Wstęp
Na temat zarz¹dzania jakoœci¹ w laboratoriach kry-minalistycznych, standardów pracy, oceny kompeten-cji personelu, technicznej strony procesu akredytakompeten-cji, czy te¿ wynikaj¹cych z tego korzyœci zarówno dla la-boratoriów, jak i ich klientów napisano ju¿ wiele prac1. Bezpoœrednim bodŸcem do podjêcia po raz kolejny za-gadnieñ z tego obszaru jest inicjatywa Unii Europej-skiej s³u¿¹ca wprowadzeniu obowi¹zkowej akredytacji jednostek badawczych dzia³aj¹cych w unijnej Prze-strzeni Wolnoœci, Bezpieczeñstwa i Sprawiedliwoœci, których wyniki badañ ju¿ od 2011 roku bêd¹ podlegaæ automatycznej wymianie. Inicjatywa, której za³o¿enia po raz pierwszy zaprezentowano jesieni¹ 2008 roku, wraz z nastaniem prezydencji szwedzkiej w Unii Euro-pejskiej, w drugiej po³owie 2009 roku, wesz³a pod ob-rady Grupy Roboczej ds. Wspó³pracy Policyjnej (Poli-ce Cooperation Working Party – PCWP)2. Akredytacja laboratoriów kryminalistycznych odnoœnie do spe³nie-nia wymagañ kompetencji ma siê odbywaæ na pozio-mie krajowym3, ale ma bazowaæ na ogólnie przyjêtych miêdzynarodowych normach ISO4. Ma to dotyczyæ dwóch obszarów, tj. badañ genetycznych i daktylosko-pijnych, choæ w uzasadnieniu tej propozycji podkreœla siê, ¿e jest to pierwszy krok na drodze do wprowadze-nia obowi¹zku akredytacji pozosta³ych dyscyplin labo-ratoryjnych. Ma to daæ mo¿liwoœæ skutecznego porów-nywania wyników badañ dowodów naukowych w wy-miarze europejskim.
Artyku³ ten jest prób¹ podsumowania dotychczaso-wych prac podejmowanych w ró¿nych obszarach geo-graficznych i uwarunkowaniach politycznych, zarówno w sferze dzia³añ zinstytucjonalizowanych, jak i poza-rz¹dowych, zmierzaj¹cych do nadania idei akredytacji laboratoriów kryminalistycznych rangi regulacji obo-wi¹zkowej. W artykule podsumowano tak¿e wysi³ki po-dejmowane przez Centralne Laboratorium Kryminali-styczne Komendy G³ównej Policji na przestrzeni ostat-nich piêciu lat w celu uzyskania akredytacji zarówno przez to laboratorium, jak i pozosta³e laboratoria krymi-nalistyczne polskiej policji.
Idea
Tło
Realizacja jednej z podstawowych wolnoœci w Unii Europejskiej, jak¹ jest swobodny przep³yw osób, w praktyce niesie ze sob¹ ogrom korzyœci dla wszystkich osób podró¿uj¹cych. Niestety, od pocz¹tku oczywiste by³o tak¿e zaistnienie pewnych zagro¿eñ. Daje to bo-wiem okazjê przestêpcom do nieskrêpowanego prze-mieszczania siê czy to w celu podejmowania zbrodni-czej dzia³alnoœci poza granicami w³asnych krajów, czy te¿ unikniêcia odpowiedzialnoœci za pope³nione czyny zabronione. Rozumiej¹c to, Unia Europejska od po-cz¹tku wspiera tworzenie wspólnych mechanizmów wymiany informacji pomiêdzy policjami krajów cz³on-kowskich, a zw³aszcza pomiêdzy krajami tzw. strefy Schengen. Z tego te¿ powodu silnie akcentuje siê po-trzebê realizowania takich dzia³añ, które pozwalaj¹ na szybkie zidentyfikowanie sprawcy, szczególnie po-przez wymianê danych kryminalistycznych. W praktyce postulat ten dotyczy podniesienia skutecznoœci wymia-ny dawymia-nych, które w ka¿dym z pañstw cz³onkowskich s¹ zawarte w krajowych bazach danych DNA oraz w sys-temach AFIS. Dane te ju¿ w chwili obecnej mog¹ pod-legaæ wymianie miêdzynarodowej5. W najbli¿szym jed-nak czasie obrót tego typu danymi w Unii Europejskiej ulegnie znacznej zmianie, zarówno jakoœciowej jak i iloœciowej. Stanie siê to wraz z wprowadzeniem w 2011 roku mechanizmów umo¿liwiaj¹cych bezpo-œrednie i automatyczne porównania danych zgroma-dzonych przez ka¿de z pañstw cz³onkowskich6.
Ideê automatycznego przeszukiwania zasobów da-nych kryminalistyczda-nych zaczêto wprowadzaæ w ¿ycie ju¿ w 2005 roku. Wtedy to niektóre z krajów Unii Euro-pejskiej zdecydowa³y siê na wprowadzenie znacznych u³atwieñ w pracy swoich policji. Zamierzano to osi¹-gn¹æ poprzez zapewnienie im wzajemnego i swobod-nego dostêpu do baz danych genetycznych i daktylo-skopijnych oraz umo¿liwienie automatycznej wymiany zgromadzonych zasobów bazodanowych. Obejmuj¹ca te postanowienia „Konwencja o pog³êbianiu wspó³pra-Paweł Rybicki
Nowe idee
na polu standaryzacji
– czy akredytacja laboratoriów kryminalistycznych
powinna być obowiązkowa?
cy transgranicznej, w szczególnoœci w zakresie zwal-czania terroryzmu, przestêpczoœci transgranicznej i nielegalnej migracji”, zwana Traktatem z Prüm, zosta-³a podpisana w dniu 27 maja 2005 roku. Pomimo i¿ Traktat podpisa³o siedem krajów7, to w pocz¹tkowym okresie wymiana odbywa³a siê jedynie pomiêdzy kraja-mi – pomys³odawcakraja-mi wspólnej idei, tj. Niemcakraja-mi i Au-stri¹.
Traktat z Prüm, jako instrument prawny s³u¿¹cy im-plementacji idei transgranicznej wymiany danych kry-minalistycznych pomiêdzy wszystkimi krajami Unii Eu-ropejskiej, pozostaj¹c poza prawodawstwem unijnym, okaza³ siê narzêdziem ma³o skutecznym politycznie. Z tego powodu, bior¹c pod uwagê dotychczasowe pozy-tywne doœwiadczenia p³yn¹ce z wzajemnej wymiany danych genetycznych i daktyloskopijnych pomiêdzy niektórymi pañstwami, podczas prezydencji Niemiec w Unii Europejskiej (styczeñ–czerwiec 2007 roku) przy-st¹piono do prac nad przeniesieniem niektórych jego postanowieñ do obligatoryjnych uregulowañ wspólno-towych. W dniu 13 czerwca 2007 roku Unia Europej-ska, uwzglêdniaj¹c inicjatywê Niemiec i opiniê Parla-mentu Europejskiego, og³osi³a polityczn¹ deklaracjê o w³¹czeniu rozwi¹zañ wynikaj¹cych z Traktatu z Prüm do prawa Unii Europejskiej8. W œlad za tym opracowa-no akty prawne9, w których okreœlono niezbêdne wy-magania, zgodnie z którymi ka¿de pañstwo cz³onkow-skie powinno zapewniæ pozosta³ym mo¿liwoœæ zauto-matyzowanego przeszukiwania lub porównywania wy-odrêbnionych danych, przez ca³¹ dobê, siedem dni w tygodniu. Po szeregu dalszych uzgodnieñ ostateczn¹ decyzjê w sprawie Prüm podjêto 23 czerwca 2008 ro-ku10. Okreœlono tak¿e terminy, w których pañstwa cz³onkowskie bêd¹ zobligowane do utworzenia krajo-wych punktów kontaktokrajo-wych, przygotowania infrastruk-tury technicznej i kadrowej oraz do dostosowania prze-pisów wewnêtrznego prawa krajowego w celu umo¿li-wienia wymiany danych kryminalistycznych pomiêdzy krajami Unii Europejskiej11. Ustalono te¿, ¿e przesy³a-nie danych odbywaæ siê bêdzie w standardzie odpo-wiednio zdefiniowanym dla ka¿dej kategorii danych12. Bêd¹ca przedmiotem tego artyku³u idea akredytacji laboratoriów kryminalistycznych, ma œcis³y i bezpo-œredni zwi¹zek z tak zakreœlon¹ polityk¹ Unii Europej-skiej realizowan¹ w trzecim filarze.
„Inicjatywa szwedzka”
Jest oczywiste, ¿e pojawiaj¹ce siê w wyniku dzia³añ wykrywczych dane, które s¹ nastêpnie przesy³ane do badania w laboratoriach kryminalistycznych, stanowi¹ zbiór niejednorodny. Dane wejœciowe to ka¿dy rodzaj materia³u dowodowego, który ma zwi¹zek z prowadzo-nym postêpowaniem i zosta³ przes³any do laboratorium
zgodnie z zakresem badañ w nim wykonywanych. Dzia³ania identyfikacyjne odbywaj¹ce siê w laborato-riach kryminalistycznych sprowadzaj¹ te dane wejœcio-we do pewnej œciœle okreœlonej koñcowejœcio-wej formy – stan-dardu, na podstawie którego dokonuje siê opiniowania. Dane wyjœciowe maj¹ wiêc porównywaln¹ formê i sta-nowi¹ pewien okreœlony, zamkniêty zbiór. Dziêki temu mo¿liwe jest porównanie wyników badañ œladów krymi-nalistycznych pochodz¹cych z kilku miejsc zdarzeñ, zgromadzonych na potrzeby kilku postêpowañ, wresz-cie – bior¹c pod uwagê tak akcentowany w ostatnim czasie migruj¹cy charakter przestêpczoœci – bêd¹cych w zainteresowaniu policji wiêcej ni¿ jednego kraju. Po-s³ugiwanie siê jednolitymi standardami badawczymi przez laboratoria kryminalistyczne z ró¿nych pañstw ma tê zaletê, ¿e pozwala na swobodne porównywanie wyników uzyskiwanych w tych krajach badañ13. Pod-sumowuj¹c te rozwa¿ania, nale¿y stwierdziæ, i¿ aby da-ne gromadzoda-ne przez policjê w jednym kraju mog³y spe³niæ swoje zadanie dla dobra procesu wykrywczego i dowodowego w innym kraju, standardy ich zapisu po-winny byæ zunifikowane, a gromadzenie i przetwarza-nie tych danych powinno odbywaæ siê w sposób po-równywalny, ale przede wszystkim powinny one byæ uzyskiwane w oparciu o zharmonizowane procedury badawcze, co do których mo¿na mieæ zaufanie i pew-noœæ, i¿ s¹ one prowadzone w oparciu o jednolite i miê-dzynarodowo rozpoznawalne normy jakoœciowe. Takie rozumienie unifikacji badawczej stanowi bezpoœredni¹ przes³ankê do obowi¹zkowej akredytacji laboratoriów kryminalistycznych, przynajmniej tych, które uczestni-cz¹ w miêdzynarodowej wymianie danych w oparciu o tzw. decyzjê o Prüm. Skoro miêdzynarodowa wymiana danych kryminalistycznych, takich jak profile genetycz-ne czy odbitki linii papilarnych, jest mo¿liwa dziêki sto-sowaniu œciœle wystandaryzowanych zapisów wyników badañ, to naturaln¹ tego konsekwencj¹ powinno byæ stosowanie jednolitych standardów jakoœci badañ labo-ratoryjnych wykonywanych w celu uzyskania tych wyni-ków.
Idea ta, w ostatnim czasie nazwana „inicjatyw¹ szwedzk¹”14, nie jest jednak pomys³em zupe³nie no-wym. Jednolite standardy jakoœci jako narzêdzie s³u¿¹-ce zwiêkszeniu wzajemnego zaufania do wyników ba-dañ uzyskiwanych przez europejskie laboratoria krymi-nalistyczne zaczêto promowaæ w ramach Europejskiej Sieci Instytutów Nauk S¹dowych (European Network of Forensic Science Institutes – ENFSI)15. Obowi¹zuj¹c¹ w tej organizacji zasad¹ jest legitymowanie siê przez stowarzyszone laboratoria certyfikatami akredytacyjny-mi, b¹dŸ przynajmniej udokumentowanymi wysi³kami podejmowanymi w kierunku uzyskania akredytacji. Kwesti¹ zasadnicz¹ pozostaje jednak brak wymogów prawnych do obowi¹zkowego stosowania standardów
jakoœciowych zarówno w poszczególnych krajach, jak i na ca³ym obszarze Unii Europejskiej. Podejœcie proja-koœciowe pojmowane jest wiêc bardziej w kwestii hono-rowego zobowi¹zania wobec pozosta³ych laboratoriów zrzeszonych w ENFSI ni¿ jakiegokolwiek obowi¹zku wynikaj¹cego z przepisów prawa. W stosunkowo nie-d³ugim czasie doprowadzi³o to do akredytacji wielu, choæ nie wszystkich, laboratoriów cz³onkowskich EN-FSI16.
Trzeba w tym miejscu zaznaczyæ, ¿e od samego po-cz¹tku bardzo mocnego wsparcia tej idei udziela³o kie-rownictwo szwedzkiego Krajowego Laboratorium Kry-minalistycznego (Statens Kriminaltekniska Laborato-rium – SKL), jednego z pierwszych akredytowanych w Europie laboratoriów kryminalistycznych. Szczególne-go podkreœlenia wymaga jednak fakt, ¿e w propaSzczególne-gowa- propagowa-nie og³oszonej podczas prezydencji szwedzkiej inicja-tywy obowi¹zkowej akredytacji laboratoriów kryminali-stycznych17, zaanga¿owani s¹ tak¿e, a mo¿e nawet przede wszystkim, przedstawiciele ministerstwa spra-wiedliwoœci oraz komendy g³ównej szwedzkiej policji. Niew¹tpliwie œwiadczy to o du¿ej œwiadomoœci doty-cz¹cej zagadnienia, jak równie¿ œwiadomoœci w³a-snych interesów wœród tej grupy odbiorców us³ug labo-ratoryjnych (tabela 1).
Rzeczywistość
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej
Idea akredytacji laboratoriów kryminalistycznych po raz pierwszy pojawi³a siê w Stanach Zjednoczo-nych Ameryki Pó³nocnej. By³o to jeszcze w latach sie-demdziesi¹tych ubieg³ego wieku. Pomimo i¿ do obec-nej chwili akredytacja laboratoriów kryminalistycznych zgodnie z amerykañskim prawem federalnym pozo-staje poza obszarem regulowanym, co oznacza, ¿e nie jest ona obowi¹zkowa18, to jednak œwiadomoœæ potrzeby stosowania ujednoliconych standardów na tym wra¿liwym polu jest bardzo du¿a. Prawdopodob-nej przyczyny tego stanu rzeczy mo¿na upatrywaæ w uwarunkowaniach geopolitycznych Stanów Zjedno-czonych. Funkcjonuje tam ponad 400 finansowanych publicznie laboratoriów kryminalistycznych dzia³aj¹-cych na obszarze 50 stanów, które mog¹ znacznie siê od siebie ró¿niæ, wzi¹wszy pod uwagê prawo stano-we, podzia³y administracyjne, instytucjonalny ³ad kompetencyjny, a nawet ró¿nice kulturowe. Dochodzi do tego silnie akcentowana zasada swobody podej-mowania dzia³alnoœci gospodarczej, daj¹ca szerokie mo¿liwoœci funkcjonowania prywatnych laboratoriów
Tabela 1 Kontekst polityczny i ramy czasowe tzw. decyzji o Prüm i tzw. inicjatywy szwedzkiej
Political context and time framework of Prüm Decision and, so-called, Swedish Initiative
Traktat z Prüm Inicjatywa szwedzka
Niemcy – Austria, 2005
Pocz¹tek wymiany danych zgodnie z konwencj¹ z 27 maja 2005 r. o pog³êbianiu wspó³pracy transgranicznej, w szczególnoœci w zakresie zwalczania terroryzmu, przestêpczoœci transgranicznej i nielegalnej migracji, zwan¹ Traktatem z Prüm.
SKL – ENFSI, 2003
Zalecenie dla laboratoriów kryminalistycznych zrzeszonych w ENFSI do wdra¿ania systemów zarz¹dzania jakoœci¹ i podda-wania siê akredytacji zgodnie z norm¹ ISO 17025.
Prezydencja niemiecka UE, I pó³rocze 2007
Projekt decyzji w sprawie intensyfikacji wspó³pracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestêpczoœci transgranicz-nej (wprowadzenie do porz¹dku prawnego Unii Europejskiej zapisów Traktatu z Prüm – tzw. decyzja o Prüm).
Prezydencja szwedzka UE, II pó³rocze 2009
Projekt decyzji w sprawie akredytacji laboratoriów kryminali-stycznych (wprowadzenie do porz¹dku prawnego Unii Europej-skiej obowi¹zkowej akredytacji wszystkich laboratoriów krymi-nalistycznych uczestnicz¹cych w miêdzynarodowej wymianie danych kryminalistycznych zgodnie z tzw. decyzj¹ o Prüm). Unia Europejska, czerwiec 2007
Deklaracja „polityczna” UE. ...
Unia Europejska, czerwiec 2008
Decyzja Rady 2008/615/WSiSW z 23 czerwca 2008 r. w sprawie in-tensyfikacji wspó³pracy transgranicznej, w szczególnoœci w zwalcza-niu terroryzmu i przestêpczoœci transgranicznej.
...
6 sierpnia 2011
Ostateczny termin uruchomienia przez wszystkie pañstwa cz³onkow-skie UE automatycznej wymiany danych daktyloskopijnych i genetycznych.
1 stycznia 2012 (zgodnie z projektem)
Ostateczny termin uzyskania akredytacji przez laboratoria kry-minalistyczne wskazany w projekcie decyzji.
kryminalistycznych. Z tego powodu uznaje siê, ¿e akredytacja dokonywana w oparciu o wspólne i zuni-fikowane procedury oceny jest najlepszym ze sposo-bów, który laboratoria kryminalistyczne mog¹ wyko-rzystywaæ do zaprezentowania, i¿ spe³niaj¹ warunki zapewniaj¹ce przestrzeganie i utrzymywanie standar-dów jakoœci19.
Organizacj¹, która w uporz¹dkowany, œwiadomy i dojrza³y sposób zajmuje siê akredytacj¹ laboratoriów kryminalistycznych w Stanach Zjednoczonych, jest Amerykañskie Stowarzyszenie Dyrektorów Laborato-riów Kryminalistycznych (The American Society of Cri-me Laboratory Directors – ASCLD). Ju¿ w chwili po-wo³ania Stowarzyszenia, w 1973 roku, poœród jego ce-lów znalaz³o siê (i pozostaje nim nadal) zalecenie dla cz³onków organizacji wyra¿one nastêpuj¹cym sloga-nem: „spe³nij i utrzymaj najwy¿sze standardy us³ug w kierowanym przez ciebie laboratorium kryminali-stycznym”. Jednym z pierwszych powo³anych do ¿ycia komitetów ASCLD by³ Komitet ds. Standardów i Oce-ny Laboratoriów, który podj¹³ dzia³alnoœæ jeszcze w la-tach siedemdziesi¹tych. Jego zamierzeniem by³o roz-poczêcie programu oceny jakoœci pracy w zrzeszo-nych laboratoriach kryminalistyczzrzeszo-nych. W czerwcu 1981 roku komitet zosta³ przemianowany na Komitet Akredytacji Laboratoriów, poniewa¿ akredytacjê uzna-no za warunek cz³onkostwa w ASCLD. Pierwszej oce-nie auditorów Komitetu podda³a siê w lutym 1982 roku grupa policyjnych laboratoriów kryminalistycznych sta-nu Illinois i w maju tego roku pierwsze laboratoria zo-sta³y akredytowane. We wrzeœniu do³¹czy³y jeszcze trzy laboratoria ze stanu Arizona, zatem w ci¹gu pierwszego roku funkcjonowania systemu zdo³ano akredytowaæ ³¹cznie jedenaœcie laboratoriów20.
W ten sposób powsta³ pierwszy na œwiecie program akredytacji dedykowany dla laboratoriów kryminali-stycznych. W pierwszych piêciu latach jego funkcjono-wania akredytowano 54 laboratoria w Stanach Zjedno-czonych, zaœ w 1990 roku akredytowano pierwsze la-boratorium zagraniczne – lala-boratorium s¹dowe Stanu Po³udniowej Australii w Adelajdzie. W 1993 roku Komi-tet sta³ siê niezale¿n¹, pracuj¹c¹ na w³asny rachunek i rozpoznawaln¹ w ca³ych Stanach Zjednoczonych or-ganizacj¹ funkcjonuj¹c¹ pod nazw¹ Amerykañskie Sto-warzyszenie Dyrektorów Laboratoriów Kryminalistycz-nych/Rada Akredytacji Laboratoriów (American Socie-ty of Crime Laboratory Directors/Laboratory Accredita-tion Board – ASCLD/LAB®). W paŸdzierniku 1994 roku podpisano oficjalne porozumienie pomiêdzy ASCLD/LAB®a odpowiednimi w³adzami Australii o wy-konywaniu us³ug akredytacyjnych dla laboratoriów kry-minalistycznych tego kraju, nastêpnie porozumienia ta-kie zawarto tak¿e z Kanad¹, Now¹ Zelandi¹, Singapu-rem i Hongkongiem.
Jak ju¿ wspomniano, uczestnictwo zarówno publicz-nych, jak i prywatnych laboratoriów kryminalistycznych w programie akredytacji ASCLD/LAB® jest dobrowol-ne. Daje ono mo¿liwoœæ zaprezentowania, ¿e laborato-rium jest godne zaufania, poniewa¿ w ka¿dym z new-ralgicznych obszarów jego dzia³ania spe³niane s¹ stan-dardy jakoœci. Wydaje siê, ¿e w sytuacji wolnego rynku narzêdzie to powinno byæ wykorzystywane przede wszystkim przez laboratoria prywatne, w trosce o od-powiedni marketing oferowanych us³ug. Jeœli jednak wzi¹æ pod uwagê stosunki procentowe w grupie warto-œci liczbowych, to laboratoria pañstwowe maj¹ zdecy-dowan¹ przewagê. Z raportu statystycznego21 doty-cz¹cego funkcjonowania finansowanych publicznie la-boratoriów kryminalistycznych w Stanach Zjednoczo-nych wynika, ¿e stanowi¹ one ponad 90% ca³kowitej liczby akredytowanych laboratoriów22.
Obserwuj¹c dotychczasowe efekty programu, ASCLD przedstawi³o ambitny cel, którym jest doprowa-dzenie do sytuacji, w której na ka¿dy stan bêdzie przy-pada³o przynajmniej jedno akredytowane laboratorium. Inicjatywa ta ma daæ organom œcigania i wymiaru spra-wiedliwoœci mo¿liwoœæ skorzystania z dowodów nauko-wych zbadanych na tym samym poziomie jakoœcio-wym, niezale¿nie od miejsca tocz¹cego siê postêpo-wania. ASCLD zamierza osi¹gn¹æ ten cel do 2010 ro-ku.
Oprócz ASCLD23w Stanach Zjednoczonych istnie-je te¿ zinstytucjonalizowany nadzór pañstwa nad ob-szarem dowodów naukowych. Z tego punktu widzenia dzia³alnoœæ laboratoriów kryminalistycznych podlega nadzorowi Narodowego Instytutu Sprawiedliwoœci (Na-tional Institute of Justice – NIJ). Jeœli natomiast chodzi o nadzór pañstwa nad laboratoryjnymi standardami technicznymi, to problematyka ta znajduje siê w obsza-rze nadzorowanym pobsza-rzez Narodowy Instytut Standary-zacji w Technologii (National Institute of Standards and Technology – NIST)24. Mo¿liwoœæ sprawnego nadzoro-wania standardów pracy w naukach s¹dowych przez tê instytucjê zosta³a zbadana w ramach inicjatywy podjê-tej przez amerykañsk¹ Narodow¹ Akademiê Nauk (Na-tional Academy of Science – NAS). W lutym 2009 roku opublikowano raport25z prac specjalnie powo³anego w celu zidentyfikowania potrzeb w sektorze nauk s¹do-wych komitetu26. Zadaniem zespo³u badaczy by³o okreœlenie najwa¿niejszych wyzwañ zarówno nauko-wych, jak i technologicznych, które musz¹ zostaæ pod-jête w celu pe³nego wykorzystania potencja³u drzemi¹-cego w szeroko rozumianych naukach s¹dowych w Stanach Zjednoczonych. W raporcie zidentyfikowano potrzeby, które pogrupowano w cztery obszary, tj. za-soby, badania, standaryzacja oraz szkolenia. Oprócz wielu istotnych spostrze¿eñ zawartych w raporcie, któ-re z pewnoœci¹ wywr¹ du¿y wp³yw na przysz³oœæ
kry-minalistyki zarówno amerykañskiej, jak i europej-skiej27, w odniesieniu do standaryzacji autorzy zwraca-j¹ uwagê na powa¿ne zagro¿enia. Ich zdaniem wynika-j¹ one z braku przepisów nakazuwynika-j¹cych obowi¹zkow¹ certyfikacjê oraz akredytacjê laboratoriów, co skutkuje ró¿norodnoœci¹ w sposobach wykonywania badañ, in-terpretacji wyników, prezentowania opinii, a przede wszystkim pe³n¹ dowolnoœci¹ w pojmowaniu standar-dów jakoœci. Raport zawiera te¿ szereg rekomendacji i postulatów, z których najwa¿niejszy dotyczy powo³ania zupe³nie nowej instytucji – Narodowego Instytutu Nauk S¹dowych (National Forensic Science Institute – NFSI). Mia³by on stanowiæ profesjonalny i niezale¿ny podmiot, który w sposób adekwatny do potrzeb sekto-ra nauk s¹dowych móg³by nadzorowaæ dzia³alnoœæ la-boratoriów kryminalistycznych. Instytut móg³by te¿, zgodnie ze swymi kompetencjami, podejmowaæ bada-nia naukowe, prowadziæ szkolebada-nia i zatwierdzaæ pro-gramy szkoleniowe innych jednostek szkoleniowych, a przede wszystkim ustanawiaæ standardy jakoœci pracy i wymagaæ ich przestrzegania, zarówno w laborato-riach, jak i wœród bieg³ych praktykuj¹cych indywidual-nie. Potrzeba powo³ania takiej instytucji, zdaniem twór-ców raportu, wynika z faktu, ¿e Narodowy Instytut Standardów w Technologii nie posiada nale¿ytych kompetencji do tworzenia standardów w naukach s¹-dowych, co wynika z niezrozumienia potrzeb procesu karnego i systemu organów œcigania i wymiaru spra-wiedliwoœci28. W przeciwieñstwie do tego stoi Narodo-wy Instytut Sprawiedliwoœci, który równie¿ nie jest w³a-œciwy do pe³nienia skutecznego nadzoru nad standar-dami w naukach s¹dowych. Jest to szczególnie wyraŸ-ne w kwestiach dotycz¹cych technicznych aspektów pracy laboratoryjnej. Postêpuj¹cy rozwój technologicz-ny w oczywisty sposób uniemo¿liwia sprawowanie sku-tecznego nadzoru nad tymi kwestiami przez nieprofe-sjonalistów.
Europa
Najwa¿niejsz¹ w Europie organizacj¹ promuj¹c¹ projakoœciowe podejœcie w obszarze badañ kryminali-stycznych jest ENFSI – organizacja zrzeszaj¹ca wiod¹-ce europejskie laboratoria kryminalistyczne. Powo³anie tej organizacji by³o podyktowane potrzeb¹ stworzenia pierwszej w Europie platformy bezpoœredniej wymiany wiedzy kryminalistycznej oraz doœwiadczeñ miêdzy ekspertami. Pomimo i¿ pierwsze spotkanie dyrektorów laboratoriów, na którym przedstawiono wspóln¹ ideê, odby³o siê ju¿ w 1993 roku, to za oficjaln¹ datê powsta-nia ENFSI przyjmuje siê 1995 rok, w którym cz³onko-wie-za³o¿yciele podpisali Memorandum of Understan-ding – dokument precyzuj¹cy przyœwiecaj¹ce im cele. Od pocz¹tku jednym z nich by³o promowanie jakoœci w
badaniach laboratoryjnych w Europie. Zgodnie z obo-wi¹zuj¹c¹ obecnie konstytucj¹ ENFSI najwa¿niejszym zadaniem tej organizacji jest zapewnienie optymalnych warunków rozwoju badañ kryminalistycznych oraz efektywne popularyzowanie nauk s¹dowych w ca³ej Europie. Ma to byæ realizowane poprzez kreowanie i rozpowszechnianie najnowszych osi¹gniêæ technolo-gicznych, wdra¿anie jednolitych procedur badawczych, opracowywanie podrêczników najlepszej praktyki oraz propagowanie wœród wszystkich laboratoriów cz³on-kowskich zasad dobrej praktyki laboratoryjnej i miêdzy-narodowych standardów gwarantuj¹cych zapewnienie jakoœci badañ i kompetencji osób je wykonuj¹cych29. Europejska Sieæ Laboratoriów Nauk S¹dowych utrzy-muje kontakty zawodowe z wieloma organizacjami, tak¿e pozaeuropejskimi. Nale¿¹ do nich m.in.:
– American Society of Crime Laboratory Directors (ASCLD),
– American Academy of Forensic Science (AAFS), – Senior Managers Australian and New Zealand
Fo-rensic Laboratories (SMANZFL),
– Academia Iberoamericana de Criminalistica y Es-tudios Forenses (AICEF),
– Interpol.
Od samego pocz¹tku swego istnienia ENFSI rozwi-ja³a siê stosunkowo szybko, zaœ liczba cz³onków po-wiêksza³a siê regularnie – obecnie w ENFSI zrzeszo-nych jest 59 laboratoriów z 34 krajów30. Zgodnie z kon-stytucj¹ ENFSI cz³onkami Sieci mog¹ byæ tylko te spo-œród europejskich laboratoriów kryminalistycznych, któ-re spe³ni¹ szektó-reg kryteriów31. Najwa¿niejsze z nich to: • Posiadanie certyfikatu akredytacji poœwiadczaj¹-cego kompetencje techniczne laboratorium we-d³ug normy ISO 17025 lub mo¿liwoœæ udokumen-towania postêpów w kierunku jego uzyskania32, • Dysponowanie szerok¹ ofert¹ us³ug eksperckich –
ponad 50% obszarów badañ reprezentowanych w grupach roboczych ENFSI (tabela 2).
Grupy robocze stanowi¹ bazê, która jest naukowym i organizacyjnym zapleczem dla Europejskiej Sieci La-boratoriów Nauk S¹dowych. Od pocz¹tku jednym z fi-larów ENFSI jest te¿ sta³y Komitet ds. Jakoœci i Kom-petencji (Quality and Competence Committee – QCC)33. G³ówne cele Komitetu to: rozwój polityki jako-œci oraz kompetencji realizowany poprzez doradztwo dla grup roboczych ENFSI i laboratoriów cz³onkow-skich oraz pomoc laboratoriom zrzeszonym w ENFSI w spe³nianiu i utrzymaniu miêdzynarodowych norm jako-œci34. QCC jest obecnie najprê¿niej dzia³aj¹cym komi-tetem ENFSI, który przejawia najwiêksz¹ aktywnoœæ, podejmuje najwiêcej inicjatyw, otrzymuje te¿ najwiêk-sze wsparcie w ramach organizacji. Komitet znany jest przede wszystkim z corocznych raportów o stanie
akre-dytacji i postêpach w tej dziedzinie wœród laboratoriów cz³onkowskich ENFSI (tabela 3).
ENFSI promuje akredytacjê laboratoriów cz³onkow-skich w krajowych jednostkach akredytuj¹cych w opar-ciu o istniej¹ce od lat i ugruntowane ju¿
miêdzynarodo-we normy jakoœci zgodne z ISO. Pomimo to QCC sa-modzielnie podejmuje wiele inicjatyw, przygotowuje te¿ niema³¹ liczbê opracowañ, dokumentów, zaleceñ, pod-rêczników dobrych praktyk, instrukcji i wytycznych u³a-twiaj¹cych osi¹ganie i utrzymanie standardów jako-œciowych wewn¹trz organizacji. Oprócz dzia³añ o wy-miarze sektorowym, realizowanych we wspó³pracy z grupami roboczymi ENFSI, takich jak testy miêdzylabo-ratoryjne oraz testy kompetencji35, QCC podejmuje te¿ projekty o charakterze ogólnym. Do najciekawszych z nich nale¿¹ realizowane w ostatnim czasie: Projekt La-taj¹cych Mentorów (Flying Mentors Project – FMP) oraz Projekt Zapewnienia Kompetencji (Competence Assurance Project – CAP). FMP to projekt bilateral-nych wymian ekspertów pomiêdzy laboratoriami cz³on-kowskimi, z których jedno posiada akredytacjê, drugie zaœ stara siê o jej uzyskanie. Z kolei wynikiem projektu CAP by³o opracowanie standardów kompetencji dla osób wykonuj¹cych badania kryminalistyczne36. Innym dzia³aniem QCC w kierunku ujednolicenia standardów pracy wœród cz³onków organizacji by³o opracowanie wspólnych zasad walidacji i implementacji nowych me-tod37, zasad nadzoru nad obiegiem materia³u dowodo-wego w laboratorium38oraz zasad zarz¹dzania mate-ria³em referencyjnym, zbierania próbek i prowadzenia baz danych39.
Zgodnie z przyjêt¹ przez ENFSI polityk¹ akredytacji QCC skupia siê nie tylko na jakoœci w badaniach labo-ratoryjnych, ale tak¿e konsekwentnie promuje normy ISO 17020 dotycz¹ce pracy na miejscu zdarzenia40. W tej kwestii QCC bardzo blisko wspó³pracuje z Euro-pejsk¹ wspó³prac¹ dla Akredytacji (European coopera-tion for Accreditacoopera-tion – EA)41.
EA zosta³a utworzona w listopadzie 1997 roku przez po³¹czenie dwóch europejskich organizacji akredyta-cyjnych: Europejskiej Akredytacji Certyfikacji (Europe-an Accreditation of Certification – EAC) oraz Europej-skiej Wspó³pracy w Akredytacji Laboratoriów (Europe-Tabela 2
Grupy robocze ENFSI ENFSI Expert Working Groups
Ÿród³o: opracowanie w³asne na podstawie ENFSI Brochure 2008, ENFSI Secretariat, The Hague 2008
*) w tym CLK KGP
Ÿród³o: opracowanie w³asne na podstawie ENFSI/QCC Annual Report Grupy Robocze ENFSI
1 Badania pisma rêcznego
2 Badania techniczne dokumentów
3 Badania informatyczne
4 Badania mowy
5 Obrazowanie cyfrowe
6 Badania broni palnej i GSR
7 Badania œladów narzêdzi
8 Badania wypadków komunikacyjnych
9 Badania szkie³ i lakierów
10 Badania w³ókien
11 Badania po¿arów i wybuchów
12 Badania materia³ów wybuchowych
13 Badania narkotyków
14 Badania DNA
15 Badania odcisków palców
16 Badania miejsca zdarzenia
Tabela 3 Raport o stanie akredytacji laboratoriów zrzeszonych w ENFSI
Report on accreditation status of ENFSI Member Institutes
2003 2004 2005 2006 2007 2008
ISO 17025 9 13 16* 20 25 31
ISO 17020 – – – – 1 2
ISO 9000 3* 4 5 6 8 10
an cooperation for Accreditation of Laboratories – EAL). Obecnie pe³noprawnymi cz³onkami EA s¹ krajo-we instytucje akredytuj¹ce z pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej42, a rol¹ tego stowarzyszenia jest wspieranie rozwoju wspó³pracy i opracowanie proce-dur zmierzaj¹cych do zapewnienia zgodnoœci pomiê-dzy ocenami dokonywanymi przez ró¿ne instytucje i la-boratoria w Europie. Celem organizacji jest tak¿e pro-mowanie porozumieñ o wzajemnym uznawaniu oraz rozwój podstaw technicznych do realizacji podstawo-wej koncepcji EA – „raz badane lub certyfikowane – ak-ceptowane wszêdzie” (tested or certified once – accep-ted everywhere)43.
Nakreœlone powy¿ej zadania ENFSI i ich sprawna realizacja spowodowa³y, ¿e to w³aœnie ta organizacja, rozwijaj¹c przez lata swój presti¿, sta³a siê dla europej-skich œrodowisk skupionych wokó³ nauk s¹dowych od-powiednikiem takich instytucji jak Europol b¹dŸ Euro-just. Pomimo i¿ ENFSI pe³ni dzisiaj rolê doradcz¹ i kon-sultacyjn¹ w stosunku do wielu gremiów i instytucji unij-nych44, zaœ decyzje i strategie przez ni¹ opracowywa-ne maj¹ du¿y wp³yw na kszta³t i kierunki europejskiej wspó³pracy instytucjonalnej w zakresie nauki i praktyki kryminalistycznej, pozostaje ona miêdzynarodow¹ or-ganizacj¹ pozarz¹dow¹45. Standaryzacja badañ kry-minalistycznych w wymiarze europejskim jest wiêc w dalszym ci¹gu pozbawiona zinstytucjonalizowanego nadzoru, a dzia³ania takie jak „inicjatywa szwedzka” mog¹ jedynie w pewnym stopniu próbowaæ wype³niæ tê lukê46. Istotn¹ kwestiê stanowi tak¿e fakt, ¿e „inicjaty-wa” odwo³uje siê do miêdzynarodowych standardów jakoœci w badaniach, zupe³nie nie poruszaj¹c równie istotnych kwestii zwi¹zanych z miêdzynarodowymi standardami interpretacyjnymi dotycz¹cymi uzyska-nych wyników. OdpowiedŸ na pytanie dlaczego jest oczywista – takie standardy po prostu nie istniej¹. Inny-mi s³owy, wyniki uzyskane w badaniach przeprowadzo-nych jakoœciowo w jak najzupe³niej poprawny sposób i przez kompetentny personel mog¹ byæ w ró¿nych kra-jach przez ró¿ne laboratoria interpretowane w ró¿ny sposób. Nie istnieje bowiem instytucja, która takie stan-dardy interpretacyjne opracowuje, wdra¿a i pilnuje ich przestrzegania. Warto wiêc w tym miejscu zadaæ sobie pytanie, które wynika z cytowanego raportu NAS – czy nie czas na postulat powo³ania niezale¿nego Europej-skiego Instytutu Nauk S¹dowych, zajmuj¹cego miejsce obok takich instytucji unijnych jak Eurojust czy Euro-pol? Czy nie ma jeszcze takiej potrzeby47?
Polska
Akredytacja laboratoriów kryminalistycznych w Pol-sce, podobnie jak w pozosta³ych krajach Unii Europej-skiej, pozostaje poza obszarem regulowanym. Choæ
jak dotychczas jest ona w pe³ni dobrowolna, pierwsze zorientowane na zarz¹dzanie jakoœci¹ laboratoria nauk s¹dowych pojawi³y siê w Polsce ju¿ kilka lat temu48. W œrodowisku skupionym wokó³ szeroko rozumianych na-uk s¹dowych powsta³o te¿ kilka innych przedsiêwziêæ, w pocz¹tkowym okresie doœæ nieporadnych, œwiadcz¹-cych jednak o wzrastaj¹cej œwiadomoœci w tym zakre-sie49. Do interesuj¹cych niew¹tpliwie trzeba zaliczyæ inicjatywê podjêt¹ w 2006 roku przez Polskie Towarzy-stwo Medycyny S¹dowej i Kryminologii (PTMSiK), któ-rej celem jest m.in. standaryzacja metod i procesów badawczych stosowanych w laboratoriach, standaryza-cja nazewnictwa, ocena prawid³owoœci otrzymywanych wyników oraz eliminacja b³êdów50.
Instytucjonalnie sfer¹ zarz¹dzania jakoœci¹ zgodnie z norm¹ ISO 9001 zajmuje siê Polskie Centrum Badañ i Certyfikacji (PCBC), natomiast proces akredytacji w laboratoriach, w tym w laboratoriach nauk s¹dowych, dokonywany jest przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA). W odniesieniu do laboratoriów kryminalistycz-nych Policji pewn¹ rolê odgrywa Centralne Laborato-rium Kryminalistyczne Komendy G³ównej Policji, co wynika z przypisanego tej instytucji merytorycznego nadzoru.
Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy G³ównej Policji od wielu lat z konsekwencj¹ promuje standaryzacjê w badaniach kryminalistycznych zgod-nie z miêdzynarodowymi normami jakoœci. Jest ono pierwszym w Polsce laboratorium nauk s¹dowych, w pe³ni zorientowanym na zarz¹dzanie jakoœci¹. CLK KGP dzia³a na podstawie sformu³owanej przez komen-danta g³ównego Policji i dyrektora Laboratorium Polity-ki Jakoœci. D¹¿¹c do zapewnienia jak najwy¿szego po-ziomu wykonywanych prac badawczych, CLK KGP stale rozwija system zarz¹dzania jakoœci¹ w badaniach kryminalistycznych, a realizacjê tych zadañ koordynuje wyodrêbniony Zespó³ do spraw Jakoœci.
Do zadañ zespo³u nale¿y:
1) nadzorowanie, utrzymanie i rozwój funkcjonuj¹-cego w CLK KGP systemu zarz¹dzania jakoœci¹; 2) koordynowanie dzia³añ nad okreœlaniem
standar-dów pracy dotycz¹cych poszczególnych dyscy-plin badawczych;
3) organizowanie i nadzór nad prowadzeniem we-wnêtrznych ocen jakoœci pracy;
4) wspó³praca z zewnêtrznymi jednostkami certyfi-kuj¹cymi, akredytuj¹cymi i konsultacyjnymi; 5) organizowanie doskonalenia zawodowego
zwi¹-zanego z utrzymaniem systemu zarz¹dzania ja-koœci¹.
15 maja 2005 roku CLK KGP otrzyma³o Certyfikat Akredytacji nr AB 596 przyznany przez PCA na zgod-noœæ z wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC
17025:2005. Certyfikat akredytacyjny obejmuje nastê-puj¹ce metody badawcze:
– badania rêkopisów
– badania autentycznoœci dokumentów – badania metaloznawcze
– badanie oznaczeñ identyfikacyjnych – badania œladów mechanoskopijnych
– badania przedmiotów o charakterze amunicji do broni palnej
– badanie urz¹dzeñ o charakterze broni palnej – rekonstrukcja i ustalenie przyczyn wypadku
dro-gowego (kolizji drogowej)
– badania elementów i zespo³ów pojazdów
– analiza iloœciowa siarczanu amfetaminy metod¹ chromatografii gazowej
– kryminalistyczne badania DNA w multipleksowych systemach STR
– badanie traseologiczne – identyfikacja daktyloskopijna.
Od bie¿¹cego roku akredytacj¹ objêto równie¿ ba-dania zawartoœci alkoholu we krwi.
Utrzymuj¹c i promuj¹c wysokie standardy jakoœci, Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy G³ównej Policji systematycznie uczestniczy w ze-wnêtrznych testach miêdzylaboratoryjnych i w ró¿nego rodzaju badaniach bieg³oœci organizowanych przez podmioty zewnêtrzne (np. testy ENFSI, GEDNAP51, CTS®52). Jak dot¹d wszystkie uzyskane przez Labora-torium wyniki potwierdzaj¹ kompetencje personelu i wysok¹ jakoœæ wykonywanych badañ. Dostrzegaj¹c korzyœci p³yn¹ce z uczestnictwa w takich programach, CLK KGP organizuje dla wojewódzkich laboratoriów kryminalistycznych cykliczne badania bieg³oœci53.
Akredytacja CLK KGP by³a poprzedzona uzyska-niem certyfikatu zarz¹dzania jakoœci¹. Na pocz¹tku 2003 roku Laboratorium zg³osi³o do PCBC system za-rz¹dzania jakoœci¹ funkcjonuj¹cy w Laboratorium zgodnie z wymaganiami normy PN-EN ISO 9001:2001. Po przeprowadzeniu procesu certyfikacji PCBC w dniu 18 lipca 2003 roku przyzna³o Laboratorium Certyfikat Systemu Jakoœci nr 997/1/2003. System zarz¹dzania jest corocznie poddawany auditowi ze strony PCBC, jest te¿ przedmiotem ocen niezale¿nych gremiów54. Jednym z ocenianych obszarów z zakresu dzia³ania CLK KGP w ramach systemu zarz¹dzania jakoœci¹ jest sprawowanie nadzoru merytorycznego nad dzia³alno-œci¹ laboratoriów kryminalistycznych komend woje-wódzkich Policji. Z tego w³aœnie powodu, jak równie¿ wzi¹wszy pod uwagê rysuj¹ce siê trendy w europej-skich naukach s¹dowych, CLK KGP przystêpuj¹c w 2004 roku do przygotowañ zwi¹zanych z akredytacj¹ skierowa³o jednoczeœnie szereg przedsiêwziêæ dosko-nalenia zawodowego do laboratoriów szczebla woje-wódzkiego. Jeszcze w tym samym roku opracowano
„Harmonogram przygotowañ wojewódzkich laborato-riów kryminalistycznych do wprowadzenia systemu za-rz¹dzania jakoœci¹”. Rozpoczêto te¿ pierwsze dzia³a-nia:
– Szkolenie dla najwy¿szego kierownictwa w zakre-sie systemów zarz¹dzania jakoœci¹ ze szczegól-nym uwzglêdnieniem normy serii PN-EN ISO 9001:2001 oraz PN-EN ISO/IEC 17025:2001 – Warsztaty z zakresu opracowania i sporz¹dzania
dokumentacji wymaganej norm¹ PN-EN ISO/IEC 17025:2001
– Szkolenie przeznaczone dla œredniej kadry zarz¹-dzaj¹cej w zakresie podstaw systemów zarz¹dza-nia jakoœci¹ ze szczególnym uwzglêdnieniem nor-my serii PN-EN ISO 9001:2001 oraz PN-EN ISO/IEC 17025:2001
– Cztery szkolenia z zakresu tworzenia dokumenta-cji systemowej w policyjnych laboratoriach krymi-nalistycznych (Ksiêga Jakoœci, Procedury Syste-mowe)
– Szkolenie auditorów wewnêtrznych z zakresu nor-my PN-EN ISO/IEC 17025:2001.
Zorganizowano spotkania zespo³ów bran¿owych z zakresu:
– biologii – traseologii – daktyloskopii – mechanoskopii – badañ broni i balistyki – wypadków drogowych – badañ dokumentów – fonoskopii.
Celem spotkañ by³o stworzenie zunifikowanych pro-cedur badawczych do stosowania w systemie policyj-nych laboratoriów kryminalistyczpolicyj-nych.
W 2005 roku zintensyfikowano dyskusje w zespo-³ach bran¿owych. Zgodnie z harmonogramem odby³y siê:
– 2 spotkania zespo³u bran¿owego dokumentów i fonoskopii
– 3 spotkania zespo³u bran¿owego mechanoskopii – 4 spotkania zespo³u bran¿owego wypadków
dro-gowych
– 4 spotkania zespo³u bran¿owego broni i balistyki – 4 spotkania zespo³u bran¿owego chemii
– 3 spotkania zespo³u bran¿owego daktyloskopii – 3 spotkania zespo³u bran¿owego traseologii W CLK KGP opracowano standardy wyposa¿enia pracowni wykonuj¹cych badania kryminalistyczne zgodnie z przyjêtymi metodykami. Zosta³y one rozes³a-ne z zaleceniem do stosowania we wszystkich policyj-nych laboratoriach kryminalistyczpolicyj-nych w kraju. Odby³o siê tak¿e spotkanie zespo³ów dokumentuj¹cych syste-my zarz¹dzania jakoœci¹. W wyniku tego w niektórych
laboratoriach powsta³y pierwsze ksiêgi zarz¹dzania ja-koœci¹, napisano te¿ pierwsze procedury systemowe. Auditorzy z CLK KGP przeprowadzili ³¹cznie 15 audi-tów wewnêtrznych (tzw. audiaudi-tów zerowych) w laborato-riach kryminalistycznych komend wojewódzkich Policji w Bydgoszczy, Gdañsku, Opolu, Rzeszowie, Wroc³a-wiu, Szczecinie, Poznaniu, Lublinie, Bia³ymstoku, Olsztynie, Krakowie, Katowicach, Gorzowie Wlkp., £o-dzi i Kielcach. Z ka¿dego auditu sporz¹dzono raport s³u¿¹cy jednostce do zaprojektowania i przeprowadze-nia dzia³añ koryguj¹cych i zapobiegawczych. W œlad za tym zorganizowano tak¿e szkolenie doskonal¹ce umiejêtnoœci auditorów wewnêtrznych w wojewódzkich laboratoriach kryminalistycznych z zakresu normy PN--EN ISO/IEC 17025:2001.
W 2006 roku przeprowadzono kolejne szkolenia dla auditorów wewnêtrznych:
– „Zmiany w normie PN-EN ISO/IEC 17025:2005 – nowe wymagania: interpretacja, dokumentowanie i auditowanie”
– „Przygotowanie laboratoriów do akredytacji zgod-nie z norm¹ PN-EN ISO/IEC 17025:2005”. Dodat-kowo zorganizowano 4 wspólne dla CLK KGP i wojewódzkich laboratoriów kryminalistycznych seminaria, podczas których wymieniano doœwiad-czenia z zakresu pracy nad systemem zarz¹dza-nia jakoœci¹ w policyjnych laboratoriach kryminali-stycznych.
W 2007 roku kontynuowano prowadzenie szkoleñ i warsztatów dla auditorów wewnêtrznych oraz kierowni-ków jakoœci z laboratoriów kryminalistycznych komend wojewódzkich Policji, na temat wdra¿ania i utrzymania systemu zarz¹dzania jakoœci¹ zgodnego z wymagania-mi normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 – „Ogólne wy-magania dotycz¹ce kompetencji laboratoriów badaw-czych i wzorcuj¹cych”. CLK KGP, w ramach przygoto-wañ Policji do projektu wspó³pracy bliŸniaczej z Irlandi¹ Pó³nocn¹, opracowa³o komponent „Wdra¿anie syste-mów zarz¹dzania jakoœci¹ w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych”, w którym beneficjentami by³y wo-jewódzkie laboratoria kryminalistyczne.
W 2008 roku rozpoczêto realizacjê projektu55, w ra-mach którego w czêœci poœwiêconej zarz¹dzaniu jako-œci¹ w laboratoriach kryminalistycznych znalaz³y siê miêdzy innymi:
– 4 szkolenia dla auditorów wewnêtrznych i eksper-tów technicznych z zakresu wymagañ normy PN--EN ISO/IEC 17025:2005
– 3 szkolenia doskonal¹ce dla auditorów wewnêtrz-nych w laboratoriach kryminalistyczwewnêtrz-nych
– szkolenie „System zarz¹dzania w jednostce certy-fikuj¹cej osoby wg normy PN-EN ISO/IEC 17024:2004”
– szkolenie „Organizacja i realizacja programów ba-dania bieg³oœci wg ISO/IEC GUIDE 43:1997” – seminarium doskonal¹ce dla kierownictwa
labora-toriów kryminalistycznych
– seminarium doskonal¹ce dla pe³nomocników ds. jakoœci w laboratoriach kryminalistycznych Policji – wizyta studyjna w Laboratorium
Kryminalistycz-nym Irlandii Pó³nocnej (Forensic Science Northern Ireland) w Belfaœcie.
£¹cznie w ramach projektu zorganizowano 13 kur-sów i przeszkolono 264 funkcjonariuszy oraz pracowni-ków cywilnych z policyjnych laboratoriów kryminali-stycznych.
Podsumowanie
Po og³oszeniu priorytetów prezydencji szwedzkiej56 Polskie Centrum Akredytacji, przewiduj¹c mo¿liwoœæ zmian w prawie w kierunku obowi¹zkowej akredytacji laboratoriów kryminalistycznych, zorganizowa³o spo-tkanie przedstawicieli resortów, które zgodnie z ocena-mi specjalistów PCA bêd¹ w najbli¿szym czasie najbar-dziej zwi¹zane powy¿szymi regulacjami. Na spotkaniu, które odby³o siê w kwietniu 2009 roku, Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych i Administracji reprezentowane by³o przez kierownictwo CLK KGP oraz Laboratorium Kryminalistyczne Stra¿y Granicznej. Obecni byli te¿ przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwoœci nadzoru-j¹cego Instytut Ekspertyz S¹dowych w Krakowie oraz, w kontekœcie nadzoru nad zak³adami medycyny s¹do-wej, przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia. Zgodnie z intencj¹ gospodarzy, celem spotkania by³o rozpozna-nie sytuacji i stanu przygotowania do akredytacji wœród pañstwowych jednostek organizacyjnych wykonuj¹-cych badania genetyczne i daktyloskopijne, które zgod-nie z decyzj¹ o Prüm maj¹ podlegaæ miêdzynarodowej wymianie (tabela 4).
W podsumowaniu dyskusji stwierdzono, ¿e spo-œród wszystkich podmiotów wykonuj¹cych badania kryminalistyczne w Polsce jak dot¹d akredytowane s¹ jedynie dwa: Centralne Laboratorium Kryminalistycz-ne Komendy G³ówKryminalistycz-nej Policji oraz Laboratorium Kry-minalistyczne Komendy Sto³ecznej Policji. Kierownic-two pozosta³ych laboratoriów sektora nauk s¹dowych z ró¿nych wzglêdów nie zdoby³o siê na poddanie swoich jednostek niezale¿nej ocenie strony trzeciej. Odnosz¹c siê jedynie do sytuacji w laboratoriach kry-minalistycznych Policji, musi to prowadziæ do smut-nych wniosków, zw³aszcza kiedy weŸmie siê pod uwagê liczbê szkoleñ adresowanych przez CLK KGP do laboratoriów kryminalistycznych komend woje-wódzkich Policji. Nale¿y te¿ w tym miejscu przypo-mnieæ zalecenia sformu³owane w Strategii Rozwoju
Policji na lata 2005–2010, zgodnie z którymi wszyst-kie policyjne laboratoria kryminalistyczne mia³y uzy-skaæ certyfikaty akredytacji do koñca 2007 roku57. Pocieszaj¹cy jest jednak fakt, i¿ te laboratoria policyj-ne, które certyfikatów nie uzyska³y, wykonuj¹ swoje badania zgodnie z normami zatwierdzonymi przez CLK KGP, które ju¿ od 2005 roku posiada certyfikat akredytacji potwierdzaj¹cy kompetencje zarówno w zakresie identyfikacji daktyloskopijnej, jak i krymi-nalistycznych badañ DNA w multipleksowych syste-mach STR. Jest to wynikiem konsekwentnie promo-wanej przez to Laboratorium polityki jakoœci oraz re-alizacji dzia³añ zmierzaj¹cych do standaryzacji w ba-daniach kryminalistycznych, która w najbli¿szym cza-sie bêdzie najwa¿niejszym kierunkiem rozwoju badañ kryminalistycznych w Europie.
PRZYPISY
1 Do najwa¿niejszych pozycji, które omawiaj¹ te zagadnie-nia i ukaza³y siê w ostatnich latach nale¿¹ m.in.: M. Pê-ka³a, E. Marciniak: Pojêcie jakoœci we wspó³czesnej technice kryminalistycznej, „Problemy Kryminalistyki” 2008, nr 260; E. Malkoc, W. Neuteboom: The current status of forensic science laboratory accreditation in Eu-rope, „Forensic Science International” 2007, 167 (2–3); S. Doak, D. Assimakopoulos: How do forensic scienti-sts learn to become competent in casework reporting in practice: A theoretical and empirical approach, „Forensic Science International” 2007, 167 (2–3); E. Lambert, N. Hogan, T. Nerbonne, S. Barton, P. Watson, J. Buss, J. Lambert: Differences in forensic science views and needs of law enforcement: a survey of Michigan Law En-forcement Agencies, „Police Practice and Research” 2007, 8 (5); C.N. Maguire, C.A. Hope: The Forensic Science Service post monopoly – The need to under-stand customer expectations, International Conference Tabela 4 Stan przygotowañ w laboratoriach kryminalistycznych polskiej Policji
do akredytacji zgodnie z za³o¿eniami „inicjatywy szwedzkiej”
Status of preparation of Polish Police laboratories to accreditation in compliance with the provisions of Swedish Initiative
Ÿród³o: opracowanie w³asne
Jednostka Specjalnoœci Procedury akredytowane w PCA Procedury zatwierdzone w CLK KGP Daktyloskopia Biologia
CLK KGP 26 16 Nie dotyczy Tak (PCA) Tak (PCA)
KSP Warszawa 17 8 5 Tak (PCA) Tak (PCA)
Bia³ystok 16 – 8 Tak (CLK) Nie dotyczy
Bydgoszcz 17 – 9 Tak (CLK) Nie dotyczy
Gdañsk 18 – 9 Tak (CLK) Tak (CLK)
Gorzów 15 – 7 Tak (CLK) Nie dotyczy
Katowice 20 – 11 Tak (CLK) Tak (CLK)
Kielce 12 – 9 Tak (CLK) Nie dotyczy
Kraków 17 – 11 Tak (CLK) Tak (CLK)
Lublin 19 – 9 Tak (CLK) Tak (CLK)
£ódŸ 20 – 11 Tak (CLK) Tak (CLK)
Olsztyn 18 – 11 Tak (CLK) Tak (CLK)
Opole 12 – 8 Tak (CLK) Nie dotyczy
Poznañ 18 – 10 Tak (CLK) Tak (CLK)
Radom 9 – 8 Tak (CLK) Nie dotyczy
Rzeszów 15 – 8 Tak (CLK) Tak (CLK)
Szczecin 17 – 6 Tak (CLK) Tak (CLK)
on Services Systems and Services Management, Proce-edings of ICSSSM’05 (1) 2005; P.C. Giannelli: Crime labs need improvement – the quality of the labs is crimi-nal. Government must invest in personnel and facilities, Issues in Science and Technology 2003, 20 (1). 2 Inicjatywy legislacyjne oraz decyzje dotycz¹ce rozwoju
polityk Unii Europejskiej wypracowywane s¹ na spotka-niach grup roboczych Rady Unii Europejskiej.
3 Akredytacja laboratoriów kryminalistycznych z pañstw cz³onkowskich ma byæ dokonywana przez odpowiednie dla nich krajowe jednostki akredytuj¹ce.
4 PN-EN ISO/IEC 17025 – Ogólne wymagania dotycz¹ce kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcuj¹cych. 5 Narzêdziem s³u¿¹cym do tego celu jest chocia¿by
dzia-³aj¹ca od 2003 roku zlokalizowana w Lyonie i zarz¹dza-na przez Generalny Sekretariat Interpolu tzw. baza da-nych DNA Interpolu. Obecnie w bazie znajduje siê blisko 80 tysiêcy profili DNA pochodz¹cych z 46 spoœród 186 pañstw cz³onkowskich tej organizacji. Dostarczanie da-nych do bazy odbywa siê w pe³ni dobrowolnie, co ozna-cza, ¿e ka¿dy kraj udostêpnia tylko te dane, które w je-go ocenie i z punktu widzenia jeje-go interesów mog¹ byæ przydatne w miêdzynarodowych dzia³aniach wykryw-czych. Szerzej na ten temat: P. Rybicki: Wykrywcze ba-zy danych w ujêciu miêdba-zynarodowym – baza danych DNA Interpolu, [w:] Bezpieczeñstwo wewnêtrzne we wspó³czesnym pañstwie, E. Ura, K. Rajchel, M. Pomy-ka³a, S. Pieprzny [red.], Rzeszów 2008.
6 Szerzej na ten temat: P. Rybicki: Nowe narzêdzia do œcigania przestêpczoœci transgranicznej – idea Prüm, [w:] Ius est ars boni et eaqui, P. Bogdalski, W. P³ywa-czewski, I. Nowicka [red.], Szczytno 2008.
7 Sygnatariuszami Traktatu z Prüm w 2005 roku by³y na-stêpuj¹ce pañstwa: Austria, Belgia, Francja, Holandia, Hiszpania, Niemcy i Luksemburg.
8 Ta „polityczna” deklaracja odby³a siê poprzez podjêcie przez Radê Ministrów Spraw Wewnêtrznych UE decyzji o wzmocnieniu wspó³pracy transgranicznej, w szczegól-noœci w zwalczaniu terroryzmu i przestêpczoœci trans-granicznej.
9 Decyzja nr 11896/07 w sprawie intensyfikacji wspó³pra-cy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terrory-zmu i przestêpczoœci transgranicznej; Decyzja nr 16329/07 dotycz¹ca implementacji decyzji w sprawie in-tensyfikacji wspó³pracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestêpczoœci transgranicznej oraz Za³¹cznik do Decyzji nr 16329/07 precyzuj¹cy pa-rametry techniczne wymiany informacji na temat danych daktyloskopijnych, DNA i pojazdów.
10 Decyzja Rady 2008/615/WSiSW z 23 czerwca 2008 roku w sprawie intensyfikacji wspó³pracy transgranicznej, w szczególnoœci w zwalczaniu terroryzmu i przestêpczoœci transgranicznej, oraz Decyzja Rady 2008/616/WSiSW z 23 czerwca 2008 roku dotycz¹ca wdro¿enia Decyzji
2008/615/WSiSW w sprawie intensyfikacji wspó³pracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestêpczoœci transgranicznej.
11 Ustalono, ¿e ostateczny termin obowi¹zkowego urucho-mienia nowego narzêdzia w ka¿dym z pañstw cz³onkow-skich up³ywa 6 sierpnia 2011 roku, tj. trzy lata od opubli-kowania decyzji w Dzienniku Urzêdowym UE.
12 Dla danych daktyloskopijnych jest to standard ANSI/NIST, zaœ profile genetyczne oznaczane w ramach standardo-wych zestawów loci zapisywane s¹ w formacie .xml. 13 P. Rybicki: Wykrywcze bazy danych..., op.cit.
14 Faktycznie w oficjalnym projekcie decyzji UE w sprawie akredytacji laboratoriów kryminalistycznych jako jej ini-cjatorów wskazano dwa pañstwa, tj. Królestwo Szwecji i Królestwo Hiszpanii.
15 A. Filewicz: ENFSI a perspektywy rozwoju kryminalisty-ki. Rola i zadania organizacji na arenie miêdzynarodo-wej, „Problemy Kryminalistyki” 2003, nr 240.
16 E. Malkoc, W. Neuteboom: The current status of foren-sic science..., op.cit.
17 Document 11419/1/09, REV 1, JAI 424 ENFOPOL 181, COUNCIL FRAMEWORK DECISION on accreditation of forensic laboratory activities, Council of the European Union, Brussels, 13 July 2009.
18 W niektórych stanach akredytacja laboratoriów kryminali-stycznych jest obowi¹zkowa. Dotyczy to np. stanu Nowy Jork oraz stanu Teksas, gdzie jest to wynikiem nacisków po serii artyku³ów prasowych w „Houston Chronicle” (pod. za: K.M. Pyrek: Forensic science under siege: the chal-lenges of forensic laboratories and the medico-legal de-ath investigation system, Amsterdam–Boston, Elsevier Academic Press, 2007). Przedstawiono w nich fatalne warunki, w jakich przez lata funkcjonowa³o laboratorium kryminalistyczne Departamentu Policji Houston. Autorom nietrudno by³o zdobyæ siê na sugestiê, i¿ funkcjonowanie laboratorium kryminalistycznego w tak skrajnych warun-kach musi negatywnie rzutowaæ na wyniki badañ. 19 Ibidem.
20 J.J. St. Clair, M.W. St. Clair, J.A. Given: Crime Labora-tory Management, Academic Press 2002.
21 J.L. Peterson, J.M. Hickman: Census of Publicly Fun-ded Forensic Crime Laboratories 2002, U.S. Department of Justice, Bureau of Justice Statistics Bulletin, 2005. 22 Odpowiednio do tego, z danych ASCLD/LAB® (pod. za:
K.M. Pyrek: Forensic science..., op.cit) wynika, i¿ do marca 2006 roku akredytowa³o ono 309 laboratoriów kry-minalistycznych, z czego 23 laboratoria federalne, 176 laboratoriów stanowych, 85 laboratoriów lokalnych, 10 laboratoriów o miêdzynarodowym zakresie dzia³ania i tylko 15 laboratoriów prywatnych.
23 ASCLD jest najbardziej prê¿n¹, choæ nie jedyn¹ organi-zacj¹ dzia³aj¹c¹ na tym polu w Stanach Zjednoczonych. Funkcjonuje tam kilkanaœcie stowarzyszeñ skupiaj¹cych praktyków wykonuj¹cych badania s¹dowe. Niektóre z
nich równie¿ organizuj¹ dla swoich cz³onków programy oceny jakoœci. Najbardziej znane to Narodowe Stowarzy-szenie Medyków S¹dowych (National Association of Me-dical Examiners – NAME).
24 Pewn¹ rolê odgrywa w tych kwestiach tak¿e Amerykañ-ski Narodowy Instytut Standaryzacji (American National Standards Institute – ANSI).
25 NAS Report: Strengthening Forensic Science in the Uni-ted States: A Path Forward, National Research Council of the National Academies, The National Academies Press, Washington 2009.
26 Komitet ds. Analizy Potrzeb w Sektorze Nauk S¹dowych zosta³ powo³any w ramach Narodowej Rady Badañ (Na-tional Research Council – NRC). Narodowa Rada Badañ jest cia³em doradczym Akademii Narodowych, czyli Na-rodowej Akademii Nauk, NaNa-rodowej Akademii In¿ynierii oraz Instytutu Medycyny. NRC zosta³a powo³ana przez Kongres USA w 1863 r. w celu doradzania rz¹dowi w kwestiach nauki i technologii.
27 Dyskusjê na temat Raportu NAS zainicjowano na co-rocznej konferencji dyrektorów laboratoriów zrzeszonych w ENFSI (Ankara, Turcja, 26–28 maja 2009 roku), zako-munikowano tam tak¿e potrzebê dalszych analiz doku-mentu, zaplanowano równie¿ kolejne seminarium po-œwiêcone wy³¹cznie tej inicjatywie (Wiesbaden, Niemcy, sierpieñ 2009 roku).
28 P.M. Marone: Strengthening Forensic Science In The United States: A Path Forward – statement before the Subcommittee on Technology and Innovation, Commit-tee on Science and Technology, U.S. House of Repre-sentatives, March 10, 2009.
29 ENFSI Brochure 2005, ENFSI Secretariat, The Hague 2005.
30 Polskê w ramach prac ENFSI od 1995 roku, a¿ do 2009 roku reprezentowa³y jedynie dwie instytucje, tj. Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy G³ównej Policji oraz Instytut Ekspertyz S¹dowych Ministerstwa Sprawie-dliwoœci. W 2009 roku status cz³onkowski w ENFSI uzy-ska³ tak¿e Zak³ad Kryminalistyki i Chemii Specjalnej Agencji Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego.
31 ENFSI Brochure 2008, ENFSI Secretariat, The Hague 2008.
32 Standards For Accreditation, ENFSI-QCC-ACR--001/2007.
33 Trzeci filar stanowi¹ tzw. dzia³ania otwarte ENFSI, któ-rych najwa¿niejszym przejawem jest European Academy Of Forensic Science (EAFS), czyli Europejska Akademia Nauk S¹dowych.
34 The Standing Committee For Quality And Competence; Terms Of Reference, ENFSI-BRD-TOR-001/2007. 35 Guidance On The Conduct Of Proficiency Tests And
Col-laborative Exercises Within ENFSI, ENFSI-QCC-PT--001/2005.
36 Performance Based Standards For Forensic Science Practitioners, ENFSI-QCC-CAP-003/2004.
37 Validation and Implementation of (New) Methods, EN-FSI-QCC-VAL-001/2006.
38 Guidance On Best Practice For Management Of Case Handling System In Forensic Laboratory, ENFSI-QCC--CSH-001/2005.
39 Management Of Reference Materials, Reference Collec-tions And Databases, ENFSI-QCC-RFM-001/2002. 40 Standards For Accreditation,
ENFSI-QCC-ACR--001/2007.
41 Pomimo zbli¿onych w pewnym zakresie celów EA nie jest jednak organizacj¹ zwi¹zan¹ zadaniami statutowymi z opracowaniem standardów w naukach s¹dowych, a ra-czej z nadzorowaniem standardów w akredytacji w ogól-noœci.
42 Pe³noprawnymi cz³onkami EA s¹ tak¿e reprezentanci Szwajcarii i Norwegii, EA posiada te¿ trzech cz³onków zrzeszonych.
43 European Commission, Quality Landscape/the Europe-an Picture; Unit III/A/3 – Directorate General III – Indu-stry, 2000:14.
44 Np. Dyrekcji Generalnej Sprawiedliwoœæ i Sprawy We-wnêtrzne Komisji Europejskiej, PCWP, Europolu, Euroju-stu itp.
45 W 2009 roku Unia Europejska przyzna³a ENFSI tzw. Sta-tus Monopolisty (Monopoly StaSta-tus) oraz bud¿et w wyso-koœci 500 000 euro na realizacjê zadañ zbie¿nych z ce-lami programów wspólnotowych Komisji Europejskiej w obszarze nadzorowanym przez Dyrekcjê Generaln¹ Sprawiedliwoœæ i Sprawy Wewnêtrzne.
46 Zgodnie z intencj¹ pomys³odawców „inicjatywy szwedz-kiej” jest to pierwszy krok na drodze do obowi¹zkowego stosowania norm jakoœci w badaniach materia³u dowo-dowego, pocz¹wszy od zabezpieczenia go na miejscu zdarzenia.
47 „Unia powinna posiadaæ kompletny system przeprowa-dzania dowodu w sprawach transgranicznych. Taki sys-tem powinien obejmowaæ rzeczywisty europejski nakaz dowodowy (…). Konieczne bêdzie równie¿ zbadanie (…) kwestii minimalnych zasad u³atwiaj¹cych wzajemne do-puszczanie dowodów miêdzy pañstwami, w tym w zakre-sie dowodów naukowych” (Przestrzeñ wolnoœci, bezpie-czeñstwa i sprawiedliwoœci w s³u¿bie obywateli, Komuni-kat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady, Komi-sja Wspólnot Europejskich, Bruksela, 10 czerwca 2009 roku).
48 Pierwszym w Polsce, akredytowanym w 2005 roku labo-ratorium by³o Centralne Labolabo-ratorium Kryminalistyczne Komendy G³ównej Policji. Jeszcze w tym samym roku certyfikat taki uzyska³o Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Sto³ecznej Policji.
49 Przyk³adem takich dzia³añ niech bêdzie chocia¿by próba wdro¿enia przez CLK KGP programu badañ
zadowole-nia klientów. Badazadowole-nia tego typu, popularne w innych kra-jach, w Polsce cechowa³y siê znikomym oddŸwiêkiem re-spondentów. Mo¿e to prowadziæ do wniosku, ¿e zlecaj¹-cych badania cechuje zbyt du¿a asymetria informacji w odniesieniu do tych zagadnieñ. Potwierdzaj¹ to tak¿e analizy prowadzone przez CLK KGP w tym obszarze. Podczas prac dotycz¹cych opracowania strategicznych kierunków rozwoju policyjnej kryminalistyki w 2008 roku przeprowadzono du¿e badanie w próbie ponad 350 an-kietowanych – zleceniodawców badañ. W kwestionariu-szu zawarte by³y miêdzy innymi pytania dotycz¹ce jako-œci us³ug laboratoryjnych. Analizy ankiet prowadz¹ do wniosku, i¿ z trzech podstawowych parametrów us³ugi, tj. jakoœci, ceny i czasu wykonania, dla zleceniodawców najwa¿niejszy jest ten ostatni. Akredytacja laboratorium obecnie nie jest jeszcze w ogóle brana pod uwagê jako argument przemawiaj¹cy za wyborem podmiotu wykonu-j¹cego badania. Podejmowanie wysi³ków w tym kierunku jest wiêc bardziej wynikiem œwiadomoœci po stronie labo-ratoriów kryminalistycznych ni¿ odbiorców ich us³ug. Mo-¿e to powodowaæ zaniepokojenie, bo to przecie¿ przed-stawiciele tej ostatniej grupy powinni byæ zainteresowani spe³nianiem jak najwy¿szych norm jakoœciowych przez laboratoria, którym powierzaj¹ oni zebrany materia³ do-wodowy.
50 W praktyce inicjatywa ta sprowadza siê do prowadzenia przez PTMSiK programu atestacji wœród laboratoriów wykonuj¹cych badania spornego ojcostwa oraz laborato-riów wykonuj¹cych genetyczne badania kryminalistycz-ne. Atestacja dokonywana jest przez specjalnie powo³a-n¹ Komisjê Genetyki S¹dowej. W efekcie edycji 2006/2007 opracowano listê – wykaz laboratoriów, któ-re podda³y siê ocenie z pozytywnym skutkiem. Dalsze lo-sy tej inicjatywy mog¹ jednak nasun¹æ pewne w¹tpliwo-œci, bowiem wyniki programu przes³ano do Departamen-tu S¹dów Powszechnych Ministerstwa Sprawiedliwoœci z adnotacj¹, ¿e wykazane na listach laboratoria uzyska³y atest na badania DNA dla celów s¹dowych, w zakresie ustalania ojcostwa oraz badania œladów biologicznych. Mo¿na domyœlaæ siê, ¿e intencj¹ pomys³odawców by³a chêæ zwrócenia w ten sposób uwagi na problem pojawia-j¹cych siê w ostatnim okresie laboratoriów œwiadcz¹cych us³ugi s¹dowe, których normy jakoœci i poziom kompe-tencji s¹ zupe³nie nieznane. Jednak formu³owanie tego typu uogólnionych wniosków, które mog³yby powodowaæ wra¿enie, i¿ dotycz¹ ca³ego sektora nauk s¹dowych w Polsce, mo¿e a nawet powinno budziæ niepokój, zw³asz-cza w kontekœcie nieupowszechnienia przyjêtych kryte-riów oceny, a przede wszystkim niedostêpnoœci progra-mu dla podmiotów spoza organizacji. Na liœcie znalaz³y siê bowiem tylko pracownie genetyki Zak³adów Medycy-ny S¹dowej oraz Instytutu Ekspertyz S¹dowych – cz³on-ków PTMSiK. Informuj¹c Ministerstwo Sprawiedliwoœci o wynikach programu atestacji na okres 2006–2007,
zu-pe³nie pominiêto fakt, i¿ pozosta³ych funkcjonuj¹cych w Polsce laboratoriów badawczych, zarówno pañstwowych jak i prywatnych, w ogóle nie oceniano. W ten sposób na liœcie kompetentnych i wiarygodnych podmiotów badaw-czych nie znalaz³o siê ¿adne z policyjnych laboratoriów kryminalistycznych, których pracownie genetyczne wy-konywa³y w tym czasie badania w oparciu o standardy zatwierdzone przez CLK KGP. To zaœ Laboratorium legi-tymowa³o siê certyfikatem akredytacji wydanym przez niezale¿ny podmiot powo³any w tym celu na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgod-noœci (tekst jednolity DzU z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z póŸn. zm.) (Polskie Centrum Akredytacji), a tak¿e pozy-tywnymi wynikami miêdzynarodowych testów bieg³oœci w badaniach genetycznych (GEDNAP).
51 Miêdzynarodowy program oceny bieg³oœci w badaniach genetycznych, prowadzony przez Niemieckie Towarzy-stwo Medycyny S¹dowej.
52 Testy porównañ miêdzylaboratoryjnych w wielu dyscypli-nach kryminalistycznych, opracowywane przez Collabo-rative Testing Systems ze Stanów Zjednoczonych. 53 Od 2004 roku odbywaj¹ siê miêdzylaboratoryjne badania
bieg³oœci z zakresu daktyloskopii, a od 2005 roku z za-kresu traseologii. Przeprowadzono te¿ pilota¿owe bada-nia miêdzylaboratoryjne z zakresu kryminalistycznej identyfikacji ³usek i pocisków oraz klasycznych badañ dokumentów.
54 Laboratorium jest dwukrotnym laureatem (2007 – finali-sta i 2009 – br¹zowy laur) konkursu Forum Jakoœci Qu-ality International, rozgrywanego pod patronatem Mini-sterstwa Rozwoju Regionalnego, Polskiej Agencji Roz-woju Przedsiêbiorczoœci oraz Klubu Polskie Forum ISO 9000.
55 Europejski Projekt Wspó³pracy BliŸniaczej (EU Twinning Project) PL2006/IB/JH-03 „Walka z przestêpczoœci¹”. 56 Jeszcze w trakcie trwania prezydencji francuskiej w UE,
wczesn¹ jesieni¹ 2008 roku, przedstawiciele Minister-stwa Sprawiedliwoœci Szwecji og³osili, i¿ zamierzenie wprowadzenia obowi¹zkowej akredytacji laboratoriów kryminalistycznych bêdzie jednym z priorytetów w trakcie nadchodz¹cej prezydencji Szwecji. Odby³o siê to pod-czas konferencji Scientific Evidence in Criminal Justice (Lyon, Francja, 15–16 paŸdziernika 2008 roku). 57 Programy Operacyjne – planowanie i realizacja –
za³¹cz-nik do strategii rozwoju Policji na lata 2005–2010, Ko-menda G³ówna Policji, Warszawa 2004.
BIBLIOGRAFIA
1. Biuro Strategii Policji, Programy Operacyjne – planowa-nie i realizacja – za³¹cznik do strategii rozwoju Policji na lata 2005–2010, Komenda G³ówna Policji, Warszawa 2004.
2. Doak S., Assimakopoulos D.: How do forensic scien-tists learn to become competent in casework reporting in
practice: A theoretical and empirical approach, “Forensic Science International” 2007, 167 (2–3).
3. Document 11419/1/09, REV 1, JAI 424 ENFOPOL 181, COUNCIL FRAMEWORK DECISION on accreditation of fo-rensic laboratory activities, Council of the European Union, Brussels, 13 July 2009.
4. ENFSI Brochure 2005, ENFSI Secretariat, The Hague 2005.
5. ENFSI Brochure 2008, ENFSI Secretariat, The Hague 2008.
6. European Commission, Quality Landscape/the Europe-an Picture; Unit III/A/3 – Directorate General III – Industry, 2000:14.
7. Filewicz A.: ENFSI a perspektywy rozwoju kryminali-styki. Rola i zadania organizacji na arenie miêdzynarodowej, „Problemy Kryminalistyki” 2003, nr 240.
8. Giannelli P.C.: Crime labs need improvement – the qu-ality of the labs is criminal. Government must invest in person-nel and facilities, Issues in Science and Technology, 20 (1) 2003.
9. Guidance On Best Practice For Management Of Case Handling System In Forensic Laboratory, ENFSI-QCC-CSH--001/2005.
10. Guidance On The Conduct Of Proficiency Tests And Collaborative Exercises Within ENFSI, ENFSI-QCC-PT--001/2005.
11. Lambert E., Hogan N., Nerbonne T., Barton S., Wat-son P., Buss J., Lambert J.: Differences in forensic science views and needs of law enforcement: a survey of Michigan Law Enforcement Agencies, Police Practice and Research 2007, 8 (5).
12. Maguire C.N., Hope C.A.: The Forensic Science Servi-ce post monopoly – The need to understand customer expec-tations, International Conference on Services Systems and Services Management, Proceedings of ICSSSM’05 (1) 2005. 13. Malkoc E., Neuteboom W.: The current status of fo-rensic science laboratory accreditation in Europe, “Fofo-rensic Science International” 2007, 167 (2–3).
14. Management Of Reference Materials, Reference Col-lections And Databases, ENFSI-QCC-RFM-001/2002.
15. Marone P.M.: Strengthening Forensic Science In The United States: A Path Forward – statement before the Sub-committee on Technology and Innovation, Committee on Science and Technology, U.S. House of Representatives March 10, 2009.
16. NAS Report: Strengthening Forensic Science in the United States: A Path Forward, National Research Council of the National Academies, The National Academies Press, Wa-shington 2009.
17. Performance Based Standards For Forensic Science Practitioners, ENFSI-QCC-CAP-003/2004.
18. Peterson J.L., Hickman J.M.: Census of Publicly Fun-ded Forensic Crime Laboratories 2002, U.S. Department of Justice, Bureau of Justice Statistics, Bulletin 2005.
19. Pêka³a M., Marciniak E.: Pojêcie jakoœci we wspó³cze-snej technice kryminalistycznej, „Problemy Kryminalistyki” 2008, nr 260.
20. PN-EN ISO/IEC 17025 – Ogólne wymagania dotycz¹ce kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcuj¹cych.
21. Przestrzeñ wolnoœci, bezpieczeñstwa i sprawiedliwoœci w s³u¿bie obywateli, Komunikat Komisji do Parlamentu Euro-pejskiego i Rady, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela, 10 czerwca 2009 roku.
22. Pyrek K.M.: Forensic science under siege: the challen-ges of forensic laboratories and the medico-legal death inve-stigation system, Amsterdam–Boston, Elsevier Academic Press, 2007.
23. Rybicki P.: Nowe narzêdzia do œcigania przestêpczoœci transgranicznej – idea Prüm, [w:] Ius est ars boni et eaqui, Bogdalski P., P³ywaczewski W., Nowicka I. [red.], Szczytno 2008.
24. Rybicki P.: Wykrywcze bazy danych w ujêciu miêdzy-narodowym – baza danych DNA Interpolu, [w:] Bezpieczeñ-stwo wewnêtrzne we wspó³czesnym pañstwie, Ura E., Raj-chel K., Pomyka³a M., Pieprzny S. [red.], Rzeszów 2008.
25. St. Clair J.J., St. Clair M.W., Given J.A.: Crime Labo-ratory Management, Academic Press 2002.
26. Standards For Accreditation, ENFSI-QCC-ACR--001/2007.
27. Standards For Accreditation, ENFSI-QCC-ACR--001/2007.
28. The Standing Committee For Quality And Competence; Terms Of Reference, ENFSI-BRD-TOR-001/2007.
29. Validation and Implementation of (New) Methods, EN-FSI-QCC-VAL-001/2006.
Streszczenie
Artyku³ ten jest prób¹ podsumowania dotychczasowych prac podejmowanych w ró¿nych obszarach geograficznych i uwarun-kowaniach politycznych, zarówno w sferze dzia³añ zinstytucjo-nalizowanych, jak i pozarz¹dowych, zmierzaj¹cych do nadania idei akredytacji laboratoriów kryminalistycznych rangi regulacji obowi¹zkowej. W artykule podsumowano tak¿e wysi³ki podej-mowane przez Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Ko-mendy G³ównej Policji na przestrzeni ostatnich piêciu lat w ce-lu uzyskania akredytacji zarówno przez to laboratorium, jak i pozosta³e laboratoria kryminalistyczne polskiej policji.
Summary
The article is an attempt to review all efforts that have been undertaken in various geographical locations and political situ-ations, both institutionalized and non-government, aiming to impose a mandatory accreditation system for forensic laborato-ries. The Author presents also the process of accreditation in the Central Forensic Laboratory of the Polish Police throughout past 5 years, as well as similar processes occurring in voivodeship fo-rensic laboratories.
Keywords: quality management, accreditation, standardi-sation, European Union.
