Marta Kowalczuk-Walędziak
Przygotowanie absolwentów studiów
pedagogicznych do sprawczych
społecznie działań
Problemy Profesjologii nr 1, 109-120
Problemy Profesjologii 1/2012
M arta K ow alczuk-W alędziak
PRZYGOTOWANIE ABSOLWENTÓW STUDIÓW
PEDAGOGICZNYCH DO SPRAWCZYCH
SPOŁECZNIE DZIAŁAŃ
Streszczenie
W artykule podjęte zostały rozważania dotyczące przygotowania absolwentów studiów pedago gicznych (nienauczycielskich) do sprawczych społecznie działań. W pierwszej kolejności przedstawiono stosowne wyjaśnienia terminologiczne, następnie dokonano analizy wyników badań własnych a dotyczących szacowania przez pedagogów - praktyków ich przygotowania uzyskanego w toku studiów w uczelniach wyższych do realizowania sprawczych społecznie działań, w części końcowej zamieszczone zostały propozycje zmian w systemie kształcenia pe dagogów, które mogą służyć efektywniejszemu ich przygotowaniu do sprawczych społecznie działań.
PREPARATION OF GRADUATES OF PEDAGOGICAL STUDIES FOR SOCIALLY AGENTIVE ACTIVITIES
Summary
The article raises the issue o f preparation of graduates o f pedagogical (non-teacher training) studies for socially agentive activities. In the first place the applied terminological explanations have been given, then an analysis o f the results o f the author’s own research concerning the as sessment by practicing educators o f their preparation gained at university studies to perform so cially agentive activities have been made, in the final part suggestions of changes in the educa tor training system, which can make their preparation for socially agentive activities more effec tive, have been presented.
Wprowadzenie
Z anim przejdę do bardziej system atycznego w yw odu na zasygnalizow any w tytule artykułu tem at, w pierw pragnę zw rócić uw agę n a to, że w spółcześnie problem przygotow ania zaw o dow ego pedagogów , ich kom petencji oraz funkcjonow ania na rynku pracy nabiera szczegól nego znaczenia. Intensyw ne przem iany gospodarcze, ekonom iczne i polityczne, dokonujące się w Polsce i innych krajach Europy i św iata w ym agają od pedagogów p osiadania now ych
kom petencji oraz aktualnej, rzetelnej w iedzy ogólnopedagogicznej, niezbędnych do społecz nie efektyw nego w ypełniania ról i obow iązków zaw odow ych a zdobyw anych głów nie w toku studiów w uczelniach w yższych oraz w toku doskonalenia zaw odow ego. W arto w tym m iej scu przytoczyć słow a K azim ierza Denka: „T ransform acja system ow a, która od przeszło trzy nastu lat dokonuje się u nas, staw ia przed edukacją narodow ą now e w ym agania. C hęć spro stania im pow oduje w edukacji i naukach o niej liczne dyskursy. U czestnicy ich do m ag ają się takiego sytem u edukacji narodow ej, który charakteryzuje: w ysoka efektyw ność, adekw atność do zachodzących zm ian w technice, technologii, nauce, kulturze i dostosow anie do potrzeb zatrudnienia w sferach, sektorach, działach i gałęziach gospodarki narodow ej” 1. Zatem , w spółczesny pedagog pow inien być spraw nym spraw cą, osobą, która swoim celow ym i ak tyw nym działaniem zm ierza do w yw oływ ania zm ian w społecznie pożądanych kierunkach.
N ajpierw je d n a k pedagodzy pow inni odpow iednio przygotow ani do spraw czych spo łecznie działań, a to przygotow anie m a podstaw y w system ie form alnego kształcenia pedago gów w uczelniach w yższych zaw odow ych i m agisterskich. Tu pedagodzy pow inni zdobyw ać w iedzę, um iejętności i kom petencję niezbędne do późniejszego, efektyw nego społecznie, w y pełniania zadań i obow iązków zaw odow ych.
D otychczasow e badania i debaty naukow e dotyczyły przede w szystkim funkcjonow ania i kom petencji zaw odow ych nauczycieli, natom iast przygotow anie zaw odow e pedagogów - nie będących nauczycielam i nie należy do „gorących” zagadnień pedagogicznych. K onferen cje i sem inaria naukow e na ten tem at oraz dostępne badania były prow adzone na ogół w od ległym czasie i w innych w arunkach społeczno-ekonom icznych2. W takiej sytuacji niezbędne staje się podejm ow anie rozw ażań dotyczących przygotow ania absolw entów studiów pedago gicznych (nienauczycielskich) do spraw czych społecznie działań, co czynię w niniejszym artykule. R ozw ijając i konkretyzując rozw ażania na ten tem at w pierw szej kolejności przed staw iam stosow ne w yjaśnienia term inologiczne, następnie dokonuję analizy w yników badań w łasnych a dotyczących szacow ania przez pedagogów - praktyków ich przygotow ania uzy skanego w toku studiów w uczelniach w yższych do realizow ania spraw czych społecznie dzia łań, w części końcow ej zam ieszczam propozycje zm ian w system ie kształcenia pedagogów , które m o g ą służyć efektyw niejszem u ich przygotow aniu do spraw czych społecznie działań.
1 K. Denek, Poza ławką szkolną, Poznań 2002, s. 20.
2 J. Wołczyk, R. Wroczyński, Pedagogika i potrzeby społeczne, Warszawa 1974; J. Żebrowski, Kształcenie
i sytuacja zawodowa pedagogów, Warszawa 1974; A. Gofron, Z badań nad przygotowaniem absolwentów spe cjalizacji opiekuńczo-wychowawczej do pracy zawodowej, „Dydaktyka Szkoły Wyższej” 1988, nr 2, s. 109-123;
F. Kulpiński, Procesy identyfikacyjne absolwentów pedagogiki opiekuńczej w świetle badań, [w:] Przygotowanie
1. Pedagog - sprawca zmian w sferze społecznej
N a w stępie pragnę zaznaczyć, że używ ając term inu „pedagog” , czynię to zgodnie z ujęciem w yraźnie odróżniającym profesję p edagogiczną od profesji nauczycielskiej" i przyjm uję, że p ed a g o g - to a b s o lw e n t stu d ió w lic en c ja ck ic h i m a g iste rsk ic h n a k ie ru n k u „ p e d a g o g ik a ” 0 sp e c ja ln o śc ia c h : „ p e d a g o g ik a o p ie k u ń cz o -w y ch o w a w c za” , „ p e d a g o g ik a re so c ja liz a c y jn a ” , „ p e d a g o g ik a k u ltu ro z n a w c z a (a n im a c ja s p o łe c z n o -k u ltu ra ln a )” .
D ziałalność pedagogów obejm uje św iadom e, celow e, planow e i zorganizow ane oddzia ływ ania, skierow ane zarów no na pojedynczych uczniów , w ychow anków , podopiecznych, ja k 1 na ich grupy. D ziałalność ta przebiega w określonej rzeczyw istości społecznej, przy czym trzeba zaznaczyć, że ta rzeczyw istość społeczna je s t nie tylko m iejscem działania pedagogów , ale także pedagodzy od d ziału ją na tę rzeczyw istość, m odyfikują j ą poprzez sw oje działanie. Zatem , istnieje sprzężenie zw rotne m iędzy d ziałalnością p edagogiczną a życiem społecznym . Z jednej strony - rozw ój i przem iany życia społecznego w arunkują działalność pedagogiczną, z drugiej zaś - działalność ta w yw iera w pływ na życie społeczne. Z bigniew K w ieciński za uważa: „P raktyka edukacyjna przystosow uje się do zadań, w ym agań i oczekiw ań je j p olitycz nego, gospodarczego, kulturow ego i społecznego otoczenia oraz stara się to sw oje otoczenie napraw iać, uzdrawiać, ulepszać i doskonalić poprzez um ożliw ianie ludziom zrozum ienia i przysw ojenia zasad i norm oraz pozyskania przez nich kom petencji do działania”4. Podobne stanow isko zajm uje D ariusz K ubinow ski, który pisze: „P oniew aż rzeczyw istość je s t konstru ow ana przez człow ieka, ludzie m o g ą w obec tego na n ią w pływ ać i j ą zm ieniać w społecznie pożądanym kierunku” 5. Przy czym podkreślić należy, że dzisiejsze życie społeczne staje się coraz bardziej skom plikow ane, zróżnicow ane, trudne do opanow ania i ogarnięcia, co pow o duje, że działalność pedagogów staje się coraz bardziej złożona, zw iązana z w iększym i w y m aganiam i i odpow iedzialnością. W zrastają także oczekiw ania społeczne w stosunku do pe dagogów , od których w ym aga się, m iędzy innym i, aktyw nego w kładu w przygotow yw anie dzieci i m łodzieży do życia i pracy w aktualnych w arunkach, w drażania do funkcjonow ania w sferze publicznej w roli obyw ateli, um iejących korzystać z praw i przyw ilejów dem okracji, kształcenia i w ychow yw ania adekw atnego do zm ian zachodzących w technice, nauce, kultu rze, skutecznego przeciw działania patologiom życia społecznego.
3 Zob. m.in.: B. Śliwerski, O fenomenie popularności pedagogiki, http://boguslawsliwerski.pl/, stan z dnia 08.02.2012; E. Marynowicz-Hetka, Wprowadzenie, [w:] Profesje społeczne ir Europie. Z problemów kształcenia
i działania, red. E. Marynowicz-Hetka, A. Wagner, J. Piekarski, Katowice 2001, s. 24-25.
4 Z. Kwieciński, Demokracja jako wyzwania i zadania edukacyjne, [w:] Wychowanie obywatelskie. Studium
teoretyczne, porównawcze i empiryczne, red. Z. Melosik, K. Przyszczypkowski, Toruń-Poznań 1998, s. 9.
5 D. Kubinowski, Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia - Metodyka - Ewaluacja, Lublin 2010, s. 122.
Podstaw ow ym i sferam i społecznych oddziaływ ań pedagogicznych na dzieci, m łodzież i dorosłych są:
- w ychow anie w dziedzinie m oralnej, estetycznej i zdrow otnej,
- opieka zw iązana przede w szystkim z zaspokajaniem różnorodnych potrzeb dzieci, m łodzieży i dorosłych, o pieka nad osobam i zaniedbanym i, opuszczonym i, przew lekle choru jącym i, starszym i,
-r e s o c ja liz a c ja je d n o ste k niedostosow anych społecznie,
- pro fila ktyka zjaw isk niekorzystnych z w ychow aw czego punktu w idzenia,
- anim acja kulturow a i społeczna jednostek, grup lokalnych, społeczności lokalnych,
- d z ia ła ln o ś ć charytatyw na i w olontarystyczna obejm ująca dobrow olne, bezpłatne,
ochotnicze działania na rzecz innych osób.
W w yżej zaprezentow anym zestaw ie celow o nie zam ieszczam „kształcenia” , bow iem je s t ono realizow ane przede w szystkim przez nauczycieli a nie przez pedagogów (absolw en tów kierunków pedagogicznych).
D ziałania społeczne pedagogów zm ierzają do realizacji zam ierzonych (pożądanych, oczekiw anych) celów . C ele tych działań w y nikają po części z przyjm ow anych przez instytu cje ośw iatow o-w ychow aw cze, kulturalne program ów , po części z w łasnej inicjatyw y, kre atyw ności i pom ysłow ości pedagogów , posiadających pew ien stopień sw obody działania, a po części z oczekiw ań społecznych staw ianych pedagogom w zakresie w ychow ania, opieki, profilaktyki, resocjalizacji, anim acji społeczno-kulturow ej, działalności charytatyw nej i w o- lontarystycznej.
T ę intencjonalną ak tyw ność p edagogów obejm ującą ich d ziałalność zaw od ow ą i społeczną a służącą w yw oływ aniu określonych (pożądanych, oczek iw anych) zdarzeń i stanów (zm ian) w sferze społecznej głów n ie w zakresie w ych ow ania, op iek i, resocjali zacji, profilaktyki, anim acji kulturow ej, anim acji społecznej, działalności charytatyw nej i w olontarystycznej określam term inem „spraw stw o społeczne p ed agogów ” .
Jak ju ż w cześniej w spom inałam , przygotow anie pedagogów do spraw czych społecznie działań m a m iejsce przede w szystkim w uczelniach w yższych zaw odow ych i m agisterskich. Tu pedagodzy pow inni zdobyć w iedzę, um iejętności i kom petencje z zakresu dyscypliny kie runkow ej, uczyć się sam odzielności m yślenia, tw órczego i skutecznego działania, odpow ie dzialności zaw odow ej i społecznej, zaangażow ania obyw atelskiego oraz kształtow ać w rażli w ość aksjologiczną, gotow ość do sam orozw oju zaw odow ego, zatem studia pow inny przygo tow ać ich teoretycznie i praktycznie do społecznie efektyw nego spełniania obow iązków za w odow ych. Rodzi się w ięc pytanie: Jak absolw enci studiów pedagogicznych zostali przygo
tow ani w toku studiów do realizow ania spraw czych społecznie działań? O dpow iedzi n a to pytanie udzielam w dalszej części tekstu, odw ołując się do analizy w ybranych w yników ba dań własnych.
2. Szacowanie przez absolwentów studiów pedagogicznych przygotowania
do realizowania sprawczych społecznie działań - analiza wyników badań
własnych
W latach 2008-2009 przeprow adziłam badania sondażow e na tem at poczucia spraw stw a spo łecznego pedagogów 6. B adaniam i objęłam 160 pedagogów - absolw entów na kierunku „pe dagogika” o specjalnościach „pedagogika kulturoznaw cza (anim acja społeczno-kulturalna)” (22), „pedagogika opiekuńczo-w ychow aw cza” (113) i „pedagogika resocjalizacyjna” (25), pracujących zaw odow o. W niniejszym tekście w ykorzystuję odpow iedzi pedagogów - prak tyków uzyskane na 2 pytania zaw arte w kw estionariuszu ankiety „M oje poczucie spraw stw a społecznego” , które s ą bezpośrednio zw iązane z tem atyką tego tekstu i dotyczą następujących zagadnień: oceny przygotow ania m erytorycznego uzyskanego w toku studiów do podejm o w ania spraw czych społecznie działań oraz oceny przygotow ania praktycznego uzyskanego w toku studiów do rozw iązyw ania problem ów społecznych, opiekuńczych, dydaktycznych i w ychow aw czych z ja k im i stykają się w sw ojej pracy społeczno-zaw odow ej. O ba pytania ankietow e były zam knięte, dysjunktyw ne o charakterze skali, respondenci proszeni byli o w ybór jednej spośród pięciu m ożliw ych odpow iedzi, tw orzących kontinuum ocen: 5 - bar dzo wysoko, 4 - raczej w ysoko, 3 - przeciętnie, 2 - raczej nisko, 1 - bardzo nisko. W prow a dzenie w artości liczbow ych (punktow ych) um ożliw iło dokonanie pom iaru, a tym sam ym stw orzyło m ożliw ość obliczenia średnich arytm etycznych punktów ocen, będących uogólnia jącym w skaźnikiem stopnia nasilenia w ystępow ania określonych poglądów respondentów .
Szacow anie p rze z pedagogów -praktyków przygotow ania m erytorycznego uzyskanego w toku studiów do podejm ow ania spraw czych społecznie działań
Jak ju ż w cześniej w spom inałam , zm iany technologiczne i społeczne w y m ag ają od peda gogów posiadania aktualnej, rzetelnej, obiektyw nej w iedzy ogólnopedagogicznej, a nie tylko w łasnych dośw iadczeń, intuicji czy rad i w skazów ek od innych pedagogów . W iedza ta, zdo b yw ana głów nie w toku kształcenia w uczelniach w yższych, stanow i podstaw ow y składnik poznaw czego i praktycznego oglądu przez pedagogów rzeczyw istości społeczno-pedago- gicznej, zjaw isk zw iązanych z w ychow yw aniem , opieką, profilaktyką, resocjalizacją, anim a 6 Prezentowane analizy wyników badań stanowią część większych badań empirycznych na temat poczucia sprawstwa społecznego pedagogów.
c ją społeczno-kulturow ą, d ziałalnością charytatyw ną i w olontarystyczną7. D latego też istotne je s t ukazanie, ja k badani pedagodzy-praktycy o cen iają przygotow anie m erytoryczne uzyskane w toku studiów do realizow ania spraw czych społecznie działań. W toku ankietow ania popro siłam pedagogów - pracujących zaw odow o o odpow iedź na następujące pytanie „Jak ocenia Pan(i) sw oje przygotow anie m erytoryczne (w iedza) uzyskane w toku studiów do podejm ow a nia spraw czych społecznie działań?” . Pytanie to było zam knięte, dysjunktyw ne charakterze skali, respondenci proszeni byli o w ybór jednej spośród pięciu m ożliw ych odpow iedzi, tw o rzących kontinuum ocen. N a to pytanie ankietow e odpow iedzi udzielili w szyscy badani prak tycy. W zw iązku z tym , że szczegółow a analiza w yników badań pedagogów -praktyków doty czących tego zagadnienia znajduje się w innej publikacji m ojego autorstw a8, niżej przedsta wiam tylko skrótow o w ybrane w nioski z tej analizy.
O gółem badani pedagodzy-praktycy przeciętnie ocenili sw oje przygotow anie m eryto ryczne uzyskane w toku studiów do realizow ania spraw czych społecznie działań. Ś rednia arytm etyczna punktów ocen dokonanych przez w szystkich praktyków w yniosła M =3,39. Jed nakże trzeba w skazać, że w ystąpiła tu dość znaczna polaryzacja ocen badanych pedagogów praktyków - dość duża ich część (58,1% ) pozytyw nie oceniła przygotow anie m erytoryczne uzyskane w ich toku do podejm ow ania spraw czych społecznie działań, ale znacząca liczbow o grupa praktyków w yraziła negatyw ne głosy w tej m ierze (21,9% ), a co 5 badany pedagog przejaw iał stanow isko am biw alentne (20% ).
Relatyw nie najw yżej ocenili sw oje przygotow anie m erytoryczne uzyskane w toku stu diów do podejm ow ania spraw czych społecznie działań pedagodzy resocjalizatorzy (M =3,72), natom iast pedagodzy, którzy ukończyli studia o specjalności „pedagogika kulturoznaw cza (anim acja społeczno-kulturow a)” (M =3,18) i „pedagogika opiekuńczo-w ychow aw cza” (M =3,36) dokonali oceny przeciętnej tego przygotow ania. Różnice m iędzy średnim i arytm e tycznym i punktów ocen tych kategorii respondentów są statystycznie istotne (p < 0,05).
Szacow anie p rze z pedagogów -praktyków przygotow ania praktycznego uzyskanego w to ku studiów do p o d ejm ow ania spraw czych społecznie działań.
D ynam iczny rozw ój cyw ilizacji, pow odujący pow staw anie now ych, złożonych, trudnych zjaw isk i problem ów w ychow aw czych, dydaktycznych, opiekuńczych i społecznych, w yzw a lający w coraz w iększym zakresie w ystępow anie różnego rodzaju patologii w śród dzieci, m łodzieży i dorosłych w ym aga od pedagogów posiadania nie tylko w iedzy teoretycznej, ale także w iedzy praktycznej, m etodycznej, którą cechuje - ja k pisze J. Piekarski - „szeroko po
7 Por. M. Kowalczuk-Walędziak, Użyteczność wiedzy ogólnopedagogicznej w działalności społeczno-
zawodowej pedagogów, [w:] Pedagogika ogólna a teoria i praktyka dydaktyczna, red. M. Myszkowska-Litwa, Kraków 2011, s. 209.
ję ta racjonalność, która odnosi się do stanow ienia celów, obm yślania środków działania, a także w aloryzow ania je g o rezultatów ”9.
W zw iązku z tym zagadnieniem w toku ankietow ania poprosiłam pedagogów -praktyków o odpow iedź na następujące pytanie: „Jak ocenia Pan(i) sw oje przygotow anie praktyczne uzy skane w toku studiów do rozw iązyw ania problem ów dydaktycznych, w ychow aw czych, opie kuńczych i społecznych, z którym i styka się Pan(i) w swojej pracy społeczno-zaw odow ej?” Pytanie to było zam knięte, dysjunktyw ne o charakterze skali, respondenci proszeni byli o w ybór jednej spośród pięciu m ożliw ych odpow iedzi, tw orzących kontinuum ocen. N a to pytanie ankietow e odpow iedzi udzielili w szyscy badani praktycy. G raficzną ilustrację danych uzyskanych od pedagogów czynnych zaw odow o przedstaw iam na rysunku 1.
Rys. 1. Ocena przygotowania praktycznego uzyskanego w toku studiów do rozwiązywania problemów dydak tycznych, wychowawczych, opiekuńczych i społecznych, dokonana przez pedagogów czynnych zawodowo.
Źródło: obliczenia własne.
Z analizy dany przedstaw ionych na rysunku 1 w ynika, że badani pedagodzy czynni za w odow o relatyw nie najw yżej ocenili sw oje przygotow anie praktyczne uzyskane w toku stu diów do rozw iązyw ania problem ów opiekuńczych, z którymi stykają się w swojej pracy spo łeczno-zaw odow ej. Ś rednia arytm etyczna punktów ocen dokonanych przez badanych prakty ków w yniosła M =3,48, co je s t o cen ą pow yżej przeciętnej, ale także poniżej um iarkow anie w ysokiej. Z decydow anie w ięcej badanych praktyków (61,2% ) pozytyw nie (bardzo w ysoko i raczej w ysoko) oceniło sw oje przygotow anie praktyczne do rozw iązyw ania problem ów
9 J. Piekarski, U podstaw pedagogiki społecznej. Zagadnienia teoretyczno-metodołogiczne, Łódź 2007, s. 235.
opiekuńczych niż negatyw nie (bardzo nisko i raczej nisko) - 19,4%, a niem al co piąty re spondent (19,4% ) nie zajął w tej spraw ie w yraźnego stanow iska. N ieco niżej badani praktycy ocenili sw oje przygotow anie praktyczne do rozw iązyw ania problem ów w ychow aw czych - średnia arytm etyczna punktów ocen w yniosła M =3,35 i je s t to w artość w skazująca na raczej am biw alentny stosunek respondentów . P ołow a badanych praktyków (50,7% ) pozytyw nie oceniła sw oje przygotow anie praktyczne zdobyte w toku studiów do rozw iązyw ania proble m ów w ychow aw czych, 22,5% - negatyw nie, a 26,9% respondentów w ybrało odpow iedź „przeciętnie” . P odobnie badani pedagodzy czynni zaw odow o ocenili sw oje przygotow anie praktyczne, które uzyskali w toku studiów do rozw iązyw ania problem ów dydaktycznych. Ś rednia arytm etyczna punktów ocen w yniosła M =3,32 i je s t to w artość m ieszcząca się w tym przedziale kontinuum ocen, który m ożna uznać, że określa am biw alentny stosunek badanych. B ardzo w ysoko lub raczej w ysoko to przygotow anie oceniło 50,7% badanych pedagogów - praktyków , przeciętnie - 25,6% badanych, a bardzo nisko lub raczej nisko - 23,8% . R elatyw nie najniżej badani praktycy ocenili sw oje przygotow anie praktyczne uzyskane w toku stu diów do rozw iązyw ania problem ów społecznych - średnia arytm etyczna punktów ocen w y niosła M=3,21 i je s t to w artość w skazująca na raczej am biw alentny stosunek respondentów . W ystąpiła tu dość znaczna polaryzacja ocen badanych praktyków . D ość duża grupa tych ba danych (43,2% ) pozytyw nie (bardzo w ysoko i raczej w ysoko) oceniła to przygotow anie, je d nakże znacząca liczbow o grupa praktyków (32,5% ) napisała „przeciętnie”, a niem al je d n a czw arta badanych (24,4% ) oceniła to przygotow anie negatyw nie, czyli bardzo nisko i raczej nisko. Taki rozkład w yników m oże w skazyw ać na to, że program y kształcenia pedagogów w uczelniach w yższych w zbyt niskim stopniu uw zględniają zagadnienia rozw iązyw ania aktual nie w ystępujących problem ów społecznych.
Zróżnicow anie ocen badanych praktyków ze w zględu na specjalność ukończonych przez nich studiów przedstaw iam na rysunku 2.
Rys 2. Średnie arytmetyczne punktów ocen przygotowania praktycznego, uzyskanego w toku studiów do roz wiązywania problemów dydaktycznych, opiekuńczych, wychowawczych i społecznych, dokonanych przez pe
dagogów praktyków o różnej specjalności ukończonych studiów. Źródło: obliczenia własne.
Z analizy danych przedstaw ionych na rysunku 2 w ynika, że badani praktycy, którzy ukończyli studia na kierunku „pedagogika” o specjalności „pedagogika resocjalizacyjna” i specjalności „pedagogika opiekuńczo-w ychow aw cza” nieco w yżej (średnie arytm etyczne punktów ocen odpow iednio: M =3,68 i M =3,50) ocenili sw oje przygotow anie praktyczne do rozw iązyw ania problem ów opiekuńczych w porów naniu z badanym i praktykam i, którzy ukończyli studia na kierunku „pedagogika” o specjalności „pedagogika kulturoznaw cza (ani m acja społeczno-kulturow a)” M =3,18. R óżnice m iędzy średnim i arytm etycznym i punktów ocen dokonanych przez te kategorie badanych są statystycznie istotne (M =3,68 i M =3,18 => Zem p.=2,31 > Zteoret.=2,01, a = 0,05 p<0,05; M =3,20 i M =3,18 => Z em p.=2,19 > Zteo- ret.= l,9 9 , a = 0,05 p<0,05). R ów nież przygotow anie praktyczne w zakresie rozw iązyw ania problem ów w ychow aw czych w yżej ocenili badani pedagodzy, którzy ukończyli studia o spe cjalności „pedagogika resocjalizacyjna” (M =3,40) i „pedagogika opiekuńczo-w ychow aw cza” (M =3,39) w porów naniu z badanym i, którzy ukończyli studia o specjalności „pedagogika kulturoznaw cza (anim acja społeczno-kulturow a)” (M =3,04). Różnice m iędzy średnim i aryt m etycznym i punktów ocen dokonanych przez te frakcje badanych są statystycznie istotne (M =3,40 i M =3,04 => Z em p .= 2 ,l 1 > Zteoret.=2,01, a = 0,05, p<0,05; M =3,39 i M =3,04 => Zem p.=2,08 > Z te o re t.= l,9 9 , a = 0,05 p<0,05).
Skoro dość duża część badanych pedagogów praktyków przeciętnie oceniła sw oje p rzy gotow anie m erytoryczne i praktyczne uzyskane w toku studiów do realizow ania spraw czych społecznie działań, to niezbędne w ydaje się w prow adzanie zm ian do system u kształcenia pe dagogów w uczelniach w yższych, które m o g ą służyć efektyw niejszem u ich przygotow aniu do realizow ania spraw czych społecznie działań.
3. Propozycje zmian w procesie kształcenia pedagogów w uczelniach
wyższych a służących efektywniejszemu ich przygotowaniu
do sprawczych społecznie działań
Propozycje zm ian w procesie kształcenia pedagogów w uczelniach w yższych a służących efektyw niejszem u ich przygotow aniu do spraw czych społecznie działań, form ułuję posiłkując się w ynikam i badań w łasnych, a także dośw iadczeniam i w roli nauczyciela akadem ickiego i osoby prow adzącej szkolenia dla pedagogów . O to one:
1. P ropozycje zm ian w organizacji i przebiegu praktyk studenckich: - Zw iększenie w ym iaru godzin obow iązkow ych praktyk;
- Zróżnicow anie placów ek, w których odbyw ane s ą praktyki, tak by student m ógł po znać m ożliw ie najsżersze spectrum dostępnych m iejsc pracy oraz poznać specyfikę pracy pedagoga w tych m iejscach;
- Stw orzenie studentom m ożliw ości poprow adzenia na praktykach przynajm niej kilku godzin zajęć z dziećm i i m łodzieżą, a nie tylko ich obserw ow ania, hospitow ania; - Zacieśnienie w spółpracy pom iędzy uczelniam i a placów kam i przyjm ującym i studen
tów na praktyki, chodzi tu głów nie o rzetelną analizę działań realizow anych przez studentów podczas praktyk, precyzyjne określenie w ym agań potrzebnych do zalicze nia praktyk, w yelim inow anie nieetycznych działań typu: „zaliczenie praktyk po zna jo m o ści” ;
- Zróżnicow anie działań studentów w toku odbyw anych praktyk, chodzi o to, by stu dent m iał m ożliw ość nie tylko poprow adzenia z w ychow ankam i różnorodnych zajęć (np. profilaktycznych, edukacyjnych, anim acyjnych), ale uczestniczył także w innych sferach pracy placów ki, np. w spotkaniach z rodzicam i, posiedzeniach rad pedago gicznych, dokum entow aniu przebiegu zajęć;
2. Propozycje zm ian w program ach studiów realizow anych w uczelniach w yższych:
- W prow adzenie większej liczby przedm iotów specjalistycznych, kierunkow ych, dy daktyk przedm iotow ych;
- D ostosow yw anie program ów studiów do aktualnych potrzeb i oczekiw ań społecz nych;
- A ktualizacja celów i treści kształcenia pedagogów , które pow inny w w iększym stop niu akcentow ać przygotow yw anie pedagogów do skutecznego, efektyw nego i spraw nego działania w w arunkach dynam icznego rozw oju cyw ilizacji;
- A ktualizacja w iedzy kierunkow ej, ja k i specjalistycznej, nieustanne „odśw ieżanie” li sty lektur polecanych studentom ;
- Z w rócenie w iększej uwagi tw órców K rajow ych Ram K w alifikacji dla kierunku „pe dagogika” na uw zględnianie, docenianie i silniejsze w yeksponow anie elem entów przygotow yw ania pedagogów do spraw czych społecznie działań;
3. Propozycje zm ian w doborze m etod i form kształcenia:
- W w iększym stopniu uw zględniać na zajęciach ze studentam i m etod sam odzielnego dochodzenia do w iedzy, m etod problem ow ych;
- Zw iększyć liczbę godzin ćw iczeń i laboratoriów , pozw alających nabyw ać um iejętno ści w stosow aniu rozw iązań m etodycznych;
4. Propozycje zm ian w sposobie funkcjonow ania nauczycieli akadem ickich:
- Z w rócenie w iększej uwagi n a to, by rozw ażania teoretyczne były w spierane przykła dami i odniesieniam i do praktyki pedagogicznej;
- Podejm ow anie na zajęciach ze studentam i dyskusji ja k radzić sobie w konkretnych, trudnych sytuacjach pedagogicznych.
Tak określone propozycje zm ian są m ożliw e do zrealizow ania, a ich uw zględnienie w praktyce kształcenia pedagogów m oże służyć zw iększaniu efektyw ności ich przygotow ania nie tylko do spraw czych społecznie działań, lecz także do pracy społeczno-zaw odow ej w ogó le.
Zakończenie
K ończąc rozw ażania podjęte w tym tekście, pragnę podkreślić, że spraw stw o społeczne peda gogów zależy nie tylko od ich dobrego przygotow ania m erytorycznego i praktycznego w uczelniach w yższych, ale także od ich osobistego w kładu nad rozw ijaniem i doskonaleniem w łasnego w arsztatu pracy (np. w ram ach sam odoskonalenia zaw odow ego lub sam odoskona lenia organizow anego instytucjonalnie), rodzaju m otyw acji zaw odow ej, zaangażow ania w pracę oraz chęci podejm ow ania w ysiłku na rzecz zm iany społecznej, intelektualnego i em
o-cjonalnego kontaktu z dziećm i, m ło d zieżą i dorosłym i. C hodzi bow iem o to - ja k poucza T. K otarbiński - w ybitny znaw ca spraw czych działań: „ ( ...) aby człow iek z o ch o tą robił to, co robić musi, by tego, co robić m usi, nie robił tylko dlatego, że m usi, by to, co robić musi, robił z pełnym upodobaniem i oddaniem ” 10.
Bibliografia
Gofron A., Z badań nad przygotowaniem absolwentów specjalizacji opiekuńczo-wychowawczej do
pracy zawodowej, „Dydaktyka Szkoły Wyższej” 1988, nr 2.
Kowalczuk-Walędziak M., Użyteczność wiedzy ogólnopedagogicznej w działalności społeczno-
zawodowej pedagogów, [w:] Pedagogika ogólna a teoria i praktyka dydaktyczna, red. M. Mysz-
kowska-Litwa, Kraków 2011.
Kubinowski D., Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia - Metodyka - Ewaluacja, Lublin 2010. Kulpiński F., Procesy identyfikacyjne absolwentów pedagogiki opiekuńczej w świetle badań, [w:]
Przygotowanie pedagogów do pracy opiekuńczo-wychowawczej, red. D. Marzec, J. Stochmiałek,
Częstochowa 1993.
Kwieciński Z., Demokracja ja k o wyzwania i zadania edukacyjne, [w:] Wychowanie obywatelskie.
Studium teoretyczne, porównawcze i empiryczne, red. Z. Melosik, K. Przyszczypkowski, Toruń-
Poznań 1998.
Marynowicz-Hetka E., Wprowadzenie, [w:] Profesje społeczne w Europie. Z problemów kształcenia
i działania, red. E. Marynowicz-Hetka, A. Wagner, J. Piekarski, Katowice 2001.
Piekarski J., U podstaw pedagogiki społecznej. Zagadnienia teoretyczno-metodologiczne, Łódź 2007. Śliwerski В., O fenomenie popularności pedagogiki, http://boguslawsliwerski.pl/, stan z dnia
08.02.2012. *
Wikicytaty, http://pl.wikiquote.org/wiki/Tadeusz_Kotarbinski, stan z dnia 08.02.2012.
Wołczyk J., Wroczyński R., Pedagogika i potrzeby społeczne, Warszawa 1974. Żebrowski J., Kształcenie i sytuacja zawodowa pedagogów, Warszawa 1974.
