Spotkanie sedymentologów polskich POKOS 2
Zwierzyniec, 20–23 czerwca 2006 r.
Piotr Roniewicz*
Tematem kolejnego spotkaniasedy-mentologów polskich jest Przebieg i
zmiennoœæ sedymentacji w basenach przedgórskich. G³ównym obiektem
zain-teresowania uczestników spotkania s¹ baseny zwi¹zane z obszarem zapadliska przedkarpackiego i wype³niaj¹ce je sil-nie zró¿nicowane osady mioceñskie. Nie bez powodu miejscem spotkania jest Zwierzyniec, bêd¹cy stolic¹ Roztocza, regionu o wysokich walorach krajobrazowych i przyrodni-czych. Ze Zwierzyñca stosunkowo blisko jest do ods³oniêæ utworów neogeñskich, które bêd¹ przedmiotem naszego zainteresowania w trakcie wycieczek terenowych, na tere-nie Roztocza, w Polsce i na Ukraitere-nie.
Wiêkszoœæ dotychczasowych spotkañ naukowych i konferencji dotyczacych tematyki, nie tylko sedymentolo-gicznej, zapadliska przedkarpackiego, odbywa³a siê po po³udniowej stronie zapadliska. Spogl¹daliœmy na proble-my zapadliska od strony Karpat i po³udniowych brzegów basenów ku pó³nocy. W Zwierzyñcu spotykamy siê po przeciwnej, pó³nocnej stronie, w pobli¿u zmieniaj¹cych po³o¿enie pó³nocnych linii brzegowych morza mioce-ñskiego. Ta nowa perspektywa i spojrzenie na problemy od przeciwnej geograficznie strony wp³ynie zapewne na wzbogacenie naszych wyobra¿eñ o przebiegu sedymenta-cji i paleogeografii interesuj¹cego nas obszaru.
Zainteresowanie spotkaniem w Zwierzyñcu jest du¿e, co mo¿e wynikaæ z uniwersalnoœci tematu naukowego jakiemu jest ono poœwiêcone, jak te¿ z atrakcyjnoœci wycieczek terenowych. Zg³oszono przesz³o trzydzieœci referatów i podobn¹ liczbê posterów, o ciekawej i bardzo zró¿nicowanej tematyce. Konferencja jest organizowana we wspó³pracy z geologami ukraiñskimi. Udzia³ w spotka-niu zg³osili uczestnicy z Niemiec, Wêgier Czech i S³owa-cji. W ten sposób POKOS 2 zyskuje, w pewnym stopniu, rangê miêdzynarodow¹. Zainteresowanie spotkaniem wynik³o te¿ zapewne z transgranicznego charakteru wycie-czek terenowych, na których zaistnieje sposobnoœæ obser-wacji wielu atrakcyjnych, czêœciowo znanych z literatury, ale tak¿e w znacznej czêœci nowych ods³oniêæ ska³ neogenu, na terytorium Polski i Ukrainy. W wiêkszoœci przypadków zostan¹ przedstawione nowe wyniki badañ i obserwacji sedymentologicznych prowadzonych tu w ci¹gu kilku ostat-nich lat. Dodatkow¹ atrakcj¹ bêdzie z pewnoœci¹ mo¿liwoœæ zapoznania siê z cechami sedymentacyjnymi wapieni sylur-skich w Kamieñcu Podolskim.
Literatura dotycz¹ca problematyki geologicznej zapa-dliska przedkarpackiego jest bardzo obfita co najmniej z kilku powodów. Badania dotycz¹ce stratygrafii, paleonto-logii, tektoniki, problematyki z³o¿owej i in. s¹ prowadzone tu od przesz³o stu lat, z nie zmniejszaj¹cym siê natê¿eniem. Zainteresowanie to wynika³o zarówno z perspektyw wystêpowania i znajdowania w tym obszarze ró¿nych
surowców, od dawna znanych z³ó¿ solnych, odkrytych w drugiej po³owie XX wieku z³ó¿ siarki czy gazu ziemnego, jak i zwi¹zku historii geologicznej obszaru z Karpatami, co czyni³o i czyni nadal obszar zapadliska przedmiotem zain-teresowania geologów karpackich. Podobnie ma siê spra-wa po pó³nocnej stronie zapadliska, gdzie problematyka geologiczna utworów neogenu jest zwi¹zana z histori¹ geo-logiczn¹ Gór Œwiêtokrzyskich, a tak¿e jest przedmiotem zainteresowania badaczy, w wiêkszoœci l¹dowych utworów mioceñskich wystêpuj¹cych na pó³noc od Gór Œwiêtokrzy-skich. Na obfitoœæ publikacji dotycz¹cych zapadliska i wype³niaj¹cych je utworów mioceñskich,wp³ywa te¿ w istot-ny sposób rozwój metod badawczych, zw³aszcza badañ sej-smicznych i ich interpretacj¹ opart¹ na stratygrafii sekwencji, zwi¹zanych z poszukiwaniem wêglowodorów. Ostatnie lata zaowocowa³y te¿ badaniami sedymentologicznymi obej-muj¹cymi zarówno utwory klastyczne, wêglanowe, jak i ewaporaty.
Zawarte w tym numerze Przegl¹du Geologicznego pra-ce zosta³y przygotowane z inicjatywy organizatorów spo-tkania i maj¹ na celu pokazanie uczestnikom zarysu aktualnego stanu wiedzy o zapadlisku, g³ównie w jego pol-skiej czêœci. O geotektonicznych uwarunkowaniach powstawania zapadliska i historii jego rozwoju pisze Nestor Oszczypko. Geodynamiczne i tektoniczne uwarun-kowania ewolucji basenów przedgórskich na przyk³adzie zapadliska przedkarpackiego s¹ przedmiotem pracy Piotra Krzywca. Nowe dane na temat wschodniej czêœci zapadli-ska, dotycz¹ce m.in. biostratygrafii, stratygrafii sekwen-cyjnej, zawiera praca Piotra Dziadzio, Andrzeja Maksyma i Barbary Olszewskiej. Przyk³adem interpretacji w duchu stratygrafii sekwencyjnej, klinoformów widocznych na przekrojach sejsmicznych w formacji z Machowa, i roli podwodnych sto¿ków w wype³nieniu osadami basenów jest praca Szczepana Porêbskiego i Micha³a Warcho³a.
Pozosta³e artyku³y dotycz¹ bezpoœrednio problematyki sedymentologicznej utworów widocznych w ods³oniêciach. Tadeusz Peryt przedstawia przebieg i charakter sedymenta-cji ewaporytów badeñskich, a Marek Jasionowski charakte-rystykê dolnosarmackich raf z obszaru pó³nocnych obrze¿y Paratetydy z terenu Polski z Roztocza i Ukrainy- okolice Miodoborów. Charakterystykê sedymentologiczn¹ okru-chowych ska³ badeñskich i przebieg sedymentacji w pó³noc-nej, marginalnej strefie basenu zapadliska przedkarpackiego zawiera praca Anny Wysockiej.
Wymienione prace sedymentologiczne w wysokim stopniu nawi¹zuj¹ do tematyki wycieczek terenowych i sta-nowi¹ istotne uzupe³nienie informacji zawartych w czêœci przewodnikowej materia³ów jakie otrzymuj¹ uczestnicy spotkania, w których obok czêœci przewodnikowej zawarte zosta³y streszczenia zg³oszonych referatów i posterów.
Warto podkreœliæ, ¿e 2006 r., w którym odbywa siê POKOS 2, jest rokiem jubileuszowym dla sedymentologii polskiej. W roku 1976, a wiêc przed trzydziestu laty, ukaza³ siê pierwszy polski, oryginalny podrêcznik akademicki z zakresu sedymentologii autorstwa Ryszarda Gradziñskie-go, Aleksandry Kosteckiej, Andrzeja Radomskiego i Rafa³a Unruga. W tym te¿ czasie sedymentologia zosta³a 394
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006
*Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; Roniewicz@uw.edu.pl
wprowadzona do programu studiów geologicznych. Rów-nolegle, w ramach Polskiego Towarzystwa Geologicznego zosta³a utworzona, jako pierwsza w obrêbie Towarzystwa, Sekcja Sedymentologiczna, która jako g³ówny cel mia³a organizowanie wycieczek i spotkañ w terenie. Na nich by³y przedstawiane, w ods³oniêciach, wyniki aktualnie prowa-dzonych badañ. W znacznej czêœci by³y to badania zwi¹zane z przygotowywanymi rozprawami doktorskimi. Owe spotkania mia³y szczególn¹ wartoœæ dla kilkunastu roczników doktorantów, gdy¿ w owych spotkaniach brali udzia³ zarówno m³odzi badacze, jak i wytrawni i doœwiad-czeni sedymentologowie, a tak¿e stratygrafowie, tektonicy i reprezentanci innych dyscyplin. Stwarza³o to warunki do owocnych i merytorycznych dyskusji na temat przedsta-wianych w terenie faktów i obserwacji.
Spotkania terenowe Sekcji Sedymentologicznej by³y organizowane si³ami ró¿nych oœrodków akademickich, co sprzyja³o wymianie doœwiadczeñ i zawieraniu kontaktów naukowych pomiêdzy prowadz¹cymi badania w ró¿nych oœrodkach. W ten sposób na przestrzeni kilkunastu lat spo-tkania terenowe objê³y problematykê sedymentologiczn¹ poczynaj¹c od ska³ kambryjskich a¿ do utworów glacjal-nych plejstocenu, a tak¿e wspó³czesglacjal-nych œrodowisk sedy-mentacji w strefie brzegowej Ba³tyku. By³y te¿ spotkania poœwiecone analizie rdzeni wiertniczych np. karbonu Zag³êbia Lubelskiego. W tym okresie odby³o siê kilkadzie-si¹t wycieczek czy spotkañ terenowych i jedna trzydniowa szko³a sedymentologiczna poœwiecona strefie brzegowej Ba³tyku
Z pocz¹tkiem lat dziewiêædziesi¹tych organizacja spotkañ sedymentologicznych uleg³a zmianie. Obok tradycyjnych sesji w terenie, pojawi³y siê te¿ sesje referatowe. Zainicjo-wane zosta³o te¿ wydawanie drukiem materia³ów zawie-raj¹cych obok informacji o ods³oniêciach w formie przewodników terenowych, tak¿e streszczenia wyg³asza-nych na spotkaniach referatów i komunikatów. Organiza-cjê poszczególnych imprez, zwanych Krajowymi Spotkaniami Sedymentolgów (KSS) podejmowa³y kolejno ró¿ne oœrodki akademickie. Organizatorzy pe³nili role Zarz¹du Sekcji i przekazywali j¹ nastêpnemu oœrodkowi organizuj¹cego kolejne spotkanie. W tym trybie odby³o siê ju¿ 7 spotkañ sedymentologicznych. Publikowane mate-ria³y spe³niaj¹ istotn¹ rolê dydaktyczn¹. Nasze spotkania s¹ odnotowywane w materia³ach Miêdzynarodowego Stowa-rzyszenia Sedymentologów (IAS).
Okreœlenia tych imprez sedymentologicznych mianem Polskich Konferencji Sedymentologicznych, w skrócie POKOS, u¿yto w roku 2004 z inicjatywy sedymentologów z Krakowa, którzy zorganizowali konferencjê w Zakopa-nem, tematycznie zwi¹zan¹ z Tatrami.
Obecne spotkanie POKOS 2 jest organizowane przez Instytut Geologii Podstawowej Uniwersytetu Warszaw-skiego i Pañstwowy Instytut Geologiczny. Organizatorzy pragn¹ serdecznie podziêkowaæ wszystkim, których dzia³ania i ¿yczliwy stosunek umo¿liwi³y spotkanie w Zwierzyñcu.
Praca wp³ynê³a do redakcji 06.03.2006 r. Akceptowano do druku 09.03.2006 r.
395 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 5, 2006
