Jadwiga Czerepińska
Nagroda Ministra Administracji,
Gospodarki Terenowej i Ochrony
Środowiska za plan rewaloryzacji
Starego Miasta w Lublinie
Ochrona Zabytków 36/1-2 (140-141), 143-144
M ied niew ice, gm . W isk itk i. Obrazy: „Stygmatyzacja Sw. Franciszka” i
„Sw. Antoni z Dzieciątkiem i Mat
ką Boską” — kościoła parafialnego Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny i Sw. Józefa, nieznanego autora, późnobarokowe, z drugiej połowy XVIII w., malowane tech niką olejną na płótnie. Płótno o brazu dużego („Stygmatyzacja Sw. Franciszka”) zszyte w czterech częściach nosiło ślady pieśni i by ło zdekatyzowane od w ilg o ci, szw y
osłabione, płótno skurczone i za bezpieczone od tyłu łatą, obraz sil nie zabrudzony z zaciekami, war stwa malarska wraz z gruntem spękana o wklęsłych łuskach, w pęknięciach założone kity wycho dziły na oryginał, krosna zniszczo ne przez owady. W latach 1980— 1981 przeprowadzono następujące prace konserwatorskie: oczyszczo no mechanicznie odwrocia przed dublowaniem i zdjęto łaty i stare kity, zdezynfekowano 3°/o roztwo rem fluorku sodu w terpentynie, obrazy zdublowano na masę w o s
kową na stole próżniowym, zapra- sowaoo na masę woskową złusz- czenia warstwy malarskiej za po mocą kanterów, usunięto pożółkły
werniks i przemalowania alkoho lem i terpentyną, ubytki zaprawy uzupełniono masą kredowo-klejową i wypunktowano ubytki warstwy malarskiej w technice olejno-żywi- cznej. Wykonawca — mgr Izabella Malczewska z zespołem Pracowni Konserwacji Malarstwa PKZ Od dział w Warszawie; inwestor — Wojewódzki Konserwator Zabytków w Skierniewicach.
RZEMIOSŁO ARTYSTYCZNE
R aw a M azow ieck a — m iasto.
„Sztandar AK — Rzeczyca” z Mu zeum Ziemi Rawskiej, z 1942 r. w y konany z sukna wełnianego bar wionego w kolorze amarantowym i niefbar wionego w kolarze bia łym. Nici jedwabne barwione w
kolorze białym. Nici jedwabne bar wione na kolor żółty i nici baweł niane, obraz wykonany techniką o lejną, frędzle metalowe w kolorze złotym, wstążka atłasowa w kolo rze białym. Sukno awersu bardzo
brudne z plamami ciemnobrązo wymi, braki liter w napisie (z jed wabiu) dorysowane koślawo czar nym kolorem, braki frędzli. W re wersie duże ubytki przędzy jedwab nej, braki i przetarcia w literach. Wytarta z licznymi ubytkami wstążka. W trakcie prac konser watorskich w 1979 r. usunięto pla my (niezupełnie) poprzez zamocze nie tkaniny kompresem 10°/o kwa su szczawiowego i spranie w wo dzie z dodatkiem amoniaku. Cały materiał został wyprany w wod nym letnim roztworze protopanu G, wypłukany, wysuszony i w y prasowany przez zaparzaczkę. Li tery uzupełniono nićmi jedwabny mi. Wstążka atłasowa po wypra niu w wodnym roztworze rozgo towanych płatków mydlanych zo stała zdublowana na podkład z je dwabiu naturalnego oraz zabezpie czona siateczką zabezpieczającą. Uzupełniono metalowe frędzle (sta rymi z innego sztandaru). Obraz olejny malowany na płótnie, sta nowiący część sztandaru, z głęboką rysą pionową i licznymi wyłusz- czeniami spowodowanymi składa niem, wyprostowano przez prasowa nie i wzmocnienie farby przez wprowadzenie masy woskowo-ży- wieznej na odwrocie, lico oczyszczo no benzyną i mydełkiem konserwa torskim. Ubytki kitowano kitem kredowo-klejowym, następnie za- werniksowano werniksem damaro- wym, punktowano farbami olejny mi firmy „Rembrandt”, a następ nie zawemiiksowano werniksem w sprayu firmy „Talens”. Wykonaw ca — mgr Jolanta Latiko w ska- R o - maniiuik (artysta plastyk konserwa cji tkanin); inwestor — Wojewódz ki Konserwator Zabytków w Skier niewicach.
„Sztandar PKW ZSL” z Muzeum Ziemi Rawskiej, z 1949 r., wyko nany z adamaszku jedwabnego o dużych motywach kwiatowych, barwiony na kolor czerwony i zie lony, nici jedwabne, barwione na różne kolory, bajorek metalowy w kolorze srebrnym i złotym, galon w kolorze złotym. Spękane nici od stają i wysuwają się, laseta odsta je od podłoża, ubytek jednego ro gu sztandaru. Całość tkaniny za brudzona. W toku prac konserwa torskich w 1979 r. po demontażu wycięto podszewkę i częściowo ją
8. Ż y r a r d ó w , o b r a z „S w . B o ro m e - u s z a ” z kościoła p a ra f ia ln e g o pod t y m s a m y m w e z w a n i e m , X I X w . — stan po k o n s e r w a c j i
usunięto. Litery awersu wzmocnio no nowymi nićmi, podobnie zabez pieczono orła, uzupełniono braki srebrnego bajorka i koniczynek. W miejscach uszkodzeń założono sia teczkę zabezpieczającą. Tkaninę wyprano w wodnym roztworze roz gotowanych płatków mydlanych letnim i zakwaszonym kwasem oc towym. Podobnym zabiegom kon serwacji poddano rewers. Następ nie przystąpiono do montażu sztan daru — przepikowano podszewki i zszyto zgodnie z pierwotnymi zało żeniami. Wykonawca — mgr Jo lanta Latkowska-Romaniuk; in westor — Wojewódzki Konserwa tor Zabytków w Skierniewicach.
M arian R o ż e j
N A G R O D A M IN IST R A A D M IN IST R A C JI, G O SPO D A R K I TERENOW EJ I OCHRONY ŚR O D O W ISK A ZA P L A N R EW A LO R Y ZA C JI ST AR EG O M IA ST A W L U B L IN IE
W gmachu Urzędu Rady Ministrów w Warszawie (lipiec 1982 r.) odby ła się uroczystość wręczenia na gród Ministra Administracji, Gos podarki Terenowej i Ochrony Śro dowiska za wybitne osiągnięcia w przestrzennym kształtowaniu miast i wsi, ochronie środowiska i gos podarce komunalnej. Zgłoszone zo stały opracowania obejmujące za równo planowanie ściśle urbanisty
czne, jak i plany zagospodarowa nia przestrzennego w strefach o chrony krajobrazu, a także nowa torskie technologie, metody oraz wdrożenia materiałów służące istot nemu przeciwdziałaniu zanieczysz czeniom wód i atmosfery, bądź usu wające ich skutki.
W dziedzinie planowania urbani stycznego I nagrodę otrzymał zes pół autorski z PP Pracownie Kon
serwacji Zabytków — Oddział Lu blin, za opracowanie cyklu stu diów, planów i projektów rewalo ryzacji Starego Miasta w Lublinie. Jury w uzasadnieniu podkreśliło dojrzałość metod badawczych i pro jektowych w wieloletnim procesie projektowania obszaru zabytkowe go o najwyższych wartościach kul turowych.
Istotnie, nagrodzony zespół już od
ponad 10 lat z w ią z a n y je st z r e w a lo ry za cją S ta reg o M iasta. W la tach 1970— 72 p o w sta ł b o w iem w ty m zesp ole p lan sz c zeg ó ło w y za gosp o d a ro w a n ia p rzestrzen n eg o re jonu S ta reg o M iasta w D u b lin ie, w ob ręb ie zb liżo n y m do d a w n eg o m ia sta w miuraeh o b ron n ych (po w ie r z c h n ia ok. 10 ha). D la potrzeb teg o p lan u w y k o n a n a zo sta ła w ó w czas p ełn a ' in w e n ta r y z a c ja oraz s t u dia w a r to śc i tech n iczn y ch i u ż y t k o w y c h , zilu str o w a n e o b szern ym z e sta w e m p lan sz p o g lą d o w y ch . P o n a d to do d y sp o zy cji p ro jek ta n tó w oddano .p rzygotow ane w p ra co w n i naulkow onhistorycznej tegoż O d d zia łu stu d iu m h isto ry czn e, w y k o r z y stu ją c e w sz e lk ie źródła p isan e, ik o n o g ra ficzn e i k a rto g ra ficzn e, k tóre m o g ły b y rzu to w a ć n a p ro jek to w a n ie . W su m ie p o z w o liło to na m o ż liw ie n a jp o p r a w n ie jsz e p o d ej m o w a n ie d ecy zji p la n isty c z n y c h . D od ać tu n a leży , że c h a r a k te r y s ty czne p o ło żen ie S ta r e g o M iasta w sto su n k u do reszty obszaru śró d m ie jsk ie g o i jego w y n ie s ie n ie p o n ad o ta cza ją cy teren d o lin y rzek i, p o zw o liło n a w y łą c z e n ie go z r u ch u k o ło w e g o i stw o rzy ło w a ru n k i w y k o n a n ia p lan u szczeg ó ło w eg o , pom im o braku ta k ieg o d la ca łeg o
Ś ró d m ieścia .
P o za tw ierd zen iu p lan u sz czeg ó ło w e g o ten sam zesp ó ł pod k ie r u n k iem m gr inż. arch. J a d w ig i J a m io łk o w sk iej op racow ał program r e
w a lo ry za cji S tarego M iasta, u sta la ją cy h arm onogram i kosztorys d a l szych stu d iów , p rojek tów i prac r e a liza cy jn y ch . P rogram rew a lo r y z a cji p rezen tow an y b y ł w ielo k ro tn ie na sesjach p rob lem ow ych i n au k o w y ch , a w 1979 r. na M ięd zyn aro d ow ych T argach B u d o w n ictw a w B olon ii. O pracow anie to u zn aw an e jest b o w iem za w zo rco w e, w d ra ża jące o p tym aln e m eto d y p ro jek to w a n ia k o n serw a to rsk ieg o i in sp ir u jące podobnego ty p u p la n y r e w a loryzacyjnie w in n y ch ośrod k ach z a b y tk o w y ch .
N a bardzo w y so k i, ogólnie d o cen ia n y poziom op racow ań p o w sta ją cych w ram ach P ra co w n i K o n ser w a c ji Z abytków , d ecy d u ją cy w p ły w m a in terd yscyp lin arn ość zesp o łó w w łączających się w cyk l prac k o m p lek so w y ch . N a k o ń co w y w y n ik prac p la n isty czn y ch obok w z m ia n k o w a n y ch już badań h isto ry cz n y ch i w n io sk ó w k o n serw a to rsk ich nieo d zo w n y ch w projek tow an iu , m ają w p ły w także badania arch eo lo g iczn e i arch itek ton iczne, badania p olich rom ii oraz w sz e lk ie g o rod za ju ek sp erty zy p rzew id zian e h a rm o nogram em program u rew a lo ry za cyjn ego, jak to b yło w przypadku S tarego M iasta w L ublinie. B ad a n ia i stu d ia p rzechodzą od k o n cep cji o b ejm u jących ca ło ścio w o obszar S tarego M iasta, do o p racow ań historyczn ych , b a d a w czych i p ro jek to w y ch p o szcze
góln ych b lo k ó w sta ro m iejsk ich , a n a stęp n ie p ojed yn czych k a m ien iczek . N a każdym z e ta p ó w ob ow iązu je p odobny ze sta w stu d ió w i badań. K oń cow ym efe k te m b ęd ą p race w y k o n a w cze.
P rzyszła rew a lo ry za cja k a m ien ic S ta reg o M iasta u w zg lęd n i za tem cały złożon y dorobek m y śli b a d a w czej i p ro jek to w ej. D o ich p ro gram u arch itek to n iczn eg o w łą czo n e zostają od k ryte in situ b e lk o w e stropy, ren esa n so w e i b a ro k o w e p o lich rom ie, za b y tk o w e detale. Ich b ogactw o n iejed n o k ro tn ie p r zech o dzi oczek iw a n ia h isto ry k ó w i p ro jek ta n tó w , każąc im p o szu k iw a ć n o w y ch fu n k cji i u ży tk o w n ik ó w , w k o lejn y m p rzyb liżen iu p o w ziętej ponad 10 la t tem u kon cep cji. P o d k reślan ą p rzez ju rorów zaletą p la nu lu b e lsk ie g o jest e la sty c z n o ść program u i k o n sek w en tn e p r o w a d zen ie c a łeg o cyk lu prac p rzed p ro jek to w y ch , poprzez p r o je k to w a n ie — do w y k o n a w stw a i jego n a d zorow an ia. W dużym stopniu jest to u w a ru n k o w a n e sta ły m sk ła d em zesp ołu a u torsk iego oraz fa k tem m ia n o w a n ia g łó w n eg o p rojek tan ta p lanu — G en eraln ym P ro jek ta n tem Z a b y tk o w eg o Z espołu M iasta, co je st d ecyzją ze w szech m iar k o rzy stn ą . Ju ro rzy p o d k reślili, że n a grodzona została k o n sek w en cja p rzep row ad zan ia p o w ziętej k o n c e p cji w za k resie p la n o w a n ia k o n se r w atorsk iego.
J a d w i g a C z e r e p i ń s k a
SZ K O LE N IE A RCHEOLOG ÓW Z P P P K Z W ZAK RESIE E W ID EN C JI ST A N O W ISK A RC H EO L O G IC ZN Y C H
W k w ie tn iu 1982 r., w o k resie gdy stan w e g e ta c ji ro ślin n o ści stw arza w a ru n k i d ogod n e dla ob serw acji teren o w y ch , Z arząd P P PK Z zorga n iz o w a ł w Z alesiu G órnym k /W ar sz a w y ty g o d n io w e szk o len ie dla arch eo lo g ó w z P K Z w za k resie e w id e n c ji sta n o w isk a rch eo lo g icz n y ch , m e to d ą tzw . A r c h e o lo g ic z n e go Z d jęcia P o lsk i. S zereg tego ro d zaju szk oleń zorgan izow ał p o p rze dnio O środek D ok u m en ta cji Z a b y t k ó w M in isterstw a K u ltu ry i S z tu ki, o b ejm u ją c n im i K o n serw a to ró w Z a b y tk ó w A rch eo lo g ic zn y ch i p ra- cow iników B iur D o k u m e n ta c ji Z a b y tk ó w oraz a rch eo lo g ó w , r e a liz a torów e w id e n c ji sta n o w isk a rch eo lo g iczn y ch . S z k o len ie zo rg a n izo w a ne przez PK Z , ob jęło p ra co w n ik ó w P r a c o w n i A r c h e o lo g ic z n o -K o n se r w a to rsk ich PK Z z c a łeg o kraju, talk w ię c w za sa d zie rep rezen to w a li oni w s z y stk ie śro d o w isk a a r c h e o lo giczn e. M iało to s w o je zn a czen ie dla k o n fro n ta cji d o św ia d czeń oraz p o d ejścia do za g a d n ien ia , w y m a g a ją ceg o z za ło że n ia d alek o p o su n ię tej u n ifik a c ji m e to d y k i prac te r e n o w y ch , a sz czeg ó ln ie d o k u m en ta cji w ram ach sy s te m u w p ro w a d zo n ego in str u k c ją O środka D o k u m en ta cji Z ab ytk ów , a z a tw ierd zo n eg o przez G en era ln eg o K on serw atora Z a b y tk ó w w w y n ik u rek o m en d a cji
R ady N au k ow ej ds. A rch eologii przy M inistrze K u ltu ry i S ztu k i. Program szk olen ia ob ejm o w a ł p e ł n y zakres prac e w id en cy jn y ch , p o cząw szy od k w eren d y m uzealn ej i w literaturze, poprzez etap y prac teren o w y ch i op racow yw an ia d ok u m en tacji. P race teren o w e p ro w a dzone b y ły pod k ieru n k iem a rch eo lo g ó w m a ją cy ch d o św ia d czen ie w pracach e w id en cy jn y ch , a w ięc b a daniach p ow ierzch n iow ych m etod ą A rch eologiczn ego Z d jęcia P olsk i. Ich u d ział w szk olen iu a rch eo lo gów , k tórzy n ie p row ad zili prac ew id en cy jn y ch m iał zarów no ch a rakter in struktażu, jak też d osk o n a len ia w ła sn eg o w arsztatu . S zk o le n ie p od zielon o n a trzy e ta p y , tj. w y k ła d ó w teoretyczn ych , p row ad zo n y c h przez m gr. M arka K onopkę i m gr D an u tę Jask an is z Ośrodka D ok u m en ta cji Z ab ytk ów , w za k re sie ogólnych założeń, zagad n ień or g a n iza cy jn y ch i w y n ik ó w d o ty ch czasow ej realizacji ew id e n c ji sta n o w isk a rch eo lo g iczn y ch oraz dr. R yszarda M azurow skiego z PP PK Z w Poznaniu w zakresie zasad d o k u m en ta cji i m etod y badań te r e n o w ych .
Jako przedm iot prac w ybrano, w u zgod n ien iu z W ojew ód zk im K on serw atorem Z ab ytk ów w R adom iu i K o n serw atorem m . sto łeczn eg o
W arszaw y, jed en z obszarów A r ch eo lo g iczn eg o Z djęcia P o lsk i, o w ie lk o śc i ok. 37 km 2, leżą c y na p o graniczu obu w o jew ó d ztw , z za m iarem zew id en cjo n o w a n ia go w całości. W ram ach szk olen ia, u d a ło się sp en etro w a ć w p rzyb liżen iu p o ło w ę obszaru, położon ego w w o je w ó d z tw ie w a rsza w sk im , od k ład a jąc u zu p ełn ien ie na okres jesien n y . W tra k cie p en etra cji teren u (m eto dyka A Z P zakłada p ełn e p okrycie bad an iam i p o w ierzch n io w y m i w ram ach obszarów ), odkryto w zb a danej p a r tii obsziariu 37 n o w y c h , n ie znanych p oprzednio i n ie w y k a z a n ych w tra k cie k w eren d y , sta n o w isk a rch eologiczn ych , w ty m co n ajm n iej d w a o dużej w a rto ści n a u k o w ej; w y k o n a n o ich dokum eir- ta cję w p o sta ci k a rt teren o w y ch a u to rstw a dr. R. M azu row sk iego o raz k art ew id e n c y jn y c h w ed łu g w zoru O środka D ok u m en tacji Z a bytk ów . D ok u m en tacja została n a stęp n ie z w ery fik o w a n a w oparciu o p en etra cję teren ow ą; ok reślen ie za b y tk ó w ru ch om ych u zy sk a n y ch w czasie b ad ań p o w ierzch n io w y ch zw e r y fik o w a n o zesp ołow o z u d zia łem a rch eo lo g ó w różn ych sp e c ja l ności. D la w e r y fik a c ji zastosow an o m etod ę sem in a ry jn ą , p ozw alającą na p o d jęcie k rytyczn ej d ysk u sji,
