łoch, gdzie do dzisiaj mieszka. Studiow ał na Uniwersytecie Rzymskim, co — ja k sam twierdzi — m iało duży wpływ na kształtowanie się jego profesjonalnego warsztatu oraz na sposób pojm o­ w ania przezeń architektury. W swoim dorobku ma na terenie W łoch realizację budynków współczesnych, uważa bowiem, że każdy architekt-konserw ator powinien pracować równole­ gle nad projektami konserwatorskimi i projektami obiektów współczesnych. O trzym ana w 1966 r. propozycja konsultowa­ nia prac konserwatorskich prowadzonych w Iranie w Pałacu Ali Q apu (Sublime Porte) pozwoliła mu na zajęcie się z a ­ bytkami architektury islamskiej, którymi już wcześniej się interesował. Po tej pierwszej przyszły następne propozycje, a w 1970 r. powierzono Eugenio G a ld ie ri’emu nadzór nad wszystkimi badaniam i i pracam i konserwatorskimi wykony­ wanymi pod auspicjam i IsM EO (Włoski Instytut do Spraw Środkowego i D alekieg o W schodu) na terenie Iranu, A fg a ­ nistanu i O m anu. W w ywiadzie poruszono sprawę trudności związanych z przystosowaniem europejskich zasad konserwa­ torskich do potrzeb budowli zabytkowych z kręgu kultury islamskiej. Eugenio G aldieri n ad a l pracuje we Włoszech. M ię ­ dzy innymi piastuje, w dwóch firmach budowlanych, stanowi­ sko dyrektora technicznego — innymi słowy konsultanta do spraw konserwatorskich. N a d a l jest ściśle związany z IsMEO. Pierwszym oficjalnym wyrazem uznania dla jego pracy zw ią­ zanej z ochroną zabytków kultury islamskiej była przyznana mu w 1980 r. N agrod a A g a Khan.

Recenzje

(N . Stolow, rec.) R. G. T i I I o t s o n, Museum Security

(Bezpieczeństwo w muzeach), ed. D iana D. M a n к e s. The International Council of Museums, Paris 1977, 244 ss. (tekst angielski i francuski), ilustracje, przypisy b ib lio g ra fi­ czne i indeks.

(W . A. Oddy, rec.) J. W . A l l a n , Persian Metal Technolo­ gy 700-1300 AD (Technologia metalu w Persji w okresie 700—1300 r.). Oxford O rie n ta l Monographs No. 2, Ithaca Press, London 1979, 179 ss., wykresy, 8 plansz, przypisy b i­ bliograficzne.

AREAS O F C O N C ERN (M iejsca godne zainteresowania) С. J e s t , J. S a n d a у, The Palace of Leh in Ladakh: an example of Himalayan architecture in need of conservation

(Pałac Leh w Ladakh: przykład w ym agającej konserwacji architektury h im alajskiej), ss. 179—196, 17 il., str. w jęz. fra n ­ cuskim i hiszpańskim. Pałac, znany jako Lechen Palkhar, zbu­ dowany około 1600 r. przez króla Śenge N am gyala, stanowi część malowniczego zespołu pałacowo-świątynnego, g ó ru ją ­ cego nad osadą Leh. Niegdyś był siedzibą władcy p an u ją ­ cego nad większą częścią Zachodniego Tybetu. Stan zacho­ w ania poszczególnych obiektów zespołu jest bardzo zróżni­ cowany. Pałac wzniesiony przez miejscowych budowniczych jest przez swe charakterystyczne rozplanownie, konstrukcję

i d etal w pełni reprezentatywnym przykładem architektury ty­ betańskiej. Budynek, posadowiony bezpośrednio na skale, im ponuje swq monumentalnością oraz doskonałością budow la­ ną, zwłaszcza ścian zewnętrznych. Ściany te w swej d ol­ nej części o sią g a ją grubość około 1,75 m i wykonane są z kam ienia, zaś ich górne ceglane partie zw ężają się do grubości 0,5 m. Całkow ita wysokość obiektu wynosi około 60 m. D olne piętra pałacu były przeznaczone dla służby oraz na cele gospodarcze, górne kondygnacje pełniły funkcje re- prezentacyjno-mieszikalne. Pomieszczenia pałacu przekryte są drewnianymi stropami o ciekawej konstrukcji. Rozmieszcze­ nie oraz rozmiary otworów okiennych są bardzo charakte­ rystyczne dla miejscowej architektury. W dolnej części bu­ dynku, tak ze względów konstrukcyjnych, jak i użytkowych, okna są niew ielkie. Natom iast otwory okienne kondygnacji reprezentacyjnych m ają formę okien balkonowych i ozdo­ bione są dość bogatym drewnianym detalem rzeźbiarskim. Pałac w Leh utracił po roku 1836 funkcję siedziby mo­ narszej i stopniowo popadł w ruinę. Co prawda rokrocznie odbyw ają się tu uroczystości religijne zw iązane z obchodam i tybetańskiego Now ego Roku, lecz obiekt stanowi dla nich jedynie m alownicze tło. Jak dotychczas nie udało się zn a­ leźć sponsora, który sfinansowałby przeprowadzenie niezbęd­ nych prac rem ontowo-zabezpieczających. Autor artykułu do­ wodzi, że om aw iany obiekt mógłby z powodzeniem pom ie­ ścić placówkę m uzealną, prezentującą kulturę regionu La­ dakh. Dalsze pozostawienie go bez należytej opieki może stać się powodem całkowitej ruiny tego cennego zabytku.

M O N U M E N T S AN C IE N S, UTILISATIONS NOUVELLES (Zabytki, nowe ich wykorzystanie)

J. P l a i n e m a i s o n , L'exemple d'Avignon (Przykład Awinio- nu), ss. 199—213, 10 il., str. w jęz. angielskim i hiszpańskim. Autor artykułu om aw ia, na przykładzie Awinionu, problem a­ tykę zw iązaną z rew italizacją obiektów zabytkowych poprzez przystosowanie ich do pełnienia społecznie użytecznych współ­ czesnych funkcji. W X IV w. Awinion, położony na skrzyżowa­ niu ważnych szlaków komunikacyjnych, był przez blisko sto lat światową stolicą chrześcijaństwa i siedzibą papieży. Z te ­ go okresu pochodzi większość świetnych zabytków miasta, z zamkiem papieskim i miejskimi obwarowaniam i na czele. Z uwagi na stopniowe zam ieranie historycznego centrum pod­ jęto próbę znalezienia właściwego sposobu przywrócenia z a ­ bytkowych obiektów współczesnemu życiu. Autor przytacza przykłady zrealizowanych ad a p ta c ji budynków historycznych. Za najdoskonalszą spośród nich uważa urządzenie centrum konferencyjnego w Skrzydle Konklawe zamku papieży. Poza tym wym ienia a d a p ta c ję rezydencji biskupów Awinionu dla potrzeb galerii malarstwa oraz rezydencji kardynała Cecca- no, która wkrótce stanie się siedzibą miejskiej biblioteki nau­ kowej i w ielofunkcyjnego centrum kulturalnego. Autor d o ­ strzega skomplikowany charakter działań adaptacyjnych po­ dejm owanych w obiektach zabytkowych i z punktu widzenia projektowego uważa je za w pełni twórcze przedsięwzięcia.

um ożliwiający rejestrowanie danych z dziesięciu zainstalo­ wanych czujników, co pozwoliło na jednoczesną obserwację pięciu pęknięć muru. Równolegle prowadzono, za pomocą siedmiu platynowych czujników, pomiary tem peratury otocze­ nia. Wszystkie odczyty dokonywane były codziennie o godzi­ nie 8.30 przez trzy kolejne lata. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że istniejące pęknięcia nie stanowią za­ grożenia dla południowej ściany transeptu, gdyż w chwili obecnej (gdy szczeliny nie są zagruzowane) tworzą one ro­ dzaj szczelin dylatacyjnych. Nie zarejestrowano istotnych z punktu w idzenia statycznego ruchów pionowych, poza nie­ zwykle łagodnym i równomiernym osiadaniem bad anej części katedry. Planuje się uruchomienie rejestratora danych, po­ dłączonego do d ziałającego systemu kontrolnego. W przy­ szłości przewiduje się objęcie elektronicznym systemem kon­ trolnym pozostałych uszkodzeń części katedry oraz zainsta­ lowanie podobnego urządzenia w katedrze w Chichester.

BOOK REVIEWS (Przegląd książek)

L. B u l l (rec.); T. D r a n g e , H. O. A a n e n s e n, J. B r a ­ e n e e, Gamie trebus Reparasjon og vedlikehold (Old Wo­ oden Houses. Repair and Maintenance), Oslo 1980 ss. 229— —230. Prezentowana książka, napisana przez norweskich arch i­ tektów, obejm uje daleko szerszą problematykę niż sugero­ wałby to je j tytuł (Stare drewniane domy. Reperacja i kon­ serwacja). U jm u je bowiem zarówno historię przemian nor­ weskiej architektury drew nianej od XVII do początku XX w. i praktyczne rady z zakresu wiedzy o je j renowacji, ja k rów­ nież zagad nien ia zw iązane z wyposażeniem obiektów we współczesne instalacje oraz zabezpieczeniem ich przed ogniem. Jednocześnie książka nie pom ija spraw w arsztato­ wych b adacza architektury drewnianej. Ogrom zaprezento­ wanego m ateriału oraz mnogość ilustracji sprawia, że pre­ zentowana publikacja jest pozycją bardzo cenną i może być przydatna zarówno profesjonalistom, jak i indyw idual­ nym właścicielom zabytków architektury drew nianej.

D. Wrightson (rec.); J. D e a n , Architectural Photography, Am erican Association for State and Local History, Nashville 1981,. ss. 230—231. Podtytuł książki brzmi Techniki foto­ graficzne dla architektów, konserwatorów, historyków, fo­ tografików i urbanistów. W dwunastu przystępnie napisanych rozdziałach opisano między innymi najnowszy 35-m ilim etro- wy sprzęt fotograficzny, stosowane obecnie typy filmów czar­ no-białych i kolorowych ,ich obróbkę, oświetlenie oraz kom ­ pozycję zdjęć. Publikacja ma jednak pewne luki, szczególnie w zakresie zagadnień dotyczących techniki wywoływania i obróbki m ateriału zdjęciowego. Pomimo to powinna znaleźć się w bibliotekach tych wszystkich, którzy zajm ują się foto ­ grafow aniem architektury, tak współczesnej, ja k i historycz­ nej.

Books received (Książki nadesłane), s. 231.

TEC H N IQ U ES A N D MATERIALS (Techniki i materiały) R. P o t t e r , The monitoring of crack movement with electro­ nic equipment at St. Paul's Cathedral, London (Kontrola procesu pękania murów przy użyciu aparatury elektronicznej w katedrze Św. Pawła w Londynie), ss. 215—225, 10 il., str. w jęz. francuskim i hiszpańskim. Dotychczas stosowane m e­ tody b ad a n ia zjawisk związanych z pękaniem murów budowli były d alece niedoskonałe. Prezentowana w artykule nowa me­ toda została po raz pierwszy zastosowana w londyńskiej katedrze Św. Pawła. A paraturę badaw czą zainstalowano w południowej części transeptu, gdzie od czasu wybudowania świątyni obserwowano niepokojące ruchy ścian. Zaprojekto­ wano i skonstruowano specjalne elektroniczne urządzenie pomiarowe, um ożliw iające zdalne rejestrowanie ruchów muru w miejscach spękań. N a odpowiednich bolcach, w układzie trójkąta równoram iennego, umieszczono przetworniki indukcyj­ ne typu LVDT (Linear V a riab le Differential Transformer). Sy­ stem sterow ania został zaopatrzony w przełącznik kanałów,

Tom 25, nr 4, 1982, stron 60 (2 3 5 -2 9 5 ), ilustracje THE W O R L D OF C O N SE RVA TIO N (św iat konserwatorski)

An interview with Clive Lucas (W ywiad z Clivem Lucasem), ss. 235—249, 14 il., str. w jęz. francuskim i hiszpańskim. Ro­ dzima architektura australijska ukształtowała się niezwykle szybko, czerpiąc wzory z dziewiętnastowiecznego angielskiego budownictwa prowincjonalnego. Clive Lucas, australijski a r- chitekt-konserwator, od 1970 r. zajm uje się profesjonalnie sporządzaniem projektów konserwatorskich. Jest absolwentem Uniwersytetu w Sydney, lecz - ja k sam przyznaje — znaczną rolę w jego zawodowej edukacji odegrały liczne podróże do Europy i Ameryki. Za szczególnie cenny uważa swój pobyt w W . Brytanii, który umożliwił mu pełniejsze zrozumienie arch i­ tektury i rzemiosła jego kraju oraz pozwolił na zapoznanie się z metodami pracy angielskich konserwatorów. W swej działalności oparł się na doświadczeniach zdobytych w W .

I

Brytanii. Zastosowana przezeń metoda, p olegająca na do­ kładnym rozpoznaniu obiektu zabytkowego przed przystąpie­ niem do właściwych prac projektowo-adaptacyjnych, była w 197C г., co dziś ze zdziwieniem konstatuje, czymś zupełnie nowatorskim w Australii. W realizowanych pracach ogromną wagę przywiązuje do właściwego opracowania detalu arch i­ tektonicznego i elementów wystroju, traktując obiekt zabyt­ kowy jako podstawowe źródło inform acji. W studiach history­ cznych szuka jedynie potwierdzenia stwierdzonych in situ fa k ­ tów. Zdaniem Clive'a Lucasa zainteresowanie problematyką ochrony zabytków w Australii stale rośnie i rozwija się we właściwym kierunku. I choć omówiony w artykule system ochrony konserwatorskiej oraz metodyka kształcenia kadr konserwatorskich wymaga w je g o przekonaniu wielu udo­ skonaleń, uważa że poziom prac i zakres ochrony zabytków stawia Australię w rzędzie krajów daleko wyprzedzających wiele państw nawet spośród członków IC O M O S . W arty­ kule omówiono niektóre spośród zrealizowanych na terenie Australii projektów konserwatorskich Clive’a Lucasa.

dalszej a d ap tacji zamku na potrzeby reprezentacyjne rządu norweskiego. W roku 1963 nastąpiło o ficjalne zakończenie prac konserwatorskich i udostępnienie publiczności utworzo­ nego w zamku muzeum. Zdaniem autora artykułu błędem i niedorzecznością byłoby ocenianie dokonań konserwator­ skich, pochodzących w swej koncepcji z pierwszej połowy XX w., na podstawie dziś obowiązujących kryteriów. O g ra ­ nicza się więc głównie do przeanalizow ania intencji konser­ watorów oraz oceny realizacji ich zamysłów. Autor przyz­ naje, iż dokonane prace przyczyniły się do znacznego prze­ kształcenia obiektu oraz skutecznie zatarły różnice pomiędzy jego partiam i oryginalnymi a rekonstruowanymi. Uw aża je d ­ nak za konieczne podkreślenie faktu, iż przeprowadzone p ra­ ce przyczyniły się w pewnym sensie do u ratow ania obiektu, a przekształcona w wyniku prac konserwatorskich sylweta zamku z łatwością wrosła w panoram ę miasta i została po­ wszechnie zaakceptow ana.

SITES ET IN Q U IETU D ES (M iejsca szczególnej troski) A. D a o u l e t l i , J. B i n o u s , D. L e s a g e , Les opéra­ tions intégrées de restructuration urbaine: l'exemple de la Médina de Tunis (Zintegrowana operacja restrukturalizacji urbanistycznej: przykład Medyny w Tunisie), ss. 253—272, 9 il., str. w jęz. angielskim i hiszpańskim. Medyna stanowi obec­ nie je d n ą z dzielnic Tunisu. Jej układ urbanistyczny, ja k we wszystkich miastach arabsko-islamskich, rozwinął się wokół W ielkiego M osque’u oraz o taczającej go sieci ulic h andlo­ wo-usługowych. Dzielnice mieszkaniowe miasta w charaktery­ styczny sposób skoncentrowały się w miejscach przecięć głó ­ wnych ciągów przestrzeni publicznych. Stopniowy upadek M edyny rozpoczął się w końcu XIX w. wraz z powstaniem w je j bezpośrednim sąsiedztwie miasta kolonialnego. N a s tą ­ piło wówczas nagłe zachw ianie tradycyjnego porządku funk­ cjonalnego, przestrzennego i socjalnego, co stało się bezpo­ średnią przyczyną niekorzystnych ruchów migracyjnych, ka­ tastrofalnego przeludnienia miasta oraz dekap italizacji jego zabudowy. W 1967 r. Stowarzyszenie Ochrony Medyny roz­ poczęło interdyscyplinarne prace studialne, m ające na celu opracow anie programu zintegrowanych działań rewaloryza­ cyjnych. Jednak o ostatecznym sukcesie programu zadecy­ duje sprawność jego praktycznej realizacji, niełatw ej w w a ­ runkach kraju rozw ijającego się. Nie były to jedyne tru d ­ ności, na ja k ie napotkali autorzy opracow ania. Już na e ta ­ pie prac studialno-projektowych restrukturalizacji zabytkowe­ go zespołu urbanistycznego, wywodzącego się z innej tra ­ dycji kulturowej, wynikły problemy związane z nikłą przydat­ nością opracowanych w kręgu kultury europejskiej metod konserwatorskich.

IN RETROSPECT (Spojrzenie wstecz)

D. M y k l e b u s t , The restoration of Akershus Castle, Oslo

(Restauracja zamku Akershus w Oslo), ss. 275—290, I0 il. str. w jęz. francuskim i hiszpańskim. Artykuł stanowi próbę krytycznego omówienia prac konserwatorskich przeprow adzo­ nych w latach 1904—1963 w zamku Akershus w Oslo. Z a ­ mek do dziś pozostaje jednym z najbardziej charakterysty­ cznych elem entów panoramy miasta. Do końca XIX w. nie wzbudzał jed n ak większego zainteresowania Norwegów, któ­ rzy w iązali jego powstanie i świetność ze smutnymi czasami duńskiej niewoli. Pierwsza (nie zrealizow ana) koncepcja re­ stauracji zamku powstała w 1898 r., po przeprowadzeniu bad ań archeologicznych, które ujawniły w ieloetapow y roz­ wój obiektu oraz średniowieczną metrykę pewnych jego p a r­ tii. Z uwagi na rosnące zainteresowanie zamkiem, w 1904 r. rozpoczęto, pod kierunkiem Sinding-Larsena, prace restau- ratorsko-rekonstrukcyjne i badawcze. Dokonania Sinding-Lar­ sena były oceniane bardzo krytycznie. W 1922 r., w wyni­ ku intryg, utracił on pozycję głównego konserwatora za m ­ ku. Prace wznowiono w roku 1930 pod kierunkiem znanego architekta Arnsteina A rneberga, który w zasadniczych e le ­ m entach kontynuował zamysł swego poprzednika, dokonując

BOOK REVIEWS (Przegląd książek)

G. Lavas (rec.) ;, J. D i m a c o p o u l o s (ed.), An Antholo­ gy of Greek Architecture: Domestic Architecture in Greece: 15—20th Centuries, Ministry of Culture and Science, Athens 1981, s. 293.

Badania nad grecką architekturą, powstałą po 1453 r., nie wyszły jak dotychczas poza wstępną fazę. Tym bardziej cen­ na wydaje się prezentowana publikacja greckiego M inister­ stwa Kultury i Nauki, o m aw iająca w sposób klarowny i o­ biektywny faktyczny stan wiedzy w zakresie tej problem aty­ ki. Książka zawiera obszerną bibliografię tem atu, ogromną liczbę rysunków architektonicznych, fotografii i reprodukcji. Publikację opatrzono streszczeniem w języku angielskim. J. J o k i l e h t o (rec.); F. S о I m i, M . D. B a r d e s с h i,

Alfonso Rubbiani: i veri e i falsi storici, G rafis Editore, Bo­ logna 1981, s. 294. W 1981 r. zorganizowano w Bolonii wy­ stawę poświęconą Alfonso Rubbiani’emu (1848—1913), kon­ serwatorowi, którego prace, choć obecnie niejednokrotnie krytykowane, zajm ują poczesne miejsce w urbanistyce i h i­ storii stolicy Emilii-Romanii. Prezentowany katalog wys­ tawy, wydany przez Grafis Editore, zaw iera dobrze zilustro­ w ane airtykuły o m aw iające prace konserwatorskie Rubbia- ni'ego oraz jego dorobek w dziedzinie sztuk dekoratywnych. Czytelnik odnajdzie w nim również szkice i projekty, liczne reprinty interesujących tekstów oraz obszerną b ibliografię.

Tom 26, nr 1, 1983, stron 78 (1—78), ilustracje

AREAS OF C O N CERN (M iejsca godne zainteresow ania) D. A. Z i V a s, The Saving of Plaka, Athens, Part I (O chro­ na dzielnicy Plaka, Ateny, Część I), ss. 3 -1 8 , 12 il., str. w jęz. francuskim i hiszpańskim. Dzielnica Plaka stanowi trzon historycznego centrum Aten. W je j urbanistyce i architektu­ rze można odnaleźć zachow ane w tradycyjnej form ie i skali zabytki wszystkich epok greckiej historii. Współczesny kształt urbanistyczny Plaki formował się stopniowo w ciągu stulecia, które upłynęło od momentu proklam ow ania Aten stolicą państwa greckiego a wybuchem drugiej wojny św ia­ towej. Około roku 1950 zbyt gwałtowny je j rozwój, zw iąza­ ny z rozbudową centrum Aten, spowodował znaczny odpływ stałych mieszkańców, niekorzystne zmiany funkcjonalne oraz ogólne zanieczyszczenie atmosfery tego zabytkowego rejonu miasta. Pierwsze dyskusje na tem at sposobu zażegn ania n ie­ bezpiecznych zjawisk miały miejsce w 1964 r. W 1972 r. po­ wołano grupę specjalistów, której zadaniem było sformuło­ w anie programu działan ia um ożliw iającego efektywną ochro­ nę i konserwację dzielnicy. Prace grupy trw ały około dwa i pół roku, po czym niestety zostały przerwane. W końcu 1978 r. utworzono kolejny specjalistyczny zespół, który zo­ bowiązano do opracow ania odpow iedniej strategii e ta ­ powych działań konserwatorskich. Podstawowym założeniem owej strategii miało być zachowanie Plaki, jako żywej, normalnie funkcjonującej części miasta. Pracami gru ­ py kierował autor om aw ianego artykułu. Pierwszym w aż­ nym dokonaniem konserwatorów było precyzyjne określenie granic zabytkowej dzielnicy oraz objęcie ochroną istniejącej

na je j terenie siatki ulic. W prow adzono drastyczne o g ran i­ czenia ruchu kołowego. Autorzy programu konserwatorskie­ go, ogromny nacisk położyli na unowocześnienie infrastruk­ tury technicznej oraz przywrócenie ulicom ich historyczne­ go charakteru. Grono specjalistów zajęło się również za p e w ­ nieniem dalszego prawidłowego rozwoju przestrzennego i funkcjonalnego dzielnicy, zgodnie z założeniam i konserwa­ torskimi. R ealizacja programu napotyka pewne trudności i na bieżąco w ymaga wprowadzenia niezbędnych poprawek. Jednak prowadzone od 1979 r. prace przebiegają w zado ­ w alającym tem pie i przy dużym w półudziale mieszkańców, co nap aw a otuchą i optymizmem autorów realizowanego programu konserwatorskiego.

IN RETROSPECT (Spojrzenie wstecz)

A. W o l f f , The completion of Cologne Cathedral in the nineteenth century (Ukończenie katedry kolońskiej w XIX w.), ss. 2 3 -4 2 , 13 il., str. w jęz. francuskim i hiszpańskim. Budowę katedry kolońskiej rozpoczęto w 1248 r. Do roku 1560, kiedy to przerwano prace budowlane, wzniesiono n ie­ co ponad połowę świątyni oraz przekryto ją prowizorycz­ nym dachem , um ożliw iając tym samym je j użytkowanie. W pełni zdołano ukończyć jedynie prezbiterium. Dopiero oko­ ło roku 1808, dzięki działalności kolońskiego kupca Sulpiza Boisseree’a, udało się znacznie rozpropagować ideę ukoń­ czenia katedry, a realizacja tego zamysłu stała się możliwa dzięki odnalezieniu w 1814 r., uważanego za zaginiony, ory­ ginalnego je j projektu. Pierwsze prace rozpoczęto w roku 1823, lecz prawdziwego rozmachu budowa n abrała dopiero po 1840 r., kiedy to król Fryderyk W ilhelm IV zadeklarow ał swój współudział w finansowaniu tego przedsięwzięcia. W tym też czasie zaw iązało się społeczne Stowarzyszenie Bu­ dowy Katedry. Sporządzono wiele projektów ukończenia ka­ tedry, nie gasły dyskusje nad przyszłym jej kształtem archi­ tektonicznym. Stowarzyszenie, o pierając się przeróżnym n a ­ ciskom, konsekwentnie sprzeciwiało się jakimkolwiek o d ­ stępstwom względem oryginalnego planu. O statecznie z a ­ twierdzony przez króla projekt odbudowy stanowił kontynu­ ację trzynastowiecznego zamysłu, lecz jednocześnie zaw ierał wiele elem entów charakterystycznych dla dziewiętnastowie­ cznej myśli architektonicznej. O pin ia publiczna, pochłonięta dyskusją nad sposobem opracow ania zewnętrznego kształtu świątyni, mało uwagi poświęcała sprawom związanym z u­ kształtowaniem je j wnętrza. Być może to właśnie umożliwiło Zwirnerowi zrealizow anie unikatowych koncepcji ich rozw ią­ zania w duchu architektury neogotyckiej. Około roku 1846 nastąpiły długotrw ałe kłopoty finansowe, które spowodowały znaczne obniżenie tem pa prac budowlanych. Rok 1863 przy­ niósł ostateczne ukończenie wnętrza katedry. Przed re a liza ­ toram i przedsięwzięcia pozostał jeszcze problem ukończenia, a właściwie wybudowania wież zachodnich. Początkowo wy­ daw ało się to dość prostym zadaniem techniczno-finanso- wym, lecz wkrótce okazało się, że kierujący w owym czasie budową Voigtei stanął przed prawie nierozwiązywalnymi trudnościami. Ostatecznie, drogą pewnych kompromisów, u­ dało mu się osiągnąć efekt zbliżony do oryginalnej kon­ cepcji. W ie że podwyższono o 9 m, a gdy ukończono pół­ nocną z nich w 1880 r., była ona najwyższym w owym cza­ sie budynkiem na świecie. Po ukończeniu bryły zewnętrz­ nej poczyniono wiele wysiłków, aby w najdrobniejszym szcze­ góle wykończyć wnętrze. Uzyskany efekt stanowi praw dzi­ we osiągnięcie artystyczne XIX w. W ie le z tego, co w znie­ siono z taką troską i pietyzmem d la oryginalnego projektu, w pewien sposób go przekształciło. N iew ątpliw ie bowiem, kształt nadany na przykład elew acji południowej należy uz­ nać za jedn o z największych osiągnięć, ale architektury ne­ ogotyckiej. Nierzadko jedyną możliwą drogą dla realizatorów tego gigantycznego przedsięwzięcia był kompromis i jego też ślady są czytelne w architekturze obiektu.

SITES ET IN Q U IE T U D E S (M iejsca szczególnej troski)

A. S t e v e n s ; Architecture de terre: Monuments et sites de l'oasis de Turf an (Xinjiang) sur la route de la soie (Archi­

tektura ziem na: Zabytki i krajobrazy oaz Turfanu (X in jia n g ) na jedwabnym szlaku), ss. 45—67, 22 il., str. w jęz. a n g ie l­ skim i hiszpańskim. Rośnie zainteresowanie architekturą ziemną, innymi słowy obiektam i zabytkowymi wzniesionymi z suszonej cegły lub „ulepionym i” z gliny. Pośród wielu badanych i analizowanych zespołów kilka najwspanialszych, tak z uwagi na wiek, ja k i ekspresyjność form, zn ajd uje się na terytorium dzisiejszych Chin w regionie Turfan. Autor om aw ianego artykułu prowadzi w tym rejonie b ad a n ia m a­ ją c e na celu zidentyfikowanie oraz skonfrontowanie istnie­ jących obecnie w ruinie zabytkowych zespołów z m a te ria ła ­ mi ikonograficznymi i dość obszerną dokum entacją sporzą­ dzoną przez podróżników i naukowców w końcu ubiegłego i pierwszej połowie obecnego stulecia. Głównym sprawcą szybko postępującego niszczenia opuszczonych obiektów jest panujący w tym rejonie klimat. Pomimo to ich obecny stan zachowania umożliwia, z pomocą istniejących dokum entów archiwalnych, właściwe rozpoznanie zabytków. Zespoły z a ­ bytkowe regionu Turfan znajdują się obecnie pod stałą fa ­ chową opieką konserwatorską. Autor omawia w artykule kilka interesujących osad, jak Yar, Qotcho, Bezeklik. O pisuje ich stan zachowania oraz zrealizowane prace zabezp iecza­ jące, polegające głównie na wzmacnianiu gruntu i o dp o ­ wiednim zorganizowaniu tras turystycznych. Jako pozytywny przykład wymienia rozwiązania konserwatorskie dokonane w Yar. W artykule odnajdziemy również uwagi krytyczne do­ tyczące prowadzonych prac konserwatorskich oraz za le c e ­ nia odnośnie do sposobów ich kontynuacji.

AREAS OF C O NC ERN (M iejsca godne zainteresow ania) R. Lee F l e m i n g , Lamu, Kenya: a special Islamie town- scape with a conservation plan and no policy (Lamu, Ke­ nia: specjalny krajobraz islamskiego miasta a program kon­ serwatorski i brak taktyki), ss. 71—77, 5 il., str. w jęz. fra n ­ cuskim i hiszpańskim.Okres największej prosperity Lamu, miasta położonego na wyspie oddalonej o trzy mile od wy­ brzeży Kenii, przypadł na wiek XVIII. Było ono wówczas je d ­ nym z liczących się ośrodków handlu niewolnikami oraz produktami rolniczymi. Dzięki oddaleniu Lamu od głównych szlaków komunikacyjnych, do dnia dzisiejszego miasto z a ­ chowało szesnastowieczny układ urbanistyczny oraz typowy wschodnioafrykański charakter. W krótce ma być zatw ierdzo­ ne, opublikowane w 1976 r., konserwatorskie studium Lamu, wykonane pod kierunkiem Usama G h a id a n a przez zespół pracowników uniwersytetu w N airobi. Czy jedn ak studium, częściowo finansowane przez rząd Kenii, zdoła określić w ła ­ ściwy program konserwatorski, który umożliwi zachow anie unikatowego charakteru miasta? Czy powstrzyma on n e g a ­ tywne skutki rozwoju turystyki, um ożliw iając jednocześnie um iejętne wykorzystanie płynących z niej korzyści? A utor a r­ tykułu sugeruje, że przyszłość miasta i jego otoczenia za ­ leży przede wszystkim od wrażliwości jego mieszkańców i właścicieli poszczególnych obiektów zabytkowych, nie zaś od polityki rządu. Jego zdaniem rząd przyczynił się, przez swe działan ia, do udostępnienia miasta dla ruchu turysty­ cznego, lecz nie zdołał zapobiec płynącym z tego zagroże­ niom.

Tom 26, nr 2, 1983, stron 82, ilustracje

THE W O R L D O F CO N SE R VA TIO N (Św iat konserwatorski)

An interview with Raymond Lemaire (W yw iad z Raymondem Lem aire’m ss. 8 3 -9 7 , 14 il., str. w jęz. francuskim i hiszpań­ skim. Artykuł prezentuje sylwetkę wybitnego belgijskiego ar- chitekta-konserw atara Raymonda Lem aire’a, którego d z ia ła l­ ność zawodowa obejm uje zarówno projekty konserwatorskie, ja k i pracę naukową i dydaktyczną. Do roku 1973 Lemaire pełnił obowiązki sekretarza generalnego IC O M O S , po czym przez kolejnych osiem lat był prezesem tej organizacji, a obecnie pełni tę funkcję honorowo. Jest współtwórcą zatw ier­

dzonego zbioru zasad konserwatorskich znanego powszechnie jako Karta Wenecka. N a terenie Belgii kierował pracami konserwatorskimi prowadzonymi w około 40 obiektach arch i­ tektury m onum entalnej oraz kilkunastu historycznych zespo­ łach urbanistycznych. W artykule omówiono prace konser­ watorskie profesora, z okresu późnych lat pięćdziesiątych, ukazując na ich przykładzie wyznawane przez niego kon­ cepcje i poglądy konserwatorskie. Sporo miejsca poświęcono również, kierowanemu przez Raymonda Lem aire’a konserwa­ torskiemu eksperymentowi, który polegał na zaadaptow aniu dla potrzeb Uniwersytetu w Louvain około 120 szesnasto - osiemnastowiecznych obiektów osady utworzonej w XII w. dla świeckiego zakonu żeńskiego. Profesor Lemaire ma w swym dorobku również projekty z zakresu współczesnej architektury i urbanistyki. Jest on autorem nowego miasteczka uniwer­ syteckiego Louvain-le-Neuve, przy którego realizacji udało mu się wprowadzić w życie wiele spośród wyznawanych przez niego idei i zasad konserwatorskich.

TEC H N IQ U ES ET M ATERIAUX (Techniki i m ateriały)

Z. H a t s a g o r t s i a n , Méthodes dessai pour l'évaluation de Tefficacite de l’imprégnation des pierres de revêtement avec des solutions hydrofuges et stabilisatrices (Próbne m e­ tody oceny skuteczności im pregnacji okładzin kamiennych dokonywanej za pomocą roztworów substancji wodoodpornych i utwardzających) ss. 1 0 1 -106, str. w jęz. angielskim i hisz­ pańskim. W artykule zaprezentow ano metody bad ania o d ­ porności kam ienia narażonego na wpływ różnych warunków atmosferycznych. Om ówione rodzaje fizycznych analiz porów­ nawczych dotyczą zabytkowych budowli, wzniesionych z k a ­ mienia lub ozdobionych kamiennym detalem architektonicz­ nym. Przedstawiono przebieg badań odporności kam ienia na wodę, mróz i zasolenie oraz tlenek siarki. Wyniki uzyska­ no poprzez porównawczą analizę zmian objętości próbek oraz stopień zm atowienia ich polerowanych powierzchni.

AREAS OF CO NCER N (M iejsca godne zainteresow ania) J. D i m a c o p o u l o s ; The saving of Plaka, Athens. Part II

(O chrona dzielnicy Plaka, Ateny. Część II), ss. 1 0 7 -119, 10 il., str. w jęz. francuskim i hiszpańskim. Powojenna żywioło­ wa odbudowa i industrializacja Grecji stała się przyczyną wielu zjawisk zagrażających zwłaszcza obiektom zabytkowym wzniesionym po roku 1830. Pomimo w prow adzenia w 1967 r. nowego prawodawstwa w zakresie ochrony zabytków nie udało się zapobiec i powstrzymać zniekształcania chronio­ nych obiektów. Przyczyną takiego stanu rzeczy był n iew ątpli­ wie brak odpowiednich przepisów prawnych umożliwiających właściwy i skuteczny nadzór konserwatorski. O grom nej d e g ra ­ dacji i zniekształceniu uległa, między innymi, je d n a z cen­ tralnych dzielnic Aten, Plaka. Artykuł szeroko om awia pod­ ję ta w 1980 r. akcję p o leg ającą na sformułowaniu programu działań konserwatorskich umożliwiających przywrócenie temu rejonowi miasta jego pierwotnego wyglądu. Już wstępna a n a ­ liza wprowadzonych przekształceń wykazała, że większość z nich została dokonana nieleg aln ie, bez zgody władz konser­ watorskich. Uznano więc, iż obowiązek przeprowadzenia n ie­ zbędnych prac restauratorskich ciąży na właścicielach bu­ dynków zabytkowych. Grono specjalistów, pod kierunkiem a utora artykułu, sporządziło, na podstawie inwentaryzacji i m ateriałów archiwalnych, odpow iednie dokum entacje z a ­ w ie ra ją c e wskazówki i wytyczne konserwatorskie dla 132 obiektów podlegających ochronie. W październiku 1980 r. zatw ierdzone opracow ania trafiły do rąk właścicieli, których zobowiązano do przeprow adzenia do końca stycznia 1981 r. zaleconych prac konserwatorskich. R ealizacja programu n a ­ p otkała sprzeciwy ze strony użytkowników, dom agających się pomocy finansowej oraz znacznego przedłużenia terminu. Sytuację dodatkowo skomplikowało trzesienie ziemi, które dotknęło wiele chronionych obiektów Plaki. Pomimo tych utrudnień i opóźnień realizację programu konserwatorskiego autor artykułu ocenia jako udaną i zapow iada je j kontynuo­ wanie.

SITES ET IN Q U IÉTU D ES (M iejsca szczególnej troski) P. R. V a z q u e z ; Les programmes de restauration au M e ­ xique (Programy konserwatorskie w Meksyku), ss. 121—128, 8 il., str. w jęz. angielskim i hiszpańskim. O d czasu podboju Meksyku zaczęły powstawać na je g o terenie liczne obiekty o formach bezpośrednio zapożyczonych z architektury euro­ pejskiej. Osiedla i miasta tego kraju ozdobiły budowle wznoszone w duchu późnego gotyku zabarw ionego wpływem architektury islamskiej, bogate obiekty barokowe oraz neokla- sycystyczne. W 1978 r. zreformowano w Meksyku adm inistra­ cyjny system ochrony zabytków, czyniąc zań odpowiedzialnym Ministerstwo Osadnictw a i Robót Publicznych. W ciągu osta­ tnich 6 lat przygotowano 350 projektów konserwatorskich. Dokonano też w iele w dziedzinie odpow iedniego przygoto­ w ania zawodowego kadr inżynieryjnych i rzemieślniczych. Na mocy dekretu prezydenckiego utworzono tzw. Centrum Histo­ ryczne, które objęło najstarszą część stołecznego miasta M e ­ ksyk. W ramach zakrojonego na szeroką skalę programu konserwatorskiego podjęto prace wykopaliskowe na obszarze azteckiej Templo Mayor.

TECH N IQ U ES A N D MATERIALS (Techniki i m ateriały) J. H e y m a n, Chronic defects in masonry vaults: Sabouret's cracks (Trwałe uszkodzenia sklepień: spękania Saboureta), ss. 131—140, 6 il., str. w jęz. francuskim i hiszpańskim. Autor artykułu przedstawia trzy typy spękań występujących w mu­ rowanych konstrukcjach sklepień kościołów gotyckich. O m a ­ wia mechanizm powstawania pęknięć, w tym tzw. spękań Saboureta, powstających w wyniku dążen ia konstrukcji skle­ pienia do osiągnięcia stanu równowagi zachw ianej pod wpływem zewnętrznych sił. Jednocześnie opisuje kształt, m iej­ sce występowania i przebieg spękań w zależności od formy przestrzennej sklepienia. Szeroko om aw ia warunki stanu równowagi konstrukcyjnej, w zajem ne o ddziaływ anie sił oraz naprężeń w sklepieniach. Relacjonuje analizę sił i obciążeń d ziałających na sklepienie, przeprowadzoną na teoretycznym modelu, sugerując przydatność prezentowanej metody do wyliczania trwałości sklepień.

AREAS O F C O N C E R N (M iejsca godne zainteresow ania) F. A a I u n d, Zanzibar Old Stone Town (Stare Kamienne M ia ­ sto w Z anzibarze), ss. 143—159, 20 il., str. w jęz. francuskim i hiszpańskim. O d IX w. obszar Zanzibaru p o d leg ał różno­ rodnym wpływom, a przemieszanie ludności afrykańskiej, a r a ­ bskiej oraz hinduskiej d ało początek miejscowej kulturze i językowi Swahili. Europejczycy dotarli na wyspę w XVI w., lecz dopiero w wieku XIX rozwój handlu niew olnikam i i ko­ ścią słoniową spowodował fantastyczny rozkwit Zanzibaru. O d 1890 r. przez 73 lata wyspa zn ajd ow ała się pod prote­ ktoratem brytyjskim. W krótce po odzyskaniu niepodległości połączyła się z Tanganiką tworząc dzisiejszą Republikę T an ­ zanii. O m aw iany artykuł zaznajam ia czytelnika z historią rozwoju urbanistycznego, położnej na półwyspie oddzielonym niegdyś wąskim przesmykiem, najstarszej części miasta Z an ­ zibar. Dzięki takiem u położeniu Stare Kam ienne M iasto do dziś zachowało odrębność przestrzenną i architektoniczną, a jego struktura kształtowana przez różne grupy narodowościo­ we stanowi zespół o wyjątkowym bogactwie przestrzennym. Zachow ana zabudowa powstawała w ciągu około stu lat i reprezentuje różnorodne typy architektoniczne, wywodzące się z przemieszanych tradycji budownictwa islamskiego, hin­ duskiego i europejskiego. Najstarsze zachowane budynki m ie­ szkalne wykonane są z plecionki w ylepionej g liną i przykryte palm ow ą strzechą. Stopniowo wyparły je obiekty murowane, których tradycyjny układ przestrzenny wnętrza i bryła ulegały przekształceniom wraz z rozwojem techniki budow lanej i m a­ teriałow ej. Zabudow a Kamiennego M iasta zachow ała do dziś specyficzny charakter architektury Swahili, jedynie nieliczne obiekty wzniesione w czasach brytyjskiego protektoratu m ają formę zapożyczoną z budownictwa europejskiego. W okresie od 1964 r. Stare Kamienne M iasto uległo znacznej dew asta­

cji i zaniedbaniu. Jednak z uwagi na jego niewqtpliwe w a ­ lory historyczne i wartość ekonomiczną substancji mieszkanio­ wej podjęto próbę sformułowania programu um ożliw iającego ocalenie tego cennego zespołu. Do akcji zm ierzającej do z a ­ chow ania i restauracji Kamiennego M iasta włączyło się UNESCO . Istnieje więc n adzieja, iż dokonana przez specja­ listów ocena wartości historycznych, architektonicznych i so­ cjologicznych zabytkowego zespołu, zostanie doceniona i za ­ akceptow ana przez polityków, w których rękach spoczywa los tego w spaniałego klejnotu W schodniego W ybrzeża Afryki.

Oprać. Małgorzata Rozbicka

PAM ÄTKY A PRÎRO DA Wyd. Stótm ustav pamâtkové péce a ochrany prirody w Pradze w wydawnictwie „Panoram a" na zlecenie Ministerstwa Kultury CRS. Ukazuje się dziesięć razy w roku.

Rocznik 9 (1984)

Zeszyt I, stron 64, ilustracje

B. T у к V a, Hlavni ükoly Stâtniho ustavu pamâtkové péce a ochrany prirody v Praze w roce 1984 (G łów ne zadania Państwowego Instytutu Ochrony Zabytków i Przyrody w Pra­ dze w 1984 r.), s. 1—4, 8 il. Artykuł przedstawia główne kie­ runki prac i cele działan ia Instytutu w 1984 r. w zakresie ochrony zabytków, podkreślając w agę prac podejmowanych w kraju oraz udział instytucji w organizacjach i akcjach 0 charakterze międzynarodowym.

A. V o s a h I i к, IV. zasedóni Problémové komise mezinóro- dniho vÿzkumného ćkolu с. I „Metody, technika a organizace regenerace historickych urbanistickych souborû (IV N a ra d a m iędzynarodowej Komisji Problemowej nr I „M etody, tech­ nika i org an izacja rewaloryzacji historycznych zespołów m iej­ skich"), s. 5. Koordynator Komisji d zia ła ją c e j w ramach G ru ­ py Roboczej Krajów Socjalistycznych ds. Konserwacji Z a ­ bytków Historii, Kultury i M uzealiów przedstawił problem a­ tykę IV narady Komisji, która odbyła się w Czechosłowacji w październiku 1983 r.

A. V o ś a h I i k, Legislativni formy ochrany historickych urba­ nistickych souboru v socialistickÿch zemich (souhrnâ zprava koordinótora) (Legislatywne formy ochrony historycznych ze­ społów miejskich w krajach socjalistycznych - spraw ozda­ nie zbiorcze koordynatora), s. 6—10, 8 il. Artykuł jest próbą podsumowania problematyki legislatywnej dotyczącej ochro­ ny zabytkowych zespołów miejskich w krajach socjalistycz­ nych. M a te ria ł stanowi wynik prac podejmowanych przez Komisję I Grupy Roboczej Krajów Socjalistycznych ds. Kon­ serwacji Zabytków Historii, Kultury i M uzealiów.

M. S u c h o m e l , Socharské transfery z hlediska pamâtkové péce (Transfery rzeźb z punktu widzenia ochrony zabytków), s. 11—18, 9 il. Artykuł przedstawia problemy związane z prze­ mieszczaniem rzeźb zabytkowych. Autor prezentuje za g a d n ie ­ nie w kontekście historycznym, podając liczne przykłady euro­ pejskie, a następnie prezentuje przykłady czeskie w tej dziedzinie. Szczególną uwagę zwraca na problemy konser­ watorskie w ynikające z przenoszenia obiektów zabytkowych, którym to zabiegom towarzyszą różnorakie zagad nien ia tech­ niczne. O m ów ione są w pracy kwestie napraw, a także spra­ wy zw iązane z zachowaniem walorów estetycznych dzieł 1 ich funkcji.

J. P e t r i i , Dilo ing. Dobroslavy Menclové (Dzieło inż. Do- brosławy M en clow ej), s. 18—19. W spom nienie o inż. arch. Dobrosław ie M enclow ej, wybitnej znawczyni historii arch ite­ ktury zamkowej w Czechach. Praca publicystyczna i b ad a w ­ cza D. M enclow ej przedstawiona w skrótowej, informacyjnej postaci w związku z 5 rocznicą je j śmierci.

D. M e n с I o v ó, Hrad Rośtejn (Zam ek Rosztejn), s. 19—21, 7 il. Artykuł stanowi nie publikowany dotychczas szkic nau- kowo-historyczny z dziejów zamku Rosztejn koło Telcza. Oprócz danych o historii obiektu, autorka omawia szczegó­ łowo wnętrza zabytkowe, w tym prezentuje malarstwo ścien­ ne, rzemiosło artystyczne.

M. N o v a k o v a - S k a l i c k à , Orientalni vâza s polychro- mnim dekorem a jeji oprava (Prace konserwatorskie przy wazonie orientalnym polichromowanym), s. 22—23, 2 il. Przedstawienie działań konserwatorskich i uzupełniania b ra­ kujących fragm entów wazonu znajdującego się w zbiorach muzealnych zamku Rajec nad Switawą.

H. O s s e n d o r f o v a , I. M u c h k a , Śtencova sbirka foto­ grafii (Kolekcja fotografii Jana Sztenca), s. 2 4 -2 7 , 7 il. Pre­ zentacja zbiorów fotografii wykonanych przez Jana Sztenca (1871—1947), obrazujących najciekawsze obiekty zabytkowe, detale, całe zespoły urbanistyczne. O cena wartości doku­ mentacyjnej zbioru liczącego ponad 60 tys. negatywów, któ­ ry stanowi własność archiwum Państwowego Instytutu O chro­ ny Zabytków i Przyrody w Pradze.

E. K u b a t , At' biji hodiny, svëdci staleti! (N iec h a j biją ze­ gary, świadkowie stuleci!) s. 29—30, 3 il. Zegary jako o b ie ­ kty zabytkowe. Problemy ich ekspozycji i kolekcjonerstwa. J. P i 11 n e r o v ó, 6. celostótni konference o ochranę dre- va (VI ogólnokrajowa konferencja poświęcona konserwacji i ochronie drewna), s. 30. Sprawozdanie z konferencji, która odbyła się w dniach od 11 do 13 X 1983 r. w Zw olenie w gmachu Wyższej Szkoły Leśnictwa i Drzewiarstwa. Prezen­ tac ja referatów, w tym również zagranicznych — info rm acja skrótowa.

Recenzje, ss. 27—28 Literatura, s. 31

Streszczenia w jęz. rosyjskim, francuskim i niemieckim. W numerze znajduje się spis treści za 1983 r.

Zeszyt 2, stron 64, ilustracje

F. S k r i v a n e k , Kolekce rezaného horského krist'âlu v râ- jeckém zamku (Kolekcja rżniętych kryształów górskich w zam ­ ku Rajec), s. 65—72, 21 il. Szczegółowe omówienie unikatow ej kolekcji naczyń z kryształu górskiego, znajdujących się w zbiorach zamku Rajec. Naczynia renesansowe, barokowe i klasycystyczne zostały przez autora artykułu zaprezentow ane w kontekście historycznym, na tle rzemiosła rodzimego i europejskiego. Artykuł uświadam ia potrzebę prowadzenia badań nad tak znaczącym zbiorem zabytków ruchomych. К. К r i ź o v ó, К dilu Vincenza Camucciniho u nas. Portrety clenek rodu Śuvalovu z libochovického zamku (Portrety przedstawicielek rodu Szuwałowów pędzla Vincenza C am uc- ciniego w zbiorach zamku w Libochowicach), s. 73—83, 17 il. A naliza historyczna obrazów Cam ucciniego wykonanych d la rodziny Szuwałowów. Szczegółowe analizy porównawcze prac tego malarza zamieszczonych w katalogu z wystawy w Rzy­ mie w 1978 r. Artykuł zawiera w iele danych historycznych, porusza także kwestie warsztatowe, ujaw nia fakty biograficz­ ne związane z powstaniem obrazów.

V. R a z i m , S t r e d o v ë k é opevnëni mêsta Rakovnika (к problematice vyvoje mëstského pudorysu) (Średniowieczne umocnienia miasta Rakownik — w kwestii rozwoju planu m ia­ sta), s. 8 4 -9 3 , 13 il. Artykuł omawia strukturę urbanistyczną Rakownika, przekształcanie się jego systemu umocnień z d re­ wnianych w kamienne. A naliza funkcji obronnej umocnień,

prezentacja poszczególnych elementów w kontekście planu miasta w ujęciu historycznym.

M. S e r a k , Umëleckâ litina na zelnavském hrbitovë (O d le ­ wy artystyczne na cmentarzu w Żelnaw ie), s. 9 4 -9 5 , 3 il.