Remigiusz Sobański
"Czym jest chrześcijańskie
małżeństwo? Istota chrześcijańskiego
małżeństwa w świetle kanonistyki",
Aleksander Sobczak, Poznań 2005 :
[recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/1-2, 315-319
K s. A lek san d er Sobczak, Czym je s t ch rześcija ń sk ie m ałżeństw o? Istota ch rze ścijań sk iego m ałżeń stw a w św ietle k an on istyk i, P ozn ań, Wyd. N au k. UAM , 2005, ss. 312.
K siążk a A le k s a n d ra S o b c z a k a , w y d a n a p rz e z W y d aw n ictw o N a u k o w e U A M w 400 e g z e m p la rz a c h , e d y to rs k o p r e z e n tu je się d o sk o n a le . N o si a tra k cy jn y tytuł: „C zym je s t ch rze śc ija ń sk ie m a łż e ń s tw o ? ” o ra z p o d ty tu ł: „ Is to ta c h rz e śc ija ń sk ieg o m ałż e ń stw a w św ietle k a n o n is ty k i” . G łó w n y ty tu ł z o s ta ł n iew ątp liw ie p o d y k to w an y w zg lęd am i rynkow ym i, p o d ty tu ł m a z o rie n to w a ć w te m a c ie p racy . J e d n a k z e s ta w ie n ie p o d ty tu łu ze sp isem treś ci n a su w a w ątp liw o ści co d o je g o trafn o ś c i. T em at (czyli is to ta c h rze śc ija ń sk ie g o m a łż e ń stw a ) m a być o m aw ian y „w św ietle k a n o n i sty k i” . T ym czasem d o k try n ę k a n o n is tó w o m a w ia a u to r d o p ie r o w ro z d ziale ó sm ym . (N ie w iem , c o a u to r m a n a m yśli, m ó w iąc o „ d o k try n ie k a n o n ic z n e j” w n a g łó w k u ro z d z ia łu sió d m eg o . R aczej n ie ch o d z i o d o k try n ę k a n o n is ty c zn ą ).
O czy w iste je s t, że c z y te ln ik o c z e k u je o d a u to r a w y ja śn ie n ia , w ja k im z n a c z e n iu używ a nazw y „ is to ta ” (w E n c y k lo p e d ii K at. p o d a n o s ie d e m z n a c z e ń te j n a zwy w ję z y k u p o to c z n y m - V II, 53 7 ). A u to r z d a je so b ie z te g o s p ra w ę , s k o ro p i sze w e W s tę p ie , że „ b e z śc isłe g o o k re ś le n ia , co ro z u m ie m y p o d p o ję c ie m isto ty m a łż e ń s tw a t r u d n o n ie ra z (? ) z n a le ź ć p łasz c zy z n ę z ro z u m ie n ia te g o z a g a d n ie n ia ” [(n . b. w y p a d a tu z au w a ży ć, ż e „ p o d p o ję c ie m ” n ie r o z u m ie się n icz eg o , b o p o ję c ie je s t z r o z u m ie n ie m - p o ję c ie się m a (i „się p o jm u je ” ) a lb o n ie m a (i „się n ie p o jm u je ” )]. A u to r z a s trz e g a się, że p o m ija „ z n a c z e n ie te r m in u is to ta w in ny ch d z ie d z in a c h n a u k ” , u w a ż a n a to m ia s t, że „w s p o s ó b sc h e m a ty c z n y m o żem y w y m ien ić p rz y n a jm n ie j p ię ć z n a c z e ń isto ty (c h o d z i c h y b a o z n a c z e n ie nazw y „ is to ta ” - d. m .) m a łż e ń s tw a , ja k ic h używ a się w ró ż n y c h o p ra c o w a n ia c h z p ra w a k a n o n ic z n e g o ” . S z k o d a , że a u to r n ie u d o k u m e n to w a ł c z te re c h s p o ś ró d p ięc iu re fe ro w a n y c h z n a c z e ń , b o n ie s ą d z ę , by p o w a żn y k a n o n is ta m ó g ł p o jm o w a ć is to tę m a łż e ń s tw a „ ja k o p e w ie n s ta n fa k ty czn y re a liz u ją c y się w o k re ś lo n y m czasie i m ie js c u ” ( a u to r je s t z re s z tą n ie k o n s e k w e n tn y , s k o ro n a jp ie rw z a z n a c z a , że p o m ija in n e n a u k i i o g ra n ic z a się d o k a n o n is ty k i, a p o te m r e fe r u je r o z u m ie n ie is to ty w n a u k a c h so c jo lo g ic zn y c h . W ątp ię, czy n a u k i so c jo lo g ic z n e z a jm u ją się is to tą m a łż e ń s tw a , c o z re s z tą a u to r d o s trz e g a p isząc, że u c ie k a ją o n e „ o d o k re ś le n ia isto ty m a łż e ń s tw a n a rz e c z o p isó w e m p iry c z n y c h ” . Tym sa m y m a u to r w p a d ł w sp rz e c z n o ś ć , s k o ro p r e z e n tu je is to tę m a łż e ń s tw a w e d le n a u k , k tó r e „ u c ie k a ją ” o d je j o k re ś le n ia ).
A u to r z a m ie rz a z ająć się is to tą m a łż eń stw a ro z u m ia n ą „ ja k o to , co k o n sty tu u je sa m o m ałż eń stw o w se n sie o n to lo g ic z n y m ” , a w ięc w n a w iąz an iu d o T om asza z A k w in u , co w sp o m in a , n ie się g ając je d n a k d o d z ie ł T o m asza, lecz w sk az u jąc n a a rty k u ł A . M a ry n iarc zy k a w E n c y k lo p e d ii K at. [V II, 539 - n ie s te ty z d a n ie p rz e p i
s a n e n ie je s t w cu d zy sło w ie (s. 9)]. A u to r z a m ie rz a „uchw ycić te n e le m e n t, d zięk i k tó re m u m ałż e ń stw o c h rz e śc ija ń sk ie je s t w łaśn ie m a łż e ń s tw e m ” .
N ie kryję, że m am tru d n o ś c i ze z ro z u m ie n ie m z am y słu a u to ra . Tak ja k g o wy k ła d a , trz e b a by (1 ) założyć, że w ia d o m o , czym je s t m ałż eń stw o , i (2) w ykazać, że „ c h rz eś cijań s k ie m a łż e ń s tw o ” s p e łn ia w ym ogi tej z a ło ż o n e j w iedzy (czyli defin icji m ałż eń stw a ). T ego j e d n a k n ik t nigdy n ie k w e stio n o w a ł i - w e d łu g m n ie - „ n ie m a tu te m a tu ” . P ro b le m je s t inny. C h o d z i (1 ) o sp ecy fik ę c h rze śc ija ń sk ieg o m a łż e ń stw a (czym o n o ró ż n i się o d innych „ k o n c e p c ji” m a łż e ń stw a ), o ra z (2 ) o specyfikę s a k ra m e n tu m ałż e ń stw a w ś ró d innych s a k ra m e n tó w . A le w ła śn ie n a te p y ta n ia nie z n a jd u ję w p ra cy ks. S o b c z ak a o d p o w ie d zi.
W e w s tę p ie a u to r u z a s a d n ia „ s tru k tu rę p ra c y ” . Je j p o d z ia ł n a d w a n aś cie ro z d z ia łó w u z a s a d n ia się - j a k p isze - „ p ew n y m i p rą d a m i h isto ry czn y m i, d o g m aty c z n ym i i p ra w n y m i” . A u to r n ie ty lk o z a p o w ia d a , o czym b ę d z ie m o w a w p o sz c z e g ó l nych ro z d z ia ła c h , lecz sy g n alizu je k o n c e p c ję i d o k try n ę („ O jco w ie K o ś cio ła u k a z u ją ...”, „W śre d n io w iec z u w ielu a u to ró w ...” , „P o S o b o rz e T ry d en ck im n a s tę p u je ...” , „ O d n o w ie n ie d o k try n y n a s tą p iło p o S o b o rz e W aty k ań sk im II...” ). N ie zb y t to szczęśliw e, gdyż w e „ W n io sk a c h i z a k o ń c z e n iu ” z n a jd u je m y w iele z teg o , c o a u to r n a p is a ł w e W stę p ie („ O d n o w ie n ie m ałż eń sk ie j d o k try n y K o ścio ła n a s tą p iło p o S o b o rz e W aty k ań sk im I I ” - W stęp , 12, „ S o b ó r W aty k ań sk i II g ru n to w n ie o d n o w ił d o k try n ę m a łż e ń s k ą ” - W n io sk i, 275). A u to r w ydaje się p rzy zn aw ać d o a p rio ry c z n e g o p rzy jęcia k o n k lu zji, s k o ro - ja k p isze „w ytyczały o n e to k m y ślen ia ” .
O s ie m pierw szy ch (z w y ją tk ie m s z e śc io s tro n ic o w e g o sz ó ste g o „ S e k u la ry za c ja m a łż e ń s tw a ” , w k tó ry m te ż n ie m a m ow y o k a n o n is ta c h , z a to z n a jd u je m y o p in ię , iż o M e lc h io rz e C a n o „ m o ż n a stw ie rd z ić ” , że był „ p r e k u r s o r e m re g a liz m u ” (125). N b . w św ie tle a rg u m e n tó w a u to r a d o „ re g a lis tó w ” n a le ż a ło b y zaliczyć s p o ś ró d w sp ó łc z esn y c h J. M a n z a n a r e z a i in n y ch p re z e n tu ją c y c h p o g lą d y sy g n alizo w an e p rz e z a u to r a n a s. 252, sięg ający ch - ja k p isze - D u n s a S z k o ta ) ro z d z ia łó w k siążki to w y k ład n a u k i K o ś cio ła o m a łż e ń stw ie o d s ta ro ż y tn o śc i d o K P K /1917. T ekst m a c h a r a k te r b a rd z ie j p o d rę c z n ik o w y n iż m o n o g raficz n y . A u to r o b fic ie c y tu je te k sty ź ró d ło w e (n p . te o lo g ó w ś re d n io w ie c z n y c h ), a le p o ru s z a się p o te r e n ie ju ż w ie lo k r o tn ie z b a d a n y m i o p ra c o w a n y m . T ru d n o m i d o s trz e c , by a u to r p o w ię k sz ał w ie d z ę z e b r a n ą n p . w D ictio n n a ire d e Théologie C a th o liq u e , czy te ż w y ło ż o n ą w d o s k o n a le m u zn an y c h p ra c a c h T. R in c o n a i E . T eje ro . S am fa k t p o r u s z a n ia się n a te r e n ie ju ż z b a d a n y m n ie d y sk w alifik o w ałb y ro z p ra w y , gdyby a u to r k o n s e k w e n t n ie trz y m a ł się m yśli p rz e w o d n ie j ( „ is to ta m a łż e ń s tw a ” ). N ie ste ty , ta ro zp ły w a się w z ale ż n o śc i o d z a g a d n ie ń w o d n o ś n y m o k re s ie d y sk u to w a n y c h , a c za se m o d b ie g a d a le k o o d te m a tu (n p . ro z d ział: S e k u la ry z a c ja m a łż e ń s tw a ). C o g o rsz a, w yw o dy a u to r a , zw łaszc za z aś p ró b y p o d s u m o w a n ia (n p . „w ielk ich sy n te z te o lo g ic z n o - -p raw n y ch śre d n io w ie c z a ”), n ie zaw sze są k la ro w n e . W b re w n ag łó w k o w i tr z e c ie
g o ro z d z ia łu a u to r n ie z re fe ro w a ł ż a d n e j syntezy p ra w n e j, a p rz e c ie ż s z e re g k a n o - n istó w o w eg o o k re s u p o z o sta w iło w s p a d k u im p o n u ją c e „ S u m m a d e m a trim o - n io ” - ja k T an c red u s , R a jm u n d d e P e n n a fo rt, J a n A n d rz ejo w y . M a łż e ń stw o z a j m u je te ż s p o ro m ie jsc a w - w y d a n y ch p rz e c ie ż d ru k ie m - S u m m a d ecreto ru m R u fin a, S u m m a aurea H e n ry k a z Suzy czy S u m m a su p e r décréta H u g u c c ia ). A u to r p rz y w o łu je W e rn z a , a te n p isz e w y ra źn ie : „ P o st R o la n d u m trè s S u m m a e sive tra c - ta tu s s in g u la re s d e m a trim o n io sp e c ia le m m e n tio n e m m e r e n tu r , scl. B e rn a rd i Pa- p ien s is , R o b e rti F la m e s b u rie n s is , p ra e s e rtim T a n c re d i” (lu s C a n o n ic u m , V, 12), W re n o m o w a n y c h p o d rę c z n ik a c h p ra w a k a n o n ic z n e g o w y m ien ia się te S u m m y w z es ta w ie lite ra tu ry d o ty cz ąc e j s a k r a m e n tu m a łż e ń stw a (J. B. S â g m ü lle r, K. F re- isen , A . K n e c h t...). K a n o n iśc i n ie in te r e s u ją a u to ra .
G ra c ja n o w i a u to r p o św ięc ił b lisk o 20 w ierszy, a le ty lk o w k o n te k ś c ie sp o ru o p rzy czy n ę sp raw czą m a łż eń stw a , a i to o d w o łu ją c się d o o p ra c o w a ń . A p rz ec ie ż w p ra cy n a u k o w ej p o d e jm u ją c e j k w estię isto ty m ałż e ń stw a w św ietle k an o n isty k i (a z aczy n ającej w yw ody o d s ta ro ż y tn o śc i) n ie m o ż n a p o m in ą ć o d n o śn y c h tek stó w „o jca k a n o n is ty k i” . T en b ra k razi u a u to r a tym b a rd z ie j, że łatw o d o s tę p n e są tu p ra c e w sp ó łczesn y ch z n ak o m ity c h , a le n ie z a u w a żo n y ch p rz e z ks. d r a S o b cz ak a, a u to ró w (n p . A . S tan k iew icz, D e origine d efin itio n is m a trim o n ii in D ecreto G ratiani, P e rio d ic a 71 (1982) 211-229; J. W erc k m e ister, L e m ariage sa c ra m en t d a n s le D ecret
d e G ratian, R D C 42 (1992), 237-268). N ie p o jm u ję , ja k d r S o b c z a k m ó g ł n ap isać :
„ sk u p iliśm y się g łó w n ie n a a u to ra c h , k tó rzy an alizo w a li m ałż eń stw o z p ersp ek ty w y p ra w a k a n o n ic z n e g o ” (1 3 ) - i to ta ln ie p o m in ą ć klasyków ! D e k r e t G ra c ja n a ani k tó ry k o lw iek ze z b io ró w sk ła d a jąc y c h się n a C orpus Iuris C a n o n ici n ie z o s ta ł ani ra zu p rzy w o łan y p rz e z a u to ra , m im o że C orpus fig u ru je w śró d ź ró d e ł.
P o m in ięcie a u to ró w e p o k i klasycznej („p o k lasy czn ej” o ra z „ n eo k lasy czn ej” ró w n ież) w pracy o m aw iającej o b ra n y te m a t „w św ietle k a n o n isty k i” i zaczynającej wy w ody o d staro ży tn o ści ch rześcijań sk iej uw ażam za pow ażn y b ra k w arsztatow y. B rak te n z d u m iew a tym b ard ziej, że n a przyw oływ anej p rz ez a u to ra (s. 48, przyp. 1) stro n ie arty k u łu G a b rie la L e B ra s w D T h C a th (IX , 2162) je s t n a p isan e : „ D a n s l’é la b o ra tio n d e la d o c trin e d u m ariag e , le p a rta g e n e fu t ja m a is n e tte m e n t é ta b li e n tre le d o m ain des th éo lo g ien s e t celu i d e s c a n o n iste s” . K ilka w ierszy dalej G . L e B ra s wy m ie n ia n iek tó ry ch k an o n istó w . D r S o b cz ak nie u w aża ich za g o dnych choćby w zm ianki! W p ó łto ra stro n ico w y m w ykazie „ a u to ró w średniow iecznych i p ó ź n ie j szych” (280-281) z n ajd u jem y z czasów o d G ra c ja n a d o X IX w iek u je d n e g o k an o n i- stę (P irh in g ) i je d n e g o g a llik an in a (L au n o y ). Także w „in d ek sie a u to ró w o m aw ia nych w k siążce” zn alazł się P irh in g ja k o jed y n y p rzed staw iciel k a n o n isty k i o d 1150 d o 1850 ro k u . A lb o (p o d )ty tu ł je s t n ie p o ro z u m ie n ie m alb o k siążk a nie n a tem a t.
J u ż ja k o b ra k i w tó rn e u z n a ję sz e re g sk az czy - w e d le m o je g o ro z e z n a n ia - n ie p o ro z u m ie ń . W sp o m n ę n ie k tó re :
1) N ie m o ż n a - n a w e t h ip o te ty cz n ie - zaliczyć T om asza z A k w in u d o k a n o n i- stów . Z a je g o życia k a n o n isty k a byta ju ż u fo rm o w a n ą dyscypliną n a u k o w ą u p ra w ia n ą p rz e z d e k rety stó w o ra z - p o 1234 ro k u - d ek retalistó w . L in ia p o d z ia łu m o że nie b yła „ p ro s ta ”, lecz - w b rew te m u , co pisze a u to r (13) - w yraźna. N a innym m iejscu a u to r w ydaje się je d n a k z a k ła d a ć - b łę d n ie - istn ie n ie te g o p o d z ia łu ju ż p rz e d G r a c ja n em , sk o ro „ d e k re t G ra c ja n a sy n tety z u je k o n c e p c ję k a n o n istó w , a P io tr L o m b a rd k o n c ep c je teo lo g ó w ”, w śró d k tó ry c h zn alaz ł się te ż Ivo z C h a rtre s!-3 8 ).
2 ) S tw a rz an iem p o z o ró w je s t w ykazyw anie w ś ró d ź ró d e ł rę k o p is u D e k r e tu G ra c ja n a z M u z e u m A rc h id ie c e z ja ln e g o w G n ie ź n ie , s k o ro a u to r a n i ra z u n ie o d w o ła ł się d o te g o rę k o p is u (ja k ju ż w s p o m n ia łe m , n ie o d w o ła ł się te ż d o - ró w n ież w y m ie n io n e g o w śró d ź ró d e ł - F rie d b e rg o w s k ie g o w y d an ia D e k re tu ).
3 ) N ik t n ie zap rzeczy , że w y b ó r lite ra tu ry m usi być o g ra n ic zo n y . N ie g o d zi się je d n a k , by sp o ś ró d o g ro m n e g o d o ro b k u J. G a u d e m e t ( a u to r m .in . m o n u m e n ta l n e g o d z ie ła L e M ariage en O ccid en t - 528 s tro n ) p o w o ła ć się je d y n ie n a p o lsk i p rz e k ła d je d n e g o (z re s z tą d o s k o n a łe g o ) a rty k u łu .
4 ) D z ie ła n ie k tó ry c h a u to ró w fig u ru ją w b ib lio g rafii w ie lo k ro tn ie - czy to ró ż n e ich w y d a n ia lu b m iejsca p u b lik a c ji, czy to ró ż n e w ersje języ k o w e. T ylko w o d n ie s ie n iu d o sły n n eg o d z ie ła H . D o m s a a u to r u z a s a d n ił ra c je o d w o ła n ia się d o d z ie ła o ry g in a ln e g o i d o je g o fra n c u sk ie g o p rz e k ła d u . A u to r nie p o d a ł, d lac ze g o w z e s ta w ie b ib lio g raficzn y m w ylicza np. w szystkie trzy k o le jn e w y d an ia m o n o g ra fii O . G ia cc h i - czy d o strz e g ł ta m e w o lu cję p o g lą d ó w ?
5) N ie m o g ę n ie zasy g n alizo w ać n ie k tó ry c h zask ak u jąc y c h tw ierd z eń : N ie z n am „ u z u p e łn ie ń ” K P K d o k o n a n y c h w ciąg u sie d m iu lat m ięd zy u k a z a n ie m się K P K i K K K W , ja k tw ierd z i a u to r (239). C o n a jm n iej n ie z g ra b n e je s t tw ie rd z e n ie „ Je zu s z a a k c e p to w a ł m ałż eń stw o w k ształcie n a d a n y m m u p rz e z B o g a w ak cie stw o rz e n ia ” (272, ta k te ż w a rty k u le „ M a łż e ń s tw o i r o d z in a ” ...) p o d o b n ie j a k je d e n z p o d tytu łó w : „ Z a g ro ż e n ia p ły n ą c e z fo rm y k a n o n ic z n e j” . P o d p a d a te ż p re d y le k c ja a u to r a d o z w ro tó w u ch o d z ą cy c h z a m n ie j e le g an c k ie : „ n a b a z ie ” (n a s. 255 n a w et „n o w o ść b a zu je n a b a z ie ” ), „ rzeczyw istość K o ścio ła p o ls k ie g o ” ..., „ b ig a m ia ja k o rzeczyw istość sp rz e c z n a z n a tu r ą c z ło w ie k a ”, „w tym te m a c ie ” ....
6) D o d ro b iaz g ó w w y p a d a zaliczyć b ra k w ysta rcz ającej sta ra n n o ś c i, p rz e ja w ia jący się np. czy to w tym , że w in d ek s ie a u to ró w n ie k tó ry c h p o d a n o z p e łn y m im ie n ie m (n p . G iacc h i, W ern z ), innych z p ie rw sz ą ty lk o lite rą im ie n ia (n p . R o b le d a , V id a l), jeszcze innych z sam y m ty lk o n azw isk iem (B o d in , L o rry ), czy te ż w d o w o l nym p o d a w a n iu to m ó w p rz y w o łan y ch c z a so p ism (p o r. np. S itek , T e h e ro ), czę sto z a m ie n n ie to m y (ro cz n ik i) i zeszyty. N b .: z a m ia s t R y b arczy k m a być R ybczyk.
J e d n a k n ie te - p o d a łe m je d la p rz y k ła d u - b ra k i i skazy p rz e s ą d z a ją o o c e n ie p ra cy . B ra k m eto d o lo g ic z n y to p o m in ię c ie klasyków , i - w e fe k c ie - fa k t, że p ra c a
aż d o s. 141 je s t n ie n a te m a t p recy zo w an y w p o d ty tu le , a w yw ody a u to r a o b ra c a ją się n a g ru n c ie ju ż w ie lo k ro tn ie p rz e o ra n y m i o b ro b io n y m .
ks. R em ig iu sz S o b a ń sk i
W aldem ar W oźniak, red. P rzestęp ca i sk azan y n ie tracą g od n ości osoby, Wy daw nictw o W szech nicy M azurskiej A cta U n iv ersita tis M a su rien sis, O lecko 2005, ss. 212.
P a p ież J a n P aw eł II n ie u s ta n n ie u p o m in a ł się o g o d n o ść o so b y lu d zk iej. W Orę
d ziu z 9.07.2000 ro ku n a Ju b ileu sz w W ięzieniach J a n P aw eł II n a p is ał: „W ielk i J u
b ile u sz je s t s p o s o b n o śc ią d o re flek sji n a d w łasn y m p o ło ż e n ie m n ie ty lk o d la w ięź niów , a le w ró w n y m s to p n iu d la c a łe g o s p o łe cz eń s tw a, k tó re , n a co d zień b o ry k a się z p rz e stę p c z o śc ią , d la w ła d z p o w o ła n y c h d o tro sk i o p o rz ą d e k p u b licz n y i do o c h ro n y w s p ó ln e g o d o b ra , w re sz cie d la p raw n ik ó w , k tó rzy p o w in n i się zasta n o w ić n a d se n se m k a ry i p o sz u k iw ać now ych ro zw iązań d la całej sp o łe c z n o śc i.
T e m a t te n p o d e jm o w a n o w ie lo k ro tn ie w ciąg u d z ie jó w i p o c z y n io n o z n a c z n e p o s tę p y n a d ro d z e d o s k o n a le n ia s y s te m u k a rn e g o , ta k , aby le p ie j o d p o w ia d a ł o n g o d n o śc i o so b y lu d zk ie j i sk u te c z n ie j g w a ra n to w a ł u trz y m a n ie p o r z ą d k u p u b lic z n e g o . O tym je d n a k , że p o z o s ta je je s z c z e w ie le d o z ro b ie n ia , św ia d c zą b o ląc zk i i p ro b le m y o d c z u w a n e w sk o m p lik o w a n y m św iecie w y m ia ru sp ra w ie d liw o ści, a tym b a rd z ie j b o le s n e s y tu a c je p o w s ta ją c e w w ię z ie n ia c h . D a le k o n a m je s z cze d o te j chw ili, k ied y z czystym s u m ie n ie m b ę d z ie m y m o g li p o w ie d z ie ć , że z r o b iliśm y w szy stk o , c o m o żliw e , ab y z a p o b ie c p rz e s tę p c z o ś c i i s k u te c z n ie ją zw al czać, a że b y w ięcej n ie p rz y n o s iła sz k ó d , a je d n o c z e ś n ie , aby w s k a z ać lu d z io m ła m iący m p ra w o s p o s ó b o d k u p ie n ia w iny i p o n o w n e g o p rz y s to s o w a n ia się d o życia w s p o łe c z e ń s tw ie ” .
N in iejsza po zy cja k siążk o w a p re z e n tu je p o d e jście in te rd y sc y p lin a rn e d o p ro b le m u p rz estę p cz o śc i czy p ro b le m a ty k i zw iązanej z p rz e stę p cz o śc ią. Podstaw ow ym jej celem je s t z w ró cen ie uw agi n a g o d n o ść oso b y spraw cy p rz e stę p stw i sk a z an e g o .
G o d n o ś ć in te g ru je o s o b o w o ść n ie z a le ż n ie o d d o św ia d c z e ń p o zy ty w n y ch lub n eg aty w n y ch d a n e g o c zło w iek a , n ie z a le ż n ie o d w a ru n k ó w by to w y ch i m ie jsc a z a m ie s z k a n ia . G o d n o ś c i n ie m o ż n a u tra c ić , n a to m ia s t a u to r y te t ta k . M o ż n a je d n a k g o d n o ś ć sp o n ie w ie ra ć . D o s p o n ie w ie ra n ia g o d n o śc i o so b y lu d z k ie j i o s ła b ie n ia jej p o c z u c ia m o ż e p rz y cz y n ić się m .in . m e c h a n iz m lu cy fe ra. M e c h a n iz m te n sp ra w ia , że ra z p o p e łn io n e z ło n p . p rz e s tę p s tw o m o ż e s ta ć się p o d ło ż e m d o d a l sz e g o c z y n ie n ia zła.
