Papież Jan Paweł II jako ustawodawca

(1)

Wojciech Góralski

Papież Jan Paweł II jako

ustawodawca

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 41/3-4, 29-45

(2)

R O Z P R A W Y

I

A R T Y K U Ł Y

P raw o K a n o n icz n e

41 (1 9 9 8 ) n r 3-4

KS. WOJCIECH GÓRALSKI

PAPIEŻ JAN PAWEŁ II JAKO USTAWODAWCA

T r e ś ć : W stęp. 1. Kodeks prawa kanonicznego. 2. K odeks kanonów K ościołów W schodnich. 3. Inne w ażniejsze ustawy: a) K onstytucja ap. „D ivinus perfectionis Magister”, b) Konstytucja ap. „Pastor bonus”, c) Inne ustawy. Zakończenie.

W stęp

Biskup Kościoła Rzymskiego, w którym trwa urząd w szczególny spo sób udzielony przez Chrystusa Piotrowi, pierwszem u spośród A posto łów, a który m a być przekazywany jego następcom, jest głową Kolegium Biskupów, Zastępcą Chrystusa i Pasterzem całego Kościoła. N a mocy więc swego urzędu piastuje on najwyższą, pełną, bezpośrednią i po wszechną władzę zw yczajną w Kościele, którą może wykonywać w spo sób nieskrępowany (kan. 331 KPK). Na podstawie określonego w ten sposób w kodeksie prawa kanonicznego prymatu Biskupa Rzymskiego, przysługuje mu - w całym Kościele - najwyższa władza rządzenia (po

testas regiminis), obejmująca trzy różnorodne płaszczyzny: ustaw odaw 

czą, wykonawczą i sądowniczą.

Gdy chodzi o najwyższą władzę ustawodawczą, jej m ocą Papież może stanowić ustawy obowiązujące zarówno w Kościele powszechnym , jak i w poszczególnych Kościołach partykularnych, przy czym istniejąca w tej dziedzinie praktyka wskazuje, iż Biskupi Rzymu podejm ująz reguły ini cjatywy ustawodawcze wiążące cały K ościół1 Papież m a również w ła dzę zupełnego lub częściowego uchylania ustaw wydanych przez swo ich poprzedników lub sobory powszechne oraz władzę udzielania dys pens i przywilejów contra legem i praeter legem2.

1 Zob. J. S t o f f e l , P r im a t d e s B isc h o fs von R o m , W : M in isterieller K o m c n ta r z u m C o d ex Juris C an o n ici, T. 2. E ssen , 1985 s. 33 1 ; W. G ó r a l s k i , S tr u k tu ra p r a w n a u r zę d u b isk u p a

rzym skiego, M iesię c zn ik P astersk i P łocki 6 4 (1 9 7 9 ) 111-112.

2 F. B ą c z k o w i c z , P ra w o kanoniczne. P o d rę czn ik d la du ch o w ień stw a , T. 1. O p o le, 1957, s. 436.

(3)

3 0 KS. W. GÓRALSKI [2 ]

Tak szeroko zakrojona władza ustawodawcza Papieża, czyniąca go naj ważniejszym źródłem ludzkiego prawa w Kościele3 nie stanowi bynajmniej przeszkody w sprawowaniu własnej, bezpośredniej i zwyczajnej władzy biskupów diecezjalnych w ich Kościołach partykularnych. Przeciwnie, władza ustawodawcza biskupa, dzięki zwierzchnictwu Biskupa Rzymskie go, dodaje autonomicznej władzy biskupów diecezjalnych nowej mocy i utw ierdzają. Wszak Biskup Rzymski jest żywo zainteresowany tym, by Kościoły partykularne cieszyły się jak największą powagą4.

Podejmowanie przez Papieża ustaw może przybierać różną formę - w za leżności od wagi sprawy stanowiącej przedmiot regulacji prawnej. Na szczy cie hierarchii źródeł prawa papieskiego znajduje się kodeks jako zbiór regu lujący całokształt spraw związanych z posłannictwem Kościoła, w dalszej zaś kolejności należy wymienić: konstytucję apostolską oraz motu propria1. W dotychczasowej historii powszechnego ustawodawstwa kościelne go nieprzeciętna rola przypada w udziale ojcu św. Janowi Pawłowi II. W śród tak znaczących dokonań, zrealizowanych i wciąż urzeczyw ist nianych na różnych płaszczyznach jego posługi pasterskiej, doniosłe m iejsce zajmuje dziedzina ustawodawstwa. N a lata bow iem bow iem pontyfikatu Jana Pawła II przypadło promulgowanie aż dwóch kodek sów prawa kanonicznego (dla Kościoła Łacińskiego oraz dla Kościołów W schodnich), a ponadto głęboka reform a szeregu instytucji Kościoła.

1. Kodeks prawa kanonicznego

Podjęte dość nieoczekiwanie przez papieża Jana XXIII dzieło ogólnej odnowy Kościoła stało się bezpośrednią okazją dla generalnej rewizji i jednocześnie reformy prawa kanonicznego. Reforma ta miała stano wić - w zamyśle Papieża - jeden z podstawowych elem entów aggior-

namento Kościoła6. Fundamentalnym jej założeniem było dostosowanie

-'W ład z a u s taw o d a w c za P ap ieża d o z n aje o g ra n ic z en ia je d y n ie ze stro n y p ra w a B o że g o : tak n a tu ra ln e g o , ja k i p o z y ty w n eg o o ra z celu K o ścio ła.

4 T. P a w ł u k , P ra w o k a n o n ic zn e w ed h t K o d ek su J a n a P a w ia II. T. 1: L u d B oży, je g o n a  u c za n ie i u św ięc a n ie , O lszty n 1986, s. 116; M yśl tą w y ra z ił p a p ie ż G rz e g o rz W ielki sło w am i: „ Z a sz c z y t p rz y p a d a ją c y w u d z ia le c ałem u K o śc io ło w i je s t m o im z a sz cz y te m . W ie lk a p o w a g a m o ich b ra c i j e s t m o ją s ław ą. W ted y je ste m p ra w d z iw ie uczczo n y , k ie d y k a żd e m u z n ich o d d a je sią n a le ż n ą c z e ś ć ” . L is t d o E u lo g io sa , p a tria rc h y A le k sa n d rii VIII, 30. PL 993 С.

5 Z ob. I. S u b e r a , H is to ria źró d e ł i n a u k i p r a w a ka n o n ic zn e g o , W arszaw a 1977, s. 1 7 - 19. 6 Z ob. S. H a n i o n , La rifo rm a d e i C o d ice d i D rilto C a n o n ico , C o n ciliu m 4 ( 1965) 153-181; S. K u t t n c r , The C o d o f C a non L a w in H isto ric a l P ersp ecyive, T h e Ju ris t 2 8 (1 9 6 8 ) 129-148.

(4)

[3] PAPIEŻ JAKO USTAWODAWCA 31

prawa kościelnego do wymogów współczesności, co właśnie w iązało się z odnową Kościoła, jakiej miał dokonać Sobór Watykański II. Aggior-

namento kodeksu prawa kanonicznego z 1917 r. miało stanowić wyraz

tej odnowy. W zamiarze zarówno Jana XXIII jak i Pawła VI, dzieło So boru - prawdziwa reforma Kościoła i jej powodzenie - uwarunkowane było w dużej mierze odnową prawa kanonicznego, a tym samym rezul tatem rozpoczętych formalnie 28 marca 1963 r. prac kodyfikacyjnych7. Pogłębienie przez Vaticanum II wielu zagadnień teologicznych, a zw łasz cza głębsze ujęcie istoty Kościoła ukazane w konstytucji dogmatycznej

Lumen gentium 8 nie mogło pozostać bez wpływu na kształt nowego pra

wodawstwa. Niem ałe znaczenie przypisyw ano oświadczeniu papieża Pawła VI, zawartemu w jego przem ówieniu wygłoszonym na zakończe nie drugiej sesji soborowej, iż rozwój prawa kanonicznego pójdzie w dwóch kierunkach: przyznania każdej osobie i każdej funkcji spełnia nej w Kościele większej godności, a jednocześnie wzmocnienia władzy, która zespala wspólnotę wiernych9.

Przyjmując za punkt wyjścia nie wytrzymujący ju ż w wielu swoich rozwiązaniach próby czasu kodeks prawa kanonicznego z 1917 r., naukę i wskazania Soboru Watykańskiego II, liczne dokum enty posoborowe papieża Pawła VI, opinie i uwagi biskupów z całego świata, a także uchwalone na Synodzie Biskupów w 1967 r. zasady kodyfikacji prawa, Papieska Komisja do Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego - pracują ca przy niemałym zaangażowaniu Kolegium Konsultorów - przyjęła 10 czerwca 1976 r. wszystkie schematy zawierające now ą redakcję poszcze gólnych działów przyszłego kodeksu10.

Schematy te przesłano w ciągu 1977 r. organom konsultacyjnym , któ re - poczynając od 1978 r. - sukcesywnie nadsyłały swoje uwagi i opi nie o projektach nowego prawa.

Gdy prace kodyfikacyjne zdawały się wkraczać w decydującą, końco wą fazę, najpierw śmierć papieża Pawła VI (6 sierpnia 1978 r.), a potem

7R. S o b a ń s k i , E k le zjo lo g ia n o w eg o K o tle ksu P ra w a K a n o n ic zn e g o , P raw o K a n o n icz n e 28(1985) n r 1-2, s. 3.

* M. S I a s i а к , K o d e k s J a n a P a w ia I I p o p ię c iu la ta ch o d p r o m u lg a c ji. R o cz n ik i T co lo g icz- n o -K anonicznc 3 5 (1 9 8 8 ) s. 86; M . Ż u r o w s k i , P r a w n e a s p e k ty k o n sty tu c ji „ L u m e n g e n tiu m ", Praw o K an oniczne 10(1967) n r 1-2, s. 5 9 -8 8 ; Tenże. C ech y c h a ra k te ry sty c zn e p r a w o d a w s tw a

kanonicznego w ś w ie tle p o s o b o ro w y c h te n d e n cji. P raw o K a n o n icz n e 10(1 9 6 7 ) n r 3 -4 , s. 3-7. 4 A A S 56: ( 1964), s. 33; Zob. W. G ó r a l s k i , K o d y fik a c ja p r a w a w K o śc ie le Ł a c iń s k im p o Soborze W atykańskim II, P ło c k 1983, s. 5 4 -5 5 .

10 Zob. W. W ó j с i к S c h e m a t n o w eg o K o d e k su P ra w a K a n o n ic zn e g o , P raw o K a n o n icz n e 21(1978) nr 1-2, s. 2 7 9 ; G ó r a l s k i , K o d yjika c ja p ra w a , j.w . s. 86.

(5)

3 2 KS. W. GÓRALSKI [4]

jego następcy Jana Pawła I (28 września 1978 r.) zatrzym ały na krótko przedłużający się zbieg złożonego procesu odnowy i reform y prawa ko ścielnego. Nowego, znaczącego impulsu dodał temu dziełu wybrany na Stolicę Piotrową 16 X 1978 r. papież Jan Paweł II. N a okres jego ponty fikatu przypadł niełatwy etap rewizji pierwotnych schematów, dokony wanej w oparciu o napływające do Komisji Kodyfikacyjnej uwagi i opi nie w przedm iocie owych projektów. Zgromadzony w drodze szerokiej konsultacji m ateriał należało uporządkować przydzielając odnośne pa kiety wniosków poszczególnym zespołom konsultorów wym ienionej Komisji. Implikowało to dokonywanie dalszych, niejednokrotnie grun townych zmian w pierwotnych schematach". Efektem żmudnej pracy nad formułowaniem zmodyfikowanych projektów było przyjęcie przez K o m isję Kodyfikacyjną - 21 października 1980 r. - nowego projektu ko deksu prawa kanonicznego12.

Gdy znacznie zaawansowane dzieło rewizji i odnowy prawa kanonicz nego, zmierzające już ku swemu finałowi, znalazło się nieoczekiwanie w niebezpieczeństwie zwłoki (niektórzy biskupi postulowali przeprowa dzenie kolejnej konsultacji nad nową redakcją projektu kodeksu), tylko zdecydowana postawa papieża Jana Pawła II skutecznie uchroniła i tak ju ż wystarczająco długi proces kodyfikacji przed niepotrzebnym ham o

waniem jego biegu. Dodatkowa generalna konsultacja nad projektem, zda niem Papieża, przedłużyłaby znacznie - moment ogłoszenia oczekiwane go kodeksu prawa kościelnego, a poza tym z pewnością niewiele wniosła by zważywszy na tak szeroki zasięg poprzedniej, właściwej konsultacji13. Jako kolejny krok w przygotow yw aniu now ego kodeksu Jan Paw eł II przew idział poddanie projektu z 1980 r. pod ostateczną ocenę P apie skiej K om isji do Rewizji Kodeksu Prawa K anonicznego (złożonej w y łącznie z kardynałów), przy udziale m ianowanych przezeń - wedle kry

11 S zc ze g ó ln ie d u żo u w ag i p o św ięc o n o m o d y fik ac jo m p ro je k tu w z ak resie in sty tu tó w ży cia k o n sek ro w a n e g o , sak ram e n tó w św., pro cesó w , m ałż eń stw a , L u d u B o że g o i p ra w a k a rn e g o , Zob. C o m m u n ic atio n es 9 (1 9 7 7 ) 117 - 146, 1 4 7 - 174, 3 0 4 - 32 2 , 3 4 5 - 37 8 ; 10 (1 9 7 8 ) 8 6 - 127, 1 6 0 - 179; 11 ( 1 9 7 9 ) 2 2 - 2 6 , 6 7 - 162, 2 9 6 - 34 6 ; 12 ( 1 9 8 0 ) 4 8 - 129, 1 3 0 - 187, 188- 20 0 , 2 3 6 - 3 1 9 ; 13 (1 9 8 1 ) 111 - 151, 151 - 2 1 1 ; 9 ( 1 9 7 7 ) 3 2 3 - 344; 10 ( 1 9 7 8 ) 4 7 - 8 5 , 1 7 9 - 2 0 8 , 2 0 9 - 2 7 2 ; 13 (1 9 8 1 ) 211 - 245; Z ob. tak że G ó r a l s k i , K o d yfika c ja p r a w a , jw . 8 7 -8 8 ; F. P a  s t e r n a k , H isto ria k o d y fik a c ji i ch a ra k te ry sty ka n o w eg o K o d ek su P ra w a K a n o n ic zn e g o , P ra  w o K a n o n icz n e 2 7 (1 9 8 4 ) n r 3 - 4, s. 21

12T eg o ż d n ia p ro je k t z o sta ł p rze d sta w io n y p rz e z kard . P. F c l i c i , p rz e w o d n ic z ą c e g o P a p ie skiej K o m isji d o R ew izji K o d e k su P raw a K a n o n icz n e g o , u c ze stn ik o m S y n o d u B iskupów . Z ob. C o m m u n ic a tio n e s 1 2(1980)221.

(6)

[5] PAPIEŻ JAKO USTAWODAWCA 3 3

terium reprezentatywności Episkopatów - biskupów w szystkich kon tynentów14. Liczne uwagi członków Kom isji i m ianow anych biskupów, jakie wpłynęły w 1981 r., zostały starannie przestudiow ane przez Se kretariat Kom isji, w dniach zaś 20 - 28 października tegoż roku stały się przedm iotem obrad K om isji i m ianow anych biskupów. Przyjęto wówczas uchw ałę o potrzebie w prow adzenia do projektu kodeksu 46 modyfikacji15.

Przyjm ując w dniu 29 października 1981 r. uczestników sesji p le narnej Kom isji K odyfikacyjnej w raz z m ianow anym i do w spółpracy z nią biskupam i Jan Paw eł II podkreślił pow iązanie dzieła reform y prawa kanonicznego z Soborem W atykańskim II oraz zw rócił uw agę na konieczność uw zględnienia w now ym praw ie kościelnym tajem nicy K ościoła, zgodnie z życzeniem dekretu soborow ego O ptatam

totius (η. 16)16.

Po zmodyfikowaniu przez Sekretariat i przewodniczącego Papieskiej Komisji do Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego projektu kodeksu z 1980 r. w 46 fragmentach, dokument ten został wydany drukiem, a na stępnie przekazany - 22 kwietnia 1982 r. - właściwem u ustawodawcy kościelnemu17. O wyjątkowym osobistym zaangażowaniu w dzieło od nowy prawa kanonicznego przez tego ostatniego wym ownie świadczy fakt, iż po otrzymaniu gotowego do promulgacji kodeksu powołał sied mioosobowy zespół doradców, złożony z wybitnych kanonistów (zna lazł się wśród nich - jako najmłodszy - ówczesny sekretarz Sygnatury Apostolskiej bp Zenon Grocholewski), z którymi, w obecności przew od niczącego Komisji Kodyfikacyjnej, studiował w ciągu kilkunastu dni „kanon po kanonie” podejmując ostateczne decyzje w wielu kwestiach wątpliwych18. Przemawiając 23 grudnia 1982 r. do kardynałów i urzęd ników Kurii Rzymskiej Papież - Polak m ógł ju ż położyć kres wątpliwo ściom, czy naprawdę rychło dojdzie do prom ulgacji oczekiwanego ko deksu prawa kanonicznego. Zapowiedział wówczas, że zam ierza ogło sić ten zbiór 25 stycznia 1983 r.19

14 Tam że. Z ob. tak że C o m m u n ic atio n es 2 (1 9 8 1 ) 2 6 0 -2 6 1 ; 2 (1 9 8 2 ) 117-119; G ó ra lsk i, K o 

dyfikacja p ra w a , jw . s. 94-95.

15C o m m u n icatio n es 2 (1 9 8 1 ) 2 6 8 -2 6 9 ; G ó r a l s k i , K o d y fik a c ja p ra w a , jw . s. 97. 14 G ó r a 1 s к i, K o d y fik a c ja p r a w a , jw . s. 97

17Zob. F. D . O s t i l i o , L ' o p e ra d i r ev isio n e d e l C o d ex Iu r is C a n o n ic i d e lla C h iesa L a tin a , A pollinaris 5 5 (1 9 8 2 ) 3 0 8-369.

'* R elacja u stn a abp. Z e n o n a G ro c h o le w sk ie g o z 4 p a ź d z ie rn ik a 1998 r. '’ G ó r a l s k i , K o d yfika c ja p ra w a , jw . s. 98-99.

(7)

3 4 KS. W. GÓRALSKI [6 ]

Zgodnie z zapowiedzią, w dniu 25 stycznia 1983 r., tj. w święto N a wrócenia św. Pawła, w 24. rocznicę ogłoszenia przez papieża Jana XXIII zamiaru zwołania Soboru Watykańskiego II i podjęcia odnowy prawa w Kościele Łacińskim, papież Jan Paweł II dokonał uroczystej promulgacji nowego kodeksu prawa kanonicznego20. Stało się to po 20 latach od chwili ustanowienia przez Jana XXIII Papieskiej Komisji do Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego.

Zbiór został prom ulgowany konstytucją apostolską Sacre disciplinae

leges, w którym to dokumencie termin wejścia w życie kodeksu został

określony na 27 listopada 1983 r. Stosunkowo długi okres vacatio legis podyktowany był potrzebą wystarczającego zapoznania się przez zainte resowanych z regulacją kodeksową. Na uwagę zasługuje jednoczesne podkreślenie przez Papieża we wspomnianej konstytucji apostolskiej, że nowy kodeks promulguje powagą swojej prymacjalnej władzy papieskiej i że zbiór ten pozostaje owocem kolegialnej współpracy wielu osób i in stytucji21.

Nowy kodeks prawa kanonicznego, określany często mianem kodek su Jana Pawła II, będący - jak zauważa sam Prawododawca - pasem transmisyjnym przenoszącym na język kanonistyczny soborową eklezjo logię22, stanowi podstawowy dokument ustawodawczy K ościoła Łaciń skiego, oparty na dziedzictwie prawnym i ustawodawczym Objawienia i Tradycji.

Dotykając istotnego wątku odnoszącego się do samej jakości posobo rowego kodeksu prawa kanonicznego - a przesądza o niej kształt ekle zjologii tego zbioru - należy przede wszystkim stwierdzić, iż podobnie jak eklezjologia Vaticani II, tak i eklezjologia kodeksu, nie przedstawia obrazu w pełni jednorodnego, operuje bowiem dwiema eklezjologiami;

societas i com munio11. Tego rodzaju dwuznaczność doktrynalna przyno

si - z natury rzeczy - określone konsekwencje w warstwie normatywnej kodeksu. Gdy chodzi o wspólnotowe struktury Kościoła widoczne w no wym kodeksie, determinujące rozwój prawny Kościoła, to wyraźnie za uważa się trzy ogniwa: wspólnotę wiernych, wspólnotę hierarchiczną

2Ü C o d ex tu r is C a n o n ic i a u c to rita te lo a n n is P a u li PP. U p ro m u lg a tu s, L ib rc ria E d itric e Va- tic a n ia M - D C C C C -L X X X III.

21 C o d ex lu r is C a n o n ic i - K o d ek s P ra w a K a n o n ic zn e g o , P a llo tin u m 1984, s. 11. 22 K o n sty tu c ja a p o sto lsk a S a c ra e d iscip lin a e le g e s, W: Tam że, s. 13.

22 R. S o b a ń s k i , E k le zjo lo g ia n o w e g o K o d e k su P ra w a K a n o n ic zn e g o , jw „ s. 4; M . S t a  s i a k , K o d ek s J a n a P a w ia II, jw . s. 90.

(8)

i wspólnotę Kościołów. Nietrudno też wskazać na kanony wyrażające wspólnotową świadomość Kościoła (równość wiernych co do godności i działania w budowaniu Ciała Chrystusowego - kan. 208; obowiązek zachowania wspólnoty - kan. 209; Kościoły partykularne, w których ist nieje i z których się składa jeden Kościół katolicki - kan. 368; diecezja jako Kościół partykularny, w którym istnieje i działa jeden katolicki i apo stolski Kościół - kan. 369; obowiązki pasterskie biskupów - kan. 383). Z drugiej strony w wielu fragmentach kodeksu, zw łaszcza księgi I, V i VII, wyraźnie preferuje się eklezjologię społeczności. Ta ostatnia okre śla nadal kształt prawny Kościoła24, który posiada swoje prawo, gdyż jest społecznością i jako społeczność25. Tradycyjny typ prawnego m y

ślenia o Kościele zdradza ju ż samo rozumienie prawa kościelnego, pre ferujące prawo ustawowe, ujęte jak o akt władzy rządzenia społeczno ścią26, któremu obcy jest w procesie stanowienia jakikolw iek współudział wiernych i które jest interpretowane autentycznie przez samego praw o dawcę lub powołany przez niego organ27.

Jakkolwiek nietrudno, jak widać, dostrzec w kodeksie Jana Pawła II dwie wizje Kościoła, to jednak należy przyjąć, że jego autorzy dostrze gali jeden Kościół wiedząc, że jest w spólnotą Ludu Bożego. Postrzega jąc w ten sposób Kościół wychodzili jednocześnie z założenia, że działa on w świecie w kształcie społeczności. Próba połączenia nurtu eklezjal

nego i prawnego stała się powodem przyjęcia koncepcji właśnie w spól

noty zorganizowanej jako społeczność28.

Mimo dwojakiej eklezjologii kodeksu prawa kanonicznego z 1983 r., jego ustawodawstwo jest pewnym kompromisem. Jako takie zaś, jak słusz nie zauważa Sobański29, stwarza szerokie możliwości: to praktyka nada je jego przepisom żywego kształtu. Od wszystkich wiernych - tak du chownych, jak i świeckich - zależy, „która z opcji eklezjologicznych prze waży i czy nasze prawo będzie prawem społeczności, jakby jednej ze społeczności tego świata, czy też prawem wspólnoty, dla której miłość jest podstawowym prawem, a realizacja wiary zadaniem ”30.

24 Zob. kann. 135 § 2, 2 0 4 § 2 i 130 K PK . “ S o b a ń s k i , E kle zjo lo g ia n o w eg o K o d e k su P ra w a K a n o n ic zn e g o , jw . s. 24. 26 Zob. kann. 135 § 2, 2 0 4 § 2 i 130 K PK . 27 Zob. kan. 16 K PK . “ S o b a ń s k i , E kle zjo lo g ia n o w eg o K o d ek su P ra w a K a n o n ic zn e g o , jw . s. 28. 2,Tam żc, s. 30. ,0 Tamże.

(9)

3 6 KS. W. GÓRALSKI [В] 2. Kodeks kanonów Kościołów W schodnich

Jakkolwiek ju ż przy okazji zwołania I Soboru Watykańskiego biskupi obrządków wschodnich31 postulowali ujednolicenie prawa kanoniczne go, do którego to postulatu powrócono następnie po ukazaniu się kodek su prawa kanonicznego w 1917 r., to jednak trudne dzieło kodyfikacji ustawodawstwa wspólnego dla wszystkich Kościołów W schodnich roz począł dopiero papież Pius XI w 1927 r. Po przeprowadzeniu studiów nad stanem praw nym w poszczególnych K ościołach W schodnich, w 1935 r. powołał Papieską Kom isję do Redakcji Kodeksu Prawa K ano nicznego Wschodniego. W marcu 1948 r. Komisja przedstawiła papie żowi Piusowi XII gotowy do promulgacji pełny projekt kodeksu prawa kanonicznego wschodniego, z którego to projektu ustawodawca kościelny prom ulgował jedynie ważniejsze działy prawa: prawo m ałżeńskie (1949 r.), prawo procesowe (1950 r.), prawo zakonne oraz prawo m ajątkowe (1952 r.), prawo o obrządkach wschodnich oraz prawo o osobach (1957 r.)32. Dalszy bieg prac kodyfikacyjnych wstrzymał zapowiedziany przez papieża Jana XXIII zamiar dokonania odnowy całej dyscypliny kano nicznej, łącznie z wypracowaniem kodeksu dła Kościołów Wschodnich. Tymczasem na wokandzie obrad Soboru Watykańskiego II znalazła się problem atyka obrządków wschodnich stając się następnie przedmiotem dekretu „Orientalium Ecclesiarum”. Dokum ent ten zaw ierał]акЪу su m 

marium wschodniego prawa kanonicznego w sprawach podstawowych33.

Po ustanowieniu przez papieża Pawła VI 10 czerwca 1972 r. Papie skiej Komisji do Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego W schodniego rozpoczęto intensywne prace kodyfikacyjne, a pierwszy projekt kodek su, przygotowany w 1977 r., poddany został z woli Pawła VI szerokim konsultacjom, podobnie jak projekt kodeksu Kościoła Łacińskiego. N a pływające uwagi pilnie studiowała Komisja Kodyfikacyjna przy udziale Kolegium Konsultorów.

Gdy po śmierci Pawła VI, a potem Jana Pawła I, rozpoczął sw oją po sługę pasterską Jan Paweł II, stan prac nad kodyfikacją prawa wschod niego znajdował się w takim samym stadium ja k w odniesieniu do p ra

11 N a le ż ą o ne do p ięciu w ielk ich trad y cji: alek sa n d ry jsk ie j, an tio c h eń sk ie j, o rm iań sk ie j, b i z an ty jsk ie j i c h ald ejsk iej o b e jm u ją c w su m ie 21 k a to lic k ic h K o śc io łó w W sch o d n ich . Z o b . K o 

d e ks P ra w a K a n o n ic zn e g o d la K o śc io łó w W sch o d n ich . T y godnik P o w sze c h n y z 3 X I 1990 r.,

s. 9.

n G ń r a 1 s к i , K o d ek s K a n o n ó w K o śc io łó w W sch o d n ich , A te n e u m K a p łań sk ie 8 4 (1 9 9 2 ) 269.

(10)

wa Kościoła Łacińskiego. Dopiero jednak w październiku 1986 r. został zredagowany w całości i wydany drukiem projekt kodeksu w schodnie go. Został on następnie przesłany 17 października tegoż roku poszcze gólnym członkom Komisji Kodyfikacyjnej, po czym stał się przedm io tem debaty tego gremium podczas sesji plenarnej. Uwagi i korekty w nie sione podczas obrad zostały zebrane w j edną całość i w kwietniu 198 8 r. przesłano je do wszystkich członków Komisji, a w kilka m iesięcy póź niej poddano je dyskusji na kolejnej sesji plenarnej. W lipcu 1988 r. człon kowie Komisji otrzymali poprawiony tekst całości zbioru34.

Dążąc zdecydowanie do zakończenia prac, papież Jan Paweł II polecił Papieskiej Komisji do Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego W schod niego odbycie sesji plenarnej, podczas której miała ocenić, czy cały tekst projektu kodeksu można było już przedstawić prawodawcy kościelnemu. Sesja ta, trwająca w dniach 3 - 1 4 listopada 1988 r., zajęła się poprawka mi, które wnieśli niektórzy członkowie Komisji; po czym w dniu 28 stycz nia 1989 r. projekt kodeksu został przekazany Janowi Pawłowi II35.

Po dokładnym przestudiow aniu przez Papieża - i tym razem przy udziale wąskiego grona ekspertów - całości tekstu projektu oraz po w y słuchaniu opinii wiceprzewodniczącego i sekretarza Komisji dokum ent uzyskał aprobatę papieską. Uroczystej promulgacji kodeksu kanonów Kościołów Wschodnich Jan Paweł II dokonał konstytucją apostolską „Sa cri canones” 18 października 1990 r., w święto św. Łukasza36. Tytuł zbioru nawiązuje do kanonicznej tradycji wschodniej znającej zbiory „świętych kanonów”. Kodeks wszedł następnie w życie 1 października 1991 r.

Unormowania prawne kodeksu obow iązująjednakow o wszystkie ka tolickie Kościoły Wschodnie, respektująjednak własne prawo poszcze gólnych Kościołów uwzględniając ich liturgię, a nade wszystko ich w ła sne hierarchie. Bardzo często kodeks zawiera delegacje kierujące do pra wa partykularnego (aż w 183 przypadkach), które ustalają odnośne synody lub bezpośrednio Stolica Apostolska37. Ze zrozumiałych względów zbiór wschodni eksponuje urząd patriarchy, ukazanego jak o „ojciec i głow a” własnego Kościoła, kierowanego w harmonijnej równowadze odpow ie dzialności ze swoimi biskupami. Godny podkreślenia jest rys ekum e

[9] PAPIEŻ JAK.0 USTAWODAWCA 3 7

14 G ó r a l s k i , K o d ek s K a n o n ó w K o śc io łó w W schodnich, jw ., s. 270. 35 T am że, s. 2 7 0 - 271.

,h C o d ex C a n o n u m E c c le sia ru m O rien ta liu m a u c to rita te Io a n n is P a u li PP. I I p r o m u lg a tu s ,

Typis P o ly g lo ttis V aticanis M -D C C C C -L X X X X .

(11)

3 8 KS. W. GÓRALSKI [1 0 ]

niczny i pastoralny nowego kodeksu, a także wierność tradycji wschod niej w zakresie prawa karnego, które nie zna kar latae sententiae.

Poza tym szerokie zastosowanie znajduje w kanonach kodeksowych zasada pomocniczości38.

Gdy chodzi o eklezjologią kodeksu kanonów Kościołów W schodnich, to nie odbiega ona od eklezjologii zawartej w kodeksie prawa kanonicz nego39. Jak zauważył jednak E. Eid, w iceprzew odniczący Papieskiej Komisji do Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego W schodniego, zbiór wschodni można nazwać wiernym uzupełnieniem Soboru40.

3. Inne ważniejsze ustawy

Poza obydwoma kodeksami, zrealizowanymi za pontyfikatu papieża Jana Pawła II i przezeń promulgowanymi, integralnymi częściami generalnej reformy prawa kanonicznego, dokonanej przez wymienionego ustawodaw cę kościelnego, pozostają dwie ustawy: konstytucja apostolska z dnia 25 stycznia 1983 r. Divinus perfectionis Magister (promulgowana wraz z ko deksem prawa kanonicznego)41, regulująca procedurę w sprawach kano nizacyjnych oraz konstytucja apostolska z dnia 28 czerwca 1998 r. Pastor

bonus42, poświęcona reorganizacji Kurii Rzymskiej.

a) Konstytucja apostolska „D ivinusperfectionis M agister"

Już w motu proprio z dnia 19 marca 1969 r. - Sanctitas clarior43 p a pież Paweł VI zapowiedział ukazanie się szczegółowych norm dotyczą cych postępowania kanonizacyjnego. Jak się jednak potem okazało, do głębnego zbadania i nowego uregulowania wymagało wiele spraw w ca łym postępow aniu kanonizacyjnym. Paweł VI zlecił więc specjalnej Komisji opracowanie projektu reformy całego postępowania. Żmudne prace w tym zakresie były kontynuowane za papieża Jana Pawła II. Zm ie rzały one do zunifikowania całego ustawodawstwa w sprawach kanoni zacyjnych, rozproszonego w kodeksie prawa kanonicznego z 1917 r. i in

3S Tam że, s. 272.

39 Z ob. np. kan. 7 § 2 K K K W .

40E. E i d , L a p re se n ta zio n e d e i C o d ice d e i C a n o n i d e lle C h ise O rien ta li, L ' O ssc rv a to rc R o m a n o z 27 X 1990 r., s. 7.

41 A A S 75 (1 9 8 3 ) 3 4 9-355. 42 A A S 80 (1 9 8 8 ) 8 4 1-912. 43 A A S 61 (1 9 6 9 ) 7 0 4 -7 0 8 .

(12)

nych dokumentach Stolicy Apostolskiej, a także w wielu uprawnieniach specjalnych. Komisja wypracowała ostatecznie kilka dokumentów, któ re miały się składać na całość zakrojonej na szeroką skalę reform y pra wa kanonizacyjnego44.

Ogłoszona przez Jana Pawła II konstytucja apostolska - Divinus p er

fectionis Magister oraz wydane do niej akty wykonawcze45 dokonując ge

neralnej reformy postępowania kanonizacyjnego opierają się na trzech podstawowych zasadach: 1) maksymalne zaangażowanie biskupów die cezjalnych w prowadzenie spraw kanonizacyjnych przez powierzenie im odpowiedzialności za zebranie środków dowodowych (czynności te prze prowadzają mocą władzy własnej); 2) podniesienie znaczenie naukowego studium spraw kanonizacyjnych przez dodanie Kongregacji Spraw K ano nizacyjnych odpowiedniego organu do realizacji tego celu w postaci K o legium Relatorów; 3) usunięcie z postępowania bezużytecznego formali zmu przez bardziej właściwe rozdzielenie kompetencji personalnej w Kon gregacji46. W prowadzenie tych zasad oznacza zarówno uproszczenie postępowania, jak i nadanie mu większej dynamiki w Kongregacji47.

Zreformowane postępowanie kanonizacyjne przebiega w trzech eta pach: a) dochodzenie diecezjalne (zebranie wszystkich środków dow o dowych); b) studium w Kongregacji materiału dokum entalnego lub ze znań świadków oraz przygotowanie tzw. pozycji (positio) na tem at życia i cnót lub męczeństwa, a następnie tzw. pozycji na tem at cudów — pod kierownictwem relatorów; c) dyskusje na posiedzeniach teologicznych (najpierw konsultorów, a następnie członków K ongregacji)48.

Novum ustawodawstwa Jana Pawła II jest wyodrębnienie dwóch ro dzajów spraw kanonizacyjnych - nowych i dawnych - wedle kryterium dotyczącego sposobu dow odzenia istotnego przedm iotu tych spraw (w sprawach nowych środkiem dowodowym są zeznania świadków, w sprawach zaś dawnych - dokumentacja pisana)49. Również

zagadnie-44H. M i s z t a l , P ra w o k a n o n iza c y jn e w ed lttg u sta w o d a w stw a J a n a P a w ta II, L u b lin -S a n - dom icrz 1997, s. 162-163.

45 A k tam i w y k o n a w c z y m i są: N o rm y K o n g re g a c ji S p r a w K a n o n iza c y jn y c h , k tó re n a le ży z a  chow ać p rz y p ro w a d z en iu d o c h o d ze n ia p rzez b isk u p ó w w sp ra w a c h k a n o n iz a c y jn y c h z d n ia 7 lutego 1983 r. (A A S 7 5 (1 9 8 3 ) 3 9 6 -4 0 3 ) o raz D e k re t G e n era ln y K o n g re g a c ji S p r a w K a n o n iza 

cyjnych na te m a t słu g B o ży ch , k tó ry ch sp ra w y s ą a k tu a ln ie ro z p a try w a n e w K o n g re g a c ji z d n ia

7 lutego 1983 r. (A A S 7 5 (1 9 8 3 ) 4 0 3 -4 0 4 ). 46 M i s z t a l , P ra w o k a n o n iza cyjn e, jw . s. 167.

47 Z ob. R eg o la m e n to d e lla C o n g re g a zio n e d e lle C a u sa e d e i Sa n ti, R o m a 1983. 4“ H. M i s z t a l . P ra w o k a n o n iza cyjn e, j.w ., s. 167.

(13)

nie cudów oraz beatyfikacji zostało uregulowane w inny sposób, niż w dawnym prawie50.

b) Konstytucja apostolska „Pastor bonus ”

Posoborowa reforma Kurii Rzymskiej, dokonana przez papieża Pawła VI konstytucją apostolską z dnia 15 sierpnia 1967 r. „Regimini Ecclesiae univer sae”51, uzupełniona w następnych latach kilkoma ustawami52, choć stanowiła milowy krok na drodze odnowy tak znaczącej instytucji, nie przyniosła jednak pełnej odpowiedzi na postulaty wysunięte w auli Soboru Watykańskiego II. Sam autor niełatwego przedsięwzięcia zdawał sobie sprawę z tego, że to cze go dokonał, nie jest jeszcze pełnym rozwiązaniem problemu. Nic więc dziw nego, że dzieło dalszej, bardziej gruntownej reformy Kurii Rzymskiej urastało do rangi poważnego zadania. W tym też celu Paweł VI powołał w 1974 r. spe cjalną Komisję, która podjęła niezbędne prace. Ich sfinalizowanie przypadło już na pontyfikat Jana Pawła II, który od samego początku zabiegał o nadanie

tak bliskiej mu instytucji właściwego kształtu53.

Nie czekając na ostateczne zakończenie prac przez w spom nianą K o misję, Papież podejmował coraz to nowe akty prawne usprawniające działalność szeregu dykasterii kurialnych oraz powołując kilka nowych organów ogólnokościelnych.

Tak więc w 1973 r. Jan Paweł II powołał Radę ds. Rodziny przekształ cając j ą następnie w 1981 r. w Papieską Radę ds. Rodziny, będącą odtąd organem samodzielnym54. W 1982 r. ustanowił Papieską R adę ds. K ul

5“ W p rz e d m io c ie b e aty fik a cji k o n sty tu c ja a p o sto lsk a: D iv in u s p e rfe c tio n is M a g is te r (n. 15) p o d a je z asa d ą g e n eraln ą, żc je d y n ie p a p ie ż d ecy d u je o p rz y z n an iu ku ltu p u b lic z n eg o k o śc ie ln e g o s tu d z ę B o żem u , k tó reg o cn o ty h e ro ic z n e z o sta ły u d o w o d n io n e. R eg u lam in K o n g re g a cji (n. art. 2 6 § 1) w y m a g a p rzy n ajm n iej je d n e g o cu d u z aa p ro b o w a n e g o w sp o só b p rz e w id z ia n y p ra w em , a p o n a d to p o tw ierd zo n ej o p in ii o cu d ach , n a to m ia st d o k a n o n iz ac ji k o n ie c z n a j e s t a p ro b ata n o w e g o c u d u m a ją ce g o m iejsce p o b eaty fik acji, Tam że, s. 170.

51 A A S 5 9 (1 9 6 7 ) 8 8 5 - 928.

52 C h o d zi o n a stę p u ją c e u staw y: k o n sty tu c ja a p o sto lsk a z d n ia 8 m a ja 1969 r. „ S a cra R itu u m C o n g re g a tio ” (A A S 6 1 (1 9 6 9 ) 2 9 7 -3 0 5 ), m o tu p ro p rio z d n ia 2 7 c ze rw c a 1971 r. S e d u la cu ra (A A S 63 (1 9 7 1 ) 6 6 5 -6 6 9 ), m o tu p ro p rio z d n ia 2 7 lu teg o 1973 r. Q uo a p tiu s (A A S 6 5 (1 9 7 3 )1 1 3 - 116), k o n sty tu c ja a p o sto lsk a z d n ia 11 lip ca 1975 r. C o n sta n s N o b is (A A S 6 7 (1 9 7 5 ) 4 1 7 -4 2 0 ), m o tu p ro p rio z d n i a 10 g ru d n ia 1976 r. A p o s to la tu s r e g e n d i (A A S 68 (1 9 7 6 ) 6 9 6 -7 0 0 ), m otu p ro p rio z d n ia 10 g ru d n ia 1976 r. Iu stitia m e t P a x (A A S 68 (1 9 7 6 ) 7 0 0 -7 0 3 ). Z ob. E. S z t a - f r o w s k i , K u ria R zym ska . S tu d iu m h isto ry c zn o -ka n o n iczn e , W arszaw a 1981 s. 2 2 -2 4 .

53 E. S z t a f r o w s к i , K u ria R zy m sk a J a n a P a w ia / / , P raw o K a n o n icz n e 33 ( 1990) n r 1 -2,

s. 3 0 -3 1 .

(14)

tury55, a w rok później Watykańskie Centrum Telewizyjne56. W związku z w ejściem w życie now ego kodeksu praw a kanonicznego pow ołał w 1984 r. Papieską K omisję do Interpretacji Kodeksu Praw a Kanonicz nego57. W tym samym roku podjął decyzją podzielenia Kongregacji Sa kramentów i Kultu Bożego na dwie odrębne Kongregacje58, w następ nym zaś ustanowił Papieską K omisją A postolstw a Służby Zdrow ia59.

Tkwiąc mocno w nurcie reformy generalnej, Jan Paweł II pow ołał 12 listopada 1983 r. specjalną Kom isją w celu dogłębnego przeanalizow a nia postanow ień dotyczących poprzedniej reform y K urii Rzym skiej z 1967 r.

Jednocześnie podał szereg wskazówek co do kierunku odnowy tej in stytucji. Gdy w 1985 r. przygotowany przez Kom isję projekt nie uzyskał uznania K olegium Kardynałów i Synodu Biskupów, Papież pow ołał Komisją Kardynalską, która przygotowała nowy projekt Prawa szcze

gólnego K urii Rzym skiej dostosowany do nowego kodeksu praw a kano

nicznego. Projekt ten zyskał aprobatę Jana Pawła II, który 28 czerwca 1988 r., tj. w czterechsetną rocznicę ogłoszenia konstytucji apostolskiej papieża Sykstusa V Immensa aeterni D ei" i zarazem w osiem dziesiątą rocznicą wydania konstytucji apostolskiej Piusa X Sapienti consilio, dokonał promulgacji wspomnianego projektu w formie konstytucji apo stolskiej „Pastor bonus”. Dokument papieski, wieńczący jedno z bardziej doniosłych posoborowych przedsięwzięć w zakresie reform y i odnowy Kościoła, wszedł w życie 1 marca 1989 r.60 Tym samym została zam knię ta - na tym etapie - posoborowa kodyfikacja prawa kościelnego. W szak kodeks Jana Pawła II, w rozdziale o Kurii Rzymskiej poprzestał jedynie na stwierdzeniu, że strukturą i kom petencją tej instytucji „określają spe cjalne przepisy” (kan. 360).

Poza nadaniem Kurii Rzymskiej nowej struktury, na którą składają się: Sekretariat Stanu, Kongregacje, Trybunały, Rady i Urzędy, a także Zarząd Domu Papieskiego i Urząd ds. Celebracji Papieskich, i poza okre śleniem zasad funkcjonowania poszczególnych dykasterii, znaczącym osiągnięciem konstytucji apostolskiej „Pastor bonus” pozostaje wym iar

[1 3 ] PAPIEŻ JAKO USTAWODAWCA 41

55 A A S 7 4 ( 1 9 8 2 ) 6 8 6 -6 8 7 . 5SA A S 75 (1 9 8 3 ) 4 4 . 57 A A S 7 6 (1 9 8 4 ) 4 3 3 -4 3 4 .

!* Z ob. S z t a f r o w s k i , K u ria R zy m sk a J a n a P a w ia II, jw ., s. 32.

5 ,M otu p ro p rio z d n ia II luteg o 1985 r. D o le n tiu m h o m in u m (A A S 77 (1 9 8 5 ) 4 5 7 -4 6 1 ). ',u E. S z t a f r o w s k i , K u ria R zy m sk a J a n a P a w ia II, jw ., s. 3 3-36.

(15)

teologiczny i pastoralny dokonanej w ten sposób odnowy. Osadzenie tak znaczącej i olbrzymiej swoimi zadaniami i personelem instytucji w fun damentach teologicznych, uwzględnienie aspektu kolegialności, uw ypu klenie w ym iaru służebnego i duszpasterskiego posługi urzędników , wreszcie zdecydowane nachylenie dykasterii kurialnych ku biskupom diecezjalnym, a tym samym ku ich Kościołom partykularnym - to wszyst ko przydaje reformie Jana Pawła II walorów, które trudno przecenić.

c) Inne ustawy

W aktywności ustawodawczej papieża Jana Pawła II dostrzec należy ponadto cały szereg, z reguły doniosłych ustaw wydanych na przestrzeni dwudziestolecia pontyfikatu w różnych dziedzinach życia i działalności Kościoła. Nie trzeba dodawać, że zupełnie odrębny rozdział stanow ią równie liczne i znaczące dokumenty doktrynalne; niektóre z nich zaw ie rają także wątek normatywny. Nie należy ponadto zapominać, iż wiele aktów normatywnych pochodzi od dykasterii Kurii Rzymskiej, uzysku jących jedynie aprobatę Papieża.

Gdy chodzi o najważniejsze ustawy pochodzące bezpośrednio od Ojca św., to - poza wzmiankowanymi już wyżej (m.in. przy omawianiu reformy Kurii Rzymskiej) - należy najpierw wymienić następujące akty normatyw ne odnoszące się do struktur organizacyjnych Kościoła: konstytucja apostol ska z dnia 28 listopada 1982 r. Ut sit validum, nadająca Opus Dei status prałatury personalne61, list do Sekretarza Stanu z dnia 6 kwietnia 1984 r.

Nowe zasady zarządzania Państwem Watykańskim62 motu proprio z dnia 15

stycznia 1993 r. Europae Orientalis o przekształceniu Komisji Pro Russia w stałą Komisję Międzydykasterialnąds. Kościoła w Europie Wschodniej63, motu proprio z dnia 1 stycznia 1994 r. Socialium scientiarum investigatio

nes o ustanowieniu Papieskiej Akademii Nauk Społecznych64 motu proprio

z dnia 11 lutego 1994 r. o ustanowieniu Papieskiej Akademii Obrony Ży cia65, konstytucja apostolska z dnia 22 lutego 1996 r. Universi Dominici gre

gis o wakacie Stolicy Apostolskiej i wyborze Biskupa Rzymu66.

4 2 KS. W. GÓRALSKI [1 4 ] 61 A SS 7 5 (1 9 8 3 ) 4 2 3 -4 2 5 . “ A A S 7 6 (1 9 8 4 ) 495. “ A A S 8 5 (1 9 9 3 ) 3 0 9 -3 1 0 . “ A A S 8 6 (1 9 9 4 ) 2 0 9 -2 1 2 . 65 C o m m u n ic atio n es 2 6 (1 9 9 4 ) s.6-8.

(16)

Kilka dokum entów norm atyw nych Jana Paw ła II odnosi się do p o sługi nauczania. Do w ażniejszych należą tutaj: konstytucja apostolska z dnia 15 kw ietnia 1979 r. Sapientia Christiana o uniw ersytetach i w y działach kościelnych67, konstytucja apostolska z dnia 15 sierpnia 1990 r.

Ex corde E cclesiae o uniw ersytetach katolickich oraz innych instytu

tach studiów w yższych68, m otu proprio z dnia 6 sierpnia 1982 r. Trede-

cim anni zatw ierdzające statuty M iędzynarodow ej Kom isji Teologicz

nej69 konstytucja apostolska z dnia 7 października 1982 r. M agnum

m atrim onii sacram entum , określająca strukturę praw ną Papieskiego

Instytutu Studiów nad M ałżeństw em i R odziną przy U niw ersytecie Laterańskim 70.

W odniesieniu do posługi uświęcania należy przede wszystkim w y mienić następujące enuncjacje papieskie: motu proprio z dnia 22 maja

1994 r. Ordinatio sacerodotalis o udzielaniu święceń kapłańskich w y łącznie mężczyznom71 oraz motu proprio z dnia 31 m aja 1998 r. Dies

Domini o świątecznym charakterze dnia Pańskiego72.

W reszcie gdy chodzi o d zied zin ę zw ią zan ą z p o słu g ą p a ste rz o w ania, do szczególnie znaczących ustaw Jan a P aw ła II należą: k o n stytucja aposto lsk a z dnia 21 kw ietnia 1986 r. Sp iritu a liu m m ilitum

curae w p rzedm iocie d u szp asterstw a w o jsk o w eg o 73 oraz m otu p ro 

prio z dnia 31 sty czn ia 1997 r. S tella m aris o d u szp a ste rstw ie ludzi m orza74.

Nie należy też zapom nieć o ustaw odaw stw ie P apieża jak o biskupa diecezji rzym skiej. Zam ykając uroczyście 29 m aja 1993 r. drugi synod rzymski oraz podpisując 24 czerw ca tego sam ego roku dekret zatw ier dzający uchw ały tego zgrom adzenia Jan Paw eł II nadał Ludowi B oże mu tego szczególnego K ościoła partykularnego kodeks praw a75.

67 A A S 7 1 (1 9 7 9 ) 500-521 “ C o m m u n ic atio n es 2 2 (1 9 9 0 ) 171-196. '’’ C o m m u n ic atio n es 14(1982) 110-113. 70 C o m m u n ic atio n es 14(1982) 107-109. 71 C o m m u n ic atio n es 2 6 (1 9 9 4 ) 9-12. 77„ L O s sc rv a to rc R o m a n o ” 138: 1998 n r 154, s. 1, 4 i 7-9. 71 C o m m u n ic atio n es 1 8(1986) 12-17. 74 „ L O s sc rv a to rc R o m a n o ” 137 (1 9 9 7 ) s. 1 i 4. 15 L ib ro d e t S in o d o d e lla D io c e s i d i R om a, R o m a 1993; Z o b . W. G ó r a l s k i , D ru g i s y n o d rzym ski w tro sc e o rodziną, P rze g lą d p o w sz e c h n y 1994, n r 10, s. 3 5-46.

(17)

Szereg aktów normatywnych wydały odnośne organy Kurii Rzymskiej z aprobatą papieża Jana Pawła II. Nie stanowią one jednak ustaw papie skich76.

Zakończenie

Jan Paweł II stał się, jak powtarza Vittorio M essori, „człowiekiem w centrum Historii”, który wycisnął na niej swoje piętno. Jest ono w i doczne w wielu dziedzinach jego aktywności jako pasterza K ościoła po wszechnego, m.in na polu ustawodawstwa. Działalność ustaw odaw czą Papież - Polak uczynił, od samego początku objęcia swojej posługi pa sterskiej, jed n ą ze znaczących form sprawowania urzędu Biskupa Rzym skiego. Jego aktywność na tym polu jest wyraźnie ukierunkowana przede wszystkim na urzeczywistnianie reformy i odnowy Kościoła zainicjow a nej przez Sobór Watykański II. Jako ojciec Vaticani II, papież Jan Paweł II podejmuje niestrudzenie doniosłe inicjatywy zm ierzające do nadania Kościołowi kształtu nakreślonego zarówno w konstytucjach: Lumen gen

tium i Gaudium et spes jak i w pozostałych dokumentach soborowych.

Ustawodawstwo zdaje się postrzegać jako adekwatny instrum ent służą cy do realizacji celu Kościoła, w którym dominować powinna zasada

salus animarum suprema lex.

Największym dziełem ustawodawczym Jana Pawła II jest niew ątpli wie kompleksowa reforma prawa kanonicznego, przeprowadzona w la tach 1978 - 1988, której efektem pozostają dwa kodeksy prawa kano nicznego (dla Kościoła Łacińskiego i dla Kościołów W schodnich) oraz dwie konstytucje apostolskie Divinus perfectionis M agister i Pastor bo

nus stanowiące uzupełnienie tych zbiorów prawa. Już samo to niezw y

kłe dokonanie stawia Jana Pawła II w rzędzie najwybitniejszych ustaw o dawców w historii Kościoła.

II papa Giovanni Paolo II come legislatore

Α1Γ occasione dei ventesimo anniversario della elezione del papa Gio vanni Paolo I I 1 'autore tenta di presentare la sua attività legislativa nella Chiesa. Prima di tutto viene riferita la riforma dei Codice di Diritto

Ca-7<’ M o żn a j e d o strz ec w K a le n d a riu m p o n ty fik a tu J a n a P a w ia I I A . W ie cz o rk a (B iu le ty n K A I z 2 0 X 1998 r. n r 4 2 , s. 2-43).

(18)

[17] PAPIEŻ JAKO USTAWODAWCA 4 5

nonico del 1917, iniziata dal papa Giovanni XXIII nel 1963 e continuata dal papa Paolo VI, terminata con la prom ulgazione del nuovo Codice di Diritto Canonico il 25 gennaio 1983. In secondo luogo si fa ricordare la riform a di diritto canonico delle Chiese Orientali, ricom inciata dai papa Paolo VI nel 1972 e compiuta con la promulgazione dei Codice dei C a noni delle Chiese Orientali il 18 ottobre 1990. N ella terza parte si pré senta le costituzioni apostoliche di Giovanni Paolo II - „Divinus perfec tionis M agister” del 25 gennaio 1983 e „Pastor bonus” dei 28 giugno 1988 - essendo esse la parte integrale della riforma postconciliare. Alia fine 1'autore indica brevemente le altre leggi (costituzioni apostoliche e lettere motu proprio) dei Papa - Polacco.