Stanisław Lorentz
Przedmowa
Ochrona Zabytków 15/3 (58), 3-11
1962
STANISŁAW LORENTZ
PRZEDMOWA
G dy w styczn iu 1945 r. W ilanów został w łączony do M uzeum Narodow ego, jako jego oddział, w iedzieliśm y dobrze, że M uzeum po- zygkuje w spaniały zespół zabytkow y, ale rów nocześnie obciążone zostaje bardzo odpow ie dzialnym i ciężkim zadaniem u rato w ania i za bezpieczenia pałacu o raz bud y nk ó w gospodar czych, zakonserw ow ania w yposażenia pałaco wego i ru chom ych dzieł sz tu k i o raz zrekon stru o w an ia p ark u . P a m ię ta liśm y dobrze z o k re su m iędzyw ojennego nie kończące się, cząst kowe p race re s ta u ra c y jn e i a larm y w prasie 0 stanie zagrożenia w W ilanow ie, m ieliśm y możność zapoznać się bliżej z trudn o ściam i u trz y m an ia w n a le ż y ty m stanie budynków , zbiorów i p a rk u , sp ra w u ją c w o kresie o k u p a cji opiekę nad W ilanow em i N atolinem . M u zeum N arodow e w osobach jego d y rek to ra 1 kustosza O ddziału W ilanow skiego, J a n a Mo ra w ińskiego, p rzy w spółpracy prof, d r Ja n a Zachw atow icza i prof, d r G e ra rd a Ciołka, roz w ażało już wów czas p ro je k ty podjęcia po w y zw oleniu g ru n to w n ej konserw acji, re sta u ra c ji i re k o n stru k c ji ty ch dw óch zespołów.
J u ż w 1945 r. rozpoczęliśm y prace porząd kow e w granicach ów czesnych możliwości, a n astęp n ie — gdy N ato lin p rze jęła K an cela ria C yw ilna P re z y d e n ta Rzeczypospolitej — skoncen tro w aliśm y nasze w y siłk i na W ilano wie. W m iarę prac, z początku raczej zabez pieczających niż k o n serw ato rsk ich , i w m iarę p ostępu studiów n a d pałacem okazyw ać się poczęło, że nasze p esym istyczne p rzew id y w a
nia co do sta n u b u d y n k u b y ły ja k n a jb a rd zie j uzasadnione i że rzeczyw istość je s t znacznie gorsza niż tego m ożna się było spodziew ać. A rty k u ły zamieszczone w n in iejszej p u b lik a cji dostatecznie to d o k u m en tu ją. P rz ek o n a liś m y się, że w ram ach działalności M uzeum N a rodow ego, m im o najlepszych chęci D y rek cji M uzeów i O chrony Z abytków , p race k o n ser- w a to rsk o -re stau ra cy jn e p rzew lekać się poczy n a ją tak, Jak to b y ło przed w o jn ą. T rzeba b y ło dopiero uchw ały naczelnych w ład z p a ń stw ow ych — P re zy d iu m R ządu P o lsk ie j Rze czypospolitej L udow ej — by stw o rz y ć mo żliwości podjęcia zadania w całej rozciągłości i w p ełn y m zakresie.
Że aż najw yższe w ładze p ań stw o w e decy dow ały o przyszłości W ilanow a je s t ja k n a j bardziej zrozum iałe. S tan ow i o n bow iem ze spół zabytk ow y — i ze w zględów a rty sty c z nych, i ze względów h isto ry czn y ch — w y ją t kow ej w artości. Z am ek k ró le w sk i w W arsza wie, choć w iele z niego pozostało n a m iejscu i choć u rato w a n e zostało w znacznej części je go w yposażenie, będziem y rek o n stru o w ać, in k ru stu ją c w now e m u ry ocalałe fra g m en ty . O dtw arzam y spalony p ałacy k łazienkow ski i w ypełn iam y go urato w anym i dziełam i sztu
ki, k tó re k ied y ś tu się znajdow ały. U jazdów nie istnieje. N iew iele zachow ało się pałaców w arszaw skich, a i te bez w y po sażenia i zbio rów a rty sty czn y ch , z rek o n stru o w a n y m i w nę trzam i. Podobna je st s y tu a c ja n a te re n ie całe go k r a ju i obok W ilanow a w ym ienić m ożem y 3
tylko N ieborów i Ł ań cu t, gdzie zachow ały się nie tylko pałace, ale też au ten ty czn e w n ę trz a o raz w łasne zbiory dzieł sztu k i i p a m ią te k przeszłości w śród zabytkow ych zabudow ań i w zabytkow ych parkach. N ależy oczywiście w ym ienić tu nasz n ajcen n iejszy pom nik p rze szłości narodow ej, W awel, i to n a tu ra ln ie na pierw szym m iejscu. Jego w artość histo ry czna i pam iątkow a jest n iep oró w ny w aln a, w iem y jednak, że — ty lk o poza a rra sam i jag iello ń skim i, k tó re przez pew ien czas zdobiły sale zam kow e — nic nie zachow ało się z jego daw nego w yposażenia i, że w sk u tek b arb a rz y ń sk ie j gospodarki au striack iej, n iew iele pozostało z auten ty czn ych w nętrz.
W W ilanow ie zachow ała się nie ty lk o sa m a a rc h ite k tu ra pałacu, ale też jego m a la r ska i rzeźbiarska dekoracja, m eble, zw iercia dła, obicia ścian, dzieła sztu k i zdobniczej, do słow nie to w szystko, co stanow i p ełn y ob raz daw nej rezydencji królew skiej, a później m ag nackiej. M amy tu jeszcze o b razy i m eble z czasów Sobieskiego, dzieła sztu k i z la t d z ie r żaw y przez A ugusta II, duże zespoły zabytków z o k resu C zartoryskich, L u bo m irsk ich i P o tockich. A że byli to w y b itni k olekcjonerzy, w śród nich tej m iary co S tan isław K ostka Po tocki, zbiory posiadają w ysoką w arto ść a r ty styczną. Na tym w łaśnie polega niezw ykłe znaczenie W ilanowa, że je s t to jed y n y u nas zespół zabytkow y zachow any w całości, k tó ry o b serw u jem y w jego n ie z a ta rty m rozw oju h i storycznym , w dobrze w idocznych etapach rozbudow y a rc h ite k tu ry w raz z jej w yposaże niem i rów noczesnego rozro stu kolekcji. P ałac jest osadzony w śród in te resu jąc y c h budow li ad m in istracy jn y ch i gospodarczych z X V III i z p ierw szej połowy X IX w ieku, w pięknym zabytkow ym parku.
W ilanów jest jed nym z k ilk u n a jw a ż n ie j szych zespołów zabytkow ych w Polsce. Dla W arszaw y, zrek o n stru o w an ej z popiołów, je
go znaczenia w ym ierzyć nie można. D latego tak zrozum iałe są w y stąp ien ia o b y w ateli W arszaw y, często w y rażan e za pośred nictw em prasy, by pałac w ilanow ski jak n a jry c h le j udostępniony został publiczności, a p a rk upo rządkow any. W płynęło to na przyspieszenie tem pa prac i w 1962 r. o tw iera m y pierw szych 30 sal w południow ym Skrzydle i k orpusie głów nym pałacu. Ju ż w cześniej, w rok u u b ie głym , zainaugurow aliśm y w odbudo w anej o ran żerii G alerię W spółczesnej Rzeźby P ol skiej. W 1963 rok u pow iększym y liczbę sal w ystaw ow ych, a w 1964 — dokończym y dzie ła odbudow y pałacu. S po tyk am y się czasem ze zdziw ieniem , że tyle lat trw a ko n serw acja i re k o n stru k c ja zespołu w ilanow skiego. Ale ta k to jest często p rzy odbudow ie zespołów zabytkow ych. P ow ołajm y się — uw zględ nia jąc oczywiście ogrom ną różnicę Skali — na W aw el, którego odbudow a trw a już kilkadzie siąt lat, albo z p rzykładów obcych na nie koń -, czącą się od w ielu dziesiątków la t k o nserw a cję i rek o n stru k c ję W ersalu. Nie będziem y chyba uważali, że p race w W ilanow ie są zbyt p rzew lek łe jeśli zw ażym y, że nie w y k o n u ją m y konserw acji w sposób pow ierzchow ny i cząstkow y, ja k to byw ało daw niej, lecz za bezpieczam y ten tak cenny zabytek w sposób trw ały , napraw d ę dla przyszłych pokoleń, i że o ddam y W ilanów społeczeństw u po u su nięciu niefo rtu n n y ch przeró b ek z X IX i XX w ieku, a natom iast po odsłonięciu zapom nia nych polichrom ii, rzeźb i dekoracji — znacz nie piękniejszy niż ten, jakim go pam iętam y. O tw arcie pierw szych 30 sal pałaćow ych i ogrodu w ilanow skiego n a stę p u je w ro k u ju bileuszu M uzeum Narodowego, gdy obchodzi ono se tn ą rocznicę swego istnienia.
prof, dr Stanisław Lorentz dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie
П Р Е Д И С Л О В И Е Дворцово-огородный комплекс в Вилянове про исходящ ий из XVII века, является одним из весьма немногочисленных старинных объектов в Польше, сохранивших не только свой достоверный архи тектонический стиль, декоративное, худож ествен ное и скульптурное искусство, но такж е оснащ е ние внутреннего убранства и коллекцию дел ис кусства. Принимая по внимание ценную, значитель ную стоимость этого комплеса для истории поль ской культуры, Совет Министра Польской Народ ной Республики в 1954 году выдал постановление по дел у перестройки этого объекта, обеспечивая притом материальные средства для проведения со- хранительных работ и приспособления объекта к потребностям современной музейной деятельности. В течении хода работ, прочно обеспечивающих ценные памятники, удалено неудачные перестройки, исполненные в X IX и X X веке, открывая притом скульптурное и декоративное искусство, а такж е забытую полихромию. В текущем году отремонтировано 30 зал, делая их доступными для зрителей в связи с сотой го довщиной существованная Народного Музея. Пол ная перестройка Дворца предусматривается в 1964 г. PREFACE The W ilanów pałace and park, dating from the 17th century, is one of the rare m onuments in Poland in w hich not only the original architecture but also the decorative sculpture and. painting, the interior furnishings and the collection of works of art have been preserved.
Talking into consideration the significance of this m onum ent for the history of Polish culture, the Council o f Ministers of the Polish People’s Republic adopted a resolution on its restoration in 1954. The
resolution designates means for conservation work and for its adoptation into a modern museum.
During the work on safeguarding the valuable m onument, som e unfortunate alterations made in the 19th and 20th centuries were removed and, on the other hand, som e neglected polychrome, sculpture and decorations w ere uncovered.
Thirty restored .palace chambers have been opened to the public this year. This coincides w ith the 100th anniversary of the National Museum. The restoration of the palace w ill be com pleted in 1964.
Ryc. 4. Pałac, skrzydło północne, elew acja frontow a, in w e n ta ry z a c ja P racow nie K onserw acji Z abytków 1960 r.
Rye. 7. Palae, skrzydło południowe, elew acja ogrodowa, inw entaryzacja po rekonstrukcji attyki płytowo-ażurowej. ' ’ Pracownie K onserw acji Zabytków 1960 r.
P ałac w ila n o w s k i — p a r te r
1 — W ielk a Sień 2 — A n t y kam era K róla 3 — S y p ialn ia K róla 4 — G a b in e t Chiński 5 — G ard e ro b a K róla 6 — G a b in e t H olenderski 7 — S y p ialn ia K rólow ej 8 — A n ty k a m e ra K rólow ej 9 — G a b in e t al fresco m alow any 10 — A n ty g ab in et K rólow ej 11 — G a b in e t Z w ierciadlany 12 — G a le ria północna 13 — G a b in e t „od podw órza“ 14 — B iblio tek a K ró la 15 — L ap id a riu m
16 — G a le ria południow a
17 — S ala Ja d a ln a A ugusta II (Biała Sala)
18 — Przedpokój 19 — Pokój W id k i Bawialny 20 — Pokój S ypialny 21 — Sień D olna 22 —i G abinet 23 — Pokój Sypialny 24 — Ł azienka 25 — Tem plum 26 — Gabimecik Przejściow y 27 — G ab in e t E truski
28 — G aleria W ielka ziwana M uzeum 29, 29a — G ale ria K ra jo b raz o w a 30 — Sień 31 — Pokój Stołowy 32 — Pokój S ypialny 33 — G ab in et Zielony 34 —• Pokój S ypialny II 35 — K latk a schodowa 36 — Sień II
ii » i t т i о
P a ła c w i l a n o w s k i — 1 p i ę t r o
37 — G a le ria W ielka na górze (pin.) 38 — G ab in et przed G alerią
39 — Gabinecik
40 — S ionka C hińska 41 — G a b i n e c i k
42 — G ab in e t O statni (w X IX w. — G abinet Chiński) 43 — G ab in et (w X IX G ab in e t Chiński)
44 — P rzedpokój (w X IX w. — Pokój Chiński) 45 — P okój Ś re d n i S y p ialn y (w X IX w. — Pokój
C hiński Sypialny)
46 — Pokój Cichy (w X IX w. — Pokój C hiński J a
dalny)
47 — Ł azienka K rólow ej 48 — G ab in e t przy Ł azience
49 — G abinet M ały 50 — Sionka II
51 — G ab in e t p rze d G alerią południow ą 52 — G a le ria W ielka n a górze (płd.) 53 — Sień G órna
54 — A lkow a C hińska 55 — Pokój C hiński I 56 — Pokój C hiński II 57 — Pokój M yśliw ski 58 — S ypialnia M yśliw ska
59 —« G abinecik przy S ypialni M yśliw skiej
P ałac w ila n o w s k i — II p ię tro
60 — S ala B iblioteczna
