ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLVII NR 3/4 WARSZAWA 1996: 101-108
TEOFIL MAZUR, WIERA SĄDEJ
ZM IANY WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNYCH
GLEBY W W YNIKU WIELOLETNIEGO
NAW OŻENIA GNOJOWICĄ TRZODY CHLEWNEJ,
OBORNIKIEM I NAWOZAMI MINERALNYMI
Katedra Przyrodniczych Podstaw i Skutków N aw ożen ia, A kadem ii R oln iczo-T ech n iczn ej w O lsztyn ie
W STĘP
W ś r ó d czy n n ik ó w kształtujących żyzność gleby znaczą cą rolę o d g ry w a rodzaj i ilość stosow anyc h n aw ozów . W w ieloletnich d o św iadc zeniac h n a w o z o w y c h w yka zano, że stosow anie naw o zó w m ineralnych z pom ija n ie m org a n ic zn y ch nie p o w o d u je n ależytego przyrostu próchnicy, a zatem i trw ałego stanu żyzności gleb [A dam us i in. 1989; D zienia, Piskier 1993; Strączyńska, M a ć k o w ia k 1988]. N a jkorzystnie jsze okazało się w spółdziałanie naw o żen ia org a n ic zn eg o z m in e ra l n y m [Asarov i in. 1980; K uszelew ski, Ł a b ę to w icz 1986].
P ro b le m a ty k a zw ią zana z w p ły w e m w ieloletniego naw o żen ia m in era ln e g o i ob o rn ik iem na środow isko g lebow e j e s t dobrze u d o k u m e n to w a n a , n a tom iast m niej je s t prac na tem at oddziały w a n ia gnojow icy [A dam us i in. 1989; A sarov i in. 1980; M a z u r i in. 1988; S trączyńska 1994]. P o nadto w piśm ie n n ic tw ie spotyka się często ro z b ie żn e inform acje co do z a ch o w a n ia się składników m in era ln y c h w glebach n a w o żo n y ch gnojow icą, o b ornikiem i naw o zam i m inera lnym i. D o ty cz y to z a ró w n o form , j a k i w y sy ce n ia kom pleksu sorpcyjnego kationam i [Asarov i in. 1980; H e rm a n i in, 1983; K oc 1991; K ow aliński i in. 1982; M azur, Sądej 1989].
W niniejszej pracy przed staw io n o w p ływ 22-letniego n a w o żen ia g n o jo w icą trzody chlew nej, obornikiem i n aw ozam i m ineralnym i na zm ian y k o m p le k su sorpc yjne go gleby brunatnej.
M ETODYKA B A D A Ń
D o św ia d c z e n ie za łożono w 1973 r. w Stacji D ośw iadczalnej T o m a s z k o w o należącej do A kadem ii R olniczo-T echnicznej w Olsztynie, na glebie brunatnej w ytw o rz o n ej z piasku słabo gliniastego kom p lek su żytniego d o bre go klasy IV b. S c h e m a t d o św iad c zen ia i p rzeciętne roczne daw ki naw o zó w p o d a n o w tabeli 1.
102
T. M a zu r, W. Sąclejna w o z o m m ineralnym pod w zględem ilości azotu, a daw ka II była ró w n o w a ż n a z o b ornikiem pod w zględem wniesionej do gleby ilości węgla. Na tle n aw ożenia org a n ic zn eg o stosow ano rów nież naw ożenie m ineralne fo sfo ro w o -p o taso w e w ilości równej I /2 dawki z obiektu n a w ożonego NPK. W d o św iadczeniu upraw iano
rośliny w 8-letnim zm ianow aniu. Bliższy opis tego d o św iadc zenia za m ie szcz ono
we w c ześniejszych pracach M azura i in. [1988] oraz M az ura i Sądej [1989]. W 1994 roku po zakończeniu trzeciej rotacji roślin pobrano próbki z czterech w arstw gleby: 0 - 2 5 , 2 5 -5 0 , 5 0 - 7 5 i 7 5 - 1 0 0 cm. W średnich prókach z obiektu o zn a czo n o kw asow ość hydrolityczną, sum ę zasad m etodą K appena oraz kationy w y m ie n n e (C a 2+, M g 2+, K +, N a +) fotopłom ieniow o w w yciągu 1 M octanu amonu.
WYNIKI B A D A Ń
Po 22-letnim okresie prow adzenia dośw iadczenia stw ierdzono w stosunku do kontroli w zrost kw asow ości hydrolitycznej w w arstw ie ornej gleby na obiektach n a w o żo n y ch (rys. 1). W zrost ten był je d n a k niewielki i w ahał się od 0,04 mm ol H +/100 g w obiekcie z I daw ką gnojow icy do 0,49 mm ol H +/100 g w obiekcie z obornikiem . W obiektach z n aw ożeniem m ineralnym ilość j o n ó w w o d o ro w y ch była o 0,24 mmol H +/100 g m niejsza niż przy naw ożeniu obornikiem . Na p o z o stałych obiektach k w asow ość hydrolityczną nie zm ieniała sic w' sposób wyraźny. Ilość j o n ó w w o d o ro w y ch zm niejszała się wraz z głębokością pobrania prób. Z m ia n y kw asow ości w kolejnych poziom ach gleby wskazują, że o ddziaływ anie n a w o żen ia nie ograniczało się tylko do w arstw y ornej. R ów nież w dolnych w a rstw ach różnice m iędzy poszczególnym i obiektam i są widoczne. Zasięg i zakres w p ły w u w ieloletniego n aw ożenia na k w asow ość dolnych w arstw gleby były ściśle zw ią zane z rodzajem i d aw ką naw ozów . W ięcej j o n ó w w o d o ro w y ch
1 2 3 4 5 6 7 8
O b ie k t y n a w o z o w e - F e r tiliz a tio n tr e a tm e n ts w a r s tw a 0 0 - 2 5 cm □ 50-75' cm
laVer □ 25-50i cm □ 7 5 -1 0 0 cm
R Y SU N E K 1. W pływ 22-lclniego naw ożenia obornikiem, gnojow icą i NPK na kw asow ość hydrolity- czną gleby: 1 - bez nawożenia, 2 - gnojow ica I dawka, 3 - gnojow ica I dawka + PK, 4 - gnojow ica
II dawka, 5 - gnojow ica II dawka + PK, 6 - obornik, 7 - obornik + PK, 8 - NPK
FIGURE 1. Effect o f 22-yeatr fertilization with farmyard manure, slurry and NPK on the hydrolitic acidity o f soil: 1 - no fertilization, 2 - slurry rate, 3 - slurry rate I + PK, 4 - slurry rate II, 5 - slurry ra
W ieloletnie na w o żen ie g nojo w icą
103
T A B E L A 1. D aw k i i ilo ść sk ład nik ów p ok arm ow ych w n iesio n y ch do g leb y z n aw ozam i (śred nioroczn ic)
T A B L E 1. R ates and am ount o f nutrients applied with fertilizers to soil (yearly m ean) O biek ty n a w o zo w e
Fertilization treatm ents
D aw k a Rate [t/ha] N P [kg/haj К G n o jo w ica I daw ka 4 1 ,4 132,2 4 5 ,4 7 3 ,4 Slurry rate I G n o jo w ica I daw ka + PK 4 1 ,4 136,1 6 6 ,4 134,6 Slurry rate I + PK G n o jo w ica II daw ka 119,8 3 8 9 ,9 139,4 2 3 3 ,4 Slurry rate II G n o jo w ica II daw ka + PK 119,8 3 9 3 ,7 160,3 2 9 2 ,7 Slurry rate II + PK O bornik 22,3 132,2 39,1 112,6
Farm yard manure
O bornik + PK 22,3 136,1 60,1 171,8
Farmyard manure + PK
N P K 0 ,2 9 6 132,2 4 2 ,5 121,1
U w ag a: D a w k a I g n o jo w ic y jes t r ó w n o w a ż n a obo rn ik ow i i n a w o z o m m ine ral nym pod w z g lę d e m ilości azotu. D a w k a II g n o jo w ic y jes t ró w n o w a ż n a ob orn ik ow i pod w z g lę d e m w n ies io neg o węgla.
stw ierdz ono w glebie naw ożonej obornikiem niż I i II d aw ką gnojow icy. U z u p e ł niające n aw ożenie m ineralne P K za stosow ane na tle naw o zó w o rga nic znych przyczyniło się do wzrostu ilości jo n ó w w o d o ro w y ch w ro z p atry w a n y ch w a r stw ach gleby.
W p ły w n a w o żen ia na zaw artość kationów zasad o w y ch obra zują d a n e z a m ie s zc zo n e na ry su n k u 2. W y n ik a z nich, że p o s zc zególne w arstw y gleby różniły się ilością za so rb o w an y c h kationów zasadow ych. W ra z z g łębokością su m a tych
O b iek ty n a w o z o w e - Fertilization treatm ents w a rstw a в 0-25 cm P 50-75 cm
|аУег □ 25-50 cm □ 75-100 cm
R Y SU N E K 2. W pływ 22-letniego naw ożenia obornikiem, bnojowicą i NPK na sumę zasad w ym ien nych (S) w glebie; objaśnienia patrz rys. I
FIGURE 2. E ffect o f 22-year fertilization with farmyard manure, slurry and NPK on the total exchan geable bases (S) in soil; explanation as in Figure I
104 T. M a zu r
,
W. S ąd ejT A B E LA 2. W pływ 22-letniego nawożenia obornikiem, gnojow icą i NPK na stopień w ysycenia gleb zasadami (V) [%]
T A B L E 2. Effect o f 22-year fertilization with farmyard manure, slurry and NPK on the base sa
turation o f soils (V) \%\
Obiekty naw ozow e Fertilization treatments
Warstwa gleby - Soil layer [cm]
10-25 2 5 -5 0 5 0 -7 5 7 5 -1 0 0 B ez naw ożenia N o fertilization 79,5 85,8 86,3 94,3 Gnojowica I dawka Slurry rate I 81,5 86,1 86,3 93,3 Gnojowica I dawka + PK Slurry rate I + PK 80,7 85,5 86,4 88,6 Gnojowica II dawka Slurry rate II 82,3 83,9 86,6 87,7 Gnojowica II dawka + PK Slurry rate II + PK 79,2 82,8 83,5 85,1 Obornik Farmyard manure 80,6 84,7 85,8 85,6 Obornik + PK Farmyard manure + PK 82,3 82,7 81,9 81,6 NPK 78,4 79,4 82,7 85,5
k ationów z reguły malała. Inaczej kształtow ał się natom iast stopień w ysyce nia k o m p le k su sorpcyjnego jo n a m i zasadow ym i (tab. 2). W e w szystkich w a rstw ach gleby su m a kationów za sadow ych na obiekcie kontrolnym była m niejsza niż na obiektach z n aw ożeniem . F akt ten należy tłum aczyć o d p ro w a d zan ie m tych sk ład ników z gleby w ra z z plonam i roślin. N ajw ięcej kationów za sad o w y ch zaw ierała gleba n a w o ż o n a obornikiem . W p ły w gnojow icy, a zw łaszcza daw ki I był słabszy niż obornika. O d d z ia ły w an ie naw ożenia na zaw artość kationów za sad o w y ch było najw ięk sz e w w arstw ach 0 - 2 5 i 2 5 - 3 0 cm, a m niejsze w głębszych w arstw ach.
W kom p lek sie sorpc yjnym badanej gleby najwięcej było kationów C a 2+, najm niej zaś jo n ó w N a + (rys. 3). Z aró w n o zaw artość p o szc zeg ó ln y ch kationów , j a k i stopień w y sy ce n ia nimi kom pleksu sorpcyjnego zależały od rodzaju i w ielkości daw ki n a w o z ó w oraz od głębokości, z jakiej pobierano próbki (rys. 4). Ilość jo n ó w C a 2+ w w iększości obiektów spadała w raz z głębokością, rosła n a tom iast po d w p ły w e m naw ożenia. O d w rotnie kształtow ał się stopień w y sycenia k o m p lek su sorpcyjnego jo n a m i C a2+, tzn. w yraźnie wzrastał w raz z g łębokością p obiera n ia prób, spadał natom iast pod w p ły w e m naw ożenia. N ajm niej kationów w a p n ia za w ierała gleba n a w o żo n a N PK . O b ornik p o w o d o w a ł w iększy w zrost tych k ationów niż g nojo w ica w daw kach I i II. Stopień w y sy ce n ia ko m p lek su so rp c y j n ego kationam i C a 2+ był natom iast w yższy na obu d aw k ach gnojow icy.
Z a w a rto ś ć w y m ie n n e g o m agnez u w obiektach naw o żo n y ch obo rn ik iem i g n o j o w i c ą spadała w raz z głębokością, natom iast przy n aw ożeniu m in era ln y m rosła
do głębokości 5 0 - 7 5 cm. R ó w n o w a ż n ik o w y stosunek jo n ó w C a2+ : M g 2+ we w szystkich p o zio m ac h i obiektach n a w o z o w y c h był zró żnicow any i wynosił 4 , 3 - 7 , 6 : 1. Stopień w ysyce nia kom pleksu sorpcyjnego kationam i M g 2+ w raz z
W ieloletnie na w o żen ie g n o jo w ic ą
105
W arstw a O - 25 cm Soil layer 0 - 25 cm W arstw a 25 - 5 0 cm Soil layer 2 5 - 5 0 cm O b i e k t y n a w o z o w e F e r t i l i z a t i o n t r e a t m e n t s O b i e k t y n a w o z o w e F e r t i l i z a t i o n t r e a t m e n t s W arstw a 5 0 - 75 cmSoil ‘layer 5 0 - 75 cm W arstw a 75 - 100 cm Soil Ia y er7 5 - 100 cm
O b i e k t y n a w o z o w e O b i e k t y n a w o z o w e
F e r t i l i z a t i o n t r e a t m e n t s F e r t i l i z a t i o n t r e a t m e n t s
R Y SU N E K 3. W pływ 22-letnicgo nawożenia obornikiem, gnojow icą i NPK na zawartość wym iennych kationów zasadow ych (S) w glebie; objaśnienie jak na rys. I FIGURE 3. Effect o f 22-year fertilization farmyard manure, slurry and NPK on the content
o f exchangeable cations (S) in soil; explanation as in Fig. I
głęb o k o ścią p o bierania pró b rósł, lecz tylko na obiektach n aw o żo n y ch d a w k ą I gno jo w icy i obornikiem . N a pozostałych obiektach utrzy m y w a ł się na p o zio m ie z b liżo n y m do wartości w w arstw ie ornej lub nieco spadał.
N a w o ż e n ie p o w o d o w a ło wzrost zawartości potasu w ym iennego. Jony K + w w arstw ie ornej w ysycały od 4 ,2 % (kontrola) do 11,2% (gnojow ica w d a w c e II + P K ) p ojem ności sorpcyjnej (rys. 4). N ieco m niejsze w a hania (od 3,3 do 8,7% ) pojem ności sorpcyjnej stw ierdzono w w arstw ie 25-50 cm, a j e s z c z e m niejsze (od 3,2 do 6,9% ) na głębokości 5 0 - 7 5 cm. N ajw ięcej potasu w y m ie n n e g o stw ierdz ono w glebie naw ożonej obornikiem , najmniej zaś w glebie naw ożonej g n o jo w ic ą w da w c e I.
106
T. M azur, W. Sądej W arstw a О - 25 cm layer О - 2 5 cm 1 2 3 4 5 6 7 8 O b ie k ty n a w o z o w e F e r tiliz a tio n tr e a t m e n t s W arstwa 25 - 50 cm layer 25 - 50 cm 2 3 4 5 6 7 8 O b iek ty n a w o z o w e F e r tiza tio n tr e a tm e n ts □ H H N a П К □ Mg □ C a □ H S N a ШК □ Mg □ C a W arstw a 50 - 75 cm layer 50 - 75 cm O b ie k ty n a w o z o w e F e r tiz a tio n tr e a t m e n t s 2 3 4 5 6 7 8 O b iek ty n a w o z o w e F e rtiliza tio n t r e a tm e n ts W arstwa 7 5 - 1 0 0 cm layer 75 - 1 CO crn □ H □ Na □ K □ Mg □ C a R Y S U N E K 4. W p ł y w 2 2 - l c t n ic g o n a w o ż e n i a o b o r n i k i e m , g n o j o w i c ą i N P K n a w y s y c e n i e k o m p l e k s u so r p c y j n e g o g l e b y k a t i o n a m i ; o b j a ś n i e n i e j a k n a rys. IF I G U R E 4. E ff e c t o f 2 2 - y c a r f e rt iliz a tio n w ith f a r m y a r d m a n u r e , slu r r y a n d N P K on th e c a t i o n s b a s e s a t u ra t i o n o f s o r p t i o n c o m p l e x soil; e x p l a n a t i o n as in Fig. I
W o b e c ró ż n o k ie ru n k o w e g o w pływ u stosow anego naw o żen ia na zaw artość p o s z c z e g ó ln y c h kationów w kom pleksie sorpcyjnym , zw łaszcza M g 2+ i K +, nastąpiło z różnicow a nie w ich stosunkach ró w now ażnikow yc h. T ak np. w p o w ie rzchniow ej w arstw ie gleby obiektu kontrolnego stosunek M g 2+ : K + w ynosił 2 , 3 : I , a w o biektach n a w o z o w y c h zacieśnił się osiągając w artość od I , I : I na obiektach z d a w k ą II g n ojow icy + P K i obornikiem do 1,7:1 przy d aw ce II gnojow icy. W g łębszyc h w a rstw ach w artość tego stosunku w większości obiektów ulegała rozszerzeniu i w ahała się od 1,1 —3,1:1 w warstwie 2 5 - 5 0 cm do 1,4—3,5:1 w w arstw ie 5 0 - 7 5 cm.
Ilość jo n ó w sodu w badanej glebie w ahała się od 0,20 do 0,32 m m o l/1 0 0 g, zaś w y sy c e n ie k om pleksu sorpcyjnego od 1,4 do 4,4%. N ajw iększe w y sy ce n ie k o m pleksu jo n a m i N a + stw ierdzono we w szystkich p o ziom ach gleby przy n aw ożeniu g n o jo w ic ą w da w c e I. U dział sodu w kom pleksie sorpcyjnym gleby naw ożonej
W ieloletnie naw o żen ie g n o jo w icą 107
d a w k ą II g n ojow icy kształtował się na zbliżonym p o ziom ie j a k naw ożonej o b o r nikiem .
WNIOSKI
1. W ielo letn ie n aw ożenie spow o d o w a ło zm iany w w ysy ce n iu k o m p lek su sorpc yjne go kationam i w odo ro w y m i nie tylko w w arstw ie ornej gleby, lecz także w w arstw ach głębszych. P od w pły w e m naw o żen ia o rga nic znego i m in era ln e g o w w arstw ie 0 - 2 5 cm kw aso w o ść hydrolityczną w zrosła od 0,04 do 0,49 mmol/1 OOg, a w w a rstw ie 7 5 - 1 0 0 cm od 0,09 do 1,09 m m o l/1 00 g. W całym profilu g le b o w y m najw iększy w zrost kw asow ości nastąpił przy naw ożeniu m inera lnym , m niejszy obornikiem , a najm niejszy gnojowicą.
2. S p o śró d obiektów n a w o zo w y ch najwięcej kationów za sad o w y ch stw ie rd z o no w glebie naw ożonej obornikiem . P oszczególne w arstw y profilu gleb o w e g o różniły się w niew ielkim stopniu łączną ilością zasad w ym ien n y ch . W r a z z g łębokością m alała su m a kationów zasadow ych.
3. W k om pleksie sorpcyjnym badanej gleby najwięcej było jo n ó w C a 2+, a n iew ielka ilość jo n ó w N a +. Z aw artość jo n ó w C a 2+ i M g 2+ m alała w raz z g ł ę b o kością, lecz zw iększał się stopień w ysycenia kom pleksu sorpcyjnego tymi j o n a m i . D o ty cz y ło to zw ła szcz a obiektów naw ożo n y ch zró w n o w a ż o n ą ilością azotu.
4. N a w o ż e n ie p o w o d o w a ło w yraźny wzrost zawartości potasu w y m ien n eg o , w iększ y w obiektach n a w ożonych obornikiem niż g n ojow icą i N P K . W r a z z głęb o k o ścią p obrania prób we w szystkich obiektach nastąpił w yraźny spadek zawartości potasu oraz stopnia w y sycenia kom pleksu sorpcyjnego jo n a m i potasu.
LITERATURA
A D A M U S M., DROZD J., ST A N ISŁA W SK A E. 1989: Wpływ' zróżnicow anego naw ożenia organicz nego i mineralnego na niektóre elem enty żyzności gleby. Rocz. Glebozn. 40, 1: 1 01-110.
A SA R O V CH.K., DEM IN V .A ., PRONKIN N.N. 1980: Diejstwije sow m estnogo i razdelnogo primc- nenija żidkogo nawoza i mineralnych udobrenij na urożajnost kultur i agrochem iczeskije sw ojstw a poczw y. Izw. Timiraz. Selskochoz. Akad. M oskwa, 2.
DZIENIA S., PISKIER T. 1993: W pływ w ieloletniego stosowania masy organicznej i gnojow icy na zmiany niektórych w łaściw ości chem icznych gleby lekkiej. Zesz. Nauk. AR w K rakow ie37: 3 1 3 -3 1 9 . H ERM AN V., GÖRLITZ H., A SM U S F. 1983: Lysimeteruntersuchungen zur Nährstoffverlagerung nach G ülledüngung in einer Sand-Rosterde-Phosphor, Kalium und M agnesium. Arch. f. A ck er Pflbau. 2 7 ,1 0 :6 8 7 - 6 9 2 .
KOC J. 1991: W pływ gnojow icy na niektóre fizykochem iczne w łaściw ości gleby lekkiej. A cta Acad.
Agricult. Tech. Olst. Agricult. 53: 197-208.
KOW ALIŃSKI S., ST R Ą C ZY Ń SK A S„ W ILCZYŃSKI A. 1982: W łaściw ości fizyczne i fizyk och e m iczne gleby lekkiej nawożonej gnojowicą. Zesz. Nauk. AR we W rocławiu 138: 7 3 -8 4 .
KUSZELEW SKI L., ŁABĘTOW ICZ J. 1986: W spółdziałanie naw ożenia mineralnego i organicznego w kształtowaniu żyzności gleby. Rocz. Glebozn. 37, 2-3: 4 1 1 ^ 1 9 .
M AZUR T., W RÓBEL Z., SĄDEJ W. 1988: Wartość naw ozow a gnojow icy trzody chlewnej w św ietle 13-Ictnicgo dośw iadczenia polow ego. Rocz. G lebozn. 39, 1: 9 9 -1 1 2 .
M AZUR T., SĄDEJ W. 1989: W pływ w ieloletniego nawożenia gnojow icą, obornikiem i NPK na niektóre chem iczne i fizykochem iczne w łaściw ości gleby. Rocz. Glebozn. 40, 1: 1 47-153. S T R Ą C Z Y Ń SK A S., M AĆKOW IAK C. 1988: W pływ w iclolniego nawożenia gnojow icą na fizyk och e
108 T. M azur, W. S ą d ej
ST R Ą C Z Y Ń SK A S. 1994: Kształtowanie się niektórych elem entów żyzności gleby i plonow anie roślin na tle zróżnicow anego nawożenia. Inst. Glebozn. i Ochr. Środ. Roi., Rozpr. hab. 125, AR W rocław.
T. M AZUR, W. SĄDEJ
EFFECT OF LONG-TERM FERTILIZATION
WITH PIG SLURRY, FARMYARD MANURE AND MINERAL
FERTILIZERS ON PHYSICO-CHEMICAL PROPERTIES OF SOIL
D epartm ent o f Natural Principles and E ffect o f Fertilization U niversity o f A gricultural and T ech n ology o f O lsztyn
S U M M A R Y
A field ex perim ent on yearly fertilization with slurry, farm yard m anure and N P K was carried out in 1973-1994. Slurry was applied in two rates: the rate I co resp o n d e d to farm yard m anure with regard to the nitrogen content, the rate II was eq uivalent to fa rm yard m anure with regard to the carbon content. After harvest o f plants in 1994 m ean sam ples were taken up from 4 soil layers: 0 - 2 5 , 2 5 - 5 0 , 5 0 - 7 5 and 7 5 - 1 0 0 cm for laboratory analyses. T he fertilization influenced the h ydrogen ions and the alkaline elements base saturation in the sorption com plex. T h e hydrolitical acidity was increased by about 0 ,0 4 - 0 ,4 9 m m o l/1 0 0 g o f soil in the layer o f 0 - 2 5 cm and 0 ,0 9 -1 ,0 9 m m o l / 100 g o f soil in the layer o f 7 5 - 1 0 0 cm. It was increased with farm yard m anure a little m ore than slurry applied in I and II rate. T h e fertilization with farm yard m anure in com parison with slurry was m ore influenced higher sorption com plex capacity and base saturation o f its in the alkaline cations. T h e sum o f the alkaline cations, especially o f C a 2+ and M g 2+ was low er in the d ee per layers w hen the sorption com plex base saturation was higher. This regularity was sho w ed in the objects fertilized with the equivalent nitrogen rates o f organic fertilizers. T he farm yard m anure was m ore profitable influencing the ex c h a n g e potassium content than the other fertilizers. T he potassium content and base saturation in the sorption com plex decreased together with the sam pling depth.
P r o f d r hab. Teofil Mazur
K atedr a Przyrodniczych P odstaw i Skutków Nawożenia A kad emia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie
