Wpływ nawożenia i użytkowania kośnego łąki na wykorzystanie azotu torfowiska i bilans składników pokarmowych

R O M A N M ORA CZEW SK I

W PŁY W NA W O ŻEN IA I U ŻYTK OW AN IA KOŚNEGO Ł Ą K I NA W YKORZYSTANIE AZOTU TO R FO W ISK A I BILA NS

SK ŁA D N IK Ó W PO KARM OW YCH

K ated ra U p raw y Ł ąk i P a stw is k SG G W W arszaw a

W ST Ę P

B adan ia nad bilan sem składników pokarm ow ych i w y k o rzy stan iem azotu z odw odnionego torfo w iska „B iel” rozpoczęto w 1959 r. Na to rfo ­ w isku ty m zostało założone dośw iadczenie nawozowe, którego dok ład ny schem at p o d ajem y w innej p rac y [10]. Po sprzęcie pierw szego pokosu 17.VI.1959 r. z każdego p o letk a osobno pobrano laską E gnera śred n ie próbki gleby z w a rstw y 0— 20 cm. W ty m sam ym dniu pobrano próbki gleby cy lin d ram i o pojem ności 250 cm w pięciu pow tórzeniach dla k aż­ dej kom binacji. W szystkie p ró bk i analizow ano na zaw artość N, P, K, Ca i Fe oraz m ikroelem entów . Jednocześnie w ty m sam ym rok u dla celów porów naw czych oznaczono skład chem iczny siana I i II pokosu. Poniew aż d ru g i pokos 1959 r. b y ł niski (około 20 q zielonej m asy), dlatego nie zo­ stał uw zględ nion y w ogólnym bilansie.

Począw szy od 1960 r. w p róbkach siana p o branych w I i II pokosie oznaczono fosfor, potas i azot, a w 1962 r. — także m ik roelem en ty. P lon siana oznaczono bezpośrednio na łące susząc całą zieloną m asę na k aż­ dym po letk u sposobem gospodarczym . M nożąc suchą m asę przez pro cen ­ tow ą zaw artość składników m in e raln y c h o trzym ano plon azotu, fosforu i potasu z 1 ha. Jednocześnie dla plonu azotu I i II pokosu oraz z po­ szczególnych la t z osobna obliczono przedział ufności p rzy P — 5% i FG — 44. B łąd różnicy obliczono ze w zoru:

gdzie

sd — błąd różnicy,

s2F — iloraz zm ienności nieścisłości, r — liczba pow tórzeń.

W 1962 r. po sprzęcie II pokosu ponow nie pobrano próbki to rfu o bję­ tościowo i laską E gnera p o w tarzając jeszcze raz tę czynność po II poko­ sie 1963 r.

Do obliczeń b ilansu azotowego p rzy ję to jed yn ie w arstw ę to rfu g ru ­ bości do 20 cm, co odpow iada 2 m ilionom litrów .

P ró b k i siana do analiz chem icznych pobierano w stan ie zielonym z każdego po letk a osobno.

M ikro elem en ty oznaczono tylk o w dwóch pow tórzeniach dla każdej kom b inacji naw ozow ej. Azot oznaczono alkacym etryczn ie, fo s f o r — kolo­ ry m e try c z n ie na visom acie KW T, potas — fo tom etry cznie na foto m etrze Zeissa (m odel III). M ik ro elem en ty oznaczono m etodam i opisanym i w podręczniku P i p e r a [17], a m ianow icie: bor w edług M aunsella, k o b alt w edług B aylissa i P ick erin g a, m olibden w edług M arm oya, cynk w edług C ow linga i M illera. Żelazo oznaczono m etodą rodankow ą, a m an ­ gan n adjodanow ą używ ając do zakw aszenia ro ztw o ru m ieszaniny stężo­ nego H3P O4 o c. wł. 1,75 (2 ml) + 0,5 m l 12 n H2S 0 4, w edług w skazów ek

podanych w podręczniku Noela A l l p o r t a [1].

M iedź oznaczono za pom ocą d w u e ty lo k a rb am in ia n u sodu w edług m e­ tody opisanej w p rac y M a k s i m o w a i L i w s k i e g o [8].

W Y N IK I B A D A Ń

P R Z E B IE G Z M IA N W Z A P A S A C H S K Ł A D N IK Ó W PO K A R M O W Y C H T O R F U

Z opisanych poprzednio b adań [11] w yn ik a, że oddziaływ anie sa le try am onow ej słabło w m iarę u p ły w u czasu od m om entu odw odnienia to r ­ fow iska. W yjaśnien ie tego zjaw iska m ożna dopiero ro zp atrzy ć po p rze d ­ staw ien iu danych liczbowych.

P ro cen to w ą zasobność składników pokarm ow ych w to rfie w poszcze­ gólnych latach przed staw ia tab. 1, n ato m iast zapas składników w q/ha w w a rstw ie 20-cen tym etrow ej to rfu — tab. 2.

A naliza chem iczna m asy torfow ej (tab. 1), w y k o nan a po sprzęcie I po­ kosu w 1959 r., w ykazała stosunkow o dużą procentow ą zaw artość azotu i fosforu, n ato m iast m ałą potasu.

W p róbkach to rfu pob ran y ch po sprzęcie II pokosu w 1962 r. s tw ie r­ dzono pew ien spadek w procentow ej zaw artości składn ikó w po k arm o

-T a b e l a 1

Procentowa zawartość składników pokarmowych w t o r f ie Per cent content of n u tr it iv e components in peat \ 1 ^ _{Лео «о a} « \ bi e i A о »-и a> cjV=*- ł о \ cow a \

0 E КР KPN KPCa KPZn Ш п KPCu KPB m io KPCo

O bor nik F a rm y a rd m a n u re Rok -. Year 1959 N 3 ,1 7 3 ,0 1 3 ,0 9 3,43 3 ,2 9 3 ,47 3 ,0 2 3,2 5 3,2 0 3 ,0 0 2,93 2 ,89 p2o5 1 ,9 1 1 ,9 0 1,79 1,86 2,03 1,72 1 ,62 1,79 1,71 1,84 1,50 1,55 K20 0 ,1 6 0 ,1 6 0 ,1 6 0 ,15 0 ,1 5 0 ,1 4 0 ,1 4 0 ,15 0 ,1 4 0 ,1 6 0 ,1 5 0 ,1 5 Bok -. Year 1962 N 3 ,0 4 2,86 2,78 2 ,9 2 2,85 2,97 2 ,98 2 ,93 3 ,0 2 2 ,97 1 2 ,81 1’ 2,93 p2°5 1,64 1 ,70 1,66 1 ,7 4 1,64 1,60 1,59 1,85 1,67 1 ,6 2 1,60 1 ,52 KoO 0 ,0 9 0 ,1 2 0 ,1 2 0 ,1 1 0 ,1 2 0 ,1 2 0 ,12 0 ,1 2 0 ,1 2 0 ,1 2 0 ,1 2 0 ,1 1 Rok -. Year I 963 К 2,75 2 ,87 2 ,7 9 2 ,94 2,88 2,86 2 ,89 2,93 2 ,9 0 2,99 2 ,96 3 ,1 2 p205 1 ,7 1 1,61 1,76 1,73 1,79 1,58 1 ,72 1,74 1,65 1,75 1 ,68 1,60 K20 0 ,05 0 ,0 7 0 ,07 0 ,0 7 0 ,07 0 ,08 0 ,07 0 ,0 8 0 ,07 0,08 0 ,03 0 ,0 7 T a b e l a 2

Zapas składników pokarmowych w torfow isku "Biel" w q/ha Contents of n u tr ie n ts in peatland "Biel" q/ha \ Ий с

0 «9 a \ -и -н 'd \u , _{Ш 1 \ «J}1*

COW Ö \

0 К KP KPN KPCa KPZn KPMn KPCu KPB KRio KPCo

Obor nik F a rm y a rd m a n u re Rok - Year 1959 N P20 , K20 108,9 63,6 5 ,5 102,4 60,6 5 ,4 99,4 5 7 ,6 5 ,4 108,2 5 8 ,6 4 ,7 103,8 6 7 ,2 5 ,0 125,4 62,8 5 ,1 101,6 5 4,6 4 ,7 113,2 62,4 5 ,2 112,4 60,0 106,2 6 5,2 5 ,7 100,0 5 1 ,2 5 ,1 101,8 5 4 ,6 5 ,3 Rok - Year 1962 N p205 K20 134,4 72,4 3 ,9 119,2 70,8 5 ,0 1 22,0 72,9 5 ,3 137,8 8 2 ,2 5 ,2 125,4 72,2 5 ,3 133,4 72,0 5 ,4 126,2 6 7 ,2 5 ,1 127,9 70,8 5 ,2 130,8 72,4 5 ,2 130,8 71,4 5 ,3 123,0 70,0 5 ,3 132,0 6 8 ,6 4 ;9 Rok - Year I 963 N P2O5 K20 128,2 79,6 2 ,3 120,0 6 7 ,2 2 ,$ 123,4 77,8 3 ,1 136,4 8 0 ,2 3 ,2 120,4 74,8 2 ,9 131,0 72,4 3 ,7 128,8 76,8 3 ,1 131,8 78,4 3 ,6 134,6 76,6 3 ,2 128,0 75,0 3 ,4 126,0 71,6 3 ,4 130,4 66,8 2 ,9

w ych w s.m., z w y ją tk ie m poletek z obornikiem , gdzie zaw artość azo­ tu n aw et nieco w zrosła. W ro k u następ czy m 1963 po b ran e próbki to rfu po sprzęcie II pokosu w y k azały m niej w ięcej tą sam ą zaw artość azotu ogólnego i fosforu. D alszem u spadkow i uległa tylko zaw artość potasu.

P rzeliczając powyższe dane na ciężar objętościow y m ożem y obliczyć zapas składników m in eraln y ch , jak i się zn ajdow ał w 20 cm w arstw ie to r­ fu z pow ierzchni 1 ha (tab. 2).

P rz y uw zględnieniu aktu aln ego ciężaru objętościow ego i w ody w to r­ fie z 1962 r. stw ierdzono, że ab so lu tn a ilość azotu, fosforu i potasu znacz­ nie się zw iększyła w p o ró w n aniu z ro k iem 1959. Z w yżka ta nie była ty l­ ko w y nikiem system atycznego naw ożenia fosforow o-potasow ego, ale ta k ­ że zm ian we w łaściw ościach fizycznych sam ego torfow iska. Je d y n ie na poletkach k o n tro ln y ch zaobserw ow ano nieco m niejszą zaw artość potasu. Zniżka ta w ynosiła 1,6 q K 20 na 1 ha. W 1963 r. n a stą p ił także bardzo znaczny spadek zaw artości p otasu w e w szystkich kom binacjach naw o­ zowych, a szczególnie w kom b inacji „0”. Z aw artość fosforu w 1963 r. u trz y m y w a ła się m niej w ięcej na poziom ie 1962 r., jed y n ie na poletkach z obornikiem stw ierdzono nieznaczną jego obniżkę.

T a b e l a 3

Całkowita pojemnoóć wodna to r fu w la ta c h 1959-1963 na torfow isku "Biel" w procentach T otal s o i l water cap acity on peatland "B iel" 1959-1963 in per cent

S k ła d n ik E le - ^ ^ ïï a - m en t^ ^ ria n t V a ri an t o «

5

s

i

P o ró w n u jąc liczby zav/arte w tab. 2 m ożna zauw ażyć, że przy bardzo dużej ogólnej zaw artości azotu w torfie, oznaczonej w 1959 r. p rzed cał­ k ow itym odw odnieniem torfow iska, jego ilość w n astęp n y ch latach znacznie się jeszcze podniosła; podobnie jest z fosforem . Jed n ak że ta pew nego ro dzaju sprzeczność jest tylk o pozorna. W g run cie rzeczy, jak to w idać z tab. 3, całkow ita pojem ność w odna w ty m sam ym czasie znacz­ nie się zm niejszyła, co św iadczy o pew n y m zgęszczeniu m asy organicznej w a rstw w ierzchnich.

W Y K O R Z Y S T A N IE A Z O T U T O R F O W IS K A

W y k o rzy stan ie azotu torfow iska ty lko w pew nym sto pn iu będzie za­ leżało od skład u gatunkow ego porostu łąkow ego, nie jest on bow iem do stęp n y dla ro ślin w form ie (najczęściej białkow a), w jak iej się n o rm a l­ nie z n a jd u je [21]. W n a d m iern ej w ilgotności grom adzenie su b sta n c ji o r­ ganicznej w to rfo w isku odbyw a się znacznie szybciej niż jej rozkład, a pob ieran ie m in eraln y ch form azotu przez ro ślin y przebiega szybciej niż jego u w a ln ia n ie z m asy organicznej to rfu [12]. W p ew nych jed n a k w a­ ru n k a c h n o rm aln y k ieru n e k przem ian, jak i zazw yczaj odbyw a się w to r ­ fow iskach dzikich, może ulec zakłóceniu. U w alnian ie azotu z su b sta n c ji organicznej może przebiegać znacznie szybciej niż ro ślin y łąkow e będą m ogły go zużytkow ać. Z jaw isko tak ie najczęściej w y stę p u je na to rfo ­ w isku świeżo odw odnionym . Je śli tak ie torfow isko nie jest n a ty c h m ia st zagospodarow ane wobec b ra k u potasu, a n iekied y i fosforu, n a stę p u je upraszczanie się zespołów roślinnych. W rezu ltacie „k a p itał azo tow y ”, nagrom adzony w okresie w ielu stuleci, nie jest w yzyskany, a p rzeb ieg a­ jąca w tak ich w a ru n k a ch m in eralizacja organicznej części to rfu przeb ie­ ga bardzo in ten sy w n ie [4]. D latego do w y zyskan ia znacznej ilości azotu m ineralnego, k tó ry u w aln ia się w ty m procesie, p o trzebn e jest całkow ite zadarn ien ie i zaop atrzen ie ro ślin w b rak u ją ce odżywcze sk ład n ik i m in e­ raln e , tj. w fosfor i potas.

W edług Ś w i ę t o c h o w s k i e g o [19] w przeciętn ie sp rzy jający ch w a ru n k a ch w y tw a rz a się w ciągu doby na h e k ta r do głębokości 20 cm 2— 3 kg N -N 0 3, co odpow iada ok. 15— 20 kg 15% saletry . J e st to ilość, k tó ra w zasadzie pow inna w y starczy ć zw artej ru n i łąkow ej.

W torfow isku „B iel” nie obserw ow ano jed n ak tak dużego p rzy ro stu azotowego. Torfow isko „B iel” bow iem nie było p rzy o ry w an e do 1963 r., a przez to s tr a ty w azocie było m niejsze niż jak b y to m ogło nastąpić p rzy b ra k u p o k ry w y roślin n ej. N iem niej jed n a k na poletk ach k o n tro l­ n ych w sk u tek dużego nagrom adzenia się azotu m ineralnego ro ślin y po p ro stu „o bjad ły się azo tem ”, czego dowodzą przytoczone w tab. 4 w y nik i analiz.

W latach I960 i 1961 zaw artość azotu w sianie z poletek k o n tro ln y c h była znacznie w yższa niż w sianie z poletek naw ożonych obornikiem , a w pozostałych latach dorów nyw ała ty m ostatnim . Je d y n ie w dru gim pokosie 1962 r. zaw artość azotu w sianie z ty ch poletek b yła w yższa od zaw artości N w sianie poletek ko n tro ln y ch . T rzeba zaznaczyć, że w d ru ­ gim pokosie 1963 r. ilość ro ślin m otylkow ych stanow iła 54% składu bo­ tanicznego siana [11].

N aw ożenie azotem w latach 1960 i 1962 w y w arło duży w pływ na plon siana, a także na zaw artość pro cen to w ą azotu w pierw szym pokosie. N

a-Z a w a r t o ś ć a z o t u w s i a n i e I i I I p o k o s u w % s .m . N i t r o g e n c o n t e n t o f f i r s t a n d s e c o n d c u t h a y i n p e r c e n t o f d r y m a t t e r W ariant V a ria n t I960 I 96I 1962 1963 I pokos c u t I I pokos c u t I pokos c u t I I pokos c u t I pokos c u t I I pokos ^ c u t I pokos cu t I I pokos cut N 2 ,55 2,6 4 2,04 2,55 2,54 2 ,18 1,78 2,80 К 1,93 1,92 1 ,36 2,02* 1,84 1,7 1 1,76 2,41 KP 1,80 1,95 1 ,46 1,87 1 ,8 6 1,6 8 1,53 2,42 KPN 2,19 1,92 1,73 1 ,90 1,90 1 ,6 2 1,50 2 ,38 KPCa 1 ,78 2 ,0 0 1,43 1,95 1,84 1,70 1,63 2 ,48 KPZn 2,04 2 ,10 1,6 9 1,94 1,89 1 ,7 8 1,58 2,37 КШп 1,92 1,94 1 ,56 1,86 1,88 1,87 1 ,59 2 ,4 6 KP С u 1 ,9 2 1 ,86 1,45 1,95 1,69 1,65 1,59 2 ,37 KPB 2,03 1,91 1,55 1,94 1,79 1,75 1 ,49 2,49 Ш о 2 ,02 2,03 1,4 4 1 ,82 1,78 1,77 1,58 2,40 КРСо 1,92 1,98 1,44 1,85 1,80 1 ,7 2 1,49 2,23 Obornik Farmyard manure 1,75- 1 ,91 2,0 1 2 ,38 2,58 2 ,85 1,78 2,90 T a b e l a 5 W y k o r z y s t a n ie a z o t u n a t o r f o w i s k u " B i e l " - N i t r o g e n u p t a k e o n p e a t l a n d łlB i e l M W a r ia n t V a r i a n t P l o n a z o t u w k g z h a I i I I p o k o s u r a z e m w l a t a c h T o t a l n i t r o g e n c r o p fr o m c u t I a n d I I i n t h e y e a r s R azem N w k g / h a z a 4 l a t a T o t a l N f o r 4 y e a r s k g A a Z w yżk a w s t o s u n k u do ”0” w k g z h a I n c r e a s e o y e r ,"0" k g A a P l o n w z g l ę ­ d n y a z o t u z a 4 l a t a R ę l a t i v e n i t r o g e n c r o p Г о г 4 y e a r s I960 1961 1962 1963 0 4 2 ,0 20,8 32,8 4 3 ,4 139,0 - ₅₃ К 5 8 ,8 5 9 ,6 5 8 ,8 83 ,4 260,6 121,6 99 KP 58 ,2 65,6 62,8 76,4 263,0 124,0 100 KPN 100,8 9 2,0 9 8 ,0 7 5 ,2 366,0 227,0 140 KPCa 5 9 ,0 61,8 76,8 9 0,2 287,8 148,8 109 KPZn 70,4 67,2 65,6 8 7,6 290,8 151,8 110 К Ш п 66,4 6 4,2 60,8 8 0 ,6 272,0 133,0 103 KPCu 6 0,8 6 2,8 5 4 ,6 6 9 ,2 247,4 108,4 94 KPB 64,6 62,4 64 ,0 75,6 266,6 127,6 101 K H io 72 ,2 62 ,0 61 ,6 7 7,6 273,4 134,4 104 KPCo 61 ,8 5 8 ,8 6 4 ,0 7 2 ,0 256,6 117,6 97 O b o r n ik F a rm y a rd m a n u re 74,6 140,6 216,0 195,2 626,4 487,4 238 P r z e d z i a ł u f n o ś c i p r z y P-5 % FG-44 C o n l i d . i n t e r v a l a t P-5 9 ,9 13,5 1 2,6 17,6 - -

-tom iast nie m ożna było tego zauw ażyć w II pokosie w 1962 r., w k tó ry m stosow ano rów nież naw ożenie azotow e w ilości 52,5 kg/ha.

W w aru n k ach , w k tó ry c h nie m ożna będzie sobie pozwolić na d o sta­ teczne zao p atrzenie łąk torfow ych w potas i fosfor, stosow anie azotu na to rfow isk u zm eliorow anym nie jest celowe.

Ilość azotu uruchom ionego na zm eliorow anym , lecz nie zagospodaro­ w an y m przez p ełn ą u p raw ę torfow isku, w ystarcza na pokrycie 40— 50 q s ia m z h e k ta ra , co odpow iada około 200— 250 kg s a le try am onow ej 34% (tab. 5).

Jed n ak ż e p rzy in ten sy w n ej gospodarce łąkow ej będzie zachodzić po­ trz e b a u zu p ełn ian ia azotu z zew nątrz. Je d y n ie gdy w skład ru n i łąkow ej będzie w chodziła znaczna ilość ro ślin m otylkow ych, m ożna zaniechać dodatkow ego d ok arm ian ia ro ślin azotem n aw et p rz y d łu g o trw ały ch spóź­ nionych wiosnach.

Z tab. 5 w ynika, że na p oletkach z obornikiem ogólny plon azotu, ze­ b ra n y przez 4 lata, w ynosi ponad 626 kg z h e k ta ra . G dy od tego odliczyć ilość azotu, k tó ra została w prow adzona w raz z obornikiem , to o trzy m am y 414 kg. Jeżeli od tego odliczym y plon azotu u zy sk an y w k om bin acji K P, to saldo azotow e będzie w ynosiło około 151 kg N. Ta ilość azotu jest w y ­ łącznie udziałem roślin m otylkow ych, k tó re tra fiły na łąkę w raz z obor­ nikiem . Te 151 kg azotu odpow iada ok. 450 kg 33% s a le try am onow ej. W celu obliczenia całego efektu, jak i w y w iera zastosow anie obornika, trzeb a dodać jeszcze azot nagrom adzony w częściach podziem nych ro ślin m otylkow ych. J a k w y n ik a z tabeli, to rf z poletek naw ożonych o borni­ k iem w 1962 r., w n a stę p n y m 1963 r. by ł n ajbogatszy w azot. Z aw artość tego sk ład n ik a nie tylk o się nie zm niejszyła w po rów naniu z 1959 r., ale w zrosła z 2,89% do 3,12!%> N w p rzeliczeniu na suchą m asę. Z apas azotu na ty ch p o letkach nie był m n iejszy niż na in n ych kom binacjach naw ozo­ w ych, chociaż pojem ność w odna to rfu na tych ostatnich b yła znacznie m niejsza niż na poletkach z roślin am i m oty lk ow y m i na oborniku (tab. 3).

W lite ra tu rz e znane są przy p ad k i dużego grom adzenia się azotu w gle­ bie dzięki obecności w zespołach roślin łąkow ych g atu n k ó w z rodziny m o­ tylkow ych. W a l k e r [22] w Now ej Z elandii p rzy hodow li koniczyny białej uzy skał p rzy ro st roczny azotu w glebie w ilości około 600 kg na h e k ta r. W edług F a l k o w s k i e g o [3] ro zkładające się brodaw ki ko ­ rzeniow e roślin m otylkow ych m ogą rocznie dostarczyć ok. 80 kg N na h e k ta r. Rów nież i L e e f e [5] uzy sk ał dobre w yn iki tylk o przez ra c jo ­ n a ln ą gospodarkę naw ozam i fosforow o-potasow ym i. P okry cie ro ślin m o­ ty lk o w y ch w badan iach L e e f e e ’ g o [5] na poletkach bez naw ożenia azotow ego w ynosiło od 20,6 do 33,5% p rzy plonie siana w ynoszącym w trzecim ro k u ponad 63 q/ha. W arto p rzy ty m zauw ażyć, że p rzy ro zk ła­ dzie ro ślin m otylkow ych w glebie s tra ty azotu nie są w ielkie. W każdym

bądź razie są znacznie m niejsze, jak to zauw ażył M u s i e r o w i c z [14], niż p rzy rozkładzie ro ślin m otylkow ych na pow ierzchni ziem i lub w sto ­ sach kom postow ych.

R easum ując gleby torfow e oprócz tego, że są dobrym tere n em łąko- w o-pastw iskow ym , m ogą być u w ażane rów nież za m agazyn nagrom adzo­ nego w ro ślin ach m otylkow ych azotu.

W Y K O R Z Y S T A N IE P O T A S U I F O S F O R U Z N A W O Z Ó W I T O R F O W IS K A

D uży u b y tek potasu w 1963 r. w p o ró w naniu z lata m i poprzednim i w iąże się przede w szystkim z jego w y k o rzy stan iem przez rośliny. W la ­ tach po przednich nie zauw ażono tak w yraźnego spadku, poniew aż p o le t­ ka co ro k u w iosną b y ły naw ożone ponad 120 kg K 20 /h a . S k ład n ik ten nie we w szystkich kom binacjach był jednakow o w y k o rz y sty w an y (tab. 7). R ów nież i jego procentow a zaw artość nie by ła jedn ako w a w e w szystkich pokosach (tab. 6). T a b e l a 6 P r o c e n t o w a z a w a r t o ś ć p o t a s u w s i a n i e I i I I p o k o s u P e r c e n t p o t a s s i u m c o n t e n t i n h a y fr o m c u t I a n d I I W ariant V a ria n t I960 I 96I I 962 196З I pokos c u t I I pokos c u t I pokos c u t 11 pokos c u t I pokos c u t I I pokos c u t I pokos cu t I I pokos cu t 0 0,73 0 ,6 8 0 ,7 4 0,64 1,95 0,93 0,94 0,81 К 2 ,2 2 2,40 1,95 2,13 2,8 8 1,80 1,65 1,42 KP 2,28 2,33 2,04 2 ,07 2,73 1 ,8 2 1,83 1,49 KPN 2,5 1 2,08 2 ,2 2 1,77 2 ,5 2 1 ,4 0 1,40 1,35 KPCa 2,35 2,45 2,04 2,55 2 ,5 2 1 ,86 1,83 1 ,4 8 KPZn 2,49 2 ,35 2 ,0 0 1,95 2 ,6 8 1 ,9 4 1 ,9 4 1,50 КШп 2 ,4 0 2 ,50 1 ,94 2,11 2 ,7 1 1 ,8 4 1 ,76 1,43 KP С u 2,46 2 ,48 2 ,0 2 2,05 2 ,43 1,74 1,77 1,5 4 KPB 2,49 2j40 2 ,1 6 2,07 2,70 1 ,7 6 1,69 1,49 Ш£о 2,36 2 ,1 0 2 ,09 . 1,80 2,55 1 ,7 6 1,70 1 ,4b КРСо 2,38 2 ,3 9 2 ,1 2 2 ,0 2 2 ,4 9 1 ,91 1,80 1,47 Obornik Farmyard manure 2,59 2 ,3 0 2 ,90 2,56 2 ,63 1 ,74 1,49 1,15

W tab e li 6 m ożna zauw ażyć, że na ogół p rocentow a zaw artość potasu w pierw szy m pokosie na poletk ach k o n tro ln y c h b yła w yższa niż w o k re­ sie drugiego pokosu. J e d y n ie w 1962 r. jego zaw artość w sianie p ierw sze­ go pokosu w zrosła dochodząc do 1,95%. P rzy czy n ą tej nagłej zw yżki było zalanie łąki w odą i naniesienie składników z sąsiednich łąk. Ju ż jed n ak w II pokosie zaw artość K 20 spadła do 0,93%. W rez u lta c ie plon I pokosu 1962 r. i plon zielonej m asy w 1963 r. podniosły się tylko nieznacznie.

D ane tab. 7 w skazują, że stopień w y k o rz y sta n ia potasu z naw ozów m in eraln y ch p rzy jed n o stro n n y m naw ożeniu fosforow o-potasow ym i m

i-T a b e l a 7 W y k o r z y s t a n i e p o t a s u z n a w ozów n a t o r f o w i s k u " B i e l 11 P o t a s s i u m u p t a k e fr o m f e r t i l i z e r s o n p e a t l a n d " B i e l " W ariant V a ria n t P l o n p o t a s u (K2O) w k g z h a w l a t a c h P o t a s s i u m (K20) c r o p k g / h a i n t h e y e a r s Razem zebra-kg /n a T o ta l K20 P lon « Г Й а й R e la tiv e c ro p K9O f o r 4 y e a rs P o z o sta ło w g le b ie KpO R e siä u a l % wykorzys­ t a n i e K2O z nawozów za . 4 l a t a % KoO uptake it;от f e r t i ­ l i z e r s f o r 4 y e a r

I960 196I 1962 1963 crop f o r

1 9 » 3 K2O in s o i l 0 1 1,2 6 ,0 2 6,4 2 7,8 71,4 100 - -К 7 0,6 71,9 75,6 62,4 280,5 393 98,4 7 4,0 KP 72,4 73,5 8 0 ,4 6 6 ,2 292,5 409 86,4 77 KPN 112,6 107,0 103,6 5 5 ,6 378,8 530 0 ,1 100* KPCa 73,6 77,1 9 1,6 6 7 ,2 309,5 430 6 9 Д 81 KPZn 8 1 ,2 7 4,6 8 3 ,2 76,6 31 5 ,6 442 63,3 83 K R in 8 2 ,6 7 6,1 7 4 ,0 6 4 ,6 297,3 416 8 1 ,6 78 KPCu 7 9,6 73,3 70,4 5 9 ,4 282,7 396 96,2 75 KPB 8 0 ,4 76,9 8 3 ,2 6 2 ,2 3 0 2 ,7 424 76,2 80 K R io 77,6 73,7 7 5 ,6 6 4 ,0 290,9 407 8 8 ,0 77 KPCo 7 5,4 7 1 ,0 8 0 ,0 6 5,8 292,2 409 8 6,7 77 O b o r n ik F a r m y a r d m a n u re 9 7 ,2 179,4 168,8 110,2 555,6 778 - 119

kronaw ozam i w ah ał się w granicach 75— 83%; najn iższy b y ł na kom bi­ n acji K PC u, najw yższy na K P Z n. W sum ie jed n ak m ik ro elem en ty nie w y w a rły w iększego w p ły w u na stopień w y k o rzy stan ia potasu z naw ozów m in eraln y ch .

P rz y p ełn y m naw ożeniu (KPN) w y k o rzy stan ie potasu było niem al cał­ kow ite. N ajw iększe jed n ak w y k o rzy stan ie potasu było w kom b inacji n a ­ wożonej obornikiem . Pom im o znacznej ilości potasu w niesionego w raz z obornikiem [10] jego ilość okazała się n iew y starczająca dla roślin. Licz­ ne ro ślin y m otylkow e u z u p e łn iały niedobór potasu zapew ne z głębszych w a rstw to rfu. Na p oletkach w yczerp an ie potasu przebiegało znacznie szybciej niż w in ny ch k om binacjach naw ozow ych (tab. 2 i 7).

Z upełnie inaczej rzecz się p rzed staw ia z fosforem . T orfow isko „B iel” było zasobne w w iw ian it łąkow y [10]. S tąd też p o trzeb y naw ozow e tego te re n u pod ty m w zględem b y ły niew ielkie. W m iarę osiadania to rfo w is­ ka i rozkładu su b sta n c ji organicznej zaw artość fosforu w to rfie znacznie w z ra sta ła przew yższając p o trz e b y pokarm ow e roślin. D latego od 1959 r. siano w ykazyw ało w ysoką pro centow ą zaw artość tego sk ład n ik a (tab. 8). Z tab e li tej w y raźn ie w ynika, że w latach naw ożenia fosforem pro cen ­ tow a jego zaw artość w dru g im pokosie by ła w yższa niż w pierw szym , a na po letkach k o n tro ln y ch ro ślin y m iały nad m iar tego sk ładn ika. W rok u n a stę p n y m po naw ożeniu sy tu a c ja b yła o dw rotna z w y ją tk ie m poletek k o n troln ych , na k tó ry c h zaw artość P 20 5 w sianie obu pokosów by ła p ra ­ w ie jednakow a.

T a b e l a ö p r o c e n t o w a z a w a r t o ś ć f o s f o r u w s i a n i e I i I I p o k o s u P e r c e n t p h o s p h o r u s c o n t e n t i n h a y fr o m c u t I a n d I I W ariant V a ria n t I960 I 96I 1962 1963 I pokos cut I I pokos c u t I рокоз cut I I pokos c u t I pokos cut I I pokos c u t I pokos cu t I I pokos cut-0 0,98 1 ,18 0 ,8 8 1.12 0 ,7 9 0 ,9 9 0 ,7 1 0 ,7 2 1C 0,65 0 ,6 6 0 ,55 0 ,7 8 0 ,5 9 0 ,7 0 0 ,75 0 ,6 1 KP 0,67 0,85 0 ,5 8 0 ,7 7 0 ,5 7 0,67 0 ,7 6 0 ,6 2 KPN 0,73 0 ,8 8 0,65 0 ,8 0 0 ,5 8 0 ,64 0 ,74 0 ,5 9 KPCa 0,70 0 ,9 0 0 ,5 7 0 ,7 7 0 ,5 8 0 ,7 2 0 ,7 8 0 ,6 8 KPZn 0 ,6 9 0 ,8 6 0 ,57 0 ,7 5 0 ,56 0 ,6 7 0 ,69 0 ,5 8 КШп 0 ,6 9 0 ,8 9 0 ,5 9 0 ,8 1 0 ,6 2 0 ,70 0 ,7 4 0 ,6 2 KPCu 0,70 0 ,8 7 0 ,5 9 0 ,7 6 0 ,55 0 ,6 2 0,73 0 ,6 1 KPB 0,69 0 ,84 0 ,6 1 0 ,77 0 ,55 0 ,7 1 0 ,7 9 0 ,63 КШо 0 ,66 0 ,8 5 0 ,5 8 0 ,77 0 ,57 0 ,6 6 0 ,7 1 0 ,6 3 KPCo 0 ,66 0 ,8 6 0 ,5 9 •0,78 0 ,5 6 0 ,6 6 0,70 0 ,60 Obornik Farmyard manure 0 ,68 0 ,9 0 0,70 0,85 0 ,7 6 0 ,80 0 ,8 7 0 ,6 9

P o trz e b y pokarm ow e tra w łąkow ych pod w zględem fosforu są k ilk a ­ k ro tn ie niższe niż pod w zględem potasu. D latego też b rak dostatecznej ilości potasu w d ru g im pokosie 1963 r. ograniczał w pew nym stopniu po­ b ieran ie fosforu przez rośliny. P lon fosforu i procentow e jego w y k o rzy ­ stan ie podano w tab. 9.

T a b e l a 9 P l o n f o s f o r u i p r o c e n t j e g o w y k o r z y s t a n i a n a t o r f o w i s k u " B i e l ” P h o s p h o r u s c r o p a n d p e r c e n t p h o s p h o r u s u p t a k e o n p e a t l a n d " B i e l " W ariant P lo n 2 ba P20^ cro p kg /h a Razem odzyskano РоОг za 4 l a t a ^ T o ta l P20^ crop f o r fo u r y e a rs Względny p lo n f o s ­ f o r u za 4 l a t a R e la tiv e phosphorus crop f o r 4 y e a r s V a ria n t I960 1961 1962 1963 z nawoź. „1 t o r f . . from f e r t i - l i z . and p e a t z t o r f o ­ w iska from p e a t 0 1 7 ,8 8 ,7 13,4 1 6 ,0 55', 9 5 5,9 100 К 2 3 ,6 2 2,5 2 1 ,2 2 7 ,2 94,5 94,5 169 KP 2 4 ,4 2 4,9 2 2 ,4 2 7 ,0 98,7 26,8 176 KPN 3 9 ,2 36,3 3 4 ,8 2 6,4 136,7 64,8 244 K PC a 2 5 ,2 3 4,5 2 6 ,4 28,4 114,5 4 2 ,6 204 K PZ n 2 7,0 2 5 ,6 2 1 ,6 2 6,0 100,2 28,3 179 КШп 2 7 ,4 25,9 2 1,2 2 7 ,8 102,3 3 0 ,4 183 K PC u 2 6 ,0 24,6 1 9 ,2 2 3 ,6 93,4 21,5 167 KPB 2 6 ,2 2 4,6 2 2 ,6 2 7 ,0 100,4 28,5 179 K R io 2 7,8 2 5 ,6 2 1 ,0 2 6 ,6 101,0 2 9,1 180 K PC o 2 5 ,0 2 3 ,1 2 2 ,0 2 5 ,4 9 5,5 2 3,6 171 Obornik Farmyard manure 3 3 ,0 5 0 ,9 6 2 ,8 5 7 ,4 204,1 111,5 365

N iew ielka d aw ka P 20 5, zastosow ana w ciągu ko lejn y ch 3 lat, z p u n k ­ tu w idzenia p o trzeb pokarm ow ych ro ślin b y ła za m ała. Rów nież n ie ­ w y starczająca b yła i ta ilość fosforu, k tó ra dostała się na łąkę w raz z obornikiem . Je d n a k z p u n k tu w idzenia p o trzeb naw ozow ych gleby i te m in im aln e ilości P 20 5 b y ły niepo trzebn e. R ośliny doskonale w y k o rz y sty ­ w ały fosfor nag ro m adzony w to rfie bądź to w postaci w iw ian itu , bądź też fosforu z niego uw olnionego.

N ajm niejsze w y k o rzy stan ie fosforu to rfow iska zanotow ano w kom bi­ n a c ji K P C u (21,5 kg), najw yższe zaś na po letkach z obornikiem (111,5 kg), p rz y czym znaczny w pływ na w y k o rzy stan ie fosforu m iało naw ożenie azotow e i w apniow e. J a k w idać, na torfow iskach bogatych w w iw ian it łąkow y pow inno się dążyć w szystkim i śro dk am i do u trz y m an ia dobrego składu botanicznego ru n i, gdyż to um ożliw ia w yzyskanie nagro m adzo n e­ go fosforu.

M IK R O N A W O Z Y A S K Ł A D C H E M IC Z N Y S I A N A

Z poprzednich b ad ań [10, 11] w ynika, że m ikronaw ozy nie od gryw ały w iększej roli w p ro d uk ty w n ości torfow iska „B iel” . W zasadzie w szystkie m ikronaw ozy zachow ały się obojętnie poza m iedzią, k tó ra w y raźn ie ob­ niżyła plony.

T a b e l a 10

Z aw artość m ikroelem entów w s i a n i e I p okosu 1959 r . z t o r fo w is k a " B ie l11

M icroelem en t c o n t e n ts in hay from c u t 1 1959 on p e a tla n d " B ie l" S k ła d n ik Elem ent Z aw artość w mg/kg s.m . C on ten t mg/kg d.m . I l o ś ć ozn a czea Number od d e te r m in a tio n Zn 1 7 Д 1 1 4 ,3 - 2 4 ,0 ) * 8 Mn 1 1 7 ,2 ( 9 2 ,8 - 1 6 3 ,5 ) 24 Cu 1 7 ,4 ( 1 3 ,3 - 2 3 ,2 ) 24 £ 7 ,1 ( 6 , 6 - 7 ,9 ) 8 Mo 1 0 ,1 ( 2 , 5 - 1 4 ,8 ) 8 Co 0 ,0 0 ( 0 ,0 0 - 0 ,0 0 ) 8

* w naw iasach^podano wahania w z a w a r to ś c i m ikroelem entów т е г i a t i o n s in t r a c e elem en t c o n t e n ts g iv e n in p a r e n th e s e s

T a b e l a 11 Zaw artość mikroelementów w s ia n ie I i I I pokosu w 1962 r . to rfo w is k a " B ie l"

M icroelem ent c o n te n ts in hay from c u t I and I I 1962 on p e a tla n d " B ie l"

Wariant Variant

Zawartość mikroelementów w mg na 1 kg s.m.

Microelement con ten ts in hay from cut I and II 1962 on peatland "Biel"

Zn Mn Cu 3 Ио Co I II I II I II I II I I I I I I 0 26,0 2 9,0 3 5 ,2 5 1 ,6 12,5 7 ,9 18,9 21,6 6 ,6 4 ,4 0 ,0 0 0 ,0 0 К - - 34,8 92,3 8 ,0 2 ,6 - - - - - -EP 25,0 3 5 ,0 4 3 ,2 9 6,0 14,6 3 ,4 16,7 15,8 5 ,9 5 ,6 0 ,0 0 0 ,0 0 KPN - - 3 4,6 77,4 10,1 3 ,1 - - - _ _ _ KPCa - - 3 4,4 5 4 ,2 11,1 3 ,1 - - - - - _ KPZn 40,4 4 1 ,0 34,6 60,5 11,2 2 ,6 - . . _ -KHto - - _{5 5 ,9 152,3} 11,2 2,6 - - - - -XPCii - - 38,6 9 0 ,0 27,7 5 ,1 - - _ . - _ КРЗ - - 34,6 85 ,1 10,1 4 ,1 25,5 24,8 _ - _ _ КЗДо - - 4 8 ,2 _92,9 10,2 3 ,1 - - _{3 8,5} 25,8 - -КРСо - - 3 4 ,6 69,7 11,2 3 ,0 - - - - 2,34 0 ,3 1 Obornik Farmyard manure 3 6,4 4 3,3 16,6 34,4 11,2 6 ,9 16,6 18,0 4 ,8 2 ,6 0 ,0 0 0 ,0 0

Poniew aż poglądy na tem a t w p ły w u m ikronaw ozów n a skład che­ m iczny ro ślin łąkow ych są rozbieżne, postanow iono pod ty m k ą te m zba­ dać n iek tó re próbki siana. W p oprzedniej p rac y oznaczono zaw artość m ikroelem en tó w w to rfie przed całkow itym jego odw odnieniem [10]. Z aw artość m ikroelem en tó w w sianie z 1959 r. przedstaw iono w tab. 10. W ynika z niej, że z p u n k tu w idzenia zootechnicznego [2, 5, 6] siano ze­ b ran e w 1959 r. w ykazyw ało niedobór tylk o w sto sunku do kobaltu.

Z badane w 1962 r. ty m i sam ym i m etodam i siano w ykazało znacz­ ne różnice w zaw artości m ik ro elem entów (tab. 11). Różnice te nie by ły tylko w y n ikiem zm iany u k ład u botanicznego próbek siana, ale zm ian spow odow anych odw odnieniem to rfu .

Z tab eli 11 w y n ik a w yraźnie, że zaw artość m an g an u i m iedzi była znacznie niższa w sianie z 1962 r. niż z 1959 r. Je d y n ie na poletk ach n a ­ wożonych ty m i sk ład n ik am i zaw artość m an g an u i m iedzi u trz y m y w a ła się na w ysokim poziom ie. J e st rzeczą ch a ra k te ry sty c z n ą , że zaw artość m an gan u w II pokosie 1962 r. by ła p raw ie dwa raz y w iększa od z a w a r­ tości tego sk ład n ik a w I pokosie.

Z m iedzią było odw rotnie: w I pokosie było jej 3— 5 razy w ięcej niż w drugim . Je d y n ie na po letkach k o n tro ln y ch w II pokosie siano z a w iera­ ło ok. 8 mg Cu na 1 h a s.m.

Z in ny ch m ikro elem entów zaw artość cy nku i b o ru w obu pokosach była m niej w ięcej jednakow a. S k ładników ty ch było znacznie w ięcej w sianie z 1962 r. niż wT 1959 r., w ilości m olibdenu nato m iast n a stą p ił

nieznaczny u b y tek w II pokosie 1962 r. i jednocześnie spadek w sto sunk u do r. 1959. We w szystkich ty ch ko m bin acjach zaw artość m ik ro elem en ­ tów by ła n ajw yższa n a ty ch p oletkach, n a k tó ry c h b y ły one stosow ane jako naw ozy. D otyczy to i ko baltu , którego zaw artość w sianie I i II po­ kosu pod w pływ em naw ożenia w zrosła do sta n u w ym aganego w k arm ie zw ierząt [2, 6]. W arto podkreślić, że na pozostałych poletkach n ie zn a­ leziono k o b a ltu ani w glebie, ani w sianie.

N a podstaw ie przed staw io n y ch d anych m ożna p rzy jąć, że istn ieje bardzo ścisła zależność m iędzy ilością p rzy sw aja ln y c h form m ikroele­ m entów w glebie a zaw artością ich w sianie, podobnie jak to m a m iejsce p rzy fosforze i potasie. W sto su nk u do m iedzi, cynku, boru, m olibdenu i k o b altu k o relacja rozciąga się tak że i na glebę. J e d y n ie p rzy m angan ie nie zauw ażono tej zależności (tab. 12).

T a b e l a 12

Zawartość mikroelementów w. t o r f ie torfow iska "Biel" w 1962 r . Microelement con ten ts in peat of peatland "Biel" I 962

Wariant Zawartość w mg na 1 kg s.m . - Content mg/kg d.m.

Variant Zn Mn Cu В Mo Co _W 0 37,3 120,6 3 5 ,0 13,8 13,5 0,00 3 ,8 2 IP 3 3 ,9 114,9 2 7,0 10,9 11,5 0 ,0 0 4 ,7 7 KP Zn. 67,2 - - - - - -£Ił£n - 109,2 - - - - -KPCu - - 128,1 - - - -КРЗ - - - 2 1,8 - - -m o - - - - 69, Î - -IPCo - - - 3 ,1 -Obornik Farmyard manure 4 1 ,3 103,4 1 8,4 1 2 ,6 1 0,5 0 ,0 0 4 ,6 6

* ie la z o podane j e s t v % e .a . to r fu - Fe given in percent d.m.

B rak zw yżki m an g an u w p róbkach to rfu w 1962 r. m ógł być spow o­ d ow any dużym po b ran iem tego p ierw ia stk a przez ro ślin y I i II pokosu (tab. 11). Poza ty m n ależy zaznaczyć, że m an g an n ależy do m ik ro elem en ­ tów, w k tó ry c h k a tio n y n a jła tw ie j u leg a ją w ym ianie, zw łaszcza w śro ­ dow isku k w aśn y m [7, 9]. D latego to część m an g an u po zm eliorow aniu torfow isk a m ogła ulec w y p łu k a n iu przez opady lub przesu nąć się w niż­ sze w a rstw y to rfu bądź odpłynąć z w odam i g ru n tow ym i, do czego w 1962 r. w okresie I pokosu istn iały szczególnie sp rz y ja ją c e w aru n k i.

D Y S K U S JA

P rzepro w adzon e b ad an ia nad w y k o rzy stan iem azotu torfow iska w okresie czterolecia d o starczyły d anych pozw alających stw ierdzić, że u w a ln ia n ie się azotu z to rfu n a świeżo zm eliorow anych, a nie p rze o ra ­ nych torfow iskach przebiega in ten sy w n ie. Ilość uruchom ionego azotu m ineraln eg o p rzy n o rm aln y m odw odnieniu torfow iska do głębokości 40— 50 cm w pierw szych lata ch m oże p okryć p o trzeb y p ro d u k cji siana n a poziom ie 40—45 q z h a p rzy założeniu, że ro ślin y będą zao p atry w an e w potas i fosfor.

W m iarę u p ły w u czasu od chw ili odw odnienia to rf ulega stopniow em u rozkładow i, m asa su b sta n c ji organicznej gęstnieje, m ale ją n ato m iast jej w łaściw ości higrofilne. W skutek tego ogólna ilość azotu i fosforu się zw iększa w sto su nk u do okresu w yjściow ego, ta k jak to w idać w b a d a ­ niach zapasu azotu w 1962 i 1963 r.

T en n o rm a ln y przebieg procesów ro zk ład u to rfu może być p rze rw a n y lub częściowo zaham ow any przez w a ru n k i atm osferyczne lub w tó rn e za- b agnienie torfow iska.

Na poletkach k o n tro ln y ch n iem ały w pływ na m in eralizację to rfu w y ­ w a rła ostra i m roźna zim a 1962/63 r.

W N IO SK I

1. W w a ru n k a ch torfo w isk a „B iel” zapas ogólnego azotu i fosforu w 20-centym etrow ej w a rstw ie to rfu w ciągu czterolecia nie zm niejsza się w porów n aniu z z a re je stro w an y m stan em sp rzed okresu odw odnienia torfow iska.

2. Z m niejszen iu uległ ty lk o zapas potasu, którego ilość w 2 0 -cen ty ­ m etro w ej w ierzchniej w a rstw ie po 4 -letnim uży tk o w an iu kośnym łąki w ynosiła na poletkach nie naw ożonych ty m składnikiem około 2,3 q K 20 na h e k ta r. U bytek potasu w ciągu 4 la t w yniósł 3,2 q K 20 /h a , z czego tylk o 71,4 kg K 20 zostało odzyskane w sianie. Reszta, tj. ok. 250 kg K 20 została n ajp raw do po d o bniej w y m y ta w głębsze w a rstw y i odpłynęła ro ­ w am i m elio racy jn ym i.

3. Siano sp rz ą tan e z poletek k o n tro ln y c h poza w y raźn y m ubóstw em po tasu w yróżniało się najw yższą procentow ą zaw artością azotu i fosforu.

4. Ilość uruchom ionego azotu z to rfu w w a ru n k a ch torfow iska „B iel” pozw alała na w y pro duk o w an ie 40— 45 q siana z h e k ta ra .

5. Z astosow ane naw ożenie azotow e podniosło znacznie plon, lecz je d ­ nocześnie obniżyło stopień w y k o rzy stan ia azotu torfow iska podnosząc zarazem stopień w y k o rz y sta n ia potasu z naw ozów m in eraln y ch .

, składu botanicznego ru n i łąkow ej, od dostatecznego zao p atrzen ia roślin w potas i fosfor oraz od nasilen ia sam ego procesu ro zkładu to rfu .

7. Z astosow ane organiczne naw ożenie spow odow ało dużą inw azję ro ślin m otylkow ych i przyczyniło się do dużego w y k o rzy stan ia wody, nagrom adzonego w to rfie fosforu, a częściowo n aw et potasu.

8. N aw ożenie w ap nem nie w płynęło na zm niejszenie kw asow ości to r­ fu, n ato m iast w y w arło znaczny w pływ na w y k o rzy stan ie fosforu to rfo ­ w iska i w pew n ym stop n iu podniosło ogólny plon siana w trzecim i czw ar­ ty m ro k u dośw iadczenia w kom bin acji K PC a.

9. Z astosow ane m ikronaw ozy zw iększyły zaw artość m ikroelem entów w sianie i torfie, nie w p ły n ę ły n ato m iast isto tn ie na w iększe w y k o rz y sta ­ nie m akroskładników . N iek tó re z nich, jak np. m iedź, obniżyły n aw et w yko rzy stan ie składników pokarm o w y ch torfow iska.

L IT E R A T U R A

[1] A 11 p o r t N o e l L.: A n a liza k olorym etryczn a. PZW L, W arszaw a 1956, tłu ­ m aczen ie z a n g ielsk ieg o .

[2] A s m u s F.: Zur K u p fer- und K o b a ltv erso rg u n g ein ig er G rün lan d b öd en . R oczn. G lebozn., t. 1, 1961, s. 263.

[3] F a l k o w s k i M.: K ieru n k i badań łą k a rsk ich za gran icą w ś w ie tle o sta tn ich k o n g resó w łą k a rsk ich . R oczn. N auk R oln., t. 74-F -4, 1961, s. 764.

[4] G o ł u b T. F.: N iek o to ry je zak on om iern osti d in am ik i b io ch em iczesk ich s w o is tw to rfia n o b o ło tn y ch p o czw pri m elio ra cji. T rudy K o n fieren cji po m ie lio - racji o sw o je n iju b o ło tn y ch i zab ołoczen n ych poczw . W yd. A kad. B SSR , 1956, s. 345.

[5] L e e f e J. S.: T he u se of n itrogen ou s fe r tiliz e r in the p roduction of g r a ss­ lan d herbage. C anad. J. P la n t Sei., t. 38, 1958, s. 260.

[6] L i w s k i S.: M ik ro elem en ty — Mn, Fe, В, Cu, Со, Zn, Mo w ro ślin n o ści łą k o ­ w ej i b a g ien n ej. R oczn. N auk R oln., t. 7 5 -F -l, 1961, s. 7.

[7] M a k s i m ó w A.: M ik ro elem en ty i ich zn aczen ie w życiu organizm ów . PW RiL, W arszaw a 1954.

[8] M a k s i m ó w A. , L i w s k i S.: M ik ron aw ozy na gleb a ch torfo w y ch . Roczn. G lebozn., t. 2, 1952, s. 187.

[9] M a k s i m ó w A. , P a w l a k T.: S orpcja m an gan u w torfach. R oczn. N auk R oln., t. 59, 1952, s. 163.

[10] M o r a c z e w s k i R.: W p ły w n a w o żen ia i w a ru n k ó w ek o lo g iczn y ch na d y n a ­ m ik ę azo ta n ó w i am on iak u w torfie. R oczn. G lebozn., t. 15, z. 2, s. 441. [11] M o r a c z e w s k i R.: W p ły w n a w o żen ia i u ru ch am iającego się azotu to rfo ­

w isk a na sk ład flo r y sty c z n y i p lo n o w a n ie łą k i trw a łej. R oczn. G lebozn., t. 15, z. 2, s. 4'73.

[12] M o r a c z e w s k i R.: K ilk a u w a g o b ila n sie azotow ym gleb łą k o w y ch . P o ­ stęp y N au k R oln., nr 1, 1958, s. 97.

[13] M u s i e r o w i c z A.: A b so rp cy jn e w ła sn o śc i to rfó w (A dsorpcja k ation ów ). R oczn. N auk R oln. i L eśn., t. 29-3, 1933, s. 329.

[14] M u s i e r o w i c z A.: O stratach azotu przy rozk ład zie roślin m o ty lk o w y ch . R oczn. N auk R oln., t. 51, 1949, s. 298.

[15] M u s i e r o w i c z A.: G leb o zn a w stw o ogólne. PW RiL, W arszaw a 1956. [16] N i e w i a d o m s k i W.: W p ły w n a w o żen ia m in era ln eg o na g leb ę to rfo w ą

i jej p lo n o w a n ie. Roczn. N auk R oln., t. 52, 1949, s. 74.

[17] P i p e r C. S.: A n a liza g leb y i roślin. PW N, W arszaw a 1957, tłu m a czen ie z a n ­ g ielsk ieg o .

[18] R o b i n s o n W. G., E d g i g t o n G.: A v a ila b ility of so il m o ly b d en u m as sh ow n b y the m olyb d en u m co n ten t of m an y d ifferen t plan t. S o il Sei., t. 77, 1954, s. 236.

[19] Ś w i ę t o c h o w s k i В.: W y k o rzy sta n ie azotu przy ra cjo n a ln y m zagosp od a­ row an iu torfow isk a. Ł ąka i T orfow isk o, nr 1, 1934, z. 1, s. 8.

[20] Ś w i ę t o c h o w s k i B.: R oln icze u ż y tk o w a n ie to rfo w isk . Z eszy ty Probl. Post. N auk R oln., nr 15, 1959, s. 41.

[21] W a g n e r R. E.: L agu m e n itrogen v ersu s F ertilizer n itrogen in protein production of forage. A gron. J., t. 46, 1954, s. 233.

[22] W a l k e r T. W .: T h e accu m u la tio n of organic m a tter in grasslan d soils. M a­ te r ia ły z V I K on gresu G leb o zn a w có w w P aryżu, 1956, t. B -II-2 , 1957, s. 409.

р . М О Р А Ч Е В С К И ВЛ И Я Н И Е У Д О БРЕ Н И Я И УКОСНОГО П О Л Ь ЗО В А Н И Я ЛУГА Н А И С П О Л ЬЗО В А Н И Е А ЗО Т А Т О Р Ф Я Н И К А И Б А Л А Н С П И Т А Т Е Л Ь Н Ы Х ЭЛЕМ ЕНТОВ К а ф е д р а В е д е н и я Л у го в и П а с т б и щ В а р ш а в с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и Р е з ю м е Одним из вопросов о б су ж д а ем ы х в 4 -л ет н и х и ссл едов ан и ях (1960— 1963) на то р ф я н и к е „Б ель” бы ло уточ н ен и е в какой степени азот т ор ф я н и к а участвовал в у р о ж а е сена. И ссл едов али т а к ж е и сп ол ьзован и е д р у ги х питатель н ы х элем ентов и влияние м икроэлем ентов на и сп ол ьзован и е азота, ф о с ф о р а и калия и з удобр ен и й и из тор ф ян и к а. П олучен н ы е р езул ь таты п озволяю т установить, что в и сследуем ом т ор ф я н и к е общ ий зап ас азота и ф о с ф о р а в 20-см. вер хн ем слое т о р ф а за 4 -л е т ­ ний п ер и од не п он и зи л ся по сравн ении с сотоянием отмеченны м п ер ед о су щ е- нием торф ян и к а, т.е. от 1959 года. У м ен ьш ился только за п а с калия. Его к ол и ­ чество в 20-см слое т о р ф а п осле 4 лет пользован и я луга составляло на к онтроль­ ны х д ел я н к а х 2,3 К 20 на гектар. У бы ток к алия в теч ен и е 4 лет составил 3,2 К 20 /г а , и з чего только 71,4 кг с о д ер ж а л убранны й у р о ж а й . О стальное, т.е. около 250 кг К 20 было вымыто вглубь т о р ф а или уплы ло с водой мелиоративны м и каналам и. Сено уби раем ое с к онтрольн ы х д ел ян ок кром е отчетливого недостатк а калия отличалось самым вы соким со д ер ж а н и ем ф о с ф о р а и азота. К оли чество азота м ин ерали зовавш егося в т ор ф я н и к е „Б ел ь ” п озв ол ял о на продукци ю 49— 50 сенна с га однако при соответственном удобр ен и и калием . П ри м ененное азотн ое удобр ен и е зн ач и тельн о повы сило у р о ж а й зел ен о й массы но одноврем енно пон и зи ло степень и сп ол ьзован и я азота т ор ф ян и к а, повы ш ая

одноврем енно степень исп ол ьзован и я к алия из калийн ой соли и ф о с ф о р а тор­ ф ян и к а. И сп ользов ан и е азота т ор ф я н и к а зав исит в зн ач и тель н ой степени от бота­ нического состава растительного покрова луга, удовлетвори тельн ой обесп еч ен ­ ности растений калием и ф о сф о р о м и от интенсивности п роц есса м и н ерализации азота. В н есн и е органического удобр ен и я вы звало больш ое в то р ж ен и е бобовы х р а ­ стений и содействовало л уч ш ем у и спользован ию воды , накоп лен ного в т о р ф е ф о с ф о р а и частью д а ж е калия. К ал ьц ев ое удобр ен и е не повлияло на п о н и ж ен и е кислотности тор ф а, ок азал о однако зн ач и тельн ое влияние на и сп ол ьзован и е ф о с ф о р а тор ф я н и к а и на п о ­ в ы ш ен и е общ его у р о ж а я сена в третьем и четвертом году в еден и я опытов. П ри м енение м икроудобрени я зам етно повли яли на ув ел и ч ен и е м и к роэл ем ен ­ тов в сен е I и II ук оса, однако не повлияли сущ ественн ы м образом на у р о ж а й азота и и сп ол ьзован и е ф о с ф о р а и калия. Н ек оторы е из н и х (как нпр. медь) д а ж е п он и ж ал и и сп ол ьзован и е пи тательн ы х элем ентов тор ф я н и к а и удобрен и й . R. M O R A C Z E W S K I

EFFECT OF FER TILIZER TREATM EN T A N D PER M A N E N T C U TTIN G OF M EAD O W S ON THE U T IL IZ A T IO N OF PEA T N ITR O G EN A N D

THE N U T R IEN T B A LA N C E

D e p a r tm e n t o f M e a d o w s a n d P a s t u r e C u lt iv a tio n , A g r ic u ltu r a l U n iv e r s it y , W a r sa w

S u m m a r y

One of the o b je c tiv e s of fo u r -y e a r ex p erim en ts (I960— 1963) on th e p eatlan d „ B iel” w a s to stu d y the in flu e n c e of the p eat n itrogen on h ay crops.

E x a m in ed w ere also th e u tiliza tio n of other n u tritiv e com ponents and the e ffe c t of m icro elem en ts on the u p ta k e of n itrogen , phosp h oru s and p otassiu m from th e fe r tiliz e r s and th e p eat soil. T he research resu lts a llo w to state th at th e total n itrogen and phosp h oru s con ten ts of the 20-cm top la y er of th e p ea tla n d did not d im in ish during th e fo u r -y e a r period 1960— 1963, as com pared w ith the sta te noted prior to drain age of th e p eatlan d , i. e. th e year 1959. P o ta ssiu m a b u n d an ce did h o w ev er d ecrease. A fte r four yea rs of hay cu ttin g, the p o ta ssiu m con ten ts on the control p lots w e r e 2.3 q K 20 /h a , its d ecrease during 4 y ears am ou n tin g to 3.2 q K zO/ha, of w h ich o n ly 71.4 k g w e r e fou n d in the crops, w h ile the rem ain d er w a s eith er w a sh ed dow n into the p ea t so il or carried of by th e e fflu e n t o f th e drains. T he hay g ath ered from the control p lots w a s d istin ctly poor in p otassiu m , but had h ig h est phosp h oru s and n itrogen content.

T he n itrogen am ou n t m ob ilized on th e p eatlan d „ B ie l” a llo w ed to produce 40— 50 q h ay per ha, co n d itio n a l on a d eq u ate p otassiu m treatm en t. N itrogen trea tm en t cau sed a con sid erab le in crease in green m atter y ield , red u cin g con cu r­ ren tly th e u tiliza tio n of the p ea t n itrogen and raisin g the u tiliza tio n d egree of th e p otassiu m from th e p o ta ssiu m sa lt and of th e p eat nitrogen.

U p ta k e of th e p ea t n itro g en d ep en d s to a la rg e e x te n t from th e b o ta n ica l com p osition of the grass cover, a d eq u ate p la n t-su p p ly of p o ta ssiu m and p h osp h or­ us, and in te n sity of th e n itro g en -m o b ilizin g p rocess itself.

T h e a p p lication of organic fe r tiliz e r s brou gh t abouit an in v a sio n of p a p ilio n - aceae and con trib u ted to h ig h er u p tak e of w a ter and of th e p hosphorus a ccu m u l­ ated in the peat, p a rtly also of th e potassiu m .

L im in g did not reduce soil a cid ity bu t had a co n sid era b le e ffe c t on u p tak e of th e p eat phosp h oru s and on h ay crops in crea se in the third and fo u rth year of th e tests.

T h ese use of m icro fertilizers cau sed a con sid erab le in crea se of m icro elem en ts in the hay from th e fir st and second cut, b u t had no sig n ifica n t in flu e n c e on th e n itrogen crop and th e u p tak e of phosphorus and p otassiu m . Som e trace ele m e n ts (e.g. copper) had ev en ad v erse e ffe c t on n u trien t u p ta k e from th e p ea t and th e fertilizers.