POSTRZEGANIE ZASAD ETYKI PRZEZ STUDENTÓW I CZYNNYCH ZAWODOWO PRZEDSTAWICIELI ZAWODÓW KSIĘGOWYCH

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 345 · 2017 Współczesne Finanse 11

Anna Stronczek

AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Zarządzania

Katedra Ekonomii, Finansów i Zarządzania Środowiskiem, astroncz@zarz.agh.edu.pl

POSTRZEGANIE ZASAD ETYKI PRZEZ STUDENTÓW I CZYNNYCH ZAWODOWO PRZEDSTAWICIELI

ZAWODÓW KSIĘGOWYCH

Streszczenie: Celem artykułu było zbadanie postrzegania zawodów księgowych i warto- ści etycznych z nimi kojarzonych przez młodych ludzi, którzy wykonują bądź zamierza- ją takie zawody wykonywać. Na wstępie postawiono tezę badań: podejście do zawodów księgowych oraz postrzeganie przypisanych do nich wartości etycznych są takie same w przypadku studentów, realizujących przedmioty Standardy sprawozdawczości finansowej oraz Audyt wewnętrzny i rewizja finansowa, co u młodych specjalistów wykonu- jących te zawody. Tezę zweryfikowano poprzez porównanie przeprowadzonych badań ankietowych z badaniami Europejskiej Federacji Księgowych. Celem dociekań było także lepsze zrozumienie tego, czym dla młodych jest etyka zawodowa księgowych oraz skuteczności przekazu treści dotyczących zagadnień etyki w ramach prowadzonych przedmiotów.

Słowa kluczowe: zawody księgowe, zasady etyki, kodeks etyki zawodowych księgowych.

JEL Classification: M40, M41, M49.

Wprowadzenie

Zawody księgowe są zawodami zaufania publicznego. Przestrzeganie pewnych zasad etycznych powinno zatem być immanentnie wpisane w ich realizo- wanie. Zaufanie pojmujemy jako „[...] przekonanie, że czyjeś słowa, informacje itp. są prawdziwe” oraz „[...] przekonanie, że ktoś posiada jakieś umiejętności i potrafi je odpowiednio wykorzystać” [Słownik języka polskiego, 2015]. Dla

Joanna Sawicka

AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Zarządzania

Katedra Ekonomii, Finansów i Zarządzania Środowiskiem, jsawicka@zarz.agh.edu.pl

(2)

przedstawicieli wielu profesji¹, także księgowych, problemem może być wła- ściwe określenie tego, co jest dobre, celu, który powinni realizować i środków do tego celu prowadzących. I. Sobańska [2010] stwierdza, że etyka w rachun- kowości bazuje na czterech normach postępowania: uczciwości, kompetencjach, dyskrecji i obiektywizmie. Dla zachowania odpowiedniego poziomu kompetencji we wskazanych obszarach istotne wydaje się opracowanie odpowiednich kodeksów, norm i standardów zawodowych.

Według A. Karmańskiej [2007, s. 398] gwarancją rozwoju współczesnego biznesu jest poczucie bezpieczeństwa (społecznej odpowiedzialności), co w prak- tyce oznacza uruchomienie różnych instrumentów, takich jak akty prawne oraz kodeksy honorowe obowiązujące osoby zaangażowane w prowadzenie działal- ności gospodarczej. Kodeksy etyki w biznesie, ujmując te zasady w pewne umowne ramy, odwołują się do osobistego poczucia odpowiedzialności za pro- wadzone działania, a także do świadomości społecznych konsekwencji podej- mowanych decyzji gospodarczych oraz potrzeby uczciwego prowadzenia dzia- łań w obszarze biznesu. Przyjęcie kodeksu jako wyznacznika w obszarze funkcjonowania zawodowego oznacza respektowanie określonego systemu war- tości moralnych i etycznych. Wydaje się być oczywiste, że edukacja przyszłych pracowników księgowości musi zawierać, oprócz treści zapewniających znajo- mość odpowiednich przepisów i zasad oraz ich prawidłowego stosowania, także odpowiednie treści podkreślające znaczenie etyki w tym obszarze życia gospo- darczego.

Celem artykułu było zbadanie, jak postrzegają zawody księgowe i wartości etyczne z nimi kojarzone młodzi ludzie, którzy wykonują bądź zamierzają takie zawody wykonywać.

Na wstępie postawiono tezę badań: podejście do zawodów księgowych, tzn.

powody ich wyboru oraz postrzeganie przypisanych do nich wartości etycznych, są takie same w przypadku studentów, którzy zrealizowali przedmioty Standardy sprawozdawczości finansowej oraz Audyt wewnętrzny i rewizja finansowa, jak i u młodych specjalistów wykonujących te zawody. Teza ta została zweryfiko- wana poprzez porównanie badań ankietowych przeprowadzonych w grupie stu- dentów jednej z krakowskich uczelni i z badaniami przeprowadzonymi przez

1 Pojęcie zawodu zaufania publicznego występuje tylko w polskich uwarunkowaniach prawnych i nie jest znane w innych krajach. Zostało unormowane zapisem konstytucyjnym, który wiąże wykonywanie zawodu zaufania publicznego z istnieniem samorządu zawodowego, sprawujące- go pieczę nad wykonywaniem takiego zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony [Krajewska i Stronczek 2015].

(3)

Anna Stronczek, Joanna Sawicka 100

Europejską Federację Księgowych. W trakcie przeprowadzonych badań weryfi- kowano:

• jak postrzegane są wartości etyczne przypisane do zawodów księgowych,

• jakimi pobudkami kierują się przy wyborze ścieżki kariery w obszarze księ- gowości studenci studiów magisterskich w specjalności Zarządzanie finan- sami (po ukończeniu wskazanych przedmiotów), a jakimi młodzi wykonują- cy te zawody.

1. Standardy i kodeksy etyki księgowych

Kwestia nieetycznych zachowań czy też nadużyć to palący problem wielu organizacji. Potwierdza to lektura różnego rodzaju raportów np. Badanie prze- stępczości gospodarczej Polska 2011 [2011] przeprowadzone przez firmę Price- waterhouseCoopers czy Problem nadużyć i korupcji w firmach. Porównanie wyników badania w wybranych regionach Polski [2015] zrealizowany przez Ernst & Young. Ważne jest, aby zapobiegać sytuacjom niejednoznacznym etycznie, zanim przyjmą one postać nadużyć [Sawicka i Stronczek 2015], poprzez promowanie właściwych wzorców i konsekwentne egzekwowanie wła- ściwych postaw etycznych. Właśnie kontekst etyczny nabiera szczególnego znaczenia w przypadku osób realizujących zawody księgowe [Mazurkiewicz, 2015]. Aby sprostać wymaganiom otoczenia wobec jakości wykonywania tych zawodów, Międzynarodowa Federacja Księgowych (IFAC) powołała Radę Międzynarodowych Standardów Edukacyjnych Rachunkowości. Rada ta ma za zadanie opracowywanie i wydawanie międzynarodowych standardów edukacyjnych (MSE), a także międzynarodowych wytycznych edukacyjnych (MWE), oraz innych materiałów dotyczących wymogów edukacyjnych dla zawodowych księgowych. Dotychczas powstało 8 standardów, stanowiących wzorce „dobrych praktyk” edukacyjnych w zakresie rachunkowości [Karmańska (red.), 2016]:

• MSE 1. Wymagania wstępne odnoszące się do programów zawodowego kształcenia w obszarze rachunkowości.

• MSE 2. Wstępny rozwój zawodowy – wiedza zawodowa.

• MSE 3. Wstępny rozwój zawodowy – umiejętności zawodowe.

• MSE 4. Wstępny rozwój zawodowy – wartości, etyka i postawy zawodowe.

• MSE 5. Wstępny rozwój zawodowy – doświadczenie praktyczne.

• MSE 6. Wstępny rozwój zawodowy – weryfikacja kompetencji zawodowych.

• MSE 7. Ustawiczne doskonalenie zawodowe.

(4)

• MSE 8. Kompetencje zawodowe partnerów odpowiedzialnych za badanie sprawozdań finansowych

Z punktu widzenia tematyki artykułu szczególnie interesujący wydaje się być MSE 4. Standard ten włącza wymagania etyczne do zawodowego kształce- nia księgowych. Określa obszary kompetencji i efekty kształcenia w zakresie wartości, etyki i postaw zawodowych, których wymaga się od kandydatów na zawodowych księgowych na koniec wstępnego rozwoju zawodowego (tabela 1).

Wymagania etyczne, do których nawiązuje standard, to fundamentalne zasady etyki zawodowej, czyli uczciwość, obiektywizm, kompetencje zawodowe i nale- żyta staranność, poufność informacji oraz postawa zawodowa.

Tabela 1. Efekty kształcenia w zakresie wartości, etyki i postaw zawodowych według MSE4

Obszar kompetencji

(poziom zaufania) Efekty kształcenia Zawodowy sceptycyzm

i zawodowy osąd (średnio zaawansowany)

Stosowanie dociekliwego podejścia w celu przeprowadzenia krytycznej oceny informacji finansowych oraz innych istotnych danych

Identyfikacja i ocena racjonalnych, alternatywnych rozwiązań

w celu uzyskania uzasadnionych wniosków opartych na wszystkich istotnych faktach i okolicznościach

Zasady etyczne (średnio zaawansowany)

Wyjaśnianie istoty etyki

Wyjaśnianie korzyści i negatywnych aspektów podejścia do etyki opartego na zasadach i na przepisach

Identyfikacja problemów etycznych i ustalenie, kiedy zasady etyczne mają zastosowanie

Analiza alternatywnych przebiegów zdarzeń i ustalenie ich konsekwencji etycznych

Stosowanie fundamentalnych etycznych zasad uczciwości, obiektywizmu, zawodowych kompetencji i należytej staranności, poufności oraz etycznego zachowania wobec dylematów etycznych i znalezienie odpowiedniego podejścia

Stosowanie właściwych wymagań etycznych w odniesieniu do zachowania etycznego zgodnie ze standardami

Działanie na rzecz interesu publicznego (średnio zaawansowany)

Wyjaśnianie roli etyki dla zawodu oraz w kontekście koncepcji odpowiedzialności społecznej

Wyjaśnianie znaczenia etyki dla biznesu i prawidłowego ładu organizacyjnego Dokonywanie analizy wzajemnego powiązania etyki i prawa, w tym wzajemnych powiązań między przepisami prawa, regulacjami i interesem publicznym

Analiza skutków nieetycznego zachowania dla danej osoby, zawodu i ogółu społeczeństwa

Źródło: [www 1].

Właściwe kształcenie to wstęp do rozwoju zawodowego. MSE 4 podkreśla, że pozyskiwanie wiedzy i doskonalenie trwają przez cały okres kariery zawodowych księgowych. Dlatego wartości, etyka i postawy zawodowe ukształtowa- ne w trakcie edukacji (nazywany w standardzie „wstępnym rozwojem zawodo-

(5)

wym”) mają duże znaczenie dla ustawicznego doskonalenia zawodowego, a więc wtedy, kiedy kariera zawodowego księgowego ulega zmianie i szerokie spek- trum problemów etycznych staje się jego codziennością [Karmańska (red.), 2016]. Osoby praktykujące w zawodach księgowych również potrzebują odpowiedniego wsparcia w omawianym obszarze.

Wartości, którymi powinny kierować się osoby wykonujące zawody księ- gowe w wielu krajach, są usystematyzowane i opisane w kodeksach etyki zawodowej. Kodeksy takie są opracowywane przez organizacje zrzeszające księgo- wych. Jednym z nich jest Kodeks Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC). Kodeks ten ma służyć jako wzorzec dla krajowych norm etycznych.

Przedstawia on normy wykonywania zawodu księgowego oraz zasady, które powinny być przestrzegane przez zawodowych księgowych. Według kodeksu cechą wpisaną w zawód księgowych jest przyjęcie odpowiedzialności za działa- nie w interesie publicznym. Zgodnie z Kodeksem Etyki Zawodowych Księgo- wych etos wykonywania zawodu księgowego powinien być integralnie powią- zany z pracą według najwyższych standardów zawodowych oraz dążeniem do osiągnięcia najwyższego poziomu prowadzonych prac. Aby spełnić te cele zawodu księgowego, należy przestrzegać pewne podstawowe zasady, do których zalicza się: uczciwość, obiektywizm, zawodowe kompetencje oraz należytą sta- ranność, zachowanie tajemnicy informacji, profesjonalne postępowanie [Kodeks etyki..., 2009].

W ramach prac Komisji Zasad Etyki i Profesjonalizmu Zawodu Księgowe- go Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych w Polsce został opracowany Kodeks zawodowej etyki w rachunkowości. Wprowadza on regulacje dotyczące postępowania etycznego w najistotniejszych obszarach funkcjonowania zawodowego osób zajmujących się rachunkowością oraz przyjmuje, że pracę osoby zajmującej się rachunkowością można uznać za zgodną z zasadami etyki, a także wzbudzającą zaufanie publiczne, jeżeli osoba ta spełnia poniższe warunki [Ko- deks zawodowej etyki, 2012, s. 20]:

• kompetencji zawodowych,

• wysokiej jakości pracy,

• niezależności zawodowej,

• odpowiedzialności za przygotowywane i prezentowane informacje z zakresu rachunkowości,

• właściwego postępowania w relacjach z osobami, jednostkami i instytucjami powiązanymi z nią zawodowo,

• właściwego postępowania w przypadkach sporu i sprzeczności interesów,

(6)

• właściwego postępowania w szczególnych sytuacjach jednostki prowadzącej rachunkowość,

• zachowania tajemnicy zawodowej,

• właściwego oferowania usług z dziedziny rachunkowości.

2. Istota i zakres badań

Europejska Federacja Księgowych (FEE – The European Federation of Ac- countants)² przeprowadziła zakrojone na szeroką skalę, ogólnoeuropejskie badania mające na celu sprawdzenie, co młodzi przedstawiciele profesji księgowych myślą o swoich zawodach w kontekście pewnych postaw i zachowań. Badania uwzględniały również pytania dotyczące powodów, jakimi się kierowali wybie- rając swój zawód, a także problemów etycznych z nim związanych. Projekt ten powstał z inicjatywy Grupy Roboczej Etyki i Kompetencji Zawodowych (Pro- fessional Ethics and Competences Working Party PEC WP). Przeprowadzana za pośrednictwem internetu ankieta³ objęła 730 specjalistów księgowych w Euro- pie, a jej wyniki zostały opublikowane we wrześniu 2016, stając się inspiracją do przeprowadzenia ankiety wśród studentów⁴ uczęszczających na zajęcia ze Standardów sprawozdawczości finansowej oraz Audytu wewnętrznego i rewizji finansowej, w ramach których omawiane były m.in. zasady etyki prezentowane w Kodeksie etyki zawodowych księgowych IFAC [2009] oraz w Kodeksie etyki audytora wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych [Komuni- kat nr 16 Ministra Finansów, 2006]. Celem przeprowadzenia ankiety było zwe- ryfikowanie tezy przedstawionej we wstępie artykułu. W przeprowadzonym badaniu równie istotne było uzyskanie lepszego zrozumienia tego, co oznacza dla młodych etyka zawodowa księgowych i jak skuteczny był przekaz treści dotyczących zagadnień etyki w ramach prowadzonych przedmiotów. Ze wzglę- du na fakt, iż studenci objęci ankietą nie posiadają doświadczenia zawodowego (studia dzienne, 5 rok), nie było możliwe dokładne powtórzenie ankiety FEE.

Ankietę studencką wypełniło 76 osób (54 kobiety i 22 mężczyzn).

2 Od 7 grudnia 2016 r. stowarzyszenie to nosi nazwę Accountancy Europe, ponieważ jednak badania, których wyniki są powoływane w artykule, zostały przeprowadzone i opublikowane przed tą datą, w tekście głównym posługujemy się wcześniejszą nazwą.

3 W artykule dla uproszczenia nazywana będzie „ankietą FEE”.

4 W artykule dla uproszczenia nazywana będzie „ankietą studentów”.

(7)

2.1. Przesłanki wyboru zawodu z obszaru księgowości

Jedno z pierwszych pytań, na które odpowiedzieli ankietowani, dotyczyło powodów, dla których wybrali (w przypadku ankiety FEE) lub byliby skłonni wybrać (ankieta studentów) zawód z obszaru księgowości. Każdy ankietowany miał możliwość dokonania trzech wskazań. Dla większości respondentów (ankiety FEE) głównym powodem podjęcia zawodu były zainteresowania zgodne z zagadnieniami tego obszaru (32%). Jako drugi i trzeci powód podano dostępne możliwości rozwoju kariery (22,1%; 17,8%). W tym miejscu warto podkreślić, że wielu respondentów wybrało uprawiany przez siebie zawód z powodów, któ- re są związane z jego etycznym aspektem. Znaczny procent respondentów wy- brał „wykonywanie zawodu, w którym ważne są wartości” jako jeden z trzech powodów wyboru kariery w księgowości (tabela 2).

Tabela 2. Powody, dla których ankietowani wybrali zawód z obszaru księgowości według ankiety przeprowadzonej przez FEE

Odpowiedzi Pierwszy

powód

Drugi powód

Trzeci powód dobry punkt wyjściowy do życia zawodowego / możliwość

kariery 13,5% 10,3% 9,0%

wykonywanie zawodu, w którym ważne są wartości 6,1% 7,4% 10,3%

możliwość zachowania równowagi pomiędzy pracą zawodową

i życiem prywatnym 4,6% 4,3% 6,2%

„otwiera wiele drzwi” w obszarze zawodowym 11,5% 16,2% 16,2%

stanowi element ścieżki kariery 5,8% 7,7% 8,6%

zainteresowanie zagadnieniami z tego obszaru 32,0% 12,0% 10,0%

silne poczucie interesu publicznego, z jakim związany jest ten

obszar 2,9% 6,1% 4,7%

przynależność do zawodu regulowanego 4,6% 8,0% 10,2%

możliwość realizacji ścieżki kariery 17,4% 22,1% 17,8%

międzynarodowe środowisko 1,6% 5,8% 6,7%

Źródło: Ethics: Some Views... [2016].

Tabela 3. Powody, dla których ankietowani przewidują wybór zawodu z obszaru księgowości (lub dla których byliby w stanie wziąć taka możliwość pod uwagę) według ankiety przeprowadzonej wśród studentów

Odpowiedzi Pierwszy

powód

Drugi powód

Trzeci powód

1 2 3 4

dobry punkt wyjściowy dla rozpoczęcia kariery 31,4% 8,3% 8,3%

wykonywanie zawodu, w którym ważne są wartości 0,0% 5,6% 5,6%

możliwość zachowania równowagi pomiędzy pracą zawodo-

wą i życiem prywatnym 11,4% 16,7% 11,1%

„otwiera wiele drzwi” w obszarze zawodowym 11,4% 19,4% 11,1%

stanowi element ścieżki kariery 2,9% 11,1% 16,7%

zainteresowanie zagadnieniami z tego obszaru 17,1% 11,1% 11,1%

(8)

cd. tabeli 3

1 2 3 4

silne poczucie interesu publicznego, z jakim związany jest ten

obszar 0,0% 2,8% 0,0%

przynależność do zawodu regulowanego 5,7% 2,8% 8,3%

możliwość realizacji ścieżki kariery 17,1% 19,4% 19,4%

międzynarodowe środowisko 1,7% 5,9% 7,0%

Źródło: Badania własne.

W przypadku ankietowanych studentów najważniejszym kryterium okazał się dobry start w życiu zawodowym (31,4%) oraz możliwość realizacji ścieżki kariery (19,4%). Równie ważne było docenienie wykonywanej pracy przez oto- czenie w kontekście dalszego rozwoju („otwiera wiele drzwi” w obszarze zawodowym – 19,4%).

W tym zakresie poglądy przyszłych i obecnych pracowników księgowości niewiele się różnią. Wyjątek stanowi podejście studentów do etycznego aspektu zawodu, któremu przypisują dwa razy mniejszą wagę od osób czynnie uprawia- jących zawód lub w ogóle go pomijają (por. tabela 3).

2.2. Szanse rozwoju kariery zawodowej kariery dla specjalistów księgowych

Kolejne pytanie, które zadano ankietowanym, brzmiało: Czy w Pana/Pani kraju istnieją szanse rozwoju kariery zawodowej kariery dla specjalistów księ- gowych. Wśród księgowych 28% uważa, że istnieje wiele możliwości rozwoju zawodowego w ich kraju. Ponadto, 42% i 23% respondentów sądzi, że istnieje wiele lub dostatecznie wiele możliwości takiej kariery. Tylko 7% nie widzi moż- liwości rozwoju kariery w obszarze zawodów księgowych (rys. 1). W tym miejscu warto dodać, że równocześnie 46% respondentów jest zdecydowanie zadowolona z wyboru zawodu, a 47% jest częściowo zadowolona. Niezadowolonych z wyboru jest 7% ankietowanych, i w większości są to te same osoby, które nie widzą szansy na swoją karierę w zawodzie księgowego.

(9)

1

R Ź

j r n

R Ź

106

Rys Źród

je w rze nyc

Rys Źród

6

s. 1.

dło: E

A wiel zaw ch p

s. 2.

dło: B Cz ksi Ethic

Anki le lu wod prac

Cz ksi Bada ta w y w ięgo cs: So

ieto ub d dów cow

y w ięgo ania w

tak ist m

ak, do wiele

w Pa owy ome

owa dos w ks wnik

w Pa owy własn k, czę

tniej możli 23

ostat e; 65

ani/a ych?

View

ani s tate sięg ków

ani/a ych?

ne.

ęścio e tak iwoś 3%

tecz 5,80%

tak, ist m

a kra

? (w ws...

stud eczn gow w na

a kra

? (w wo ka

ć

nie

% częś nieje ożliw 7,90

aju wedłu

[201

den nie wych

a lok

aju wedłu

ściow e tak wość 0%

An

istn ug a 16].

nci w wie h (r kaln

istn ug a nie

wo ka ć;

nna

nieje anki

w o ele rys.

nym

nieje anki ezupe 6%

Stro

e sz iety

ogro (23 . 2) m ry

e sz iety ełnie

% oncz

ans y FE

omn 3,7%

, co ynk

ans y stu

e zek

a na EE)

nej

%; 6 o m ku.

a na uden n , Jo

a ro

wię 65, może

a ro ntów

n

niezu 2,

ann

zwó

ęks 8%

e oz

zwó w) nie, w

1

upełn ,60%

na S

ój k

zoś

%) sz zna

ój k w og 1%

nie;

% awi

karie

ści w zan acza

karie óle

icka

ery w

wsk s na ać d

ery w d a

w o

kaza a ro duży

w o t dosta w 4 obsz

ali, ozw y ni

obsz t m

tak, atecz wiele

42%

tak, m zarze

że wój k

ied

zarze tak, i

w moż 2

znie

istn możli 23,

e za

w kar obó

e za istnie wiele

liwo 28%

ieje iwoś ,70%

awo

Pol riery ór k

awo eje ści

wiel ści;

% odów

lsce y w kom

odów e

w

e ist w ob mpet

w tnie bsza tent e- a- t-

(10)

2.3. Wartości w zawodzie księgowego

Większość respondentów (ankiety FEE) wybrała kwalifikacje zawodowe jako pierwszą lub drugą z najważniejszych wartości zawodu księgowego. Etycz- ne zachowanie było klasyfikowane najczęściej jako trzecia z najważniejszych wartości zawodu księgowego (tabela 4). Wyniki te nie są zaskakujące, biorąc pod uwagę, że fachowość i uczciwość wysoko notowanymi zasadami wpisanymi do wcześniej przytaczanych kodeksów etyki.

Tabela 4. Wartości w zawodzie księgowego – wyniki ankiety przeprowadzonej przez FEE

Odpowiedzi Pierwsza

wartość

Druga wartość

Trzecia wartość

integralność (praca oparta na znanych schematach) 32,2% 15,1% 9,7%

wysiłek na rzecz wspólnego celu 3,2% 4,6% 4,0%

kompetencje zawodowe 36,0% 24,3% 13,3%

mocne zaangażowanie w celu uzyskania dobrego efektu 5,7% 7,8% 7,7%

stawianie interesu firmy powyżej spraw osobistych 1,2% 2,2% 3,3%

obiektywizm 3,2% 10,7% 12,0%

etyczne zachowanie 5,3% 12,2% 14,7%

stawianie interesu klienta powyżej osobistego 0,9% 2,4% 2,8%

profesjonalne zachowanie 5,4% 10,0% 13,2%

niezależność 4,8% 8,2% 14,5%

działanie na rzecz interesu publicznego 2,1% 2,5% 4,8%

Źródło: Ethics: Some Views... [2016].

Tabela 5. Wartości w zawodzie księgowego – wyniki ankiety wśród studentów

Odpowiedzi Pierwsza

wartość Druga

wartość Trzecia wartość integralność (praca oparta na znanych schematach) 2,8% 5,7% 5,3%

wysiłek na rzecz wspólnego celu 2,8% 0,0% 0,0%

kompetencje zawodowe 55,6% 8,6% 15,8%

mocne zaangażowanie w celu uzyskania dobrego efektu 8,3% 11,4% 5,3%

stawianie interesu firmy powyżej spraw osobistych 2,8% 0,0% 0,0%

obiektywizm 13,9% 25,7% 13,2%

etyczne zachowanie 2,8% 8,6% 18,4%

stawianie interesu klienta powyżej osobistego 0,0% 5,7% 2,6%

profesjonalne zachowanie 8,3% 31,4% 21,1%

niezależność 2,8% 2,9% 13,2%

działanie na rzecz interesu publicznego 0% 0% 2,7%

Źródło: Badania własne.

Także studenci na pierwszym miejscu wartości w zawodzie postawili kompetencje zawodowe (55,6%). Swoją opinię wzmocnili wskazując profesjonalne zachowanie w drugim i trzecim wyborze. Co ciekawe, spora część ankietowanych w trzecim wyborze wskazała etyczne zachowania (18,4%) jako istotne.

(11)

1

N w n T z 2

d p d n

R Ź

s ( o ( w 108

Nie wan nen Tak zaw 2.4

dan pach dla nie

Rys Źród

spis (rys o m (pro w ty 8

emn ne o ntny

kieg wod

. C

O nie k

h. P zaw mia

s. 3.

dło: E

W sane s. 4 moż ogra ym

niej odd y skł go „

ow

Czy

dpo kod Praw

wod ała

Cz w f Ethic

Wśró ego 4). T żliw

am obs

wy dzie ładn

„od o.

wa owi deks

wie du j

poj

y w form cs: So

ód a o ko Tak wośc nau sza

ydaj elnie

nik ddzi

ażn

iedz su e e ws

jest jęci

ważn mie ome

ank ode kie ciac

ucz rze

je s e o

zac iele

ne j

zi n etyk szys t po ia, ż

ne je pisa View

kieto eksu

odp ch zani

. się, od o chow enia

est na p ki w scy osia że i

est d anej ws...

owa u et

pow wy ia p

że obie wań a” p

t dl

pyta w f y res

adan stni

dla z j? (w

[201

any tyki wie ystąp

prze An

e po ekty ń et poję

la z anie form spon nie ieją

zaw wed 16].

ych i, n dzi pien edm

nie 2%

nna

ojęc ywi tycz ęć

zaw e o mie

nde ko ą tak

wodu dług

stu nato wy nia miotu

Stro

cie izm znyc

nie

wod

to, pis enci odek

kie

u ks g an

uden omi

ynik pr u),

oncz

ety mu,

ch o e ob

du k czy sem i (9 ksu

reg

sięg nkiet

ntów ast kaj robl nie

zek

yczn cho opis bser

ksi

y dl mnej 94%

u ety gula

gowe ty F

w 5 aż ą n lem ewie

, Jo

nych oć p syw

rwu

ęgo

la z

j by

%) an ycz acje

ego FEE

51%

35 najp mów elu

n ann

h z prze wany uje

owe zaw

yły nki zneg

e).

pos E)

% po 5%

praw w et

jed

nie m na S

ach ecie ych się

ego

wodu mo ety go (

siad

otw nie wdo tycz dnak

mam 4%

awi

how eż o

w r ę w

o po

u ks ocn

FE (cho

dani

wier e m opo

zny k m

zdan

% icka

wań obie

różn wśró

osia sięg no z EE u oci

ie ko

rdza miało

dob ych ma d

nia a

jes ekty nyc ód k

ada

gow zróż uwa aż

ode

ał k o w bnie ws doś

ta 94

st p ywi ch k księ

ani weg żnic ażal aż

ksu

koni w ty

ej z szys wia

ak 4%

prze izm kode ęgo

ie k go w cow li (r 33%

u ety

iecz ym z te scy adcz

ez n m st eksa owy

kod

waż wan rys.

% r

yki

zno za ego,

z zen

nich tano ach ych

dek żne j ne w . 3) resp

ść p kre , iż nic nie z

h ro owi h (ta cz

ksu

jest w o

, że pon

pos esie ż m ch

zaw ozpa

i im abel zynn

ety

t po bu e wa nden

siad zd mimo

słys wod

atry mma la 5 nyc

yki osia

gru ażn ntów

dani dani o ż sze dow y- a- ).

ch

?

a- u- ne

w

ia ia że

li we

(12)

R Ź

2

z w m d z ł T

z s d Rys Źród

2.5

zach wa met den zach ło 1 Tyl

zach serw doś

s. 4.

dło: B

. Ja są

O how

(57 tod ntów

how 10%

ko B how wuj

wia Cz w f Bada

aki ą et

dpo wan 7%

jes w (1

wań

% re 3%

ard wan

e s adcz

y w form ania w

i je tyc owi nia

) a st na

18%

ń. D espo

% uw dzo

niac się j

zen

nie

ważn mie własn

st n zne

iedz są e anki

ajle

%) w Dośw ond waż pod ch z

jed nia z

e mam 3

ne je pisa ne.

naj e?

zi n etyc ieto epsz wsk wia dent ża, ż dob zapr dyni

zaw

m zd 5%

est d anej

jlep

na p czn owa zą d kazu adcz tów że z bnie reze ie w wod

nie 14%

dania

dla z j? (w

pszy

pyta ne, b anyc drog uje zen w jak

zach e zd ento w w dow

e

% a

zaw wed

y s

anie były ch ga d

sam ia i ko how dani owa wier wego

wodu dług

pos

e o y m ksi do u mod i szk naj wań ie n ali rze o (2

u ks g an

sób

naj moc

ięgo uzy dzie kol lep ń ety

na t ank

w 24%

sięg nkiet

b, a

jlep cno owy yska elną leni pszy yczn

em kiet sku

%).

gowe ty s

aby

pszy zró ych ania

ą ed ia z y sp nyc at ź tow

utec ego tude

y do

y sp óżni

od a od duk org posó ch n źród ani czn

pos entó

owi

pos icow dpo dpo kacj gani ób, nie m

deł stu ność

siad ów)

ied

ób wan owie owie ję j izow

aby mo

poz uden ć po

dani

dzie

na ne w edz edz ako wan y n

żna zys

nci ozy

ie ko

eć s

to, w o iała i. P o śr ne s

auc a się kiw (ry yski

ode

się,

by obu a, ż Praw

rode są p czyć ę na wan

ys.

iwa ksu

jak

y do u gru

że m wie

ek d post

ć si auc nia w

6).

ania u ety

kie

owi upa mie jed do trze ię ta zyć wie Ist a wi

ta 51

yki

za

iedz ach.

esza dna nau egan akic ć (ry edzy otn iedz

ak 1%

ach

zieć . Po ank

pią uki ne p ch z ys.

y o ną ró

zy

ow

ć si ona ka r ąta ety prz zac 5).

ety óżn na

wan

ę, j ad p różn resp yczn ez o chow

yczn nicę

dro ia

jaki poło nyc

pon nyc

oko wań

nyc ę ob

odz ie o- ch

n- ch

o- ń.

h b- ze

(13)

1

R Ź

110

Rys Źród

0

s. 5.

dło: E

s. 6.

dło: B m w

Jak Ethic

Jak (we Bada mies wszys 45 nie

ka je cs: So

ka je edłu ania w n

zank stkieg 5%

e mo nauc

2%

est n ome

est n ug a własn nie m

na

ka go żna s czyć

% najl

View

najl anki ne.

w można uczy 3%

się leps

ws...

leps iety

mies wszy

5 a się yć

za d . [20

za d stu szan stkie 57%

ę An

drog 16].

drog uden

ka ego

nna

ga r

ga r ntów

Stro

ozw

ozw w)

oncz

wijan

wijan zek

nia

nia , Jo

zac

zac ann

chow

chow inn

3%

z

edu na S

wań

wań ne

%

szk orga

ukacj 1

awi

ń ety

ń ety zor

kolen anizo

13%

ja os 16%

icka

yczn

yczn szko rgani 9

nia owan

%

sobis a

nych

nych olenia izow 9%

ne

sta h? (

h?

a wane

d

wed dośw

ed

dług wiadc

10%

duka

do g an czeni

%

acja o 18%

świa 24

nkie ie

osob

%

adcze 4%

ty F bista

enie FEEE)

(14)

Podsumowanie

Jednostka gospodarcza, aby prawidłowo realizować cele, dla których zosta- ła powołana, musi zatrudniać bądź współpracować z przedstawicielami zawo- dów księgowych. To, jak efektywna będzie ta współpraca, w dużej mierze zale- ży od cech, którymi będą się ci ludzie odznaczali. Choć na pierwszym miejscu zawsze stawia się wiedzę, nie należy zapominać, że wiedza nie poparta właściwą postawą pracownika niekoniecznie zaowocuje w oczekiwany sposób. Z tego względu środowiska księgowe opracowują kodeksy etyki, których przestrzeganie staje się inherentnym obowiązkiem dla każdego członka tej grupy zawodowej.

Niezwykle ważne jest upowszechnienie tych kodeksów wśród osób czynnych zawodowo, ale również wśród aktualnych adeptów. Właściwie przekazy- wana wiedza z tego obszaru bezpośrednio wpływa na jakość realizowanych zadań w obszarze księgowości.

Na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych stwierdzono, że bar- dzo duża grupa studentów planuje związać swoją przyszłość zawodową z księ- gowością. Dostrzegają oni (podobnie jak osoby ankietowane przez FEE) duże możliwości rozwoju osobistej kariery w tym obszarze. Co ważne, kompetencje zawodowe i profesjonalne zachowanie stanowią te wartości, które w zawodzie cenią najwyżej. Interesującym natomiast jest, że o ile osoby czynne zawodowo jednoznacznie wskazywały na konieczność kodyfikowania zasad etyki, grupa studencka już w swych poglądach na ten temat nie była taka jednorodna. Co więcej, niektóre pojęcia składające się na całokształt „postawy etycznej” rozpa- trywała oddzielnie. Znacznie większą wiarę pokładała również w doświadczeniu zawodowym jako drodze kształcenia postaw etycznych niż ich pracujący kole- dzy. Wszystko to wskazuje na konieczność położenia większego akcentu na edukację w tym zakresie wśród młodzieży studiującej. Lepsze usystematyzowa- nie zagadnień etycznych i głębsze spojrzenie na tę problematykę pozwoli im w przyszłości uniknąć wielu pułapek w trakcie realizowanej pracy.

Literatura

Badanie przestępczości gospodarczej Polska 2011. Cyberprzestępczość rosnącym zagro- żeniem w biznesie (2011), PwC, www.pwc.pl/pl_PL/pl/publikacje/PwC_Crime_

Survey_2011.pdf (dostęp: 1.03.2017).

Ethics: Some Views from Young Professional Accountants (2016), FEE, http://www.

accountancyeurope.eu/wp-content/uploads/1609_Outcome_of_the_FEE_survey_

towards_YP.pdf (dostęp: 2.03.2017).

(15)

Karmańska A. (2007), Bezpieczeństwo biznesu, dylematy etyczne i profesjonalizm zawo- du księgowego [w:] T. Cebrowska, A. Kowalik, R. Stępień (red.), Rachunkowość, wczoraj, dziś, jutro, SKwP, Warszawa.

Karmańska A., red. (2016), Międzynarodowe Standardy Edukacyjne 1-8 (zaktualizowane), http://www.skwp.pl/Miedzynarodowe,Standardy,Edukacyjne,1-8,(zaktualizowane), 13827.html (dostęp: 29.01.2017).

Kodeks etyki zawodowych księgowych (2009), IFAC, tłum SKwP, http://www.

warszawa.kibr.org.pl (dostęp: 30.01.2017).

Kodeks zawodowej etyki w rachunkowości (2012), SKwP, Warszawa.

Komunikat nr 16 Ministra Finansów z 18.07.2006 r. w sprawie ogłoszenia „Kodeksu etyki audytora wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych” i „Kar- ty audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych”, Dz.Urz.

MF z 3.08.2006 r.

Krajewska S., Stronczek A. (2015), Balanced Scorecard jako instrument ostrzegający przed utratą zaufania publicznego, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, nr 82(138), s. 65-79.

Mazurkiewicz G. (2015), Dylematy etyczne w rachunkowości – jako efekt problemów współczesnej gospodarki światowej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciń- skiego. Ekonomiczne Problemy Usług”, nr 120, s. 67-78.

Problem nadużyć i korupcji w firmach. Porównanie wyników badania w wybranych regionach Polski (2015), Ernst & Young,, www.ey.com/Publication/vwLUAssets/

Problem_naduzyc_i_korupcji_w_firmach/$FILE/Badanie_EY_Problem_naduzyc_

i_korupcji_w_firmach.pdf (dostęp: 1.03.2017).

Sawicka J., Stronczek A. (2015), Postrzeganie roli audytu wewnętrznego w budowaniu zaufania publicznego jednostek – przykład banku, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, nr 244, s.168-180.

Słownik języka polskiego, PWN, http://sjp.pwn.pl/sjp/;2544487 (dostęp: 16.01.2017).

Sobańska I. (2010), Rachunkowość zarządcza, podejście strategiczne i operacyjne, C.H. Beck, Warszawa.

[www 1] www.skwp.pl/Miedzynarodowe,Standardy,Edukacyjne,1-8,(zaktualizowane), 13827.html (dostęp: 28.01.2017).

ADHERENCE TO THE PRINCIPLES OF ETHICS BY STUDENTS AND THE PROFESSIONALLY ACTIVE REPRESENTATIVES OF

ACCOUNTING PROFESSIONS

Summary: The purpose of the article was to examine the perception of accounting pro- fessions and the ethical values associated with them by young people who perform or intend to perform such professions. The study’s premise is that the approach to accounting professions, i.e., the reasons for their choice and the perception of the ethical values attributed to them, are the same for students who have completed the Financial reporting

(16)

standards and Internal audit and auditing subjects as well as young students of these professions. This thesis was verified by comparing surveys conducted in a group of students from one of Krakow’s universities and with research conducted by the Europe- an Federation of Accountants. It was equally important for the research to gain a better understanding of what accountants’ ethics meant and how effective was the transmission of ethical content within the curricula for the young professionals.

Keywords: accounting professions, ethics, code of ethics of accounting professions.