KSIĘGOZBIÓR STANISŁAWA STASZICA W BIBLIOTECE UNIWERSYTECKIEJ W WARSZAWIE
STUDIUM PROWENIENCYJNE
Wstęp
W 1834 r o k u , a w ięc 150 l a t temu t r a f i ł do B i b l i o t e k i U niw er
s y t e c k i e j w W arszaw ie, ó w cześn ie nazyw anej B i b l i o t e k ą Rządową1 , k s i ę g o z b i ó r B i b l i o t e k i Tow arzystw a W arszaw skiego P r z y j a c i ó ł Nauk . Wśród h is to r y c z n y c h zb io ró w BUW za jm u je on z n a c z ąc e m ie js c e n ie t y l k o ze w zględu na ra n g ę i n s t y t u o j i , k t ó r e j s ł u ż y ł w l a t a c h od 1802 do 1832 r . , a l e p rz e d e w szystkim z .u w a g i n a n ie z a p r z e c z a ln ą w a rto śó ja k o w a r s z ta tu p ra c y d l a p o ls k ie g o śro d o w isk a naukowego.
P o n a d to w ów ozesnej s y t u a c j i h i s t o r y c z n e j i P o l s k i B i b l i o t e k a TPN p r e te n d o w a ła do r o l i b i b l i o t e k i n a ro d o w e j, m a ją c e j n a c e lu z a b ez
p i e c z e n i e dorobku n aro d u p o ls k ie g o i p rzech o w an ie go d l a p r z y s z ł y c h p o k o le ń . Zgromadzona na p o c z ą tk u XIX wieku k o le k c ja do d z i s i a j n ie z a t r a c i ł a sw ojego k a p ita ln e g o z n a c z e n ia d l a w ie lu uczo n y c h . Z a s łu g u je ona ta k ż e na b a c z n ą uwagę b ib lio lo g ó w . D o ty ch czas b r a k u je je d n a k zarówno p e łn e g o o p raco w an ia h i s t o r i i B i b l i o t e k i TPN, ja k i p ra c p r e z e n tu ją c y c h wybrane k o l e k c j e . Bez ty c h o s t a t - n i c h opracow ań tru d n o mówió o p e łn e j m o n o g ra fii B i b l i o t e k i TPN .
D z ie je k s ię g o z b io r u T ow arzystw a W arszaw skiego P r z y j a c i ó ł Nauk w B i b l i o t e c e U n iw e rs y te c k ie j w W arszaw ie
P ow szech n ie wiadomo, że ze zb io ró w b ib lio te o z n y c h TPN l i c z ą cych w 1831 r . ponad 30000 woluminów zn a c z n a c z ę ść e g z em p larzy , g łó w n ie o b c o ję z y c z n y c h , t r a f i ł a do C e s a r s k ie j B i b l i o t e k i P u b l i c z n e j w P e te r s b u r g u /o b e c n ie Państw ow ej B i b l i o t e k i P u b lic z n e j im . I,I.E .S a łty k o w a -S z c z e d rin a /4 . Ź ró d ła p o d a ją , że C e s a rs k a B i b l i o t e k a P u b lic z n a o trz y m a ła 26505 k s i ą g opraw nych, 364 r ę k o p is y i 187 dy
plomów. C zęść rę k o p isó w w e sz ła ta k ż e do B i b l i o t e k i S z ta b u Głównego /G e n e r a ln e g o / w P e te r s b u r g u ^ . Zezwolono n a p o z o s ta w ie n ie w W arsza—
80 w ie druków i rę k o p isó w p o ls k io h i r o s y j s k i c h o ra z k s ią ż e k z z a k r e su t e o l o g i i , medyoyny i a s tr o n o m ii, j e ż e l i n i e p o c h o d z iły z dawnej B i b l i o t e k i Z a łu s k io h 6 . Wraz ze z b io ra m i b ib lio te c z n y m i do R o s ji z o s t a ł w yw ieziony o a ły k a ta lo g B i b l i o t e k i TPN .7
W ielkość k s ię g o z b io r u TPN w łączonego do B i b l i o t e k i Rządowej w W arszawie n i e j e s t je d n o z n a c z n ie o k r e ś la n a . Edward Chwalewik wspomina o s z e ś o iu ty s ią o a c h tomów w ję z y k u p o lsk im i "d ro b n e j o z ą s to e k s ią g i rę k o p isó w , k t ó r ą lu d z ie d o b re j w o li z d o ł a l i s z c z ę ś l i w i e ukryć p rz e d p rzen ik liw y m okiem łu p ie ż c y " 8 . H elen a K o zersk a p o d a je , że w 1834 r . w p ły n ęło " 11776 je d n o s te k , w śród k tó ry c h p rz e w a ż a ły d u p lik a ty , d e f e k ty , b r o s z u r y i d r u k i u lo tn e /7O83 j e d n o s t k i / i w ieloegzem plarzow e n a k ła d y TPN w i l o ś c i 3070"®. R a to - • m ia s t S te f a n R y g ie l wspomina o 7176 wolum inach k s ią ż e k o raz 4600 w olum inach "depozytów i w łasnych wydań Tow arzystw a" . Po d o d an iu dwu o s t a t n i o h l i c z b i 7176 o ra z 4600 otrzym ujem y 11776 je d n o s te k zacytow anych p rz e z H .K o zersk ą. R o z b ie ż n o ś c i widoczne s ą w l i c z b i e depozytów i nakładów TPN, oo r z u t u j e na o g ó ln ą l i c z b ę egzem p larzy z B i b l i o t e k i TPN w łąozonyoh do B i b l i o t e k i R ządow ej. N ie p o p e łn ię zatem dużego b łę d u , p rz y jm u ją c l i c z b ę o k o ło 7000 woluminów za n a j b l i ż s z ą p ra w d z ie .
W ty m .m iej sou n a le ż y p rzy p o m n ieć, że w l a t a c h 1840-1842 wra
c a ł y z P e te r s b u r g a , ja k o d u b le ty C e s a r s k ie j B i b l i o t e k i P u b lio z n e j, k s i ą ż k i w yw iezione z K ró le stw a P o ls k ie g o . P rz y p u s z c z a ln ie b y ły w śród n io h eg zem p larze z B i b l i o t e k i TPN. Tak zwane " d a ry N a j j a ś n i e j s z e g o Pana" p rz e z n a cz o n e b y ły d l a B i b l i o t e k i Okręgu Naukowego W arszaw skiego /o k h ło 24540 woluminów/11. W 1863 ro k u , d z i ę k i s t a ran io m m a rg ra b ie g o A le k sa n d ra W ie lo p o ls k ie g o , B i b l i o t e k a Główna w W arszaw ie z o s t a ł a ponownie z a s i l o n a d u b le ta m i z C e s a r s k ie j B ib lio t e k i P u b lic z n e j i A kadem ii Nauk w P e te r s b u r g u /1 7 0 0 0 wolum inów/12.
W l a t a c h 1923-1934 c z ę ść zbiorów b ib lio te c z n y c h TPN / k s i ą ż e k i rę k o p is ó w / w ró o iła ze Związku R a d z ie o k ie g o w ram ach a k c j i re w in d y k a c y jn e j, p rzep ro w ad zo n ej n a mocy a r ty k u łu 11 t r a k t a t u pokojow e
go w R ydze. Zgodnie z umową p o d p is a n ą d n ia 30 X 1922 r . w Moskwie, R o s y js k a B i b l i o t e k a P u b lic z n a w P e te r s b u r g u b y ła zobow iązana oddać Rządowi P o lsk iem u " k s i ą ż k i z B i b l i o t e k i Tow arzystw a P r z y j a o i ó ł Nauk w W arszaw ie, zw iązane z t r e ś c i ą p ra o samego T ow arzystw a, a z w ła sz c z a n a jw y b itn ie js z y c h je g o d z ia ła c z y k u l t u r a l n y c h , Jak na p rz y k ła d S t a s z i c a , S a p ie h y , Niem cew icza i in n y c h " 13. O gólną l ic z b ę " k s ią ż e k ze w s z y s tk ic h odd ziałó w książkow yoh" R o s y js k ie j B i b l i o t e k i P u b lic z
n e j "m ający ch cech y zw iązku o s o b is te g o danego e g z em p larza z osoba
mi h is to ry c z n y m i lu b i n s ty tu c ja m i" u s ta lo n o na 5000 ty tu łó w 1^ . W ró c iły ta k ż e r ę k o p i s y 1 \ W prawdzie odzyskane po 1923 r . p o l s k i e z b i o r y b i b l i o t e c z n e p rz e z n a c z o n e b y ły d l a p r z y s z ł e j B i b l i o t e k i Na
ro d o w ej» je d n a k ż e p o je d y n c z e eg zem p larze p rz y p a d ły w u d z i a l e B i
b l i o t e c e U n iw e rs y te c k ie j w W arszaw ie. Tak więc l i c z b a k s ią ż e k z B i b l i o t e k i TPN w BUW p rz e d wybuchem I I wojny św ia to w e j m ogła p r z e k ra c z a ć 7000 woluminów.
T rudno d z i s i a j o k r e ś l i ć f a k ty c z n ą lic z e b n o ś ć k s ię g o z b io r u TPN w BUW, n i e s ta n o w i on bowiem w y d z ie lo n e j k o l e k c j i , ¡ a p o n a d to w n i e w ie lk im s to p n iu j e s t ' z a r e je s tr o w a n y w k a r to te k a c h p ro w e n ie n c y jn y c h . A za te m , p e łn e r o z e z n a n ie b ę d z ie m ożliw e d o p ie ro po z a k o ń c z e n iu ba
d ań p ro w e n ie n c y jn y c h , prow adzonych od w ie lu l a t w O d d z ia le S ta r y c h Druków o ra z po d o k o n an iu p e łn e j r e j e s t r a c j i p ro w e n ie n c y jn e j druków wydanych w XIX w ., a p rz y n a jm n ie j w l a t a c h 1801-1832. C a łk o w ic ie zak o ń czo n e z o s t a ł y b a d a n ia p ro w e n ie n c y jn e nad drukam i X V I-w ieozny- m i. Z apoczątkow ane s y s te m a ty c z n e p r a c e nad drukam i XVII w. będ ą prow adzone p rz e z w ie le l a t , n a to m ia s t b a d a n ia p ro w e n ie n c y jn e nad dru k am i wydanymi w X V III w. n i e z o s t a ł y je s z c z e p o d j ę t e 1 Prowt w e n ie n c je c z ę ś c i druków X IX -w iecznych w ykazuje k a r t o t e k a a u to g r a fów i e k s l i b r i s ó w prow adzona w s p ó ln ie p rz e z dwa O d d z ia ły : O praco
w ania A lfa b e ty c z n e g o Druków Z w artych Nowych o ra z K atalo g ó w , a u d o s tę p n ia n a w O d d z ia le I n f o r m a c ji Naukowej i D y d ak ty k i / S e k c j a
I n f o r m a c ji i D y d ak ty k i OIN w Gmachu Głównym BUW/1? . N ależy je d n a k p a m ię ta ć o tym , że k a r t o t e k a z o s t a ł a zap oczątkow ana w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h XX w. i że t r a f i a j ą do n i e j in fo rm a c je wydobywane pod
c z a s b ie ż ą c e g o o p raco w an ia zasobów BUW o ra z sukcesyw nej m e l i o r a c j i k a ta lo g u a lf a b e ty c z n e g o i przedm iotow ego druków z w a rty c h , n i e o b ję ł a w ięc j e s z c z e c a ł o ś c i zaso b u magazynowego. P o n ad to k a r t o t e k a au
to g ra fó w i e k s l i b r i s ó w n i e u w z g lę d n ia p r o w e n ie n c ji w y stę p u ją c y c h n a wydawnictwach o ią g ły c h /c z a so p ism a c h " k a le n d a r z a c h , spraw ozda
n i a c h a d m i n i s t r a c y j n y c h / . Dodatkowym mankamentem k a r t o t e k i j e s t z b y t n i a la k o n ic z n o ś ć i n f o r m a c j i 1®. W szy stk ie w ięc k a r t o t e k i prow e
n ie n c y jn e BUW z a w ie r a ją t y lk o fra g m e n ta ry c z n e dane d o ty c z ą c e k s i ą żek z i n t e r e s u j ą c e j n a s k o l e k c j i . P o tw ie rd z a to p ry w atn a k a r t o t e k a , prow adzona p rz e z e mnie od w ie lu l a t 1^ .
Mimo f r a g m e n ta ry c z n e j r e j e s t r a c j i eg zem p larzy z k s ię g o z b io r u TPN /n ie w ie le ponad 23,4% c a ł o ś c i w z b io r a c h BUW/2 ° , w y raźn ie uda
82 ł o mi s i ę w yłonić problem y grom adzenia zbiorów b i b lio te c z n y c h , po
d o b n ie ja k t o w ynikało z d o stęp n y ch mi ź r ó d e ł a rc h iw a ln y c h .
B ad an ia p ro w en ien cy jn e p o tw ie r d z a ją o p in ię , i ż z b io r y B i b l i o t e k i TPN w najw iększym s t o p n i u - k s z t a ł t o w a l i o fia ro d a w c y . Z naczące n i e k ie d y d a r y członków TPN, ja k t e ż l u d z i spoza T ow arzystw a^nie t y l k o z a p o c z ątk o w a ły d z i e j e K s ią ż n ic y TPN, le c z p rz e z w ie le l a t g w aran to w ały j e j d a ls z y ro z w ó j. Na p o d sta w ie badań p rzeprow adzo
nych w 1977 r . s tw ie r d z iła m , że wśród ofiarodaw ców p r z e w a ż a li l u - d z i e , k tó r z y n ie b y l i p r o f e s j o n a l n i e z w ią z a n i z Towarzystwem 21 . Dane lic z b o w e z e b ra n e w to k u p ó ź n ie js z y c h badań je s z c z e w y ra ź n ie j p rzem aw iają na k o rz y ść ofiarodaw ców wywodzących s i ę spoza TPN.
S ta n o w ili o n i o k o ło 63% o g ó łu ofiarodaw ców /3 3 5 n a z w isk , w tym 13 b ezim ien n y ch o fiaro d aw có w /, n a to m ia s t z a le d w ie 37% ofiarodaw ców b y ło czło n k am i TPN /1 9 3 n a z w is k a /22.
Na obecnym e t a p i e badań p ro w en ien cy jn y o h BUW d ad zą s i ę ju ż w y ło n ić z k s ię g o z b io r u TPN n a j b a r d z i e j zn aczące k o l e k c j e . Wypada do n ic h z a lic z y ć duże z e s p o ły darów z ło ż o n e p rz e z A le k sa n d ra S a
p ie h ę /1 7 7 3 -1 8 1 2 / szam belana c e s a r z a N apoleona, m ie c z n ik a K s ię s tw a W arszaw skiego, Ja n a H enryka D ąbrow skiego / 1 7 5 5-1818/ g e n e r a ła , tw ó rcę Legionów P o ls k ic h we W łoszech i S ta n is ła w a S t a s z i c a /1 7 5 5 — -1 8 2 6 / u czo n eg o , f i l o z o f a , p r z y ro d n ik a , d z i a ł a c z a i p i s a r z a p o l i ty c z n e g o . Wybrane sp o śró d 528 ofiarodaw ców B i b l i o t e k i TPN2^ t r z y p o s t a c i e pow inny doczekać s i ę w p r z y s z ł o ś c i m o n o g ra fii b i b l i o l o / - g ic z n y c h . A .S a p ie h ę , J.H .D ąb ro w sk ieg o , S .S t a s z i c a , a ta k ż e w ie lu in n y c h ofiarodaw ców ł ą c z y ł c h a r a k te ry s ty c z n y r y s z b ie ra c tw a p r z e łomu X V III i XIX w ., w y ra ż a ją cy s i ę zrozum ieniem r o l i k s i ą ż k i j a ko elem en tu tw o rząceg o w a r s z ta t p ra c y d l a w s z e lk ie j d z i a ł a l n o ś c i s p o łe c z n e j, p o l i t y c z n e j , o r g a n iz a c y jn e j i naukow ej. P o n ad to ic h z b ie ra c tw o in s p iro w a n e b y ło m otyw acją s p o łe c z n o - p a tr io ty c z n ą , udo
kumentowaną fak tem o fia ro w a n ia sw oich zbiorów K s ią ż n ic y TPN. Mimo w yraźnych z a s łu g ty c h o s o b i s t o ś c i wobec k u l t u r y k s i ą ż k i p o l s k i e j , w ię k sz o ść uczonych zajm ujących s i ę i c h b io g r a f ia m i n i e d o s t r z e g a p ro b le m a ty k i k s ię g o - i b ib lio te k o z n a w c z e j. W ystarczy wskazać m o n o g rafię "G e n e ra ł Ja n Henryk Dąbrow ski 1755-1818" Ja n a P ach o ń - s k ie g o 24, w k t ó r e j j e s t n ie w ie le in f o r m a c ji n a tem at k s ię g o z b io r u /1 1 4 1 woluminów/ z a p isa n e g o Towarzystwu W arszawskiemu P r z y j a c i ó ł N auk. N i e s t e t y , n i e j e s t znany k a ta lo g k s ię g o z b io r u g e n e r a ła Dą- b ro w sk ie g o 2^ . Wiadomo, że zn aczn a czę ść zbiorów po 1832 r . z a b r a n a z o s t a ł a do P e te r s b u r g a . Na p o d sta w ie t r a k t a t u r y s k ie g o z P ań stw ow ej B i b l i o t e k i P u b lio z n e j w L e n in g ra d z ie p o w ró c iło Archiwum
Legionów P o ls k ic h i g e n . D ąbrow skiego 26, z b io r y g r a f i c z n e i k a r - t o g r a f i c z n e o ra z c z ę ść k s i ę g o z b i o r u . "W c z a s i e I I wojny ś w ia to wej p rz e p a d ło - ja k p o d a je J .P a c h o ń s k i - p ra w ie c a ł e Archiwum L e- gionów P o l s k i c h i g e n . J.H .D ąb ro w sk ieg o , w ięk szo ść zb io ró w k a r - t o g r a f i c z n y c h i b i b l i o t e k i " . Tym c e n n i e j s z e w ydają s i ę w s z e lk ie o p is y k s ią ż e k ze znakam i w łasnościow ym i g e n . D ąbrow skiego, z n a j d u ją c y c h s i ę w b i b l i o t e k a c h p o l s k i c h . Siedem e g zem p larzy z e z b io rów C e n t r a l n e j B i b l i o t e k i Wojskowej w W arszaw ie o p i s a ł Zenon R u t
k o w sk i^ 0 . W arto z a z n a c z y ć , że p ra w ie w s z y s tk ie d r u k i m ają z n a k i w ła sn o ścio w e B i b l i o t e k i TPN, p r z y czym dwa z n ic h t r a f i ł y do CBW j a k o d u b l e t y B i b l i o t e k i U n iw e rs y te c k ie j w W arszaw ie, dwa d a ls z e - ja k o d u b le ty B i b l i o t e k i N aro d o w ej. W BUW z n a la z ła m d o ty c h c z a s k i l k a druków o te m a ty c e m i l i t a r n e j , z a u to g ra fa m i g e n . D ąb ro w sk ie
g o , c h a r a k t e r y s t y c z n ą d l a t e j k o l e k c j i w B i b l i o t e c e TPN n a k l e j k ą z n ad ru k iem "D ar G ła H .D ąbrow skiego" i s y g n a tu ra m i B i b l i o t e k i TPN.
S y g n a liz u ją c obecność k i l k u p rz y g o d n ie z n a le z io n y o h e g zem p larzy z p ro w e n ie n c ja m i g e n . H .D ąbrow skiego można - ja k są d z ę - w y razić p o g lą d , że planow e p o s z u k iw a n ie je g o p r o w e n ie n o ii p o z w o li odkryć w ię c e j e g z e m p la rzy .
W o p raco w an iach na tem at ż y o ia i dorobku naukowego S t a n i s ł a wa S t a s z i c a ró w n ie ż n ie w ie le m ie js o a p ośw ięcono k s ię g o z b io r o w i, z a p isan em u w te s ta m e n c ie Tow arzystw u W arszawskiemu P r z y j a c i ó ł N auk. N a j c z ę ś c i e j wspomina s i ę te s ta m e n t p r e z e s a S t a s z i c a , p u b l i - kowany w 1926 r . p rz e z Zygmunta K u k u lsk ie g o . Znany j e s t ró w n ie ż f a k t , i ż po ś m i e r c i o fia ro d a w c y sp o rz ą d z o n y z o s t a ł k a t a l o g k s i ą - żek , a c a ł y k s i ę g o z b i ó r p r z e s z e d ł na w łasn o ść B i b l i o t e k i TPN d z i e l ą c z n i ą d a l s z e l o s y . D o ty c h c z a s je d n a k n i k t n i e p o d j ą ł t r u du z lo k a liz o w a n ia ty c h k s ią ż e k S t a s z i c a , k t ó r e w p ły n ę ły - j a k moż
n a b y ło p rz y p u s z c z a ć - razem z c z ę ś c i ą z b io ró w TPN do B i b l i o t e k i Rządow ej w W arszaw ie. W t r a k c i e poszukiw ań k s i ę g o z b io r u TPN u d a ło mi s i ę niedaw no z id e n ty fik o w a ć w BUW 132 woluminy z p ry w a tn e j b i b l i o t e k i S t a s z i c a . K o le k c ja t a z o s t a n i e d o k ła d n ie j omówiona w d a l s z e j c z ę ś c i a r t y k u ł u .
O fia rn o ś ć A le k s a n d ra S a p ie h y d l a B i b l i o t e k i TPN sta n o w i p rz e d - m io t badań Hanny D o m a ń sk ie j-W o lsk ie j 33. A u to rk a u s t a l i ł a , że " z b io r y A .S a p ie h y b y ł y / . . . / s w o is te g o r o d z a ju konglom eratem k s ię g o z b io - rów s a p ie ż y ń s k ic h , co w y n ik ało z p r z e j ę c i a b i b l i o t e k i k o d e ń s k ie j" J * Z ło ż y ły s i ę na n i ą k s i ę g o z b io r y J a n a F ry d e ry k a /1 6 8 O -1 7 5 1 / k a n e le -
84 r z a w ie lk ie g o l i te w s k ie g o , K a zim ierza N e s to ra /1 7 5 0 -1 7 9 7 / g e n e ra ł a a r t y l e r i i l i t e w s k i e j , m a rsz a łk a Sejmu W ielk ieg o i k i l k u in n y o h ozłonków r o d u . T o te ż wśród s z e ś c io ty s ię c z n e g o z b io ru s ta r y c h d ru ków o fia ro w a n y c h B i b l i o t e c e TPN w 1803 i 1810 r . sp o ty k a s i ę r ó ż n e p ro w e n ie n c je Sapiehów 3 5 . N a jc z ę ś c ie j w y stę p u ją egzem plarze z ręk o p iśm ien n y m i n otam i " E i l i b r i s A le x a n d ri P r i n c i p i a S a p ie h a d o - n a t i s S o c i e t a t i R eg iae V a r s o r ie n s i anno 1810" o ra z z e k s l i b r i s a mi Ja n a F ry d e ry k a S a p ie h y 3^ .
O czy w isty zw iązek z A .S a p ie h ą ma znak w łasnośoiow y B i b l i o t e k i TPN w fo rm ie n a k l e j k i z nadrukiem "z Funduszu S a p ie ż y ń s k ie go" u m ie sz o z a n e j n a j c z ę ś c i e j n a k a r o ie ty t u ł o w e j . N ie k ie d y obok n a k l e j k i dopisyw ano atram entem in fo rm a c ję "Kosztem T ow arzystw a", d o d a ją c je s z c z e ro k z a k u p ie n ia k s i ą ż k i 37. N a k le jk ę "z Funduszu Sa
p ie ż y ń s k ie g o " nadawano drukom, k t ó r e w płynęły do B i b l i o t e k i TPN d ro g ą k u p n a. Ś ro d k i p ie n ię ż n e n a zakupy c z e rp an o ze s p e c ja ln e g o fu n d u sz u z a p is a n e g o p rz e z A .S ap ieh ę w 1808 r . i zab e z p iec z o n e g o w m a ją tk u Jaworów w Obwodzie M aryampolskim. Fundusz m ia ł byó po
b ie r a n y p rz e z 50 l a t . Ź ró d ła a rc h iw a ln e p o z o s ta w ia ją w ie le w ąt
p liw o ś c i o d n o śn ie do zakupów dokonywanych z te g o fu n d u sz u , gdyż B i b l i o t e k a TPN, mimo w yraźnego obow iązku, n i e d o p iln o w a ła r e j e s t r a c j i w s p e c j a l n e j k się d z e » o s t a t n i z a p is p o ch o d zi z ro k u 1823.
N a k le jk a "z Funduszu S a p ie ż y ń sk ie g o " sp o ty k an a w BUW na d r u k ach wydanyoh po roku 1823, a obok n i e j rę k o p iśm ie n n a in f o r m a c ja
"K osztem Tow arzystw a 1827" w skazuje na t o , że fundusz na zakup k s ią ż e k b y ł w ykorzystyw any n iem al do końca i s t n i e n i a K s ią ż n ic y TPN. Zachowane w BUW eg zem p larze mogą - ja k sądzę - p rz y c z y n ić s ię do oceny p ra w id ło w o śc i zakupów B i b l i o t e k i TPN. K w estia d o ty c z ą o a p o l i t y k i g ro m ad zen ia zbiorów b ib lio te c z n y c h TPN w ykracza jed n ak p o za ramy n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u .
S y g n a liz u ją c o g ó ln ie w ielo asp ek to w ą problem atykę i p o t e n c j a l ne k o r z y ś c i z badań p ro w en ien cy jn y ch b y łeg o k s ię g o z b io r u TPN, ch c ia ła b y m o b e c n ie p rz e d s ta w ić w yniki p ra c y nad rozpoznanym i do
ty c h c z a s p o z o s ta ło ś c ia m i zbiorów S ta n is ła w a S t a s z i c a , n i e ty lk o p r e z e s a , le c z ró w n ież n a jw y b itn ie js z e g o uczonego z g ro n a K rólew s k ie g o Tow arzystw a P r z y j a c i ó ł Nauk.
I D z ie j e k s ię g o z b io r u S ta n isła w a S t a s z ic a
Z a s łu g i S ta n is ła w a S t a s z i c a d l a B i b l i o l o g i i i b i b l i o t e k a r s t w a p o ls k ie g o s ą w a ż k ie , a mimo t o m ało z n a n e . S zero k o p o ję ty m i s p r a wami k s i ą ż k i i b i b l i o t e k zajm ow ał s i ę n a w ie lu o d c in k a c h sw o jej d z i a ł a l n o ś c i s p o ł e c z n e j , o r g a n iz a c y jn e j i n au k o w ej. Przedm iotem n i n i e j s z e g o o p raco w an ia j e s t k s ię g o z b ió r b ęd ący w a rs z ta te m w s z e l- k i e j d z i a ł a l n o ś c i S ta s z i c a ^ .
Pominę w i e lo k r o tn ie opisyw ane p rz e z b ad aczy i d o b rz e znane f a k t y z ż y c ia S t a s z i c a , przypomnę je d y n ie t e s z c z e g ó ły b i o g r a f i c z n e , w k tó r y c h można szu k ać u z a s a d n ie n ia g łę b o k ie g o i w s z e c h s tro n n ego z a in te r e s o w a n ia p iśm ien n ictw em krajowym i z a g ran iczn y m z r ó ż nych d z ie d z in w ied zy .
S t a s z i c s tu d io w a ł n a u k i f iz y c z n e i p r z y r o d n ic z e w C o lle g e de F r a n c e . 'H 1782 r . u z y s k a ł w A kadem ii Z a m o jsk ie j w Zam ościu d o k to r a t o b o jg a praw i k a t e d r ę ję z y k a f r a n c u s k ie g o /d o 1784 r . /
W p ie rw sz y c h l a t a c h Sejmu C z t e r o l e t n i e g o p rz e b y w a ł w W arszaw ie. Ti c z a s a c h K s ię s tw a W arszaw skiego i K ró le s tw a Kongresowego p e ł n i ł wie l e urzędów p u b lic z n y c h : w 1807 r . z o s t a ł c z ło n k ie m I z b y E d u k acy j
n e j , w iz y to w a ł s z k o ły i zajm ow ał s i ę m iędzy innym i o r g a n i z a c j ą i d z i a ł a l n o ś c i ą b i b l i o t e k s z k o ln y c h . W 1810 r . z o s t a ł r a d c ą s ta n u , w 1812 r . c z ło n k ie m S e k c j i E konom icznej w D y re k c ji E d u k a c y jn e j, w 1815 r . cz ło n k ie m Rady S ta n u i w szedł<do W ydziału O św ie c e n ia N aro
dowego, p ó ź n i e j s z e j K o m isji Wyznań R e l i g i j n y c h i O św ieo en ia Pub
l i c z n e g o , w 1816 r . z o s t a ł mianowany c z ło n k ie m K o m isji Rządowej Spraw W ew nętrznych i P o l i c j i . Z r a m ie n ia K o m is ji WRiOP u c z e s t n i c z y ł w o rg a n iz o w a n iu u n iw e r s y te tu w W arszaw ie i tw o rz e n iu p rz y nim B i b l i o t e k i P u b l i c z n e j . P oczątkow o w c h o d z ił w s k ła d D e l e g a c j i , a n a s t ę p n i e Rady O g ó ln ej U n iw e rs y te tu / p r e z e s R a d y /. Po wyborze r e k t o r a UW / 2 I I I 1818 r . / Rada r o z w ią z a ła s i ę . S t a s z i o je d n a k j a ko c z ło n e k K o m isji WRiOP, k t ó r e j p o d le g a ł U n iw e r s y te t, m ia ł n a d a l wpływ n a d z i a ł a l n o ś ć u c z e l n i .
D la B i b l i o t e k i P u b lic z n e j S t a s z i c d o k o n a ł zakupu G a b in e tu R y c in ze z b io ró w k r ó l a S ta n is ła w a A u g u sta P o n ia to w s k ie g o . M iał swój u d z i a ł w wydaniu r o z p o r z ą d z e n ia n a k a z u ją c e g o d ru k arn io m K ró
le s tw a P o ls k ie g o d o s ta r c z a n ie od 1819 r . m iędzy innym i B i b l i o t e o e
I
P u b lic z n e j eg zem p larza obowiązkowego. P o p a r ł k an d y d a tu rę Joachim a L e le w e la na sta n o w isk o p o d b ib lio te k a r z a w B i b l i o t e c e P u b l i c z n e j .
Od 18Q0 r . b y ł czło n k iem Tow arzystw a P r z y j a c i ó ł Nauk w War
s z a w ie , od ro k u 1808 do 16 s t y c z n i a 1826 r . je g o p rezesem . P rz y c z y n i ł s i ę w a ln ie do p o w sta n ia B i b l i o t e k i TPN i o tw a ro ia j e j d la p u b lic z n o ś c i w 1811 r . Z m y ślą o p r z y s z ł e j b i b l i o t e c e narodow ej
z a b ie g a ł' o zw rot z P e te r s b u r g a c z ę ś o i B i b l i o t e k i Z a łu s k ic h " ^ . Jego zn aczący dorobek p i s a r s k i i naukowy s ta n o w ią m iędzy i n nymi t a k i e d z i e ł a , ja k "Uwagi nad życiem J a n a Zamoyskiego" /1 7 8 7 / ,
" P r z e s t r o g i d l a P o ls k i" /1 7 9 O /, poemat "Ród lu d z k i" /1 8 1 9 -1 8 2 0 / o ra z rozpraw y z d z ie d z in y g e o l o g i i , opublikow ane w d z i e l e ""0 z i e - m io ró d z tw ie K arpatów i in n y ch g ó r i rów nin P o ls k i" /1 B 1 5 /.
W szechstronne z a in te r e s o w a n ia s k ł a n i a ł y S t a s z i c a do c ią g ły c h l e k t u r . K s ią ż k i b y ły d l a n ie g o p rz e d e w szystkim źródłem w ied zy . C z e rp a ł j e n a jp ie rw z b o g a te j b i b l i o t e k i k a n c le r z a w ie lk ie g o ko
ro n n eg o A n d rz e ja Zamoyskiego /1 7 1 6 —17 9 2 /4 0 , potem z B i b l i o t e k i TPN, a z w ła sz c z a z w ła sn e j k o l e k a j i , k t ó r ą p o w ię k sz a ł d z i ę k i l i c z nym zakupom zagranioznym o ra z kontaktom z naukowcami, d ru k a rz a m i, k s ię g a rz a m i i wydawcami. D z ie ła ze sw o jej b i b l i o t e k i c h ę tn ie u d o s - t ę p n i a ł członkom TPN 41 i innym osobom, o czym wspomina K a je ta n K oź-
m ian4 2 . K ró tk o p rz e d Jego ś m ie r c ią w s ty c z n iu 1826 r . . b i b l i o t e k a l i c z y ła co n a jm n ie j 1007 d z i e ł w 2131 w olum inach, W te s ta m e n c ie s p i sanym p rz e z S t a s z i c a 20 s i e r p n i a 1824 r . czytam y: "D la Tow arzystw a K ró le w sk ie g o P r z y j a c i ó ł Nauk z a p is u ję m oją b i b l i o t e k ę , rę k o p ism a
i w s z y s tk ie moje d z i e ł a przedrukow ane lu b w ręk o p ism ach b ę d ą c e " 4\
Zgodnie z te sta m e n te m , w marcu 1826 r . k s ię g o z b ió r S t a s z i c a - w p ły n ął do B i b l i o t e k i TPN. E gzek u to ram i te s ta m e n tu b y l i k s . Edward C z a rn e c k i, n o t a r i u s z W alenty Skorochód M ajew ski i Ja n Luba. P o d p i
s a l i o n i "K a ta lo g k s ią ż e k po ś p . JWm Xdzu S ta sz y o u M in is tr z e S ta n u p o z o s ta ły c h .p o ro k u 1826m - s p is a n y " 4 4 , " k a ta lo g " te n w ym ienia 842 p o z y c je w 2156 w olum inach. Pod p o z y c ją 843 wykazanych z o s t a ł o 1491 eg z e m p la rzy " D z ie ł" S t a s z i o a wydanych w l a t a c h 1816-182O4 5 . Pozy
c j i t e j n i e uw zględniam w d a l s z e j s t a t y s t y c e k s ię g o z b io r u 4^ . Cha
r a k t e r y s t y k ę fo rm a ln ą k s ię g o z b io r u p r z e d s ta w ia t a b e l a 1.
Z z a łą o z o n e j t a b e l i w ynika, że d r u k i wydane w P o ls c e s ta n o w i
ł y ponad 41% c a łe g o k s ię g o z b io r u 47 /4 0 7 d z i e ł w 619 w olu m in ach /, n a to m ia s t d ru k i wydane za g r a n ic ą ponad 38,7% /3 8 9 d z i e ł w 1264.
w olum inach, w tym p o lo n ik a z a g ra n ic z n e 11 d z i e ł w 19 woluminach?
36
K Tabela Księgozbiór StanisławaStaszica
o t=>
3 i ? "
a sO -aj W*
S5 H tq CC
W S
r-
>SO•
tó
r-M O
&
(A kO
caV LA
CM LA CA CM
in ł —
CA CM
• N ' d
t - o M -
CO b - CA
CACA
’T"
CA m M- b -
O Or—
i E-ł W W Q is M M
• r-H O
&
O
CM 1 CM
i n LA
CACM 1 l 1 t -o
CA
5 o g o « Q Q H
Pm
. WM }25
• N T> O
CM 1 CM
i n CA
CAt— 1 1 1 t * -r~
CM
LA
W »- * 7 5 co O crt <-
rH
O ca
1 kOCM i ' 1 1 1 •AC*-
l A
N rd
«—
co
CM 1 kOCA 1 1
1 • 1 <$■M -
CA
&♦ M MM
§ 7H
>
r-M O
&
O LA
«—
o> A -
kD o r -
1 1 1 •
kD PA CM r -
N kO
Ot—
ł—ł— kOCA
CM - 1 I O00
CA
w
§ . n
>M w
&R o
h3
« o
Pm
(U
Q Sr POLONIKA ZAGRANICZNE WS <=>
e s
g l
n POZYCJEBEZ DANYCHBI- BLIOGR. MAPYIATLASY RĘKOPISY POLSKIE RĘKOPISYOBCE
s W S3 2
Księgozbiór StanisławaStaszica
88 D a lsz y c h 19,7% /1 9 9 d z i e ł w 235 w olum inaoh/ n i e można b l i ż e j ok
r e ś l i ć , Z-powodu b rak u ja k ic h k o lw ie k danyoh b i b l i o g r a f i c z n y c h . . S ta r e d r u k i w analizow anym k s ię g o z b io r z e zajm ow ały p r z e s z ło 37,7% /3 8 0 d z i e ł w 1236 w o lum inach/^8 , d r u k i wydane w l a t a o h 1801 -1 8 2 5 n ie w ie le ponad 34,1% /3 4 4 d z i e ł a w 575 w o lu m in ach /. Znikomą o zęść k e ię g o z b io r u S ta s z io a s ta n o w iły mapy, a t l a s y i r ę k o p is y /m apy i a t l a s y s 3 d z i e ł a w 4 w olum inach, r ę k o p is y : 9 d z i e ł w 9 w o lu m in ach /. Około 50% druków wydanych b y ło w ję z y k u fra n c u s k im , w ję z y k u p o lsk im o k oło 25%, w ję z y k u n ie m ie c k im , ła c iń s k im , w łos
kim i in n y ch o k o ło 12%^^.
Ogólny z a p is w te s ta m e n c ie , " K a ta lo g k s i ą ż e k " , a ta k ż e d ru kowane po ś m ie r c i S t a s z i o a i p o z o s ta ją c e do d z i s i a j w rę k o p is a c h d z i e ł a p o z w a la ją s ą d z i ć , i ż b i b l i o t e k a n i e b y ła w c a ł o ś c i s p i s a n a , bądź - co j e s t b a r d z i e j prawdopodobne - c z ę ść k s ią ż e k i rę k o p isó w p rz e d spisyw aniem m a ją tk u z n a jd o w a ła s i ę w TPN lu b w innym b l i ż e j n i e określonym m ie js c u . Trudno zatem d z i s i a j poszukiw ać rę k o p is ó w i k s ią ż e k n a le ż ą c y c h do S t a s z i c a . Cenna j e s t w ięc k a ż d a in f o r m a c ja o zid en ty fik o w an y m d z i e l e S t a s z i c a , bądź k s i ą ż c e z je g o b i b l i o t e k i . Na p rz y k ła d W ładysław B e rb e lic k i^ ® d o n ió s ł w 1963 r . o korektow ych eg zem p larzach "E poki n a tu r y " G .L .B u ffo n a ^ 1 w z b io r a c h le k a r z a i l i t e r a t a Edwarda M arian a G a lle g o / 1 816- - 1 8 9 3 /5 2 o ra z "Rodu lu d z k ie g o " S t a s z i c a ^ w z b io r a c h b i b l i o g r a f a C y p ria n a W alewskiego /1 8 2 0 -1 8 7 3 /5 4 . W k o l e k c j i W ładysław a R a jn o l- d a K o ro ty ń sk ie g o / 1 8 6 6 -1 9 2 4 / znanego p u b l i c y s t y i h i s t o r y k a War
szawy z n ajd o w ała s i ę b r o s z u r a z 1815 r . n a le ż ą c a w c z e ś n ie j do B i
b l i o t e k i TPN, n a to m ia s t o b e c n ie do Archiwum Państwowego m .W arsza- wy i Województwa W a rs z a w s k ie g o ^ . Wspomniane w tym m ie js c u t r z y p rz y k ła d y z a le d w ie za p o c z ątk o w u ją l i s t ę k s i ą ż e k , k t ó r e w ią ż ą s i ę z o so b ą S t a s z i c a i je g o b i b l i o t e k ą , a n ie z o s t a ł y z a p is a n e w "Ka
ta l o g u k s i ą ż e k " .
C h a ra k te ry z u ją c n a j o g ó l n i e j z a w a rto ść tr e ś c io w ą k s ię g o z b io r u S t a s z i o a z a re je s tro w a n e g o w "K a ta lo g u k s ią ż e k " można p r z y j ą ć , że z n ajd o w ały s ię w nim d z i e ł a z z a k re s u f i l o z o f i i , o ś w ia ty , p e d a g o g ik i, h i s t o r i i , praw a, p o l i t y k i , l i t e r a t u r y , języ k o zn aw stw a, s z t u k i , g e o g r a f i i , g e o l o g i i , b i o l o g i i , medycyny, f i z y k i , a s t r o n o m i i , ch em ii i m a te m a ty k i. Widać z te g o , że k s ię g o z b ió r m ia ł wy
b i t n i e ś w ie c k i o h a r a k te r , b y ł bowiem tra k to w a n y p rz e z w ł a ś c i c i e l a ja k o w a r s z ta t b ie ż ą c e j d z i a ł a l n o ś c i p u b lio z n e j 1 p ra c y n aukow ej.
Na p am iątkę o fia ro d a w c y B i b l i o t e k a o p a t r z y ł a k s i ą ż k i z k s i ę
g o z b io ru b y łe g o p r e z e s a TPN n a k l e j k ą z nadrukiem "D ar S . S t a s z i c a " ^ , P o n a d to c z ę ść k s ią ż e k o trz y m a ła s y g n a tu ry B i b l i o t e k i TPN, k t ó r e z o s t a ł y um ieszczone na n ie w ie lk ic h k a r tk a c h p a p ie r u ^ ? , n a k le ja n y c h na g r z b i e t a c h p o sz c z e g ó ln y c h woluminów, lu b u d o łu p r z e d n ie j c z ę ś c i m ię k k ie j o k ła d k i p a p ie r o w e j, a s k ła d a ją c e s i ę z l ite r o w e g o o z n a c z e n ia k l a s y f i k a c j i rz eczo w ej o ra z numeru p o rz ą d kowego / n p , A d .750, B d .2 1 4 , E g .2 2 /^ ® . W B i b l i o t e c e TPN mogły t e ż znajdow ać s i ę eg zem p larze S t a s z i c a bez ja k ic h k o lw ie k znaków w ła s n o ś c i .
K s ię g o z b ió r S ta n is ła w a S t a s z i c a w BUW
Do ro k u 1832 k s ię g o z b ió r S t a s z i c a s ta n o w ił i n t e g r a l n ą c z ęść B i b l i o t e k i TPN. D z i s i a j je d n a k wiemy, że p o je d y n c z e eg zem p larze p r z e s z ł y do in n y c h zb io ró w b i b l i o te c z n y c h ju ż w 1826 r . bądź n i e co p ó ź n i e j . Z c a ł ą p ew n o śc ią je d e n eg zem p larz w p ły n ął wówczas do B i b l i o t e k i P u b lic z n e j p r z y K rólew skim U n iw e rs y te c ie W arszawskim . P o tw ie rd z a t o zachowany do d z i s i a j " S p is w eszły ch k s ią ż e k do B i- b l i o t e k i P u b lic z n e j z zam ian w 1826 r . " . W ram ach wymiany d u b le tów B i b l i o t e k a TPN o d d a ła " U rz ą d z e n ie ro c z n y c h porębów w la s a c h rządow ych" . P ie rw s z a c z ę ść "Ekonom iki pow szechnej k ra jo w e j na
rodów" z d e d y k a c ją a u t o r a W a le ria n a S tro y n o w s k ie g o ^ n ajp raw d o p o d o b n i e j w 1828 r . lu b n ie c o p ó ź n ie j z n a l a z ł a s i ę w ,B ib lio te c e
Banku P o ls k ie g o w W arszaw ie. Św iadczy o tym s y g n a tu r a t e j B i b l i o t e k i u m ieszczo n a n a w y k le jc e e g z e m p la rz a . W 1885 r . B i b l i o t e k a z o s t a ł a z lik w id o w a n a , a j e j d w u n a s to ty s ię c z n y k s ię g o z b ió r w koń
cu ro k u 1899 w p ły n ął do B i b l i o t e k i C e s a rs k ie g o U n iw e rs y te tu War- sz a w sk ie g o 0 .
Wśród b l i s k o 27000 woluminów druków i rę k o p isó w ze zb io ró w b i b l i o t e c z n y c h TPN, w yw iezionych do P e te r s b u r g a , z n a jd o w a ły s ię k s i ą ż k i z k s ię g o z b io r u S t a s z i c a . N i e s t e t y n i e można d o k ła d n ie u s t a l i ć , i l e k s ią ż e k S t a s z i c a t r a f i ł o do s t o l i c y R o s j i , można je d y n i e p rz y p u s z c z a ć , że zn a c z n a c z ę ś ć je g o k s ię g o z b io r u . L ic z b a k s i ą żek p o z o sta w io n y c h w W arszaw ie i w łączonych do zb io ró w B i b l i o t e k i Rz'ądoy;ej ró w n ie ż n ie j e s t z n a n a . Pewne j e s t n a to m ia s t, że d r u k i i r ę k o p is y po p r z e w ie z ie n iu nad Newę d o s t a ł y s i ę p rz e d e w szystkim do C e s a r s k ie j B i b l i o t e k i P u b l i c z n e j . P o je d y n c z e e g z em p larze S t a s z i c a d o s t a ł y s ię do p ry w atn y ch zbiorów r o s y j s k i c h , sta m tą d po w ie lu l a t a c h w ró c iły do k r a j u p o w ię k s z a ją c n a sz e p ry w atn e k s ię g o -
90 z b i o r y . lía p rz y k ła d S ta n is ła w C z a rn ie c k i z Krakowa ^ k u p ił o k oło 6 3 1978 r . w a n ty k w a ria c ie s t a r y druk f r a n c u s k i t r e ś c i g e o lo g ic z n e j
"R ec h e rc h e s s u r l e s v o lc a n s é t e i n t s du V iv a r a is e t du V elay" au
to r s t w a B arth élem y F a u ja s de S a i n t - F o n d ^ . Na p o d sta w ie znaków p ro w e n ie n c y jn y c h S .C z a rn ie c k i u s t a l i ł , i ż po w y w iezien iu d ru k u do P e te r s b u r g a k o le jn y m i w ła ś c ic ie la m i b y l i dwaj R o s ja n ie M ik o łaj A lek san d ro w icz K uszelew -B ezborodko i b i b l i o f i l A le k sa n d e r Połow - cew 65.
Jed en ze 105 druków z k s ię g o z b io r u S t a s z i c a z n a jd u ją c y c h s i ę w BUW w ró c ił z C e s a r s k ie j B i b l i o t e k i P u b l i c z n e j , n ie wiadomo j e d n a k , czy p o w ró c ił w je d n e j z t r z e c h p a r t i i "darów N a j ja ś n ie js z e g o P a n a " , cz y t e ż z rew in d y k atam i odzyskanym i po 1923 r . ^
N adm ieniłam j u ż , że zw racane P o ls c e re w in d y k a ty m ia ły s ta n o w ić t r z o n zb io ró w p r z y s z ł e j B i b l i o t e k i Narodowej w W arszaw ie. Z o a ł ą p ew n o ścią do B i b l i o t e k i Narodowej t r a f i ł y r ę k o p is y z k s ię g o -
? b io r u S t a s z i c a . Wśród 20 rę k o p iśm ie n n y c h rew in d y k ató w ze zn ak a
mi w łasnościow ym i B i b l i o t e k i TPN, k tó r e s z c z ę ś liw ie p r z e tr w a ły t r a g i c z n y o k re s I I wojny św iato w ej i z n a jd u ją s i ę o b e c n ie w B i b l i o t e c e N arodow ej, dwa n a l e ż a ł y do k s ię g o z b io r u S t a s z i c a . J e s t to p ie rw s z a b ru lio n o w a r e d a k c ja "Rodu l u d z k i e g o " ^ i a u t o g r a f p o l s -
ć" Q k ie g o p rz e k ła d u " I l i a d y " Homera, dokonanego p rz e z S t a s z i c a . T rzy S t a r e d ru k i z n a k le jk ą "D ar S .S t a s z i c a " z n a le z io n e w B i b l i o t e c e Narodowej wśród rew indykatów s y g n a l i z u j ą , że w z b io r a c h ty c h n a l e ży spodziew ać s i ę d a ls z y c h eg zem p larzy z k s ię g o z b io r u S t a s z i c a ^ , U s t a l a n i e m ie js c przechow yw ania d a ls z y c h eg zem p larzy wymaga g ru n tow nych poszukiw ań i s tu d ió w , co w ykracza je d n a k p o za ramy n i n i e j szeg o a r t y k u ł u .
K o le k c ja k s ią ż e k z k s ię g o z b io r u S t a s z i o a w BUW j e s t s to s u n k o wo n ie w ie lk im fragm entem ponad d w u ty s ię c z n e j b i b l i o t e k i w y bitnego u cz o n e g o , tw ó rc y , o r g a n iz a to r a ż y c ia naukowego, sp o łe c z n e g o i o ś
w iatow ego w P o l s c e . Stanow i ona - ja k sąd zę - n a jw ię k s z y z o c a la ły c h fragm entów p ry w a tn e j b i b l i o t e k i S t a s z i c a i d la te g o z a s łu g u je n a s z c z e g ó ln ą uwagę ś w ia ta n a u k i. Na zachowanych e g zem p larzach po
z o s t a ł y bowiem ś la d y k o n tak tó w o s o b is ty c h i służbow ych o ra z u zn a
n i a d l a ogromnych z a s łu g w ł a ś c i c i e l a . Na s k u te k swej fra g m e n ta ry c z n o s c i w m niejszym s to p n iu k o le k c ja może sta n o w ić podstaw ę do r o z ważań nad r e c e p c j ą p o l s k i e j i o b cej m y ś li naukowej^®. H is to r y c y k s i ą ż k i i b i b l i o t e k z n a jd ą w k o l e k c j i m a te r ia ln e dowody n a r a s t a n i a k s ię g o z b io r u / z n a k i w łasnościow e S t a s z i c a i B i b l i o t e k i TPN/,
a naw et d r o g i k s ią ż e k do B i b l i o t e k i U n iw e rs y te c k ie j w W arszaw ie.
Jak ju ż w c z e ś n ie j s tw ie r d z iła m , z k s ię g o z b io r u S t a s z i c a zn a
la z ła m d o ty c h c z a s w BUW łą c z n i e 106 d z i e ł w 132 wolum inach / t a b e l a 2 / . Podane lio z b y n ie s ą je d n a k o s t a t e c z n e . Z m ien ią j e p r z y s z łe w y n ik i badań p ro w e n ie n c y jn j eh nad s ta ry m i drukam i XVII i X V III w.
o ra z XIX -w iecznym i drukam i wydanymi do 1825 r . w łą c z n ie . Również d a l s z e p r a c e nad u s ta le n ie m danych b i b l i o g r a f i c z n y c h druków z a r e - je s tro w a n y c h w " K a ta lo g u k s i ą ż e k " ' 71 pozw olą - ja k sąd zę - wydobyó nowe p o z y c je n a le ż ą c e n ie g d y ś do S t a s z i c a .
W d a ls z y c h ro z w a ż a n ia c h nad k o l e k c j ą św iadom ie pom inęłam po
je d y n c z e d a ry z ło ż o n e p rz e z S t a s z i c a do B i b l i o t e k i TPN. D o ty ch czas n a t r a f i ł a m n a t r z y d r u k i p o l s k i e o fia ro w a n e w l a t a o h ISOg-’l ß l ß , p r z y czym dwa d z i e ł a t o w łasn e tłu m a c z e n ie " I l i a d y " Homera wraz z poematem V o l t a i r e a "0 z a p a d n ie n iu L iz b o n y " ' o r a z w ł a s n e d z i e ł o g e o lo g ic z n e "0 z ie m ió ró d z tw ie K arpatów i in n y c h g ó r i ró w n in P o l s - k i " . T r z e c i d a r z ło ż o n y w 1809 r . j e s t d z ie łe m l e k a r z a p r z y żu
p a c h so ln y c h w W ie lic z c e Tomasza Em anuela Chromego p t . "N ajnow sze d o s t r z e ż e n i a nad ch o ro b ą k o łtu n a " ^ ^ . K s ią ż k a t a k i l k a l a t po u ka
z a n iu s i ę o trz y m a ła negatyw ną r e c e n z ję członków TPN, J e r z e g o C h ry s
t i a n a A rn o ld a i J a c k a D z ia rk o w sk ie g o " ^ ,
F o rm aln ą c h a r a k te r y s ty k ę k s ię g o z b io r u zachowanego w BUW p rz e d s ta w ia t a b e l a 2 . Wynika z n i e j ', że wśród k s ią ż e k S t a s z i c a zachowa
nych w BUW p rz e w a ż a ją d r u k i wydane w P o ls c e /9 4 d z i e ł a w 104 wolu
m in a c h , a w ięc o k o ło 90,3% , z czego 81 d z i e ł w 91 w olum inach t o no
we d r u k i , z a ś 13 d z i e ł w 13 w olum inach t o s t a r e d r u k i / . Tymczasem t a b e l a 1 d o w io d ła , i ż w całym k s ię g o z b io r z e S t a s z i c a p r o p o r o je k s z t a ł t o w a ł y s i ę z u p e łn ie i n a c z e j : d r u k i wydane w P o ls c e s i ę g a ł y 407 d z i e ł w 619 wolum inach /41% c a ł o ś o i / , d r u k i wydane za g r a n ic ą 389 d z i e ł w 1264 wolum inach /38,7% c a ł o ś c i / . Ogromna d y s p r o p o r c ja m ięd zy zachowanymi do d z i s i a j drukam i p o ls k im i i drukam i obcymi ma sw o je u z a s a d n ie n ie w znanym f a k c i e , i ż do P e te r s b u r g a w yw ieziono g łó w n ie p iś m ie n n ic tw o z a g r a n ic z n e , W Państw ow ej B i b l i o t e c e P u b lic z n e j im . M .E .S a łty k o w a -S z c z e d rin a n a le ż a ło b y zatem szukać w ie lu k s ią ż e k S t a s z i c a , k tó ry c h n i e z n a jd u ję w B U W .76
Zachowane w BUW s t a r e d r u k i z k o l e k c j i S t a s z i c a s ta n o w ią n i e - ’ w ie lk ą c z ę ś ć a n a liz o w a n eg o k s ię g o z b io r u : 19 d z i e ł w 28 w olum inach.
Przypominam|, że S t a s z i c z g ro m a d z ił 380 d z i e ł wydanych od XVI do X V III w. /1 2 3 6 w oląm inów /, k t ó r e s ta n o w iły 37,7% c a łe g o k s ię g o z b io
r u . W l ic z b a c h ty c h m ie s z c z ą s i ę d r u k i z XVI w. / 7 w olum inów/,
/
CM
Tabela
g
A
&
Cdo
•HW m
cd 4»
CO
•Mcd
© +»CO
*oA
•H NO hOg>
•H© W
%wstosunku dooałośol księgozbioru TJN
Ok. 10%
sN 2
• r—!
o
&
iaCM f A \£>b - \X>fA t—
132
N
d vo
r- f A KO
I A O
f A r* <0
Or- . b
QH HO A« N
• HO
&
iar- 1 v-
r- 1 polonik I b -
CM
• N
d <O 1 1 polonik
1 t—
V
b E s
r—ł O
&
OV fA vo
ia LACA I
104
o B * A
• N
d Or- fA CM
ia o\
CM 1
c n
notowane w"Kat.' książek" 1
O S
-p M
o Sc ©
« » .N
© - P ctf
© q cd -h
•h d w ©
a &C X notowane w»Kat. książek" nienoto wanew "Kat. książek"
DRUKI
fc•
H H
?
H
eH
•
I A
H CO W *“1 H T- g § tó r-
A \ RĘKOPISYPOLSKIE RAZEM
XVII w. /2 3 w olum iny/ i X V III w. / 1 157 w olum inów /??. W BUW n ie z n a j d u j e s i ę a n i je d e n XVI-W ieczny druk ze znakami w łasnościow ym i S t a s z i c a . S p o śró d 23 woluminów drukowanych w XVII w. z n a la z ła m do- ty o h o z a s t y lk o 2 e g z e m p la rze , d a ls z y c h 17 - t o d r u k i X V III-w ie o z - n e . N a jw ięk sze b r a k i w idoczne s ą w o s t a t n i e j g r u p i e . W cześniej ju ż
s tw ie r d z iła m , że wydawnictwa z X V III w. s ta n o w iły n ie m a l 55% s t a r y c h druków , z te g o połowę - d r u k i w ję z y k u fra n c u s k im .
N a j k o r z y s t n i e j p r z e d s ta w ia s i ę s t a n zach o w an ia w BUW druków wy
danych w pierw szym ó w ie ró w ie c z u XIX w. Z l i c z b y 344 d z i e ł w 575 wo- lu m in ao h wykazanyoh w " K a ta lo g u k s ią ż e k . . . p o . . . S ta s z ic u " B i b l i o t e k a U n iw e rsy te c k a w W arszaw ie ma 86 d z i e ł w 103 woluminaoh /25%
w s z y 3 tk io h druków X IX -w ieo zn y ch /. Są t o je d n a k w p rz e w a ż a ją c e j c z ę ś c i d r u k i wydane n a z ie m ia c h p o ls k ic h /8 1 d z i e ł sta n o w ią c y c h 94,1% zachow anych druków z XIX w . / , a w ięc t e - d r u k i , k t ó r e na ogół n i e p o d le g a ły c a rs k im r e s tr y k c jo m i mogły po 1832 r . wpłynąó bez w ię k sz y c h p rz e s z k ó d do B i b l i o t e k i R ządow ej.
Dane t a b e l i 2 p o z w a la ją zw ró cić uwagę na dość pokaźn ą lic z b ę eg z e m p la rzy S t a s z i c a n i e notow anych w je g o " K a ta lo g u k s i ą ż e k " . Wśród 34 d z i e ł w 40 wolum inach zachow anych w B i b l i o t e c e U niw ersy
t e c k i e j w W arszaw ie j e s t je d e n r ę k o p i s , w "K a ta lo g u rę k o p isó w BUW"
o p is a n y ja k o " N o ta ty S ta n is ła w a S t a s z i c a z p o d ró ży po k r a j u i za g r a n i c ą w l a t a c h 1789, 1790 i po 1815"?®. Zdecydowana w ięk szo ść ty c h e g zem p larzy ma w yraźne ś la d y w ła s n o ś c i S t a s z i c a : n a k le jk ę z n a d ru k iem "D ar S . S t a s z i c a " . Pewną czę ść druków wykazanych w t a b e l i 2 s ta n o w ią p o z y c je o n i e w i e l k i e j o b j ę t o ś c i . P ozw ala t o p rz y p u s z c z a ć , że w "K a ta lo g u k s ią ż e k . . . po . . . S ta s z ic u " z o s t a ł y one p o tra k to w a n e ja k o " b r o s z u r y p o ls k ie " lu b " b r o s z u r y f r a n c u s k ie " 79. D la ś c i s ł o ś c i wypada w tym m ie js c u z a z n a o z y ć , że w BUW s p o ty k a s ię t a k ż e d r u k i ze znakam i w łasnościow ym i S t a s z i c a , k tó r y c h n ie ma w
" K a ta lo g u k s i ą ż e k . . . p o . . . S t a s z i o u " , a k tó r y c h n i e można z a lic z y ć do b r o s z u r / n p . je d n a p o z y c ja l i c ż y 141 s t r o n /fiO
K s ię g o z b ió r S t a s z i c a n i e o d zn acza s i ę niczym szczególnym , j e ś l i i d z i e o s tr o n ę z e w n ę trz n ą . Powtórzmy je s z c z e r a z , że d la S t a s z i c a spraw ą n a c z e ln ą b y ła t r e ś ć d z i e ł a , n i e z a ś je g o s z a t a z e w n ę trz n a . D la te g o t e ż na o c a la ły c h w BUW eg zem p larzach n i e ma op raw , k t ó r e w z n a c z ą c y sposób w y ró ż n ia ły b y z b ió r S t a s z i c a od i n - . n ych ów czesnych k o l e k c j i . N a jc z ę ś c ie j s p o ty k a s i ę k s i ą ż k i w m ięk
k i e j p a p ie ro w e j o k ła d c e / k o l o r u n i e b i e s k i e g o , s z a r o n ie b ie s k ie g o , z i e l o n e g o / , a n ie k ie d y o k l e j a n e j m arm urkiem . Je d e n d ru k z 1621 r .
94 oprawny j e s t w p erg am in . N ie lic z n e ! e g z e m p la r z e s ą oprawne w b r ą zową lu b czerw oną sk ó rę / ś l e p e t ł o k i , z ł o c e n i a / lu b p ó łs k ó r e k . K ilk a n a ś c ie egzem p larzy druków XXX-wiecznych ma oprawy te k tu ro w e k o lo r u czerw onego.
S ta n is ła w S ta s z io n i e m ia ł w łasnego e k s l i b r i s u . P a k t te n rów
n i e ż św iad czy o przew adze z a in te re s o w a ń t r e ś c i ą i u ż y te c z n o ś c ią grom adzonyoh k s ią ż e k nad ic h w aloram i b i b l i o f i l s k i m i . F u n k cję e k s
l i b r i s u z a o z ę ła p e łn ió po ś m ie r c i w ł a ś c i c i e l a k s ię g o z b io r u n a k l e j k a "D ar S . S t a s z i c a " .
P rz y opracowywaniu k s ię g o z b io r u S t a s z i o a w BUW s p e c j a l n ą uwa
gę zw róciłam n a n o ty p ro w e n ie n c y jn e / z a p i s k i w ła s n o ś c io w e /. K s ię g o z b ió r te n ma k i l k a form znaków w łasn o ścio w y ch . Na d z ie w ię ó d z ie - ' s i ę c i u eg zem p larzach w y s tę p u ją n a k l e j k i z nap isem "D ar S . S t a s z i c a " 8 1 , k t ó r e nadawano w t r a k c i e przejm ow ania k s ię g o z b io r u do B i
b l i o t e k i TPN po ś m ie r c i o fia ro d a w c y / 1 5 m aroa 1826 r o k u / . N i e l i c z ne e g z e m p la rze , o próoz w spom nianej n a k l e j k i , m ają d e d y k a c je a u to rów i tłu m a c z y d l a p r e z e s a S t a s z i c a . Oto k i l k a wybranych p r z y k ła dów: w 1805 r . J ó z e f K a la s a n ty S z a n ia w sk i /1 7 6 4 -1 8 4 3 / f i l o z o f , p ra w n ik , d z ia ła c z p o lity c z n y i z b ie r a c z k s ią ż e k podarow ał S t a s z i cowi sw oje "Rady p r z y j a c i e l s k i e młodemu c z c io ie lo w i nauk i f i l o z o f i i : pragnącem u z n a le ź ć p e w n ie js z ą d ro g ę do praw dziw ego i wyż- szeg o o św ie o e n ia " . Na w y k le jc e a u to r u m i e ś c i ł d e d y k a c ję "S za
nownemu S ta s z ic o w i o fia ro w a n e od A u to ra w dowód pow ażan ia i s z a c u n k u ". W 1808 r . a u to r p o d p isa n y kryptonim em M.‘.P .'. b . W .P .G ...
dedykow ał k s ię d z u S ta s z ic o w i " K r ó tk i z b i ó r i s t o t n i e j s z y c h w iado
m o ści w ojennych"8^ . Pod kryptonim em tym u k r y ł s i ę M ich ał P io tro w s k i , b y ły g e n e r a ł Wojsk P o l s k i c h . A n to n i T r ę b io k i, c z ło n e k TPN p r z e k a z a ł d z i e ł o "0 g o s p o d a rs tw ie w u g o r z e " , d e d y k u ją c j e S t a s z i cowi ja k o Radcy S ta n u 8^ . " K r ó tk i r y s h i s t o r i i n a t u r a l n e j " Jo h an n a
QC
C h r i s t i a n a S ie b ę n k e e s a 3 p rz e ło ż o n y z ję z y k a n ie m ie c k ie g o na p o l
s k i i wydany w 1817 r . w L u b lin ie z n a l a z ł s i ę w rę k a c h S t a s z i c a d z i ę k i tłum aczow i F ra n c is z k o w i K u b ersk iem u . Na dwóch egzem pla
r z a c h z n a jd u ją s i ę p r z y p u s z c z a ln ie a u to g r a f y J a n a Ś n ia d e c k ie g o 8 6 . W 1820 r . S ta s z io o trz y m a ł a u t o r s k i eg zem plarz "G nom oniki" z dedy
k a c j ą Paw ła K rzyżanow skiego8? . P ię ć wykazów przyahodów i wydatków z l a t 1816-1820 o g ło szo n y ch p rz e z K om isję Rządową Wyznań R e l i g i j nych i O św iecen ia P u b lic z n e g o o trz y m a ł S t a s z i c ja k o w spółpracow n i k 8 8 . W ram ach " p r z y d z ia łu in s ty tu c jo n a ln e g o " t r a f i ł do k s ię g o z b io r u S t a s z i c a " O b c h ó d .u ro c z y sty i n a u g u r a c j i U n iw e rs y te tu K rólew - sko-W arazaw skiego d n ia 14 m aja ro k u 1818"8^ .
C zęść zachow anych eg zem p larzy ma w y łą c z n ie d e d y k a c je a u t o r s k i e . S ta n is ła w W ę g rzeck i, p re z y d e n t m ia s ta Warszawy, s ę d z ia ap e
l a c y j n y K ró le s tw a P o ls k ie g o i c z ło n e k TPN o f ia r o w a ł sw oje d z ie ło
"0 w ło ś c ia n a c h p o l s k ic h " ^ 0 . N iek o m p letn y e g zem p larz " P r o je k tu ko
d e k su k a rn e g o d l a K ró le s tw a P o ls k ie g o " mógł być o fia ro w a n y p rz e z K saw erego P o to c k ie g o ^ 1 . Na pierw szym to m ie XXX-wiecznego d z i e ł a
"0 wymowie i s t y l u " z n a jd u je s i ę d e d y k a c ja a u to r s k a " . . .S ta s z y c o - wi S ta n is ła w ^ K o s tk a ^ P o t o c k i " ^ . W 1819 r . Tomasz Kuczkowski p r z e k a z u ją c p re z e so w i TPN sw oje d z i e ł o "De m agnetism o a n im a li"
n a p i s a ł : " J a ś n i e Wielmożnemu S ta n is ła w o w i S ta sz y c o w i Radcy S ta n u D y re k to ro w i G eneralnem u P rz e m y słu i Kunsztów w K om issyi Rządowey Spraw W ewnętrznyoh i P o l i c y i , czło n k o w i K om issyi Rządowey Wyznań R e lig iy n y o h i O św ie c e n ia P u b lic z n e g o , P re z e so w i Tow arzystw a K ró
le w sk o Y /arszaw skiego P r z y j a c i ó ł N auk, K aw alerow i Orderów O r ła B ia łe g o i Sgo S ta n is ła w a I e y K la s y A u to r w dowód nayw yższego u sz a n o w a n ia o f i a r u j e w W arszaw ie d n ia 26 czerw ca 1 8 1 9 "^ ^. A le k s a n d e r Ko żuchow ski n a w y k le jc e p ie rw sz e g o tomu swej p ra o y "0 w ię z ie n ia c h "
n a p i s a ł w 1825 r . : " J a ś n i e Wielmożnemu M in is tro w i S ta n u S ta s ic o w i D y re k to ro w i P rz e m y słu i K unsztów w K r ó le s tw ie P o ls k im , P re z e so w i T o w a r z y s tw a P r z y ja o ió ł Nauk i t d . w dowód n ie o g ra n ic z o n e g o u sz a n o w a n ia i w d z ię c z n o ś c i a u to r " 9 4 .
W łączone w 1819 r . do z b io ró w TPN św ieżo wydane " G e o rg ik i"
W i r g i l i u s z a ^ f a k t y c z n i e b y ły darem tłu m a c z a F e l i k s a F ra n k o w sk ie
go d l a S t a s z i c a . Wprawdzie n a k a r c i e ty tu ło w e j j e s t znak w ła sn o ś
ciow y " B ib l: Tow: K r o i: W arsz: P rz y : Nauk 1819. D ar tłu m a c z a " , l e c z n a t r z e c i e j s t r o n i e n i e l i c z b o w a n e j , pod drukow aną d e d y k a c ją d l a TPN z n a jd u je s i ę c z ęścio w o o c a l a ł a rę k o p iś m ie n n a n o t a t k a " J : W: Radcy S ta n u D y rek to ro w i J e n : O św ie c e n ia S ta s z ic o w i P re z e so w i Tow: K r o i: War. P r z y j a c i ó ł Nauk
Obecność c z t e r e c h d a ls z y c h d z i e ł w k s ię g o z b io r z e S t a s z i c a b u d z i pewne w ą tp liw o ś c i. W skazują n a t o - ja k sąd zę - w yraźne de
k l a r a c j e a u to ró w , u m ieszczo n e n a o k ła d k a c h i w y k le jk a c h k s ią ż e k lu b n a k a r t a c h ty tu ło w y c h . Wydaje s i ę , i ż o fia ro d a w o y k ie r o w a li sw o je d z i e ł a do Tow arzystw a i B i b l i o t e k i z n a d z i e j ą n a u d o s tę p n ię n i e sz erszem u s p o łe c z e ń s tw u . K s ią ż k i zatrzy m an e z o s t a ł y zapewne p r z e z S t a s z i c a ze w zględu n a z a in te r e s o w a n ie i c h t r e ś c i ą . B ro szu r a A n d rz e ja J a n a K antego T r z c iń s k ie g o " R o zw in ię n ie p iso w n i słow o- s l e d n i i sło w o zg o d n i je n z y k a p o ls k ie g o " ^ ? b y ła o fia ro w a n a B i b l i o t e c e TPN, o czym św ia d c z y d e d y k a c ja a u t o r a na k a r c i e t y t u ł o w e j .
96 K sią ż k a t r a f i ł a do B i b l i o t e k i d o p ie ro po ś m ie r c i p r e z e s a S t a s z i c a . Dowodzi te g o n a k le jk a z s y g n a tu r ą TPN u m ieszczo n a n a num erze 577, k t ó r y z k o l e i odpowiada p o z y c ji w " K a ta lo g u k s i ą ż e k ,,., p o . . '. S t a s z i c u " . Dwie c z ę ś c i d z i e ł a "P orów nanie t e r a ź n i e j s z y c h i d a w n ie j
sz y ch m ia r i wag w K ró le s tw ie P o lsk im używanych" J u l i u s z a K o lb e r
g a 88 o p a trz o n e z o s t a ł y na w y k le jc e in f o r m a c ją : " B i b l i o t e k a K r ó l.
W arsz. Tow, P r z y j . N auk". P rz y p u s z c z a ln ie p ie rw sz y tom " G e o m e trii w y k re ś ln e j" F r a n c is z k a S a p a ls k ie g o p rz e z n a c z o n y b y ł ta k ż e d l a B i- b lio te k i|T P N , le c z w łączony z o s t a ł do j e j zb io ró w k i l k a l a t p ó ź -
9 9 1 0 0 \
n i e j J . Rozprawa Ja n a F ry d e ry k a W olfganga ta k ż e o fia ro w a n a by-' ł a Towarzystwu K rólew skiem u Warszawskiemu P r z y j a c i ó ł Nauk, n à co w sk azu je d e d y k a c ja a u t o r a na o k ła d c e .
Wśród p o z y o ji wykazanych w "K a ta lo g u k s ią ż e k " z n a la z ła m j e den druk p rz y p u s z c z a ln ie wypożyozony p rz e z S t a s z i c a z B i b l i o t e k i TPN. Na k a r c i e ty tu ło w e j " B i o g r a f i i w ło ś c ia n in a nad b rzeg am i N ie mna powyżej Ł o so śn ej m ie sz k a ją c e g o " Ig n a c e g o L a c h n ic k ie g o j e s t rę k o p iśm ie n n a n o ta tk a : "848 Dar a u t o r a " . In n ą r ę k ą n a n ie s io n y z o s t a ł znak w łasnościow y "Z B ib l: Towarz: K ro i: W arsz: P rz y : N auk. 1816". Na g r z b i e c i e o k ła d k i, p ró c z n a k l e j k i z s y g n a tu r ą TPN, z n a jd u je s i ę o d rę c z n ie n a p is a n y numer 386. W łaśnie pod t ą p o z y c ją
" B i o g r a f i a w ło ś c ia n in a " z a r e je s tr o w a n a z o s t a ł a w "K a ta lo g u k s i ą żek . . . p o . . . S ta s z ic u " "101.
Na ośmiu numerach f r a n c u s k ie g o cza so p ism a " J o u r n a l de P h y s i
q u e , de Chymie e t d H i s t o i r e N a t u r e l l e e t d e s A r ts " wydanych w l a ta c h 1818 i 1819 z n a jd u ją s i ę rę k o p iśm ie n n e p o d p is y "Mr S ta s z y c " 1®^
Na s z c z e g ó ln ą uwagę z a s łu g u je tr u d n a do r o z s z y fro w a n ia form a znaku w łasnościow ego: na n ie k tó r y c h opraw ach i o k ła d k a c h k s ią ż e k s p o ty k a s i ę o d rę c z n ie p is a n e numery o d p o w iad ające pozycjom w "Ka
ta l o g u k s ią ż e k . . . po . . . S t a s z i c u " 108. J e s t t o ważna wskazówka, bowiem n i e k t ó r e d r u k i poza numerami p o z y c ji n i e m ają j a k i c h k o l w iek in n y ch znaków w łasnościow ych S t a s z i c a i B i b l i o t e k i TPN10^ . Bez uważnego ś l e d z e n i a in d y w id u a ln y c h cech zew n ętrzn y o h druków z równoczesnym się g a n ie m do opisów w " K a ta lo g u k s ią ż e k " niem oż
liw e b y ło b y wydobycie ze zb io ró w BUW cennych p o z y c ji i p r z y p i
s a n ie ic h S ta s z io o w i. Ł a tw ie js z e do z id e n ty f ik o w a n ia b y ły c z t e r y d a l s z e d r u k i z numerami p o z y c ji w " K a ta lo g u k s ią ż e k . . . p o . . . S t a s z ic u " i z sy g n a tu ra m i B i b l i o t e k i TPN1 0 5 . N a j ł a t w i e j s z e do z id e n ty f ik o w a n ia b y ły eg zem p larze -z n a k le jk ą "D ar S .S t a s z i c a " /1 9 d ru ków/ .
