Prace konserwatorskie - województwo łódzkie 1955-1965

Ciekliński, Zbigniew

Prace konserwatorskie

-województwo łódzkie 1955-1965

Ochrona Zabytków 19/4 (75), 58-71

Kronika

PRACE KONSERWATORSKIE— WOJEWÓDZTWO ŁÓDZKIE 1955-1965*

Ze w zględu na znaczną ilość — ocalałych podczas obu ostatnich w ojen — obiek­ tów zabytkowych dzielnica starom iejska Piotrkowa jest jednym z najbardziej in­ teresujących zespołów urbanistycznych w woj. łódzkim. W latach 1956—58 przepro­ w adzono konserw ację zabudowy R ynku Trybunalskiego finansow aną z 'kredytów DBOR-u, która objęła 18 kamienic. Projekt konserwacji i rekonstrukcji wykonał inż. arch. R. Gontarczyk (PKZ Warszawa). Prace objęły w ym ianę pokrycia dacho­ wego, stolarki drzwiowej i okiennej, uporządkowanie parterów, a przede w szystkim roboty elew acyjne z uwzględnieniem kolorowych tynków , co jednak z uwagi na n iew łaściw e barwniki nie dało w pełni zadowalających w yników . Ponadto w la­ tach 1960—66 Wydział Gospodarki K om unalnej i M ieszkaniowej PMRiN przepro­ w adził rem ont 38 obiektów zabytkow ych przy ulicach: Łaziennej, Farnej, R w ań- skiej, 'Sieradzkiej i in., co w ydatnie przyczyniło się do poprawy w yglądu śródmieścia.

* Por. „Ochrona Zabytków” II (1949), nr 3(7), s. 206—209; V (1952), nr 1(16),

5. 57—63; V III (1955), nr 4(31), s. 267—275.

Zespoły urbanistyczne

1. P iotrków T rybu n al­ ski. D. zam ek k ró le w ­ ski. Wid ok ogólny, stan z 1961 r. przed p r z y s tą ­ pieniem do prac rekon ­ stru kc yjn yc h (fot. Z. Ciekliński)

2. P io trk ó w Trybu n al­ ski. D. zam ek królewski. Vvidok ogólny, stan z 1965 r. po rekonstrukcji II piętra (fot. Z. Ciekliń­ ski) I

i

Z kredytów konserwatorskich przeprowadzono w okresie sprawozdawczym pra­ ce przy następujących obiektach:

D. z a m e k k r ó l e w s k i (oto. M u z e u m ) . W zniesiony w latach 1511— 19 przez Benedykta z Sandomierza, zniszczony w czasie w ojen szwedzkich w 1657 r., odbudowany został przez starostę M. Warszyckiego. W X IX w. przebudowany na cerkiew garnizonową, przy czym rozebrano II p. Po 1918 r. adaptowany na cele m uzealne. W czasie okupacji popadł w ruinę, w 1945 r. dokonano zabezpieczenia budynku, a następnie odbudowy pomieszczeń parteru i I p. i przystosowania ich do celów m uzealnych (il. 1). Autoram i projektu odbudowy zamku są inż. arch., inż. arch. W. Bald i E. Budlew ski, roboty przeprowadzają PKZ Łódź. Pierw sza faza ro­ bót objęła sale parteru i I p., gdzie wyburzono ścianki działowe z XVII w., w yk o­ nano stropy ogniotrw ałe oraz dekoracyjne drewniane, przeprowadzono roboty tyn ­ karskie i posadzkarskie, zrekonstruowano klatkę schodową oraz wym ieniono częś­ ciowo stolarkę drzwiową i okienną. W 1963 r. przystąpiono do rekonstrukcji II p. W pierwszym rzędzie w ykonano roboty m urarskie, stosując cegłę gotycką i kam ie- niarkę w narożach, następnie wykonano stropy i położono czterospadowy dach n a­ m iotow y, założono stolarkę i wykonano całość robót instalacyjnych <il. 2). Pozosta­ ją do w ykonania bogate obramowania okien II p. oraz zmontowanie w komnatach II p. dekoracyjnych stropów drewnianych i ułożenie posadzek. Rekonstrukcja II p. była oparta na dokładnej inw entaryzacji w ykonanej w 1867 r., przed jego rozebra­ niem, zaś rekonstrukcja kamieniarki drzwiowej i okiennej — na licznych fragm en­ tach dawnej, znajdowanej w sporej ilości w czasie prac badawczych w piwnicach i najbliższym otoczeniu zamku.

Z e s p ó ł s y n a g o g ( B i b l i o t e k a M i e j s к a). Zespół dwóch synagog (XVIII—X IX w.) został zdewastowany w czasie okupacji, a następnie nie użytko­ w any popadł w ruinę i był przeznaczony do wyburzenia. Z uwagi na w alory archi­ tektoniczne i historyczne zespołu Wydział Kultury PWRN przystąpił do odbudowy w 1963 r. z przeznaczeniem na pomieszczenie B iblioteki M iejskiej. Projekt odbudo­ w y i adaptacji w ykonał inż. arch. H. Jaw orow ski (PKZ Łódź), w ykonaw stw o prze­ prowadzają PKZ Warszawa. Dotychczas w ykonano roboty rozbiórkowe, m urarskie, ciesielskie i dekarskie, założono nową stolarkę drzwiową i okienną, położono p o­ sadzki, wykonano roboty elew acyjne i tynkarskie oraz całość prac instalacyjnych (il. 3). Zakończenie robót przew idziane jest na I k w artał 1967 r.

D. k l a s z t o r d o m i n i k a n e k (o b . i n t e r n a t s z k o l n y ) i f r a g ­ m e n t d. m u r ó w o b r o n n y c h . W latach 1959—60 przeprowadzono konser­ w ację zabudowań internatu przy ul. Stronczyńskiego, w których skład wchodzi d. budynek klasztoru (XVII w.) i znaczny odcinek d. m uru obronnego. W w yniku robót odsłonięto i uzupełniono kam ienno-ceglaną liców kę muru, który stanow i n aj­ lepiej zachowany relikt dawnych fortyfikacji m iejskich. Budynek poklasztom y po­ kryto now ym dachem ceramicznym i w ykonano roboty elew acyjne, rekonstruując zniszczone sterczyny obu szczytów.

„ D. r a t u s z m i e j s k i (XVII w.). Z okazji robót przeprowadzanych na Ryniku

3. Piotrków T rybu n al­ ski. Zespół synagog z XV III i X I X w. Widok ogólny, stan z 1966 r. po konserwacji (fot. Z. Cie­ kliński)

Trybunalskim odsłonięto fundam enty rozebranego d. ratusza w 1868 r., który byl zarazem siedzibą Trybunału Koronnego. Projekt w ykorzystania piw nic ratusza do ekspozycji m uzealnej został opracowany przez PKZ Łódź.

Ze środków w łasnych użytkow ników wykonano następujące roboty:

D. k o l e g i u m j e z u i c k i e (ob. L i c e u m i m. B o l e s ł a w a C h r o ­ b r e g o ) . W latach 1962—66 obiekt poddano gruntownym zabiegom konserw ator­ skim, przeprowadzając m. in. odwodnienie budynku oraz wykonując roboty elew a­ cyjne, dekarskie i częściową wymianę stolarki.

K o ś c i ó ł f a r n y p. w. św. J a k u b a (XIV w.). Wykonano dość skom pliko­ w ane zabiegi przy w ieży, która już od pół w iek u w ykazyw ała niebezpieczne zaryso­ wania. N astępnie w ym ieniono w iązanie i pokrycie hełmu wieży. Zrekonstruowano sterczyny gotyckie szczytu. Ponadto w ym ieniono pokrycie hełm ów obu kaplic, da­ jąc w m iejsce blachy żelaznej blachę cynkową pomiedziowaną.

K o ś c i ó ł j e z u i t ó w p. w. ś w . F r a n c i s z k a K s a w e r e g o (XVIII w.). W latach 1962—64 przeprowadzono kapitalny remont kościoła, obejmu­ jący m. in. w ym ianę pokrycia hełm ów oraz częściową w ym ianę pokrycia dachowe­ go. Ponadto w ykonano roboty elew acyjne i stolarskie. W latach 1952—56 w ykon a­ no odczyszczenie i konserwację późnobarokowej polichrom ii m alarskiej Andrzeja Ahorna z XVIII w. oraz bogatych dekoracji stiukow ych wnętrza.

Najcenniejsze zabytki zespołu urbanistycznego Łowicza grupują się wokół R yn- Łowicz miasto

ku Kolegiackiego. Z uwagi na znaczne zniszczenia wojenne i znaczenie m iasta pod w zględem turystycznym przystąpiono już w pierwszym roku po w yzw oleniu do prac zabezpieczających, co było tym bardziej palące, że zniszczeniu uległy najcen­ niejsze zabytki.

Z kredytów konserwatorskich wykonano następujące prace:

G m a c h p o m i s j o n a r s k i z d. k a p l i c ą (ob. M u z e u m N a r ó d o- w e). Rozpoczętą w 1947 r. odbudowę m onum entalnego zespołu (XVII w.) zakończo­ no w 1957 r. oprócz nieodbudowanego dotychczas skrzydła płn. od ul. Tkaczew. W latach 1957—58 przeprowadzono prace konserwatorskie przy polichromii M. A. Palloniego i bogaitym w ystroju isitiukcwym kaplicy, co pozw oliło oddać ją do użyt­ ku Muzeum, które tu urządziło dział, poświęcony sztuce baroku.

D. k o ś c i ó ł i k l a s z t o r D o m i n i k a n ó w ( ob. T e c h n i k u m E l e k t r . - M e c h . ) . Rozpoczęte w 1952 r. prace nad odbudową i rekonstrukcją barokowego zespołu (poł. XVII w.) kontynuowano w latach 1957—59, w ykonując roboty tynkarskie i elew acyjne, częściową wym ianę stolarki oraz roboty insta­ lacyjne.

K o ś c i ó ł p i j a r ó w p. w. P. M a r i i (XVII w.). Zdewastowany na sku­ tek braku w łaściw ego dozoru. Dopiero przejęcie budynku przez dawnych gospoda­ rzy um ożliwiło przystąpienie do robót konserwatorskich, a przede w szystkim re­ m ontu w iązania i całkowitej w ym iany pokrycia dachowego. Następnie wykonano roboty elew acyjne, tynkarskie i posadzkarskie oraz instalacyjne.

K o ś c i ó ł i k l a s z t o r b e r n a r d y n e k (T. Poncini, XVII w.). K api­ talny remont przeprowadzono w latach 1960—62. Roboty objęły prace murarskie, ciesielskie i stolarskie, a przede wszystkim w ym ianę pokrycia dachowego nad k oś­ ciołem i budynkiem klasztornym. Ponadto z uwagi na podmokły teren przeprowa­ dzono odwodnienie budynku.

4. Łowicz. Tzw. wieża Klickiego. Widok ogólny, stan z 1962 r. po konser­ w a c ji (fot. H. Pracuta)

Wieluń miasto

R o m a n t y c z n a b a s z t a (pocz. X IX w.). Zbudowana w latach 1822—25 z ini­ cjatyw y gen. Klickiego z m ateriałów pochodzących przeważnie z rozbiórki d. zamku prym asowskiego, jako fragm ent niezrealizowanych zamierzeń na większą skalę. Poniew aż baszta znajdowała się w bardzo złym stanie, bliskim zawalenia się, Woj. Konserwator Zabytków przeprowadził w 1963 r. jej odbudowę z przeznaczeniem na pom ieszczenie stanicy ZHP. Projekt odbudowy opracował inż. arch. J. Bucki. Ro­ boty wykonało MPRB w Łowiczu (il. 4).

Ze środków w łasnych użytkow ników wykonano następujące roboty:

Z a b y t k o w e b u d y n k i m i e s z k a l n e . W latach 1960—65 przeprowadzo­ no remont 32 zabytkowych budynków mieszkalnych, co wpłynęło dodatnio na w y­ gląd dzielnicy starom iejskiej. W w iększości rem onty były finansowane z kredytów Wydziału Gospodarki K om unalnej i Mieszkaniowej. W wypadkach obiektów o w y ­ jątkowej w artości zabytkowej Wydział K ultury FWRN bądź dofinansował ргасэ. bądź też pokrywał w całości koszty konserwacji, jak to m iało m iejsce przy re­ montach budynków przy ul. Bieruta 42, Rynek K ilińskiego 33 i 36 oraz kilku innych. K o ś c i ó ł k o l e g i a c k i (XVI w.). W latach 1960—63 wykonano roboty po- sadzkarskie i elew acyjne oraz wymianę stolarki okiennej. Ponadto z uwagi na du­ że zaw ilgocenie w nętrza założono centralne ogrzewanie.

K o ś c i ó ł p. w. ś w. L e o n a r d a (XVII w.). Wg tradycji najstarszy kościół Łowicza, w obecnej postaci pochodzi z lat 1618—26, zbudowany z inicjatyw y K. Ce- browskiego. W 1939 r. częściowo zniszczony, został odbudowany w latach 1964—65. Prace konserw atorskie objęły w ym ianę w iązania dachowego i położenie nowego pokrycia ceramicznego, w ym ianę stolarki drzwiowej i okiennej, roboty elew acyj­ ne oraz odczyszczenie i uzupełnienie w ystroju stiukowego na sklepieniu.

K o ś c i ó ł e w a n g e l i c k i (XIX w.). W zniesiony w latach 1838—39 w stylu klasycystycznym , częściowo zniszczony w czasie działań w ojennych, w następnych latach uległ dewastacji. Przeprowadzony w latach 1964—65 remont objął roboty ciesielskie, elew acyjne, stolarkę oraz w ym ianę pokrycia dachowego.

Jeden z najstarszych grodów w ojew ództw a został wyjątkowo ciężko dotknięty w czasie działań w ojennych w 1939 r., które obróciły w ruinę całą niemal dzielnicę starom iejską. Wiele cennych zabytków zostało następnie w ramach zbrodniczej działalności okupanta całkowicie rozebranych, jak np. kościół kolegiacki. Pomimo tych zniszczeń zachowało się na terenie m iasta sporo obiektów dużej wartości, choć często nieum iejętnie przebudowanych, a przede wszystkim spore relikty daw ­ nych obwarowań m iejskich, łącznie z basztami i Bramą Krakowską, która niestety uległa częściowem u zawaleniu w 1965 r. w czasie przeprowadzania prac zabezpie­ czających. Chcąc jednk ocalić zachowane relikty dawnych m urów i wkom ponować w powstającą nową zabudowę śródmieścia, Woj. Konserwator Zabytków zlecił PKZ Łódź przygotowanie projektu koncepcyjnego zagospodarowania dzielnicy sta­ rom iejskiej. Projekt opracoiwany przez inż. arch. H. Jaworowskiego, został ostatnio zatwierdzony przez Woj. Pracownię Urbanistyczną. Dzięki temu W ieluń pierwszy ze w szystkich m iast w ojew ództw a uzyskał podstawę do w łaściw ej zabudowy Sta­ rego Miasta przy utrzym aniu zachowanego dziedzictwa zabytkowego. Z w ażniej­ szych robót na terenie dzielnicy starom iejskiej zasługują na uwagę następujące:

M u r y m i e j s k i e (XIV w.). Zbudowane z kamienia polnego, zachowały się na dłuższych odcinkach w płn.-w sch. oraz płd. części miasta. W latach 1952—56 przeprowadzono zabezpieczenie partii m urów od ul. Podwale, zaś w 1965 r. zabez­ pieczono i częściowo zrekonstruowano tzw. basztę „Swaw ola”. W 1966 r. zrekon­ struowano partię m urów przy d. klasztorze bernardynek w związku z jego od­ budową.

D. r a t u s z (ob. P r e z y d i u m MRN). Fóźnoklasycystyczny, wzniesiony w 1842 r., przy czym w ykorzystano d. bramę m iejską, którą potraktowano jako w ie­ żę zegarową, Remont budynku objął roboty ciesielskie i dekarskie oraz ele­ w acyjne.

D. k l a s z t o r b e r n a r d y n e k (XVII w.). Zbudowany w latach 1612— 15 z fundacji A. Koniecpolskiej. Po przeniesieniu konwentu do d. klasztoru paulinów, k ościół został oddany w użytkow anie Gminie Ewang.-Augsb., natom iast budynek klasztorny został w X IX w. przebudowany na stolarnię, co w dużej mierze pozba­ w iło go bogatego w ystroju architektonicznego. Z uwagi jednak na w alory urbani­ styczne oraz m ożliwość zaadaptowania na cele m uzealne, Wydział K ultury PWRN przystąpił w 1965 r. do odbudowy budynku w g projektu opracowanego przez inż. arch. H. Jaw orow skiego (PKZ Łódź). Przeprowadzone dotychczas roboty objęły

praoe rozbiórkow e i murarskie, częściową rekonstrukcję sklepień, założenie stro­ pów, rekonstrukcję szczytów oraz położenie dachu. Ponadto w ykorzystując zacho­ w ane relik ty d. m uru obronnego zbudowano od strony ogrodu now ocześnie za­ komponowaną salę odczytową i ozyteilnię. Zakończenie robót i oddanie budynku do użytkowania przewidziane jest na 1968 r.

K o ś c i ó ł p. w. B o ż e g o C i a ł a ( p o a u g u s t i a ń s k i ) . Najstarszy obiekt sakralny m iasta (XIV w.) ulegał w ielokrotnym pożarom i odbudowom. Zwłaszcza ostatnia odbudowa przeprowadzona z końcem X IX w., pozbawiła budynek pier­ wotnej strzelistości i dekoracyjności, a niskie dachy kryte blachą oszpeciły w du­ żej mierze gotycką bryłę kościoła (il. δ). D zięki inicjatyw ie i energii poprzedniego proboszcza ks. Próchnickiego przystąpiono do prac rekonstrukcyjnych w g projektu opracowanego przez inż. arch. St. Jańca, a opartego na rysunkach i pomiarach Stronczyńskiego. Prace rekonstrukcyjne objęły w pierwszym rzędzie przywrócenie pierwotnej form y dachu, postaw ienie m urowanej w ieżyczki sygnaturowej, w ym u­ rowanie szczytu na fasadzie i odsłonięcie pierwotnego w ykroju okien, przy czym znaleziono spore fragm enty laskowań kamiennych. Od strony dziedzińca zrekon­ struowano dwie skarpy, usunięte w czasie przebudowy w X IX w. Na koniec prze­ prowadzono roboty elew acyjne i tynkarskie, dzięki którym budowla odzyskała w dużej m ierze pierwotny charakter, a w ysoka bryła dachu podkreśliła w agę obiek­ tu i w zbogaciła sylw etę m iasta .(il. 6).

K o ś c i ó ł p o c m e n t a r n y p. w. ś w . B a r b a r y (XVI i X IX w.). Kościół składa isię z drewnianego prezbiterium o konstrukcji zrębowej i pochodzącej z ub. stulecia m urowanej nawy. Poniew aż k ościół stracił dawne przeznaczenie na sku­ tek likw idacji cmentarza, a ponadto w czasie okupacji służył jako m agazyn, uległ na skutek tego dużej dewastacji. W 1962 r. przeprowadzono remont kościoła, p o­ kryw ając go nowym gontem i w ym ieniając częściowo stolarkę. Ponadto w ykona­ no prace elew acyjne, tynkarskie i konstrukcyjne.

B y k i ( p o w . P i o t r k ó w ) . Zamek renesansow y z pocz. XVII w. Okazała r e ­ zydencja rodu Jaxa — Bykow skich popadła w bież. stuleciu w ruinę, a proces de­ w astacji przyspieszyła ostatnia wojna, tak że obiekt z uwagi na stan daleko p o s u ­ niętego zniszczenia m iał być rozebrany <il. 7). Jednak w alory architektoniczne i h i­ storyczne budynku były zbyt w ielkie, by dopuścić do jego likw idacji i w 1966 r. Urząd K onserw atorski przystąpił do zabezpieczenia obiektu, a po uregulowaniu tytułu w łasn ości przystąpiono do odbudowy z przeznaczeniem w m yśl intencji ofia­ rodawcy na pom ieszczenie szkoły rolniczej. Projekt odbudowy i adaptacji opraco­ w a li inż. arch. E. B u dlew sk i i inż. arch. H. Jaw orow ski (PKZ Łódź), w ykonaw stw o powierzono iPKZ Warszawa. Odbudowa zamku z uwagi na stopień zniszczenia prze­ ciągnęła się do 1964 r. i była finansow ana z kredytów konserw atorskich oraz W y­ działu O św iaty Rolnej .PWRN w Łodzi jako przyszłego użytkownika obiektu. Za­ kres robót obejm ował roboty m urarskie i konstrukcyjne, ułożenie stropów ognio­ trw ałych i dekoracyjnych drewnianych, rekonstrukcję części pozostających w ru

i-5. Wieluń. Kościół Boże­

go Ciała. Widok ogólny, stan z 1957 r. przed p r z y ­ stąpieniem do prac r e ­ konstrukcyjnych (fot. Z. Ciekliński)

6. Wieluń. Kościół Boże­ go Ciała. Widok ogólny, stan z 1964 r. po ukoń­ czeniu prac rekonstruk­ cyjnych (fot. Z. Ciekliń­ ski)

Zabytki nieruchome

7. B y k i (pow. P iotrków ). Z am ek. W id o k ogólny, sta n z 1957 r. p rzed roz­ poczęciem prac ko n se r­ w a to rsk ic h (fot. Z. C ie­ k liń sk i) 8. B y k i (pow. P iotrków ). Z a m e k. W id o k ogólny, stan z 1963 r. po u k o ń ­ czeniu prac ko n se rw a ­ to rskich (fot. Z. C ie k liń ­ ski)

9. C horzenice (pow. Pa­ jęczno). D. d w ór, n. la­ m us. W id o k ogólny, stan z 1960 r. p rzed re k o n ­ str u k c ją (fot. Z. C ie k liń ­ ski)

10. C horzenice (pow. P a ­ jęczno). D. dw ór, n. la­ m us. W id o k ogólny, stan z 1964 r. po u ko ń c ze n iu re k o n s tr u k c ji (fot. Z. C ie k liń sk i)

10

nie, położenie dachu ceramicznego, całkowitą w ym ianę stolarki oraz roboty tyn­ karskie i elewacyjne. Również poddano zabiegom konserw atorskim trzy oryginalne portale, stanowiące najcenniejszy elem ent dekoracyjny budynku (il. 8).

C h o r z e n i c e (p o w . P a j ę c z n o ) . D. dwór z XVI w., przebudow any z koń­ cem XVIII w. n a lamus, pozostawał od 1950 r. w stanie częściowej ruiny, częścio­ wo użytkowany był jako obora (il. 9). Z uwagi jednak na walory architektoniczne budynku, a przede wszystkim na zachowany w ystrój sztukateryjny n a sklepieniach p arteru, postanowiono przystąpić do odbudowy budynku z przeznaczeniem go na cele ośw iatow o-kulturalne. Roboty zostały rozpoczęte w 1962 r. wg p ro jek tu opra­ cowanego przez inż. arch. H. Jaworowskiego, wykonawstwo było realizowane przez PKZ Warszawa. Obejmowały one m. in. prace rozbiórkowe i m urarskie, założenie stropów, stolarkę drzwiową i okienną, roboty ciesielskie, rekonstrukcję szczytów i położenie pokrycia ceramicznego (il. 10). Ponadto przeprowadzono w e w nętrzu roboty tynkarskie, posadzkarskie i konserwację w ystroju stiukowego. Zakończenie robót i oddanie budynku do użytku nastąpiło w ,1964 r.

11. D ziałoszyn (pow. P a­ jęczno). Pałac. W idok ogólny, sta n z 1956 r. p rze d p rzy stą p ie n ie m do o d b u d o w y (fot. Z. Cie­ k liń s k i)

12. D ziałoszyn (pow. P a­ jęczno). Pałac. W iaok ogólny, sta n z 1961 r. po u k o ń c ze n iu o d budow y (fot. Z. C iek liń sk i) u

D z i a ł o s z y n ( p o w. P a j ę c z n o ) . Fóźnorenesansowy pałac o charakterze obronnym z I poł. XYII w., przebudowany w XVIII w., pozostawał od 1914 r. w sta­ nie ruiny (il. 11). Z uwagi na walory krajobrazowe, architektoniczne oraz renesan­ sową dekorację sgraffitową, przystąpiono w 1957 r. do odbudowy budynku na uży­ tek Łódzkiego Przedsiębiorstwa Robót Instalacyjnych, które zgłosiło gotowość po­ krycia części kosztów remontu. Odbudowę przeprowadziły PKZ Warszawa w g pro­ jektu opracowanego przez inż. arch. E. Budlewskiego. Wykonano m. in. założenie stropów i roboty m urarskie, elew acyjne, tynkarskie, ciesielskie i dekarskie oraz odczyszczenie dekoracji stiukowej. Ponadto ekipa pracowników Pracow ni Malar­ stw a FtKZ Warszawa pod kierunkiem mgr Prosnakowej wykonała konserwację i częściową rekonstrukcję dekoracji sgraffitowej. Zakończenie robót i oddanie bu­ dynku do użytku nastąpiło w 1962 r. (il. 12).

D o m a n i e w i c e ( p o w. Ł o w i c z ) . K aplica Celestów, barokowa (1631—33), o eliptycznej kopule i bogatym w ystroju wnętrza, jak m. in. organ m uzyczny w kształcie orła z rozpostartymi skrzydłami. W latach 1961—62 przeprowadziły PKZ Warszawa kapitalny remont budowli, w ykonując m. in. w ym ianę pokrycia da­ chowego, odczyszczenie kam ieniarki i roboty elew acyjne. Ponadto kons. K. Dą­ brow ski przeprowadził konserwację ołtarzy i polichromii m alarskiej, a PKZ War­ szawa 'konserwację prospektu organowego (dl. 23).

G o r z ę d ó w ( p o w. P i o t r k ó w ) . Lamus, m urowany, barokowy z II poł. XVII w . C iekaw y przykład budownictwa w iejskiego pozostawał w stanie daleko posuniętej dewastacji. Wydział K ultury PWRN w Łodzi przeprowadził odbudowę obiektu z przeznaczeniem na św ietlicę gromadzką. Projekt adaptacji sporządziły PKZ Łódź, a w ykonaw stw o robót powierzono PKZ Warszawa. Roboty objęły m. in. przem urowanie szczytu, całkowitą wym ianę pokrycia i wiązania dachowego, częś­ ciową w ym ianę stolarki, roboty tynkarskie i elew acyjne. Zakończenie robót i od­ danie do użytkowania przewidziano na 1Θ6 6 r.

J a s i o η n a ( p o w. S i e r a d z ) . Dwór, m urowany z 1752 r., przebudowany w stylu neogotyckim ok. 1860 r. Budynek m ieszczący od 1945 r. szkołę podstawową w ym agał gruntownego remontu i przywrócenia pierwotnego kształtu przez usu­ nięcie naleciałości X IX -w iecznych. Wykonano roboty rozbiórkowe, murarskie, cie­ sielsk ie, wym ianę pokrycia dachowego na budynku i kopułkach alkierzy, częściową w ym ianę stolarki oraz roboty elew acyjne i tynkarskie. Roboty przeprowadziły w latach 1962—66 PKZ Łódz z kredytów Wydziału Oświaty PFRiN w Sieradzu : Woj. K onserwatora Zabytków.

K r o ś n i e w i c e (pow. K u t n o ) . D. zajazd z w ozownią, pocz. X IX w. Cha­ rakterystyczny przykład d. stacji pocztowej na trakcie W arszawa—Poznań, składa­ jącej się z piętrowego budynku m ieszkalnego i w ozow ni założonej na rzucie w ydłu­ żonego prostokąta. Duży stopień zniszczenia, zwłaszcza wozowni, skłonił Wydział K ultury do przeprowadzenia kapitalnego remontu, który w ykonano w latach 1961— 63, po czym w w ozow ni znalazła pomieszczenie Biblioteka Miejska, Ognisko M uzyczne i świetlica.

Ł ę c z y c a . D. zamek (ob. Muzeum), murowany, w zniesiony przez Kazimierza W ielkiego w XIV w., rozbudowany przez starostę łęczyckiego J. Szczawińskiego w poł. XVII w. W 1834 r. rozebrano częściowo m ury i górną kondygnację wieży (ił. 14). W latach późniejszych, n iew łaściw ie użytkowany, ulegał dewastacji. W 1948 r. po częściowej adaptacji w nętrz przeznaczony na Muzeum Regionalne. W 1964 r. przystąpiono do prac rekonstrukcyjnych wg projektu opracowanego przez inż. arch. H. Jaworowskiego. Do 1966 r. dokonano rekonstrukcji górnej, ośmiobocz- nej partii w ieży i murów obronnych oraz odbudowano dolną kondygnację części bramnej tzw. „Domu N ow ego” (dl. 15). Zakończenie robót i oddanie do użytku „Do­ mu N ow ego” przewidziane jest na 1968 r.

O p o r ó w (p o w . K u t n o ) . Zamek, zbudowany w latach 1434—49 przez Wł Oporowskiego, częściowo przebudowany i rozbudowany w poł. X IX w. w stylu neo­ gotyckim , mimo upływu pięciu w ieków zachował charakter m ieszkalny. W 1947 r. po przeprowadzeniu prac rem ontowych urządzono w zamku Muzeum (ił. 16). B u dy­ nek po upływ ie dwudziestu lat w ym agał kapitalnego remontu i szeroko zakrojo­ nych prac konserwatorskich, które przywróciłyby pierwotną bryłę. Projekt odbudo­ w y opracował inż. arch. W. Bald (PKZ Łódź), prace konserwatorskie przeprowadzi­ ły zaś 'PKZ Warszawa. W latach 1962—65 wyburzono tzw. garderobę i zrekonstruo­ wano partię murów pomiędzy zamkiem a basztą oraz odsłonięto otynkowane dotych­ czas partie m urów baszty i w ieży, ozdobione kamieniarką i ornamentami z zendrów- ki. Po usunięciu X IX -w iecznych sufitów w salach I p. odsłonięto polichromowane stropy m odrzewiowe z XVII w. (il. 17). Ponadto przywrócono pierwotne kształty dachu oraz hełm ów wieży i baszty oraz przeprowadzono roboty elew acyjne,

uzu-13. Domaniewice (pow. Łowicz). Kaplica Cele­ stów. Widok w n ętrza z p rospektem organowym w kształcie orla. Stan przed konserw acją (fot. IS PAN)

14. Łęczyca. Pozostałości d. zamku. Widok ogól­ ny, stan przed przystąpieniem do rekonstrukcji (fot. Z. Ciekliński)

15. Łęczyca. Wieża d. zamku. Widok ogólny, stan z 1966 r. po re konstrukcji (fot. Z. Ciekliński)

14 15

pełniając brakujące w zgl. zniszczone partie liców ki {il. 18). W końcu odsłonięto i uzupełniono pierwotny bruk dziedzińca zamkowego.

P a b i a n i c e . D. zamek (ob. Muzeum), w zniesiony w latach 1565—71 przez W. Lorka, renesansow y o bogaito rozczłonkowanej attyce. Pom imo że budynek był stale użytkowany i n ie uległ zdewastow aniu w okresie okupacji, ogólny stan zacho­ wania w ym agał niezwłocznego podjęcia zabiegów konserwatorskich. Roboty, p rze­ prowadzane w latach 1964—66 przez iPfKZ Warszawa, objęły odsłonięcie i uzupełnie­ nie kamieniarki, wym ianę pokrycia dachowego, roboty elew acyjne i częściową w y ­ mianę stolarki.

P a b i a n i c e . K ościół p. w. św. Mateusza, m urowany, trójnawow y o układzie bazylikowym , w zniesiony w latach 1583—88, w stylu Odrodzenia przez Ambrożego Włocha. W latach 1962—65 ze środków użytkownika przeprowadzono kapitalny r e ­ mont budynku i konserwację wystroju. Wykonano m. in. częściową w ym ianę liców ­ ki, rekonstrukcję hełmu wieży, w ym ianę pokrycia dachowego, odczyszczenie i uzu­ pełnienie kam ieniarki oraz roboty tynkarskie w e wnętrzu.

R a w a M a z o w i e c k a . Wieża zamkowa (XIV w.). Z d. założenia obronnego ks. m azow ieckich zachowała się jedynie w ieża zamkowa w stanie ruiny oraz relikty

16. Oporów (pow. Kutno). Zamek. Widok 17· Oporów (pow. Kutno). Zamek. O d-od pn.-wsch., stan przed rozpoczęciem prac słonięty podczas prac kon serw atorskich konserw atorskich (fot. Z. Ciekliński) strop polichromowany z X V II w. w komnacie I piętra (fot. Z. Ciekliński)

18, O p o r ó w ( p o w . K u t n o ) . Z a m e k . W i d o k o d p n . - w s c h . , s t a n z 1963 r. p o d c z a s p r a c k o n s e r w a t o r s k i c h (fot. Z. C i e k l i ń s k i )

m urów i baszt obronnych (ii. 19). Ponieważ istniały zakusy, by wieżę rozebrać, a uzyskany m ateriał użyć n a budowę Powiatowego Domu K ultury (!), ZMiOZ przy­ spieszył odbudowę tego cennego przykładu średniowiecznego budownictwa obronne­ go z przeznaczeniem na cele muzealne. P ro jek t odbudowy i adaptacji opracował inż. arch. W. Bald, a roboty przeprow adzane były w latach 1954—59 przez FKZ W arsza­ wa. Wykonano m. in. roboty elewacyjne, w ym ieniając znaczne partie zniszczonej licówki, uzupełniono koronę m urów , zrekonstruowano w nętrze przez odtworzenie wzgl. uzupełnienie sklepień, wprowadzono klatkę schodową, a samą wieżę nakryto stożkowatym hełmem. D la podkreślenia roli wieży w pierw otnym układzie zam­ kowym zrekonstruow ano przyległe fragm enty d. m urów (il. 20). W latach 1965—66 przeprowadzono badania archeologiczne na terenie dziedzińca zamkowego; zabezpie­ czenie i częściowa rekonstrukcja m urów obronnych przewidziane są na 1967 r.

S i l n i c z k a (p o w. . R a d o m s k o ) . D. kaplica ariańska, m urow ana na rzucie prostokąta (XVII w.), zamieniona później na kaplicę, ulegała postępującej dew asta­ cji. W latach 1963—65 PK Z Łódź przeprowadziły odbudowę i adaptację obiektu w związku z przekazaniem go na cele kulturalno-ośw iatow e. Wykonano m. in. w y­ m ianę w iązania i pokrycia dachowego, roboty tynkarskie i elewacyjne oraz założono nową stolarkę.

S k i e r n i e w i c e . D. pałac prymasowski (ob. In sty tu t W arzywnictwa), wznie­ siony przez abpa W. Baranowskiego w XVII w., rozbudowany w latach 1780—81 wg p rojektu E. Schroegera, a następnie przebudow any w II poł. XIX w. z pozbawieniem większości cech stylowych. Z inicjatyw y użytkownika PK Z Łódź opracowały pro­ je k t rekonstrukcji pałacu z przywróceniem mu cech architektury klasycystycznej. Pozostaw iając na razie nierozstrzygniętą kwestię rekonstrukcji dawnej form y dachu, wykonano całość robót elewacyjnych, usuw ając m. in. podjazd na fasadzie

fronto-19. R a w a M a z o w i e c k a . W i e ż a d. z a m k u . W i d o k o g ó l n y , s t a n z 1956 r. p r z e d r e k o n s t r u k c j ą 20. R a w a M a z o w i e c k a , W i e ż a d. z a m k u . W i d o k o g ó l n y , s t a n z 1961 r. p o u k o ń c z e n i u p r a c r e k o n ­ s t r u k c y j n y c h i o d t w o r z e ­ n i u f r a g m e n t u p r z y l e ­ g ł y c h m u r ó w (fo t. Z. C i e k l i ń s k i )

21. Uniejów (pow. Poddębice). D. zam ek biskupi. W i­ dok ogólny, stan z 1956 r. prze d restauracją (fot. Z. Ciekliński)

22. Uniejów (pow. FOddębice). D. za m e k biskupi. W i­ dok ogólny, stan z 1962 r. podczas restauracji (fot. H. Pracuta)

w ej, pochodzący z czasów carskich. W dalszym etapie robót przeprowadzono rem ont d. kaplicy, przywracając hełm w g projektu Schroegera. ponadto w łożono w ie le w y ­ siłku i nakładów finansow ych w przywrócenie w nętrzu jego pierwotnego charakte­ ru pałacowego. Roboty przeprowadzono ze środków w łasnych użytkownika, poza re­ konstrukcją hełm u kaplicy, która została sfinansowana przez M inisterstw o K ultury i /Sztuki.

T r z e p n i c a ( p o w . P i o t r k ó w ) . Dwór, m urowany na rzucie prostokąta, k la- sycystyczny z I poł. X IX w. W latach 1962—63 przeprowadzono kapitalny rem ont budynku, finansow any częściowo przez Wydział K ultury PWRN w Łodzi, częściowo zaś przez W ydział O św iaty FPRN w Piotrkowie. W ymieniono pokrycie dachowe, wyrem ontowano i wmocniono w iązanie oraz wykonano roboty elew acyjne. Na osob­ ną uwagę zasługują prace konserwatorskie przy interesującym w ystroju stiukowym , w e w nętrzu budynku, przeprowadzone przez konserwatora S. Kiliszka.

U n i e j ó w (p o w . P o d d ę b i c e ) . Zamek gotycki z XIV i X VII w . (ob. ośro­ dek szkoleniow o-w czasow y ZM;S). Zbudowany w latach 1342—48 przez abpa J. S kot­ nickiego, rozbudowany w XVI i przebudowany w XVII w . przez prym asów Łu­ bieńskiego i Wężyka przeszedł w stanie najw iększej dewastacji (il. 21) w 1956 r. do woj. łódzkiego wraz z częścią pow. tureckiego. Z uwagi na katastrofalny stan bu­ dynku przystąpiono natychm iast do prac zabezpieczających oraz zlecono PKZ Poznań opracowanie kom pleksow ej dokumentacji odbudowy i adaptacji na pom ieszczenie składnicy Archiwum W ojewódzkiego. Projekt opracowali inż. arch. inż. arch. H ali­ na i Zdzisław Ziętkiewiczow ie. Już w trakcie daleko posuniętych robót nastąpiła zmiana użytkownika, ponieważ obiekt został przez PWRN w Łodzi przekazany ZMS na pom ieszczenie letniego ośrodka w czasow o-szkoleniow ego. Przeprowadzane od 1957 r. prace konserwatorskie m iały na celu usunięcie elem entów przebudowy z poł. ub. stulecia, które w dużej m ierze zatarły gotycko-renesansow y charakter budowli. Dzięki w nikliw ym badaniom, przeprowadzonym przez projektantów, odsłonięto do­ brze zachowany gotycki w ątek m urów zarówno zewnątrz jak i w ew nątrz, który po konserw acji pozostawiono w stanie surowym i(il. 22). Ponadto starano się wydobyć zachowany w dużych fragm entach system ganków obronnych, które w praw dzie zo­ stały obudowane w czasie przebudowy w XVII w., ale bez trudności m ożna je było zrekonstruować. Z zasadniczych robót w ym ienić należy w pierwszym rzędzie poło­ żenie stropów ogniotrwałych, pozostaw ienie krytego dachówką dachu o pierwotnym spadzie, w ym ianę stolarki, roboty elew acyjne, tynkarskie oraz posadzkarskie. Od strony dziedzińca wprowadzono przeszklony krużganek kom unikacyjny o konstruk­ cji żelbetow ej, utrzymany w charakterze budownictwa współczesnego. Wieża otrzy­ m ała krenelaż i stożkowaty hełm w m iejsce dawnego zwieńczenia drewnianego, po­ chodzącego z czasu ostatniej przebudowy, oraz schody um ożliwiające w ejście z kruż­ ganka. Mury obronne zostały naprawione i częściowo nadm urowane z zachowa­ niem jednak charakteru ruin. Przeprowadzono również obniżenie poziomu dziedziń­ ca i m iędzym urza oraz zrekonstruowano odkryty na dużej połaci bruk średniow iecz­ ny. Z uwagi na potrzeby użytkownika zaopatrzono budynek w pełne w yposażenie instalacyjne i gospodarcze.

W a 1 e w i с e ( p o w . Ł o w i c z ) . Zespół pałacowo-parkowy ,(XVIII w.). Zbudo­ w any w latach 1783—84 przez H. Szpilowskiego dla A. W alewskiego, został w latach

1 9 5 9— 61 poddany gruntownym zabiegom konserwatorskim , które w ykonały PKZ Warszawa. Pałac i oba skrzydła pokryto blachą cynkową pomiedziowaną, przepro­ wadzono prace elew acyjne oraz częściowo wym ieniono stolarkę. Dla usunięcia zaw il­ gocenia budynku przeprowadzono roboty drenażowe i założono centralne ogrzewanie. We w nętrzu pałacu w ykonano m. in. konserwację sali balow ej, którą następnie um e­ blow ano dziełam i sztuki z epoki „empiru”, wypożyczonym i przez Muzeum Sztuki w Łodzi. Na terenie parku zakończono konserwację rzeźb dłuta Monaldiego, napra­ w iono m ost na Mrodze i przeprowadzono roboty porządkowe.

W i t ó w ( p o w . P i o t г к ó w). D. brama obronna (XIV w.). Jedyny relikt d. obwarowań klasztoru norbertanów, murowana z użyciem cegły glazurowanej, oca­ lała dzięki przebudowie w X IX w. na dzwonnicę kościelną. Pom im o otynkowania, zarówno ostrołukowy otwór bramny, jak i w nęka z bruzdami dla dawnej brony, zakończona imachikułą, były dostatecznie czytelne i zachęcały do odtworzenia pier­ w otnej form y (il. 23). W latach 1963—65 PKZ Łódź przeprowadziły odsłonięcie otw o­ ru, w ylicow an ie elew acji wraz z częściową wym ianą licówki, założenie stolarki oraz rekonstrukcję sklepień (il. 24). W bramie zostanie umieszczona brona żelazna.

W o l b ó r z ( p o w . P i o t r k ó w ) . Zespół pałacowy (XV III w.). W zniesiony w la­ tach 1773—76 przez F. Placidiego dla biskupów kujaw skich utracił pierw otny cha­ rakter z pocz. X IX w., kiedy został przez rząd zaborczy zam ieniony na koszary. Zniszczony w czasie działań w ojennych w 19115 r. pozostawał przez długie lata w sta­ nie ruiny. W latach ,1953—56 przeprowadzono całkowitą odbudowę lewej oficyny, przy czym zrekonstruowano dawne otwory okienne, przywracając tej części zespołu pierw otny charakter stylow y. W 1960 r. przeprowadzono prace elew acyjne przy głów nym korpusie w związku z ustaw ieniem przed pałacem pomnika poświęconego rocznicy zw ycięstw a nad Zakonem Krzyżackim. Na terenie parku przeprowadzano prace porządkowe i rekonstrukcyjne, finansowane przez Wydział K ultury PW RN w Łodzi.

R o s s o s z y c a . K ościół par. p.w. św. W awrzyńca (XVIII w.). C harakterys­ tyczny przykład oddziaływania baroku na budownictwo drewniane, konstrukcji zrębowej, szalowany. Ze w zględu na w ychylenie się z pionu obu ścian konstruk­ cyjnych m usiano je sklam rować lisicam i oraz w ym ienić podm urówkę i zm urszałe elem en ty przyciesi. Ponadto pokryto dach nowym gontem, a sygnaturkę — pom ie­ dziowaną blachą cynkową.

R z e k i W i e l k i e ( p o w . R a d o m s k o ) . Dwór drewniany z pocz. X IX w. U żytkow any jako budynek szkolny do 1954 r., a następnie po całkowitym zdew

asto-23. W itów (pow. P i o t r ­ ków). Dzwonnica (d. b r a ­ ma obronna k lasztoru norbertanów). Wid ok o­ gólny, stan z 1962 r. przed rozpoczęciem prac konserwatorskich (fot. Z. Ciekliński)

24. W itów (pow. P i o t r ­ ków). Dzwonnica (d. b r a ­ ma obronna kla szto ru norbertanów). W id o k części dolnej, stan z 1965 r. po ukończeniu prac konserwatorskich (fot. Z. Ciekliński)

25. S w iątkow ice (pow. Wieluń). D w ó r drewniany. W i­

dok ogólny, stan z 1965 r. podczas restauracji (fot. H. Pracuta)

26. Sw iątkow ice (pow. Wieluń). Dwór drewnia ny. W i­ dok ogólny, stan z 1966 r. po ukończeniu restauracji (fot. Z. Ciekliński)

w aniu opuszczony i zrujnowany. Z uwagi na duże w alory architektoniczne obiektu i dobry stan elem entów konstrukcyjnych W ydział K ultury PWR.N przeprowadził odbudowę budynku, a następnie przekazał w użytkow anie Zjednoczeniu B udow ­ nictw a M iejskiego w Łodzi, które po sfinansow aniu robót w ykończeniow ych i in ­ stalacyjnych, w ykorzystuje go jako ośrodek w ypoczynkow y dla sw ych pracowników. S w i ą t k o w i c e ( p o w . W i e l u ń ) . D w ór drewniany z k. X Y III w., klasy- cystyczny, typow y przykład dworku szlacheckiego, S iln ie zdewastowany i w ostat­ nich latach bez użytkow nika (il. 25), został w latach 1963—>65 poddany kapitalnem u remontowi, przy czym z uwagi na daleko posunięte zniszczenie elem en tów kon­ strukcyjnych m usiano zastąpić drewno murem z cegły. Następnie zrekonstruowano w iązanie dachowe i pokryto dach gontem (il. 26). Po w ykonaniu robót elew acyjnych, tynkarskich i w ykończeniow ych oddano obiekt w 1966 r. do użytku na pom ieszcze­ nie szkoły i biblioteki gromadzkiej. Roboty przeprowadziły PKZ Łódź.

W o j s z y c e (p o w . К u t n o). D. dwór (XVIII w.), drew niany, parterowy z piętrow ym ryzalitem , został przez poprzedniego użytkownika doprowadzony do stanu ruiny. Z uwagi na sw e w alory architektoniczne i stosunkowo dobry stan zachowania elem entów konstrukcyjnych został w latach 1959—61 odbudowany z kredytów Woj. K onserw atora Zabytków i nowego użytkownika budynku, Łódz­ kiej Drukarni A kcydensow ej. iPrace rekonstrukcyjne objęły w ym ianę zm urszałych elem entów konstrukcyjnych i w iązania dachowego, częściową w ym ianę stolarki, roboty elew acyjne i tynkarskie oraz położenie nowego pokrycia gontowego.

Zabytki ruchome

-Rzeźba tó w .

Ł a s z e w . P ietà z m iejscow ego kościoła, drewno poilichromowane (XV w.). Ł o w i c z . Rzeźba procesyjna z kościoła pijarów, przedstawiająca М. B. Ł aska­ wą, drewno polichrom owane (XVIII w.).

. S i e r a d z . Rzeźby drewniane ze zbiorów m iejscowego muzeum, przedstaw ia­ jące ^Madonnę z Warty” i „Chrystusa Frasobliw ego”, drewniane (XV w.).

W i e l g o m ł y n y ( p o w R a d o m s ko). Rzeźba „Pietà” z kościoła popauliń- skiego drewno polichrom owane (XV w.). K onserwacja polegała na usunięciu póź­ niejszych dodatków i przemalowań (il. il. 27, 28).

W ym ienione prace w ykonała Pracownia Rzeźby iPKZ Warszawa.

Malarstwo ścienne

1 J o a n n a P r o s n a k o w a , M a r i a P u c i a t a , Prace konserw ato rskie w dre w n ia n y m kościele parafialnym w Boguszycach kolo R a w y Mazowieckiej,

„Ochrona Zabytków ” X IV (1961), nr 3—4 (54—55), s. 63—80; M a r i a P u c i a t a ,

Prace kon serw atorskie w dre w n ia n y m kościele parafialnym w Boguszycach koło R a w y M azow ieckiej (II część), „Ochrona Zabytków” XVI (1963), nr 1(60), s. 28—45.

27. W ielgom łyn y (pow. Radomsko). Koś- 28. W ielgom łyn y (pow. Radomsko). K o ś ­ ciół popauliński. Rzeźba „Pietà”, stan, d ó ł popauliński. Rzeźba „Pieta”, stan

z 1965 r. prze d konserwacją (fot. P K Z z 1965 r. po kon serw acji (fot. PK Z War-Warszawa) szawa)

G o s t k ó w ( p o w. P o d d ę b i c e ) . Pałac z 1802 r. W latach 1961—65 prze­ prowadzono konserw ację oraz odsłonięcie klasycystycznej polichromii wnętrz, która w czasie okupacji została w w iększej części zakryta tynkiem . W w yniku robót, przeprowadzonych przez Dośw iadczalne Pracow nie Plastyczne ZPAP w Łodzi, od­ zyskano cenny zespół m alarstw a dekoracyjnego, jedyny na terenie województwa. L a s z e w ( p o w . W i e l u ń ) . Kościół drew niany (XVI w.). Polichrom ia rene­ sansowa stropu o m otyw ach kasetonów z rozetami. Prace, przeprowadzone w latach 1965—66 przez Doświadczalne Pracow nie Plastyczne Z.FAP w Łodzi, obejm owały odczyszczenie, uzupełnienie i konserwację polichromii oraz zabezpieczenie i u trw a­ lenie drewna desek stropowych.

W a r t a . K ościół bernardynów (XV—XVIII w.). Polichrom ia rokokowa wnętrza z lat 1763—65, w ykonana przez W. Żebrowskiego, przedstawiająca sceny z życia bł. Rafała z Proszow ic. Roboty konserwatorskie, przeprowadzone w latach 1965—66 przez konserw atora D. M ajdę, obejmowały odsłonięcie wzgl. odczyszczenie, utrwa­ lenie i uzupełnienie polichromii.

D o m a n i e w i c e . Obraz z kaplicy Celestów, przedstaw iający „Św. Rodzinę

Malarstwo sztalugowe

ze

1610 r.). K onserw ację w ykonał kons. K. D ąbrowski.

Ł ę c z y c a . Portret Jana Sobieskiego z rodziną, m alow any olejno na płótnie (J. E. Siem iginow ski, ok. 1680 r.) ze zbiorów m iejscow ego muzeum. Konserwację wykonano w Pracow ni Konserwacji 'Malarstwa PKZ Warszawa.

N a r a m i c e (pow. Wieluń). Obraz z m iejscowego kościoła par., przedstawia­ jący „Zaśnięcie NM P” (szkoła śląska, XV w.), tem pera na desce. Prace konserw a­ torskie w ykon ała Pracownia K onserw acji M alarstwa PKZ Warszawa.

P i o t r k ó w . Obraz z kościoła św. Jakuba, przedstaw iający „Zaśnięcie NM P” m alow any temperą na desce (Marcin Czarny, ok. 1610 r.). K onserw ację przepro­ wadzono w Praooiwni K onserw acji Malarstwa PKZ Warszawa pod kierunkiem mgr

M. Orthwein (il. il. 29, 30).

P i o t r k ó w . 4 obrazy o treści historycznej z zapiecków stall w kościele św. Jakuba, m alow ane olejno na płótnie (w arsztat Dolabelli, II poł. X VII w.). Prace

29. Piotrków Trybunalski. Kościół św. Jakuba. Obraz ołtarzowy, prze d sta w ia ­ ją c y „Zaśnięcie N M P ”, sta n z 1965 r. przed konserwacją (jot. PKZ Warszawa)

30. P iotrków Trybunalski. Kościół św. Jakuba. Obraz ołtarzowy, p rze d sta w ia ­ jący „Zaśnięcie NM P”, stan z 1966 r. po konserwacji (fot. P K Z W arszawa)

konserwatorskie w ykonano w Pracow ni K onserw acji M alarstwa PKZ W arszawa pod kierunkiem mgr M. Orthwein.

W i e l u ń . Obraz z kościoła Bożego Ciała, przedstawiający „Groisz czynszow y” olejny n a płótnie (szkoła włoska, XVII w.). Prace konserwatorskie w ykonała Pra­ cownia K onserw acji Malarstwa PKZ Warszawa.

W i e l u ń . Obraz z kościoła Bożego Ciała, przedstawiający „Ekstazę św. T eresy” (Julio Cesare Proccacini, XV I w.). Prace konserw atorskie w ykonała Pracownia K onserw acji M alarstwa PKZ Warszawa.

W i e 1 u ń. Portret ks. K. Patkow skiego z kościoła Bożego Ciała, m alow any olejno na desce (autor nieznany, X V III w.). Prace konserwatorskie w ykon ała Pra­ cownia Konserwacji M alarstwa PKZ Warszawa.

Rzemiosło artystyczne

P a b i a n i c e . Kościół św. M ateusza i(XVI w.). W latach 1963—64 przeprowa­ dził kons. M. Bielecki konserw ację zespołu ołtarzy barokowych z XVII i XVIII w . oraz ambony.

P i ą t e k . K ościół parafialny. W 1962 r. przeprowadzono konserw ację dwóch ołtarzy późnobarokowych z ok. 1660 r., roboty gdańskiej, stanow iących dawniej w yposażenie kościoła Dom inikanów w Łowiczu. Prace w ykonał kons. m gr R. P o ­ litowski.

W a l e w i c e . Pałac. Dyw an w schodni typu „Kasiwin” z X V III w . K onserw ację cennego zabytku tkactw a irańskiego w ykonała Pracow nia K onserw acji Tkactwa PKZ Warszawa.

Ł o w i c z . Kolegiata. 2 dalmatyki ceremonialne z daru prym asów Radzie­ jow skiego i Szem beka (XVIII w.). K onserwację przeprowadziła Pracow nia K on­ serw acji T kactw a PKZ Warszawa.

Zbig niew Ciekliński

71