Bistram Gertruda

1

S P IS Z A W A R T O Ś C I

1/1. Relacja l&./K)

1/2. Dokumenty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora J/y Ą ^5, ■!"5

1/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora

II. Materiały uzupełniające relację Vc.b ;

ll|/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora

III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.

ill/5 - inne. .

IV. Korespondencja

4) ...; ... P.-. ...

<1) AtAA^| U /^' •... Y-' L 6 • ...

V. Nazwiskowe karty informacyjne b . a 6

VI. Folografie &JU. ^« K

6. A - 4 4 )

2

3

G e r t r u d a M a k u r a t z domu B is tr o m .

u r j U 2 9 2 2 r . f k . W e j h e r o w a f . s u Ćv-Lo^ j 1 r ^ c l^

/ j o xnS ' t d ' /i' k ^ - y c ^ /Sv>^<L<t*w'Cv_. / p ^ ^ ‘-c^k/»ct

~~ -3 ^ - fln* JbsO iV&J<Ł A

-) /U. /£^v{? A^> C* /y^fc, /TV Lj H, /i^i^Q LfLC j ' bwTŁn 9 OoA-tl Ztc^.

£ye>«-*- / yyhĄz irUvi-t^ /f-oJł~'\j i-i ■yyl^Lt. sv Utjtuurt-A a J/ si ^ lc - Od u r o d z e n i a m i e s z k a m w W e j h e r o w i e - g d y z a c z ę ł a s i ę w o j n a w 1939 roku - raiaław £j/i« 2 a £ , f i # o b e c n i e ma mój s y n - s i e d e m - n a ś c i e - c h o d z i ł a m d o s z k o ł y , w y c h o w y w a ł a mnie b a b k a , bo r o d z i ­ c e w y j e c h a l i d o N i e m i e c w 8 6 - t y m r o k u , w p o g o n i z a z a r o b k i e m . R o d z i c e p r z y j e ż d ż a l i d o w i e d z i e ć s i ę o m n i e , altf rcf# w r a c a l i , j a z a ś z a w s z e c z u ł a m s i ę P o l k ą , b y ła m wychowana w p o l s k i e j s z k o

*

J t f . i d l a t e g o n i e p o j e c h a ł a m w ś l a d z a r o d z i c a m i . D l a t e g o w ł a ś n i e , ż e z a w s z e by łam P o l k ą , ł a t w o b y ł o mi z w i ą z a ć s i ę z g r u p ą , k t ó r a z a r a z p o w k r o c z e n i u Niemców, r o z p o c z ę ł a p r a c ę c h a r y t a t y w n ą w ś r ó d p r z e ś l a d o w a n y c h P o l a k ó w . w sposóZ> w ł a ś n i e z a c z ę ł a d z i a ł a ć

ctyr. S ) ' t A ^t^Uj tA

\J g r u p a , k t ó r e j z a ł o ż y c i e l e m b y ł k s . B a r t e T / - g r u p a n a z yw an a p ó ź - n i e j - mP o l s k a Ż y j e T ę nazwę w i d z i a ł a m p ó ź n i e j na t e c z c e u n i e m i e c k i e g o k o m i s a r z a L e i e r * a , k t ó r y p r o w a d z i ł ś l e d z t w o w mo­

j e j t e ż s p r a w i e - z a r a z p o a r e s z t o w a n i u .

Z a c z ę ł o s i ę w i ę c od u d z i e l a n i a p o m o c y r o d z i n o m a r e s z t o w a ­ n y c h , l u b p o z o s t a j ą c y c h w n i e w o l i - n i e b y ł o s k r y s t a l i z o w a n e g o p l a n u d z i a ł a n i a a n i p r o g r a m u p o l i t y c z n e g o . Ważne b y ł o , b y poma­

g a ć s w o i m , b r o n i ć n a s z y c h o b y w a t e l i p r z e d n ę d z ą i n i e s z c z ę ś c i e m , i l e s i ę d a ł o .

-2. U*lluv*-ł-, V O p r ó c z k s . B a r t l a - n a l e ż e l i d o t e j g r u p y r ó w n i e ż : k s . P l e w a , vv ( p o d o b n o n i e ż y j e ) k s . B i s t r o n , ^ t n ż . G r z e g o r z W oj ew ski ( z o k o l i c t

W e j h e ro w a ) - n i e ż y j e , u k r y w a ł s i ę p r z e z c a ł ą w o j n ę - i i n n i ę M i e s z k a ł a m w ó w c za s sama p r z y u l . K o ś c i u s z k i 1 4 . - B y ł y tam dwa p o ­

k o j e z k u c h n i ą - i tam o d b y w a ł y s i ę s p o t k a n i a p i e r w s z e . B y ł tam j a k b y p u n k t k o n t a k t o w y , z w ł a s z c z a w t e d y , g d y k s . B a r t e l s i ę u k r y ­ w a ł - p r z y c h o d z i ł w t e d y c z ę s t o , c z a s e m z r e s z t ą j a r ó w n i e ż n i e nocowałam w tym m i e s z k a n i u .

\ 4

— 2 — &sV~<sn4-o U 4*^*0 U L) ^ iHiy *

M o j a s y t u a c j a u ł a t w i a ł a mi d z i a ł a n i e i p o r u s z a n i e s i ę - Ni em cy bowiem n i e w i e d z i e l i , c*£/ u w a ż a ć mni e z a Nie mkę , z t e j r a c j i , z# r o d z i c e moi m i e s z k a ł i w R e i c h * u .

pomoc d l a l u d n o ś c i (w ż y w n o ś c i n p , ) f i n a n s o w a l i n a j p i e r w k s i ę ż a , p o t e m i l u d n o ś ć k a s z u b s k a , b a r d z o o f i a r n a •

C^łtf p r a c a k o n s p i r a c y j n a r o z w i n ę ł a s i ę d o p i e r o w t e d y , g d y jol«uy^ ^'r+-J <-ek*T y v ^ lu-Jcus k s . B a r t e l u j a w n i ł s f ę (rca ż t g a n i e T e u f e l ' a - g e s t a p o w c a

^>V<S > -n-O

^ ą ł p a r a f i e Y - b y ł o w 1941 r o k u . Orf 294J roto/ l u d z i

'J s i ę p o w i ę k s z y ł i w z m o g ł a p r a c a 7^- u d z i e l a l i ś m y pomocyl/w ż y w n o ś - / c < , w p i e n i ą d z a c h , r z a d z i e j w o d z i e ż y • W d a l s z y m c i ą g u w moim m i e s z k a n i u o d b y w a ł y s i ę s p o t k a n i a , n o c o w a l i t e ż c z a s e m u k r y w a ­ j ą c y s i ę l u d z i e *, M i e s z k a ł tu (po u j a w n i e n i u ) k s . B a r t e l , c h o ć

r z a d k o - e r g a n i z a & j a o p ł a c a ł a t & m i e s z k a n i e . O i l e p a m i ę t a m , d o p i e r o 10 4 0 - t y m roku m ó w i ł o s i ę , ź* b ę d z i e m y s i ę n a zyw a ć :

" P o l s k a ż y j e w . eTia w t e d y n i e m y ś l a ł a m o ż a d n e j p o l i t y c e - fej/łam włorf* - nitf m y ś l a ł a m t e ż o t y m , jtefr* b ę d z i e P o l s k a p o w o j n i e w a ż n e , a* b ę d z i e n i e p o d l e g ł a - p r z e d e w s z y s t k i m c h c i a ł a m c o ś r o ­

b i ć - £o 2>j/ło w a ż n e .

Otf 4 l - s z e g o r o k u z a c z ę ł a s i ę b a r d z i e j s y s t e m a t y c z n a p r a c a . J e , o p r ó c z t e g o , ź« d a wał am d o d y s p o z y c j i m i e s z k a n i e - z a j ę ł a m

1/\Ąf

s i ę w y s y ł k ą p a c z e k d o o b o z ó ii W y s y ł a ła m d u ż o p a c z e k , r n . 1 n . r e g u -

\ l a r n i e d o p o r 9 S t e i n b o r n a t d o p ł k . P r u s z k o w s k i e g o (d o w ó d c a baonu m o r s k i e g o w W e j h e r o w i e ) , rfo s t a l a g ó w . Co m i e s i ą c d z i e s i ę ć o s ó b s t a l e o t r z y m y w a ł o ode mnie p a c z k i , p r z e z e mni e p r z y g o t o w a n e , cftoć n i e z a w s z e j a w i d n i a ł a m j a k o n a d a w c a . - O r g a n i z o w a ł a m t e ż z b i ó r k i ż y w n o ś c i , 6^/ło co w ł o ż y ć d o t y c h p a c z e k . J a k o r g a n i ­ zo w a ł a m ? Z b i e r a ł a m ż y w n o ś ć , t y t o ń od r ó ż n y c h P o l a k ó w , p r a c u j ą ­ c y c h w s k l e p a c h n i e m i e c k i c h , w w i ę k s z o ś c i na w s i , od l u d z i ,

5

3,

« 3 ^-

p u n k t y , g d z i e l u d z i e d a w a l i z a d a r m o , n i e k t ó r z y z a ś k a ­ z a l i s o b i e d r o g o p ł a c i ć , N a p r z y k ł a d r a z d o w i e d z i a ł a m s i ę , ż e b ę d z i e na w s i s ł o n i n a - id ę i w i d z ę - na w i e r z c h u f u r y t o r f , pod t o r f e m n a t o m i a s t s ł o n i n a • -

P am i ęt a m j a k r a z n i o s ł a m p o ł a ć s ł o n i n y , -?« wną s ^ d ł Szw ab na

z ps e m p o l i c y j n y m .. P i« s s ł o n i n ę , w ą c ha , ą / m n i e s i i d - me p o t y u d e r z y ł y - sfc r ę e iła r a w Z>oc,y?ją u l i c z k ę i w i a ł a m , Do o f i a r n y c h m , i n . n a l e ż a ł n i e j a k i M t f l l e r - r a s w t y g o d n i u

j

p r z y n o s i ł ż y w n o ś ć - z g i n ą ł p ó ź n i e j w S t u t t h o f i e . B a r d z o o f i a r ­ n y b y ł t e ż k o l e j a r z B a ch • F s k l e p i e r z e ź n i c k i m m ia ła m k o l e ż a n - kę ( n i e p a m i ę t a m n a z w i s k a ) - c h o w a ł a d l a mni e t »zw,Re i s e m a r k i

( k a r t o n ) i o d d a w a ł a mi j e - mogłam w t e d y d a ć kom uś,

w d r o d z e - ^a k a r t y bowiem w s z ę d z i e mo&na b y ł o c o ś k u p i ć d o j e d z e n i a .

Jh*/*, ^{T O}

P a c z k i w y s y ł a ł a m a ż do k o ń ca t j • do d n ia a r e s z t o w a n i a f - j e s z c z e , p r z y s z l i p o mnie - z o s t a ł y w domu moim i w i e na ­ l e p k i d o w y s y ł k i p a c z e k d o o f l a g u ,

P o te m w W e j h e r o w i e z a c z ę ł o s i ę p r z y m u s o w e ”e i n d e u t s c h o - w a n i e M ł o d z i l u d z i e u c i e k a l i , fej/ nz> i ś ć do n i e m i e c k i e g o w o j s k a • - F z w i ą z k u z tym w o j s k i e m p a m i ę t a m s p r a w ę P i o t r z - kow śk i e g o - g d y d o s t a ł p o w o ł a n i e d o w o j s k a , n a p i s a ł l i s t d o w n re, żtf ni<? b ę d z i e s ł u ż y ł w n i e m i e c k i m w o j s k u • P i o t r z k o w s k i p r a c o w a ł a f o t o g r a f a E n g l e r a , r o f c ił z d j ę c i a w a ż n y c h f i g u r n i e ­ m i e c k i c h , g ł ó w n i e z SS, b y j e p o t e m m i e ć ™na dowód n9 Gdy n a p i ­ s a ł t e n l i s t , p r z y s z e d ł pó źn ym w i e c z o r e m d o m n i e , z p r o ś b ą o p o - moc* P o w i e d z i a ł a m : * czem u t a k p ó ź n o m - ,/a/r na -r ło ś ć bowiem n i -

2. ć£rvro

k o g o , n i e b y ł o , k a z a ł a m mu w i ę c p r z y j ś ć z a t r z y g o d z i n y , a sam a V p o b i e g ł a m k a w a ł z a m i a s t o , do c e g i e l n i , tam m i e s z k a ł W o j e w s k i ,

6

r^-

— ⁱⁱ •“ ^Ił,

k t ó r y miał. k o n t a k t z bun kra m i 10 K a m i e n i c y K r ó l e w s k i e j ( b u n k r y G r y f u P o m o r s k i e g o ) , Bałam s i ę i ś ć s a m a , p o s z ł a m w i ę c z j e d n y m z n a j o m y m . P i o t r z k o w s k i z a s ł u g i w a ł na p o m o c . P ó ź n i e j z n a c z n i e i o b s ł u g i w a ł t a j n e j r a d i o s t a c j ę - b y ł b a r d z o o f i a r n y - g d y np„

t r z e b a b y ł o p o ś w i ę c i ć o b r ą c z k ę ś l u b n ą ż o n y , bo z ł o t o b y ł o po~

t r z e b n e d o c z ę ś c i t e j r a d i o s t a c j i , Z r e s z t ą c z ę ś c i t e j r a d i o - -A ptĄ trLjU^

s t a c j i p r z e n o s i ł a m j a sama (w 4 2 - g i m r o k u ) s h -d r m tm y je g t) 1 — gg L^

JU? P i o t r z k w a k i e g o na u l , 3 W a j a , g d z i e b y ł p u n k t

S k o n t a k t o w a ł a m s i ę w i ę c w c e g i e l n i z p a n i ą Wojewską.Ona p o w i e d z i a ł a m i , g d z i e ma s i ę p i o t r z k o w s k i s t m w i ć w K a m i e n i c y K r ó l e w s k i e j - t a k s i ę t e ż s t a ł O o P i o t r z k o w s k i u k r y ł s i ę w bunk­

r z e - z g i n ą ł j e d n a k n i e s t e t y , p ó ź n i e j • -

W c h w i l i a r e s z t o w a n i a p r a c o w a ł a m w Rumi i w A p p a r a t e n b a u j a k o r o b o t n i c a - g r u p y ż a d n e j n i e m ia ła m - n i k t bowiem z n i e ­ m i e c k i c h w ł a d z mnie n i e n i e p o k o i ł , m u ś l e l i ż e j e s t e m Niemką, b l o k o w y b y ł t e ż o tym p r z e k o n a n y , w i e d z i a ł , g d z i e ż y j ą moi r o ­ d z i c e , O c z y w i ś c i e w y k o r z y s t y w a ł a m t e n f a k t d l a c e l ó w o r g a n i z a ­

c j i , -

Pamiętam j e s z c z e , ż e u r o c z y s t e z a p r z y s i ę ż e n i e mnie o d b y ł o

^ /r -

s i ę w końcu rok u - ^ - g o l u b na p o c z ą t k u 4 ^ - s z e g o ro k u - z r o b i ł o t o na mni e w i e l k i e w r a ż e n i e - b y ł a m b , m ł o d a , O p r ó c z k s i ę ż y

r 9 .-,>,4,- iur*n-i

2 $ ^ £-*-■ * B e r n a r d a 7 o j e w s k i e g o - b y ł o w n a s z e j o r g a n i z a c j i w i e l u e y w i -

^ l ó w - M a ł a c h o w s k i - f r y z j e r , B i a n g a - s t a r s z y c z ł o w i e k i c z w a r t y , k t ó - r e g o n a z w i s k a n i e p a m i ę t a m , Po t e m p r z y j e ż d ż c . ł j a k i ś p u łk ó w - r 'J n i k - p s e u d o n i m - A n d r z e j , komuś p o d l e g a ł i ś n y , a l e komu - n i e

wi e m, t e g o z r e s z t ą w ó w c z a s n i e p o t r z e b o w a ł a m w i e d z i e ć * B y ł t e ż od p o c z ą t k u w o r g a n i z a c j i n a s z e j mó j w u j- F r a n c i s z e k S z o n k ,

7

W moim m i e s z k a n i u s ł u c h a l i ś m y t e ż r a d i a , a l b o u w u jk a

m i e s z k a ł on w s amych k o s z a r a c h , bo p r a c o w a ł J a k o m i s t r z ś l u s a r ­ s k i - s ł u c h a l i ś m y r a d i a u k r y c i p o d p i e r z y n ą , Wuj mój b y ł ?x>4-w a r e s z t o w a n y i b a r d z o k a t o w a n y . S ł u c h a ł a m r a d i a a p o t e m r c z g ł a -

W j a k i s p o s ó b d o s z ł o do a r e s z t o w a n i a g r u p y z k s . B a r t l e m - d o w i e d z i a ł a m sz® c z ę ś c i o w o w w i ę z i e n i u , c z ę ś c i o w o z n a c z n i e o ó ź - n i e j *

B y ł a w ó w c za s w We j h e r o w i e r o d z i n a E n g l i n g - n i e m i e c k a , a l e k a t o l i c k a - u t e j r o d z i n y p r z e w a ż n i e b y w a l i Ni emcy - g e s t a p o w c y ,

b y ł na u s ł u g a c h o r g a n i z a c j i , z a p i e n i ą d z e , n i e b e z i n t e r e s o w n i e „ J n a s z ą o r g a n i z a c j ę , ż e g r o z i a r e s z t o w a n i e - w ó w cza s u k r y ł o s i ę p a r ę o s ó b , m . i n . k s , J ó z e f P a r t e 1 , Woj em sk i

i i n n i . M i n ę ł o j e d n a k p a r ę d n i , a r e s z t o w a n i e n i e n a s t ą p i ł o i wów­

c z a s z b a g a t e l i z o w a n o t o o s t r z e ż e n i e . U n i e a r e s z t o w a n o w n o c y z 3 0 k w i e t n i a na 1 ma j a 1 9 4 3 r o k u , w m i e s z k a n i u p r z y u l . K o ś c i u s z ­ k i . P i ź n o , bo p o g o d z i n i e ° 3 - c i e j w r ó c i ł a m d o domu i w t e d y p r z y - V s z e d ł n i e j a k i M o ś c i c k i . Ten M o ś c i c k i z g ł o s i ł s i ę w 4 1 - s z y m r o k u ,

na p l e b a n i ę , p o d a ł , ż e w ł a ś n i e z o s t a ł s r a o l n i o n y z o b o z u , z e S t u t t - h o f u , b y ł b . m i z e r n y , o p u c h n i ę t y i p r o s i ł o w s p a r c i e * D o s t a ł t o W w s p a r c i e od k s . B a r t l a , k s . P l e w y i k s . B y s t r o n i a . I o d t ą d z g ł a -

s z a ł s i ę s t a l e p o w s p a r c i e . Ra z n a w e t d o s t a ł w i ę k s z ą s u m ę \ z e k o - nto na w y j a z d d o S z w e c j i . Ni e w i e r z y ł a m mu j a k o ś i n s t y n k t o w n i e , w i ę c z d z i w i ł a m s i ę , ż e p r z y s z e d ł d o mni e na u l . K o ś c i u s z k i 9 ż e z n a t e n a d r e s , pod k t ó r y m . p r z e c i e ż od. b y w a ł y s i ę n a s z e s p o t k a n i a . - uwa ż a ł a m t o za, d u ż y b ł s $ , n i e c h c i a ł a m g o w p u ś c i ć d o m i e s z k a n i a

o t a k p ó ź n e j p o r z e , a l e on p c h a ł s i ę na s i ł ę i mówi , ż e m usi k o -

Z t e

na w i ę k s z y c h w y ż e r k a c h i t p . - p r z e z t ę

8

v cin*, *>. i n i e c z n i e w i d z i e ć s i ę z k s . B a r t l e m , ż# r o z m a w i a ł z n i m , l u b ks*

P l e w y . M ó w i ę t "Nie ma t u n i k o g o * (do d z i ś d n i e z r e s z t ą n i e wiem c z y r o z m a w i a ł r z e c z y i o i ś c i e t e g o d n i a z k s . B a r t l e m c z y n i e . ) W te dy M o ś c i c k i p o w i e d z i a ł * . "Dwóch m ę ż c z y z n z a mną c h o d z i , muszę w i d z i e ć s i ę z k s . B a r t l e m T Otw ier am na t o d r z w i , ż e b y g o w yrrzu - c i ć i w i d z ę z a d r z w i a m i s t o i k o m i s a r z L e i e r , a z a nim ośmiu g e s t a p o w c ó w w c y w i l u • Wchodzą w s z y s c y d o m n i e , M o ś c i c k i e g o d o k u c h n i , mnie p r o w a d z ą d o p o k o j u . P ot e m k o n t r o n t u j y mni e z Moś­

c i c k i m , p y t a j ą i " kt o t o ". M ó wi ę , ż e n i e w i e m . Na t o M o ś c i c k i - n i e c h p a n i n i e k ł a m i e , p a n i d o b r z e w i e #

tfo t o j u ż w i e d z i a ł a m , £ fciw waw " P r z y j e m n o ś ć * . Potem z r e s z t ą w i d z i a ł a m j a k M o ś c i c k i c h o d z i ł s w o b o d n i e p o b i u r z e g e ­ s t a p o , s i e d z i a ł na p r z e s ł u c h a n i a c h i t p . f p o w o j n i e , w 4 5 - r o k u , M o ś c i c k i e g o n a s i i , p o w i e 3 i l i ’./ w W e j h e r o w i e J a k o k o n f i d e n t a g e s t a p o .

G e s t a p o w c y z r o b i l i r e w i z j ę w moim m i e s z k a n i u , n i e z n a ­ l e ź l i n i c , t y l k o ż y w n o ś ć , k t ó r ą w ł a ś n i e p r z y g o t o w y w a ł a m , by w y - s ł a ć p a c z k i do ob o zó w j e n i e c k i c h • P o te m z a p r o w a d z i l i mni e na ż a n d a r m e r i ę i z a c z ę l i p r z e s ł u c h i w a ć - p y t a l i p r z e d e w s z y s t k i m o m i e j s c e p o b y t u k s . B a r t l a , o r i e n t o w a l i s i ę , ż e b y ł on p r z y w ó d ­ c y n a s z e j g r u p y o p o r u . P o w i e d z i a ł a m im, ż e B a r t e l p o j e c h a ł d o B e r l i n a . B i l i mnie w ó w c z a s p o t w a r z y t a k mocno, ż e m ia ła m w y b i ­

t e s z c z ę k i - n a j b a r d z i e j z n ę c a ł s i ę B e s l a e k - t o b y ł n a j g o r s z y k a t * Po w o j n i e z ł a p a l i g o n a sĄ . N a z a j u t r z r a n o z a w i e ź l i mnie d o G d a ń s k a , ć l e d z t w o na g e s t a p o t r w a ł o 6 t y g o d n i . Nie b i l i mni e j e d n a k j u ż t a k j a k w W e j h e r o w i e . D o p i e r o 3 m a ja na g e s t a p o d o ­ w i e d z i a ł a m s i ę o t ym , ż e k s . B a r t l a a r e ś z t o w a l i r a n o , t u ż p o z a b r a n i u mnie z domu - p o p r o s t u p r z y s z e d ł na u l . K o ś c i u s z k i i tam dw óch na n i e g o c z e k a ł o „

- ^{e -}

9

- 7 -

\/ M o j e k ł a m s t w a b y ł y w i ę c n i e p o t r z e b n e • D l a t e g o g e s t a p o w i e c Ko- s z u b o w s k i - z n a n y k a t - p r o w a d z i l i mnie w G dańsku na k o n ­ f r o n t a c j ę z \ k s . B a r t l e m - p o w i e d z i a ł : ih r e m E n g e l s - g e s i c h t und s o g e l o g e n w. Ś l e d z t w o p r o w a d z i ł L e i e r - k o m i s a r z w y d z . J I I E w G d a ń sk u •

/P tym c z a s i e , r o d z i c e w R e i c h u p r ó b o w a l i mnie r a t o w a ć , P r z y j e c h a l i , o j c i e c c h c i a ł s i ę z e mną w i d z i e ć , altf o c z y w i ś c i e w i d z i e ć s i ę n i e m ó g ł ( p o d a ł mi t y l k o b u ł k i ) i i n t e r w e n c j a t a n i c n i e p o m o g ł a • J e s t e m w z w i t k u z t y m , j e d n ą z n i e l i c z n y c h

o s ó b t k t ó r a ma d o d z i ś d n i a a u t e n t y c z n e z a ś w i a d c z e n i e z g e s t a ­ p o w G dań sku , ż£ z o s t a łam z a t r z y m a n a z pow odu p r z y n a l e ż n o ś c i

" zu r p o l n i s c h e n W i d e r s t a n d s o r p a n i s a t i o n T a k i l i s t o t r z y m a l i moi r o d z i c e *

Z?o w y z w o l e n i a s i e d z i a ł a m w o b o z i e k o n c e n t r a c y j n y m w S t u t t - h o f i e - d ł u g i c z a s j a k o t . z w . S c h u t z h i t f t l i n g - c z y l i n i e za k o ń ­ c z o n o ś l e d z t w a i k a ż d e j c h w i l i mogłam b y ć o d w o ła n a p r z e z g e s t a p o d o G d a ń s k a * P ot em n o s i ł a m c z e r w o n y ”W i n k e l n ( t r ó j k ą t ) • Odbyłem p o tym t . z w . m a r s z ś m i e r c i , z a c h o r o w a ł a m na t y f u s , c h o r ą p r z y - w i e z i o n o mnie d o W e j h e r o w a , b y ła m n i e p r z y t o m n a g d y w k r a c z a ł a

a r m i a radziecka<>

D z i ś m ie s z k a m d a l e j z m o j ą r o d z i n ą w W e j h e r o w i e - w y s z ł a m z a mąż z a h a r c e r z a , k t ó r e g o ** z n a ł a m s p r z e d w o j n y - b y ł w O f l a g u . O b e c n i e mąż j e s t d y r e k t o r e m f a b r y k i m e b l i w G o ś c i c i n i e , j a w y ch o­

wuję t r ó j k ę d o r a s t a j ą c y c h d z i e c i - dwó ch s y n ó w i c ó r k ą - p o m a t u r z e i j e s z c z e te tr a z d o k s z t a ł c a m s i ę .

Za z g o d n o ś ć

Wejherowo - (•*) G» W a k u r a t

l i p i e c 1 9 6 7 rok u

10

11

12

13

14

15

I

16

..N.o.wak..G e r t r u d a .

IM

Vfij.llffir.QOTO ..., dnia 5.*.0.1»... 197.4... r.

(m i e js c o w o ś ć )

P u c k u l * ... Bf.zobflndo.wa.ki.agQ ...9

(N a z w i s k o , im i ę , p s e u d o n i m i a d r e s w y d a j ą c e g o o ś w i a d c z e n i e )

O św ia d cze n ie św iad ka

Ja, jako uczestnik(czka) (wymienić formację Ruchu Oporu, nazwę obozu lub więzienia, formację wojskową od — do): .. ... POODr s k i * . Q.d...± 9.40. - ...1 9 4 .3 ...

® ? ..a .? ....w lfzień .. o b o z u .. fcfltt— m t * a c y .1 n a g o ..S t u t t M £ ... ę&JMb..- ^{.. 1}

⁹

⁴⁵

...

świadomy(a) odpowiedzialności wynikającej z przepisów prawa karnego za prawdziwość poda- nych niżej przeze mnie faktów, legitymujący się dowodem osobistym: seria i numer

... .... wydanym dnia HL(cij.. r. przez ...

... o ś w i a d c z a m ,

że Ob. ..U a k u r a i.. G er t c u d a ... sagi 4córka) 4 1 -e łe n y .... ł K o n r a d a ..

urodź, d n ia ... 19?.?...roku w .9^-f-® ...

■:b

jest mi znany(a) osobiście jako uczestnik(czka) (wymienić formację Ruchu Oporu, nazwę obozu lub więzienia, formację wojskową oraz okoliczności, w których świadek zetknął się z otrzymują-

cym(cą) oświadczenie i czasokres od — do): .. j o s l o n i ...i.939...r...k.OiBOr.ka... t a j n e j ... O r g a n 1 Z J i * P o l a t a ż y j a « v ł ą e ; s o n e j p ó ź n i e j d o T . O . W . » G r y f P o m o r s k i " .

^.^..y,al..c?.źi^..oM....d.o.,.. ...B o m o r a k lE ..d o - a r o a z t o w a n i a .. 3 0 , 0 4 , 1 9 4 3 ..r . .. ... ...Q.i.*..Q6*lo.4.0... fi.9jB..tap.a„.ji„. f ld a ń a k u ... ...

.. ...o b ó s k o n e e n t r a c c Y i i ^ ... ...a a a lc u a w w ...2.6* .0 1 ę 11; 4 5 .. ...- ...!?.m axss.. Ś M ie r c - i* .,...-...

Wyżej wymieniony(a) posiadał(a) pseudonim ...^ D ziU ;r ... i pełnił(a) funkcję — bral(a) udział (w tej części opisuje się: przebieg służby i działalność w okresie bezpo­

średniego udziału w walkach wolnościowych, pełnioną funkcję, stopień wojskowy, w jakich był(a) oddziałach, grupach, placówkach, pod czyim dowództwem, kierownictwem, udział w akcjach bo­

jowych i innych, w jakich miejscowościach, nazwa obozu itp. wszelkie zmiany i czasokres od — d o ) P o łn i.ł.a .. f u n k c j i ... ł ą c z n i c z k i .. « . . . r e j o n i e .. W e j h e r o w o .. .. f c j l w y t n r w r t i i f ^

.... zw .ia s.zcza ...ił.. . o r g a i i i z o w a i i l u p r z ^ y z u t o w d o iłun tep ów P < } ła k ó iT 2 a |^ r o ż o n v c li .... a r .fiS .& tw a n i.a ia ...l u b ..& 'j.i.e.laa.i.em d o ...a r m i i n i o a i e o k i a ^ « M i a a e k a n i e 6 o r t r u d y .... ... Ifffl.., Jl.lllltttn w .lrn f.alrtłHQMUl ..s p o t k a l i .. k o n s p i r a c y j n y o l ł , Z n a j d o w a ł y ...M i ....* * * ..s c l n ^ p n i c n i e o s o b y ...u k r y w a j ą c e ... m t ę j K ..a ie s.z lL a n .iii..w /w ... ... ... p i e r w s z a .. .k.Q®ufc:.ka.. . t a j n e j .... o r g a n i .g c a vi&...c h a r y t a t y w n e j .... R a S H a s a ..." P o l s k a ...ż y 4 a .% s o d L o lo n o 4 .. p o t e m ...G r y f ... P o » o r © k i * ; ...

.... O ^ S U m lfc a to r ...i ... k i c r c i j n i l c g r u p y T k » * J d : z e f .. 8 e ^ t e łv » Ó i# i* e 4 f i- a v - - W łx S - łi» r a o o w n j G r z e g o r z W o j a r s k i ,

Jeżeli świadek jest członkiem ZBoWiD, powinien wpisać numer legitymacji członkowskiej ....

... wydanej przez Zarząd Okręgu w &v!k.6.feto...

W ła s n o rę c z n o ść p o d p is u s tw ie r d z a się

* s

m l

P ra w d z iw o ś ć p o w y ż sz y c h d a n y c h s tw ie r d z a m w ła s n o r ę c z n y m p o d p is e m

( p ie c z ę ć i p o d p i s o d p o w i e d n i c h w ł a d z l u b Z a r z ą d u Z B o W iD )

... ... S

...

(N a:-w isJ«?'> i m ię , s t o p i e ń w o j s k o w y , f u n k c j a , s t a n o w i s k o )

„ Z n a k ” O g r o d o w a 51, z. 773/2/S71 n w ⁱ

17

łTBUHTWogijifjp--- ~ t —!-w -rr**

u ^ ^ trzrB ń ek ar-ł-6/3:--- fr-d -y f - i !g f

(N azw lsko. im ię, pseudonim 1 o cl ras “ • -Ti-

w yd«j*ceqo o iw i«d cze«ie) -

V

Grenia"...*... dni^rr.iuteHro"- 197-~

T m T e js c o w o ś ć )

OśuJia 4 cze][1*e św iadka

Ja, jako uczestnik(czka) formację Ruchu Oporu, nazwę obozu lub więzienia

formację wojskową od — .. ‘‘'OttrOr&lfi'11—o d — i Ori.. Chtafoft1

G dań s k 3 . V . 1 9 4 3 - 1 9 . V I I . 1 9 4 3 , od 1 9 . V I I .1 9 4 3 w i ę z i e ń n r 2 4 1 8 9 Obo z u

^ o i i c e n t r a c v j n e g o Ś a -ia iK o f^ Ś o * 2 7 . i V ą l 9 4 5 / 6 e t a t i n i a e a k u a c j a ó b o a u - a - _ p i t a

^ ^ w,^ l'/ f r l ^ Q, j | ffinika Tll^ / z.PrzePisQW prawa karnego za prawdziwość poda­

nych niżej przeze j p j e :^ ^ ^ | ymu39cy Się dowodem osobistym: Seria i numeg j .. ^ . wydanym — * v’ Prz®4™M'0‘"6tiryiiia"--- -

9- # w i a d c z a ie .

x x f n (córklo n ra a a ..I .Heleny

lifc2....- roku 0jgCŁ» --p o w-ywe -jbejpow-o... —--- ---- - urodź.

jest mi znanymi ^pbigcię jąką.: uppstnik(czka) (wymienić formację Ruchu Oporu, nazwę obo­

zu lub więziefLu, formacjy -wol ową ~orar okoliczności, w których świadek zetknął się

z ptrzymującym(cą) o | ^ ^ e ^ j/czasokres od — ja k o

w i ę z i e ń p o l i t v O n ' n r 2 3 4 0 0 Obo u S t u t h o f o c i n w i l i n io ie s-o tam ] r ’ b c i / . 1 9 #ó T ^ T r./ ^{d o d n i a} ' § * | ^ ' u a d T r o . T 5 F 7 7 ... - , z ^ 3.. »ie.a 2 kaai^ - w....¥.a4u.ar.a!.- ie/.Btsxttrck s t r . O u b y a * ' ® i? tara t a j n e e a b r e n i a c z ł o n k ó w " G r y fu " {.od < . o w , k p t . J ó e f a

Bartla Att'P«tBna”'irP'}'a^i^w^p»»n- d ^ a grapy/ o czasu aresztow&nianw i^k

sża.1 l...jB.a..e.dollue8»a1iPilr<$v ' -*Tn kw ietnia ..i./Wftitt:...;Ł943:r.«... ... ... ... ... ...

t -4'^ '■

Wyżej wymieniony(a) posiadął(a) pseudonim --WJta-Łanja*... -... * pełnił(a) funkcję — brał(a) udział (w tej części, opisuje się: przebieg służby i działalność w okresie bezpośredniego udziału w walkach wolnościowych, pełnioną funkcję, stopień wojskowy, w ja­

kich był(a) oddziałach, grupach, placówkach, pod czyim dowództwem, kierownictwem, udział w akcjach bojowych i innych, w jakich miejscowościach, nazwa obozu itp. wszelkie zmiany i czasokres od — d(&»|^Ła*B~ f W O .. --- i c z ł o n k ó w " G ry fu " . W i e B t i ® u k r y w a ł a u s i e b i e o s o b z a g r o ż o n e i u e T e a i r i i o z v ł a ^ w

J a k ^ o y n ? z c z e g ó i n i « ^ » i « l M » » ^ l ® c ? n y n a l e ż y u w a ^ a ć ^ w y n ie s i e n i e p r z e z w y ilF ń T b ln ą 'T ^ H fftT E 'f '3 1 ''^ .../ s .. b y ł e g o S a k l a i u

o lfl....ft.łuch-&ni^y.&b/^ C ały c z a s "gryfow i*1 Jako ś ro dek łą c z n o ś c i B ifdey poazczafló^ByBi grupjSiBi.

Jeżeli świadek jest członkiem ZBoWiD, powinien wpisać numer legitymacji członkow- ski^8?Y X --- wydanej przez Zarząd Okręgu v&GBń t s k u ... -... ...

Własnoręczność podpisu stwierdza się P ra w d z iw o ś ć p o w y ż sz y c h d a n y c h S tw ie rd z a m w ła s n o r ę c z n y m p o d p is e m

zq

4

* i < v > u v

piśm. W. V • ;m

( N a z w i s k o , I m i ę , s to p i e i f u n k c j a , s t a n o \ ^

w o j s k o w y ,

• k o )

18

\łlAatslM*Q,

l o n

Pałasz Zofia Wejherowo

( m ie j s c o w o ś ć )

dnia 5 «0 1 . 1 9 7 ..'

E ? £ k e r ^ u l . Sikorskie go 7 2

(N a z w i s k o , im ię , p s e u d o n lr ti 1 a d r e s w y d a j ą c e g o o ś w i a d c z e n ie )

Oświadczenie świadka

Ja, jako uczestnik(czka) (wymienić formację Ruchu Oporu, nazwę obozu lub więzienia, formację wojskową od HnV ?.O.W."Gryf Pomorski* od 1 D 4 0 - i9 4 3

• 1 9 4 5

oraa w ię z ie iio b o z u koncentrac.stutliof od j

świadomy(a) odpowiedzialności wynikającej z przepisów prawa karnego za prawdziwość poda nych niżej przeze mnie faktójy, legitymujący się dowodem osobistym: seria i numer iH .A k ____ _______ wydanym d n il r. przez

... o ś w i a d c z a m ,

że ob. M a k u ra t Ger t r u d a ...3?3C(córka) „ H e l e n y ....1 .. K o n r a d a u ro d zen ia 3 0 * 1 3 * ...ifl 2 2 roku w ...p o w . f f e j h e r o w o ...

5

jest mi znany(a) osobiście jako uczestnik(czka) (wymienić formację Ruchu Oporu, nazwę obozu lub więzienia, formację wojskową oraz okoliczności, w których świadek zetknął się z otrzymują­

c y m ^ ) oświadczenie i czasokres od — do): ..j.8»3.iL0JXl 1 0 3 9 r ..kom órka.. t a j n e ^ . i > C g a a i !

"Polskę Żyje* w łą czo n ej później.do.T . O .W, "Gryf Pomorski".Przynnleżn

do F.O .W ."G ryf P b a b rsk i" dó a r e sz to n r a n ia 3 0 * 0 4 . i 9 4 3 r .

Od.. 1 *05 *1943..** & «06»1943 G e sta p o w -Gc&ńsku... ...

od S .0 G .1 9 4 3 - 2 5 . 0 1 . 1 9 4 5 o b ó z k o n o en Ł r a c. S t u t t h o f sk ą d ewakuowano 2 6 .0 1 .1 9 4 5 - 2 3 * 0 3 .1 9 4 3 -"M arsz ś m i e r c i "

Wyżej wymieniony(a) posiadał(a) pseudonim ... " D z i u n i a w...—... — i pełnił(a) funkcję — brał(a) udział (w tej części opisuje się: przebieg służby i działalność w okresie bezpo­

średniego udziału w walkach wolnościowych, pełnioną funkcję, stopień wojskowy, w jakich był(a) oddziałach, grupach, placówkach, pod czyim dowództwem, kierownictwem, udział w akcjach bo­

jowych i innych, w jakich miejscowościach, nazwa obozu itp. wszelkie zmiany i czasokres od — do): P e ł n i ł a f u n k c j ę ł ą c z n i c z k i w r e j o n i e W e j l i a r o w o «... L ę b o r k - K a r t u z y ,

...zwł a s z c z ą w o r g a n i zo w a n iu p rz e r z u tó w do bunkrów.. Polaków....w... 2 ia g r o ż o n y Ł a r e s z t o w a n iem lu b w c i e l e n i e m d o a r m ii n i e m i e c k i e j .M ie s z k a n ie G .Makur b y ł o punktem k o n t a k t owym i s p o tk a ń k o n sp i r a c y j n y c h .Z n a j dow a ły t a o tc c h w ilo w e s c h r o n i e n i e o so b y u k r y w a ją c e s ię .W m ie s z k a n iu w/w z o s t a ł a z a ło ż o n a p ie r w s z a komórka t a j n e j o r g a n i z a c j i c h a r y t a t y w n e j nazwana .

" P o lsk a ż y j e " w c i e l o n e j potem do T .O .W ."G ryf P o m o r s k i" .O r g a n iz a to r i k ie r o w n ik gru p y k s . J ó z e f B a r t e l , P ó ź n i e j s z y w s p ó łp r a c o w n ik Grze, W ó je w sk i.

Jeżeli świadek jest członkiem ZBoWiD, powinien wpisać numer legitymacji członkowskiej --- wydanej przez Zarząd Okręgu w _____ ;______________________..._____________

W ła s n o rę c z n o ść poęftarsji s tw ie r d z a się

/

... ... ... V ... ... .

(p ie c z ę ć i p o d p iS o d p w w ie d ^ J c ri w ła d z l u b Ż a r z ą d u '1

„ Z n a k ” O g r o d o w a 51, z. "773/2/571, - w 30.(

P ra w d z iw o ś ć p o w y ż s z y c h d a n y c h s tw ie r d z a m w ła s n o r ę c z n y m p o d p is e m

# - Q n '

. _____

s k o w y , ( N a z w is k o , i m ię , s t o p i e ń w o js k o w y ,

f u n k c j a , s t a n o w i s k o )

19

20

BISTRAM Gertrudą,zam.MAKURAT, p s . " D z i u n i a " , c z ł o n k i n i o r g . " P o l gka Ż y j e " , ł ą c z n i c z k a TOW GP.

Ur. 3 0 . X I I . 1922 r . w/ O r l e , c ó r k a KonracLa(z zawodu k s i ę g o w e g o ) i H elen y z d .K u n z. Wychowywała s i ę u b a b k i w W e jh e r o w ie ,p o n ie w a ż r o d z i c e w 1926 r .w y e m ig r o w a li na s t a ł ® do N ie m ie c w c e l a c h Za­

robkow ych. P rzed wybuchem wojny u c z ę s z c z a ł a do gimna zjum

SS.Zmar tw y ch s_ ta n ek .D ec y d u ją cy wpływ wychowawczy w k s z t a ł t o w a n i u c h a r a k t e r u m i e l i : bab c i a , s z k o ł a i h a r c e r s t w o . P r z e d samą wojną w 1939 r . b r a ł a u d z i ał w o b o z i e h a r c e r s k im w m i e j s c o w o ś c i Punka nad j e z io r e m C h a rz y k o w sk im ,g d zie s z k o l o n o m . i n . w z a k r e s i e

/ n i e s i e n i a p i e r w s z e j pomocy.Lekarzem i wykładowcą b y ł a dr Hanna P a szk o w sk a . 1 ) G .B istra m n a l e ż a ł a do grupy aktyw nych h a r c e r e k . Już po w o j n i e , j a k o p r e l e g e n t k a ZBoWiD p r z e z k i l k a l a t p ro p a g o ­ w a ła i s z e r z y ł a i d e ę h a r c e r s t w a wśród m ł o d z i e ż y s z k o l n e j .

P odczas o k u p a c j i p o w s t a ł a w W ejherowie n i e f o r m a l n a grupa osób s k u p io n a w ok ół ks.Edmunda R o s z c z y n a l s k i e g o , k t ó r e j celem b y ł o n i e s i e n i e pomocy m a t e r i a l n e j Polakom .Grupa t a d z i a ł a ł a pod nazwą "Pomoc P o l akom" do c h w i l i a r e s z t o w a n i a k s . E . R o s z c z y - n a l s k i e g o w l i s t o p a d z i e 1939 r . D z i a ł a l n o ś ć ifeę p o d j ą ł n a s t ę p n i e

§ k s . J . B a r t e l , t w o r z ą c org . k o n s p i r a cy-jną " P o lsk a Ż y j e " , k t ó r a p o z a

• h d z i a ł a l n o ś c i ą sęmopomoeową z a j ę ł a s i ę r ó w n ie ż p ropagandą i wy­

li^ wiadem, a w l i p c u 1942 r . w e s z ł a w s k ł a d IOW GP.

^ G .B is tra m b y ł a św iad kiem p o w s t a n ią p i e r w s z e j w W ejh erow ie

>, A-ro o so b o w ej komórki t e j o r g a n i z a c j i .To s i ę d z i a ł o w j e j

o m ie s z k a n i u .Z t e j g r u p y ,p o z a k s . J . B a r t l e m , p a m i ę t a t y l k o je d n e g o n a zw isk iem BIANGA. J e s z c z e d z i ś b rzm ią w j e j u s z a c h s ł o w a k s . J . B a r t l a : " D z i e c k o , b y ł a ś s w i adkiem w i e l k i e j c h w i l i . . . " Sama z o s t a ł a S z a p r z y s i ę ż o n a db o r g . " P o lsk a Ż yje" pod k o n i e c 1939 r . W j e j

g m ie s z k a n iu w W ejherowie z n a jd o w a ł s i ę punkt k o n tą k to w y : n a j p ie r w

> " P olska Żyje" a n a s t ę p n i e TOW GP. G .B istra m p r o w a d z i ł a r ó w n ie ż

£ punkt g r o m a d ze n ia ży w n o ści i w y s y ł k i do obozów j e n i e c k i c h .W ś r ó d

•rH

+5 dostawców ż y w n o śc i b y ł m . i n . J ó z e f ( ? ) M itller z O r la , c z ł o n e k

^ TOW GP. S p o t k a ła go p ó ź n i e j w S t u t t h o f i e , g d z i e z m a r ł. U k r y w a ł a ^

” z a g r o ż o n e g o a r e s z to w a n ie m k s . J . B a r t l a , p o m a g a ł a w o r g a n iz o w a n iu

^ p r z e r z u tó w do bunkrów p a r t y z a n c k i c h TOW GP o só b z ą g r o ż o n y c h

“ a r e s z to w a n ie m l u b w c i e l e n i e m do n i e m i e c k i e g o w o j s k a , n p . A l o j z e g o p* P i o t r zkow ski ego . P e ł n i ł a t a k ż e f u n k c j ę ł ą c z n i c z k i "Gryfa" n a

Do n a j w a ż n i e j s z y c h i b . n i e b e z p i e c z n y c h j e j czynów z a l i c z a s i ę w y n i e s i e n i e z n i e m i e c k i c h k o s z a r wojskowych, o tr z y m a n e j tam, t r a s i e W ejherow o-L ębork-K artuzy

21

od wuja F r a n c i s z k a o z a n k a (n a t e r e n i e k o s z a r m i e s z k a ł i tam b y ł z a t r u d n i o n y ) k r ó t k o f a l ó w k i i d o s t a r c z e n i e j e j do m ie s z k a n i a W olterów.Tą samą d rogą d o s t a r c z y ł a b r a k u j ą c ą c z ę ś ć do t e j k r ó t k o f a l ó w k i - d ź w ig i ę k ę , k t ó r ą d o r o b i ł Fr.Szamk.W s k ł a d t e j d ź w ig i ęki w c h o d z i ł m . i n . s t o p ze s z c z e r e g o z ł o t a , k t ó r e g o u ż y c z y ł A l o j z y P i o t r z k o w s k i , o f i ar u j ą c na t e n c e l ś lu b n ą o b r ą c z k ę s w o j e j

§ z m a r łe j ż o n y .K r ó t k o f a ló w k a t a s ł u ż y ł a TOW GP jako ś r o d e & ł ą c z - o n o ś c i .E f y ł a o b s łu g iw a n a w bunkrze p r z e z A. P io t r z k o w s k i e g o . 7 2 )

^ G .B istra m b y ł a św iad kiem o p o w ia d a n ia k s . J . B a r t l a b e z p o ś r e d - n i o po o d w ie d z in a c h wraz z ks .P le w ą in t e r n o w a n e g o w s z p i t a l u

^ u s i ó s t r k s .b p .D o m in ik a .P a m ię t „ t ak i e w y p o w ied zia n e s ło w a :

• " Z o b a c z y c i e ,ż e t e n b ę d z i e uznany z a ś w i ę t e g o . . . "

C Q

P o d czas o k u p a c j i o k o ło jed n eg o roku p r z ed a r e s z to w a n ie m

■ h b y ł a s k ie r o w a n a p r z e z A r b e its a m t do p r a c y w f ab r y c e Appar a t e n b au

03

w R u m ii ,g d z i e w yrabiano c z ę ś c i do samolotowy.Pra c o w a ło tam dużo

’3 jeńców w o j e n n y c h ,p r z e w a ż n ie Francuzów ,

cd ^ A reszto w a n a p r z e z g e s t a p o 1 .V .1 9 4 3 r .p o c z ą t k o w o p r z e s ł u c h i - id wana b y ł a w W e j h e r o w i e , p r z e w a ż n i z w i ą z k u z p r a c ą w w y m ien io -

n e j f a b r y c e na o k o l i c z n o ś ć c z ę s t y c h tam aktów s a b o t a ż o w y c h ,

b

n a s t ę p n i e p r z e w i e z i o n a do w i ę z i e n i a w Gdąrasku, g d z i e p r z e b y w a ła +* s z e ś ć t y g o d n i . 8 . V I . 1943 r . z o s t a ł a w y w ie z io n a do obozu k o n c e n t r .

ci S t u t t h o f , g d z i e pod numerem 2 3 4 0 0 w i ę z i o n a b y ł a do c h w i l i ewaku-

^ a c j i obozu 2 6 . 1 . 1 9 4 5 r . B r a ł a u d z i a ł w "Mar s z u ś m i e r c i" .W o l n o ś ć o d z y s k a ł a w T o l i s z c z y k a c h ( B u r g s d o r f ) w p o ł o w i e m a r c a ,a 24 marca 1945 r . z o s t a ł a p r z e w i e z i o n a do s z p i t a l a za k a ź n e g o w W ejherowie - b y ł a ch o ra na t y f u s p l a m i s t y .

Po w o j n ie u k o ń c z y ła l ic e u m d l a p r a c u j ą c y c h w W ejh ero w ie.

P ra c o w a ła jako wychowawczyni w ż ło b k u i w i n t e r n a c i e d l a d z i e c i g łu c h y c h (O ś r o d e k N r . 2 ) o r a z jako e k s p e d i e n t k a . P o ś l u b i ł a w raca­

j ą c e g o z n i e w o l i n i e m i e c k i e j o f i c e r a W .P .K a zim ierza MAKURATA ( p . p o r . , p ó ź n i e j ma j o r a ) , k tó r y . w. G ości c i ń s k i e j F abryce Mebli p r z e s z e d ł d o s ł o w n i e w s z y s t k i e p r a c o w n ic z e s z c z e b l e od n a j n i ż s z e ­ go do d y r e k t o r a n a c z e l n e g o w ł ą c z n i e ( z m a r ł w 1978 r . ) .

O becnie G ertru d a BI3TRAM-MAKURAT j e s t na r e n c i e .

AP AK I . : A lb e c k ^ -P a ła s z o w a Z . , B i s t r ani G.» Ossowska S .;Z a w a c k a , Szki c ą . . .

1 )Z t ą samą dr H .Paszk ow ską s p o t k a ł a s i ę p ie r w s z e g o d n i a po p r z y b y c iu do S t u t t h o f u .

2 )W W ejherowie m ie s z k a żo n a j e g o k u z y n a , k t ó r a by w a ła u n i e g o w buhkrze i w i d z i a ł a tam mnóstwo r ó ż n o r a k i e j a p a r a t u r y r a d i o w e j . G .B istra m m i a ła z d j ę c i e domku z widocznym p rzy nim A .P io trzk o w sk im .W domku tym b y ł urzą d zo n y b u n k i e r . F o t o g r a f i ę t ę p r z e k a z a ł a p r z ed paru l a t y p . d r . K. Ci e chanow ski emu.

-2- ^%'

22

3

Bistram Gertruda zam. Makurat ps. “Dziunia”

(1922-....), członkini org. “Polska Żyje”, łączniczka TOW GP.

Ur. 30 XII 1922 r. w Orle k. Wejherowa, córka Konrada, księgowego i Heleny z d. Kunz. Wycho­

wywała się u babki w Wejherowie, ponieważ rodzice wyemigrowali do Niemiec w celach zarobkowych i na stałe od 1924 r. mieszkali w Słupsku. Do wybuchu wojny ukończyła gimnazjum i pracowała w kościelnej organizacji charytatywnej, zorganizowanej i prowa­

dzonej przez ks. Józefa Bartla.

Podczas okupacji na bazie tej organizacji powstała nieformalna grupa osób skupiona wokół ks. Edmunda Roszczynialskiego, której celem było udzielanie pomocy materialnej Polakom. Grupa ta działała pod nazwą “Pomoc Polakom” do chwili aresztowania ks.

Roszczynialskiego w listopadzie 1939 r. Działalność tę podjął następnie ks. Józef Bartel, tworząc org. konspiracyjną “Polska Żyje”, która poza działalnością samopomocową zajęła się również propagandą i wywiadem a w lipcu 1942 r. weszła w skład TOW GP. Bistram została zaprzysiężona do org. “Polska Żyje” pod koniec 1939 r. lub na początku 1940. W jej mieszkaniu w Wejherowie znajdował się punkt kontaktowy organizacji, najpierw “Polska Żyje”, a następnie TOW GP. Bistram prowadziła również punkt gromadzenia żywności i wysyłki do obozów jenieckich, ukrywała zagrożonego aresztowaniem ks. Bartla, pomagała w organizowaniu przerzutów do bunkrów partyzanckich TOW GP osób zagrożonych aresztowaniem lub wcieleniem do niemieckiego wojska. Pełniła również funkcję łączniczki

“Gryfa” na trasie Wejherowo-Lębork-Kartuzy. Aresztowana przez gestapo 30 IV 1943 r., początkowo przesłuchiwana była w Wejherowie, następnie przewieziona do więzienia w Gdańsku, gdzie przebywała sześć tygodni. Dnia 8 VI 1943 r. została wywieziona do obozu konc. Stutthof, gdzie więziona była do chwili ewakuacji obozu 26 I 1945 r.

Po wojnie wróciła do Wejherowa i pracowała tam kolejno jako ekspedientka,opiekunka w żłobku i wychowawczyni w internacie. Ukończyła liceum dla pracujących. Od 1974 r.

jest na rencie.

AP AK, T.: A l b e c k a - P a ł a s z o w a Z., B i s t i ^m G., O s s o w s k a S.

Zawacka, Szkice...

Hanna Maciejewska-Marcinkowska

23

to w a n y c h p ism , a le n ie w y d a w a n y c h p r z e z sie b ie

„ G ry f" n ie m ia ł żad n eg o w p ły w u . N a to m ia s t w sw o ­ ich g a z e tk a c h , p o za p ro b le m a m i o g ó ln y m i o m a w ia n o s y tu a c ję sp o łe c z n o -p o lity c z n ą n a P o m o rz u , z a m ie s z c z a ­ no w e z w a n ia do w a lk i, do sz e ro k ie g o o p o ru w fo r m ie s a b o ta ż u czy n n eg o i b ie rn e g o , w ty m do d e z e rc ji z W e h rm a c h tu . P o za ty m w y d a w a n o u lo tk i w z y w a ją c e do w a lk i, do w z a je m n e j pom ocy, o r a z p ro p a g a n d o w e zn a c z k i p o czto w e. T e o s ta tn ie k o lp o r to w a n o o d p ła t­

n ie , a u z y s k a n e p ie n ią d z e w y k o rz y s ty w a n o n a cele o r g a n iz a c y jn e . K o lp o rto w a n o ta k ż e w y d a w n ic tw a z w a rte Z je d n o c z o n y c h O rg a n iz a c ji R u c h u M iecz i P łu g , w ty m k sią ż k ę A. F .ied lera „ D y w izjo n 303” . W y d a w a ­ n o ta k ż e , co p r a w d a rz a d k o , u lo tk i w ję z y k u ' n ie m ie c ­ k im , p o d f ir m ą rz e k o m e j n ie m ie c k ie j o rg a n iz a c ji a n ­ ty h itle r o w s k ie j, w z y w a ją c e N iem có w do p r z e c iw s ta ­ w ia n ia się H itle ro w i i jeg o p a rtii.

E fe k ty w n o ś ć d z ia ła ln o ś c i p ro p a g a n d o w e j je s t tr u d n o w y m ie r n a , ch o cia ż m o ż n a b y ją o c e n ia ć w a s p e k c ie p o s ta w lu d n o ści. B y ły b y to je d n a k ty lk o p rz y p u s z ­ czenia. K o n ieczn e b y ły w ty m z a k re s ie b a d a n ia s o ­ c jo lo g ic z n e , a le ta k ic h n ie p rz e p r o w a d z a n o , a d z iś je s t

ju ż n a to za późno.

P o d o b n ie tr u d n o o cen ić tr z e c i k ie r u n e k d z ia ła n ia T O W „ G ry f P o m o r s k i”

DZIAŁALNOŚĆ WYWIADOWCZĄ

Z r e l a c ji i z a c h o w a n y c h d o k u m e n tó w w y n ik a , że d z ia ­ ła ln o ść ta , p o za s łu ż b ą s p e c ja ln ą , b y ła o b o w ią z k ie m w s z y s tk ic h czło n k ó w . T a k w ię c b y ła b a rd z o r o z b u d o ­ w a n a , co je d n a k n ie ś w ia d c z y o je j e fe k ty w n o ś c i. N ie ­ is to tn e b o w ie m je s t, ja k w a ż n e u z y s k iw a n o in f o r m a ­ c je , a le j a k szy b k o i czy w ogóle p rz e k a z y w a n o je do

■centrum d y sp o z y c y jn e g o , k tó r e m o g ło je w y k o rz y s ty ­ w a ć , n p . k ie r u ją c n a d a n y cel b o m b o w c e . W iad o m o , że w y w ia d „ G ry fa ” w s p ó łp r a c o w a ł z w y w ia d e m A K , p o d k r e ś la to w sw y c h r e la c ja c h szef s z ta b u P o m o r ­

sk ie g o O k rę g u A K , p łk Jó z e f C h y liń s k i i sz e f w y w ia ­ d u O k rę g u w 1944 r o k u , w c z e ś n ie j z a s tę p c a szefa, k p t. F ra n c is z e k B en d ig . P o z a ty m w ia d o m o , że k il k a ­ k r o tn ie w y je ż d ż a ł d o W ie d n ia z m a t e r i a ła m i w y w ia ­ d o w c z y m i K o m e n d a n t N a c z e ln y T O W „ G ry f P o m o r ­ s k i ”, p o r. in ż. G rz e g o rz W o je w sk i, o ra z że m a t e r i a ły te d o ty c z y ły b a z y K rie g s m a rin e w G d y n i. D ziś w ia ­ d o m o , że w W ie d n iu is tn ia ła „ s k r z y n k a ” p r z e r z u to w a d o A n g lii — do II O d d z ia łu S z ta b u G łó w n e g o w L o n ­ d y n ie . C zy W o je w sk i ta m w ła ś n ie d o s ta rc z a ł m a te ­ ria ły , tr u d n o dzić u sta lić .

W ia d o m o ró w n ie ż , że w y w ia d o w c y T O W „ G ry f P o ­ m o r s k i” z o s ta li p rz e k a z a n i do d y sp o z y c ji s i a tk i w y ­ w ia d o w c z e j II O d d z ia łu S z ta b u G łó w n eg o w L o n d y ­ n ie p od k ry p to n im e m „ L o m b a r d ”. Z a s tę p c a sz e fa

„ L o m b a r d u ” k p t. B e rn a rd K a c z m a re k w p o w o je n n y c h s p r a w o z d a n ia c h d la W o jsk o w eg o I n s t y t u t u H is to ry c z ­ n e g o p isze: „Z G ry fe m b e z p o ś re d n i k o n ta k t m ia ł b.

d o w ó d c a B a łty k u N r 1 K o lsk i, tj . E d m u n d C z a rn o w ­ s k i i d o w ó d ca B a łty k u N r 2 p s. A p o lin a r y Ł a g ie w s k i, k tó r z y n a jc z ę ś c ie j s p o ty k a li się z ks. p łk . W ry c z ą i jeg o z a stę p c ą K ile m — D a m b k ie m . W a k c ja c h B a łty ­ k ó w p o szczeg ó ln e z a d a n ia w y k o n y w a li i b y li w y ­ r ó ż n ia n i: Z a ją c , B re d e r, W ito ld , M e w a , T o p ó r, L u te k , K r u p a i w ie lu in n y c h b e z im ie n n y c h G ry fo w c ó w '’.

O d je s ie n i 1944 ro k u c z ło n k o w ie „ G ry fa P o m o r ­ sk ie g o ” z e b r a n e p rz e z sie b ie in f o r m a c je w y w ia d o w ­ c z e p rz e k a z y w a li d z ia ła ją c y m n a P o m o r z u g ru p o m z w ia d o w c z y m A rm ii R a d z ie c k ie j i L u d o w e g o W o js k a P o ls k ie g o , k tó r e u tr z y m y w a ły k o n t a k t r a d io w y z o r ­ g a n a m i Z w ia d u S z ta b u F ro n tó w A rm ii R a d z ie c k ie j.

O m a w ia ją c d z ia ła ln o ś ć w y w ia d o w c z ą tr z e b a je szcze p o d k re ś lić is tn ie n ie w y w ia d u o b ro n n e g o p rz e d d z ia ­ ła ln o ś c ią n ie m ie c k ie j p o licji. W iad o m o , że k ie r o w n ic ­ tw o „ G ry fa ” m ia ło w io sn ą 1943 r o k u sw e g o i n f o r m a ­ t o r a w U rz ę d z ie K ie ro w n ic z y m G e s ta p o w G d a ń s k u . K to n im b y ł, teg o n ie w ie m . Is tn ie n ie ta k ie g o in f o r ­ m a to r a p o tw ie rd z a je d n a k f a k t p o w ia d o m ie n ia w k o ń ­ c u k w ie tn ia 1943 ro k u k ie r o w n ic tw a „ G r y f a ” o m a ­ ją c y c h n a s tą p ić w d n ia c h 4—5 m a ja 1943 r o k u a r e s z ­ to w a n ia c h . N a p e w n o p o in f o rm o w a n i z o s ta li o ty m , p rz e z J ó z e fa D a m b k a , k s. W ry c z a , G rz e g o rz W o je w ­ s k i, J ó z e f K la w ik o w sk i, k s. J ó z e f B a r te l, u n ik a j ą c w t e n sp o só b a re s z to w a n ia . K s. B a rte l, k ie d y d o w ie d z ia ł 6 ię, że część jeg o w sp ó łp ra c o w n ik ó w z o s ta ła a r e s z to ­ w a n a , w ró c ił do p a r a f ii, a b y d z ie lić z n im i los. 6 m a ­

ja z o sta ł a re s z to w a n y . M ożna p rz y p u s z c z a ć , że k ie ­ ro w n ic tw o „ G ry fa ” tą d ro g ą o tr z y m a ło ró w n ie ż in n e in fo rm a c je . R o z sz y fro w a n ie i d o ta r c ie do teg o w s p ó ł­

p ra c o w n ik a g ry fo w sk ie g o k o n tr w y w ia d u p o zw o liło b y r o z s trz y g n ą ć n ie k tó re z a w iłe do dziś k w e stie .

WALKA Z APARATEM *

ADMINISTRACJI I POLICJI

o k u p a n ta p ro w a d z o n a b y ła p rz e d e w s z y s tk im p rz e z o d d z ia ły p a r ty z a n c k ie i d o ra ź n ie o rg a n iz o w a n e g ru p y b o jo w e. Do te j d z ia ła ln o ś c i m o żem y z a ­ liczy ć w sp o m n ia n e ju ż a k c je n a a re s z ty c e le m u w o l­

n ie n ia w ięźn ió w , n a to m ia s t n a p a d y n a p o s te r u n k i L a n d w a c h y w y k o n y w a n o g łó w n ie d la z d o b y c ia b ro ­ ni. P o d o b n y cel m ia ły n a p a d y n a le ś n ic tw a , ch o c ia ż w ty m p r z y p a d k u c h c ia n o ta k ż e s p a c y fik o w a ć g o rli­

w y c h w ś le d z e n iu p a r ty z a n c k ic h b u n k r ó w p ra c o w n i­

k ó w le ś n ic tw a . Szef u rz ę d u g e sta p o w G d a ń s k u w sw y m s p r a w o z d a n iu za ro k 1943 p isze o z u c h w a ły m n a p a d z ie n a le śn ic z ó w k ę w re jo n ie S o p o tu . W ed łu g o cen y n ie m ie c k ie j p o lic ji sz c z e g ó ln ie n a s ilo n ą d z ia ­ ła ln o śc ią p a r ty z a n tó w o b ję te zo sta ły te r e n y p ó łn o c n e o k rę g u G d a ń s k — P r u s y Z a c h o d n ie , a zw ła sz c z a p o ­ w ia tó w : C h o jn ice. K o śc ie rz y n a . K a rtu z y , W e jh e ro w o . P u c k , S ta r o g a r d G d a ń sk i, Swiecie i o k o lic e G d y n i.

Z a c h o w a ło się p ism o H im m le ra , w k tó r y m z ir y ta c ją p isze, że p o lsc y p a r ty z a n c i (pisze b a n d y c i) p rz e n o s z ą s w ą d z ia ła ln o ś ć n a te r e n y s t a r e j R zeszy. G ru p a p a r ­ ty z a n c k a „ G ry fa ” p od d o w ó d z tw e m F e lik s a W a rc z a -

k a z lik w id o w a ła w O cy p lu 19 w rz e ś n ia 1S44 r o k u sze­

fa g e sta p o z T c z e w a — K u r ta L e is te ra . B r a w u r o w e ­ go n a p a d u n a g e s ta p o w c a w p o c ią g u d o k o n a ło d w ó ch w y w ia d o w c ó w „ G r y f a ” — D ry w a :i P a c z o s k a , lik w i­

d u ją c go w re jo n ie R e d y i z a b ie ra ją c p o d a n e m u w G d y n i p rz e z k o n fid e n tk ę m a te ria ły . G e sta p o w ie c te n m ia ł p rz y sobie d o k u m e n ty o so b iste n a n a z w is k o K u r t H a g e m a n . I s tn ie ją je d n a k w ą tp liw o ś c i, cz y b y ło to je g o rz e c z y w is te n a z w isk o . G ru p a p a r ty z a n c k a p o d d o w ó d z tw e m R a jm u n d a L e m k i d o k o n a ła u d a n e g o n a ­ p a d u n a p o s te ru n e k ż a n d a r m e r ii w L ip u sz u , a ? r u p a b o jo w a z g m in y Ż u k o w o 21 lis to p a d a 1944 r o k u n a p o s te r u n e k ż a n d a rm e rii w M iszew ie. O g ó łem n a t e r e ­ n ie P o m o rz a z o sta ło w y k o n a n y c h p rz e z p a r ty z a n tó w i g ru p y b o jo w e 77 n a p a d ó w , z te g o co n a jm n ie j 30 p rz e z g ry fo w có w .

Z n a c z n ie w ię c e j p rz e p ro w a d z o n o a k c ji r e p r e s y jn o - -r e k w iz y c y jn y c h n a n ie m ie c k ic h o s a d n ik ó w o ra z m ie j­

sc o w y c h N iem có w , k tó r z y w y k a z y w a li sz czeg ó ln ą b r u ­ ta ln o ś ć w o b ec lu d n o ś c i p o ls k ie j. W y m ie rz a n o iim k a r y c h ło s ty , re k w ir o w a n o b ro ń , m u n d u r y , o d zież itp ., n ie lik w id u ją c ic h , a b y w te n sp o só b n ie n a r a ż a ć n a o d ­ w e t lu d n o ś c i p o ls k ie j. H itle ro w c y b o w ie m sto s o w a li m e to d ę : za je d n e g o z a b ite g o N ie m c a ro z s trz e liw a n ie co n a jm n ie j 10 P o la k ó w . Z z a c h o w a n y c h d o k u m e n tó w n ie m ie c k ic h , z w łaszcza ze s p r a w o z d a ń p o lic ji, p r o k u ­ r a to r ó w i la n d r a tó w , w k tó r y c h z n a jd u je m y opisy ty c h a k c ji w y n ik a , że p a r ty z a n c i sto so w a li ró żn eg o ro d z a ju fo rte le , b y o d w ró cić u w a g ę od m ie js c o w e j lu d n o ś c i i zm y lić p o sz u k iw a n ia . N a p rz y k ła d s z u k a li b e n z y n y , co p o w o d o w ało , że n a p a d n ię ty N ie m ie c m e l­

d o w a ł, iż p a rty z a n c i p rz y je c h a li sa m o c h o d e m . W s p r a ­ w o z d a n ia c h są te ż m e ld u n k i o z m u s z a n iu do z n ie w a ­ ż a n ia p o r tr e tó w H itle ra , b r a k je d n a k o pisu, w ja k ie j fo rm ie . P o ró w n u ją c r e la c je p o ls k ie z n ie m ie c k im i tr z e b a p rz y z n a ć , że n ie m ie c k ie o p isy a k c ji r e p r e s y j- n o -r e k w iz y c y jn y c h są b a rw n ie js z e od p o ls k ic h . P r z y ­ c z y n ą teg o b y ł z a p e w n e s tr a c h , w y n ik a ją c y z p o c z u ­ c ia w in y .

DZIAŁALNOŚĆ DYWERSYJNO-SABOTAŻOWA ORAZ WALKI I POTYCZKI OBRONNE

S p o ś ró d g ło ś n ie jsz y c h a k c ji d y w e rs y jn y c h tr z e b a p rz e d e w s z y s tk im w y m ie n ić n a p a d g ru p y b o jo w e j

„ G r y f a ” z R u m i, pod d o w ó d z tw e m J a n a L a b u d y , n a m a g a z y n to r p e d L u f tw a f f e w B a b ic h D o łach 27 p a ź ­ d z ie r n ik a 1941 ro k u . M im o że g ry fo w c o m u d a ło się n o c ą d o s ta ć do o b ie k tu m a g a z y n u , n ie z d o ła li go zn isz­

czyć. Z o s ta li b o w iem z a u w a ż e n i p rz e z w a rto w n ik ó w . W y w ią z a ła się w a lk a , w k tó r e j je d e n w a r to w n ik z o ­ s ta ł z a b ity , a d w ó c h c ię ż k o r a n n y c h . G ry fo w c y z a ­ b r a li im b r o ń i b ez s t r a t w y c o fa li się w o b e c n a d ­ c h o d z ą c e j pom ocy. W m e ld u n k u n ie m ie c k im o ty m 13

24

( i a n j z ^ b . o " /

I *

B i s tram C e rttu d a z&ir.Makurat p s . " D ziu n ia" /1 922 . . . / c z ł o n k i n i o r g .

"P olska Ż y je " , ł u c z n i c z k a TOW GP.

Ur. 3 0 .X I I .1 9 2 2 r . w O rle k.W ejherow a, c . Konrada i H elen y z d.

Kunz* J e h o w y wała się* u babki w W ejherow ie, ponieważ r o d z i c e wyemi­

g r o w a li do N iem iec w c e l a c h zarobkowych. Do wybuchu wojny u k o ń c z y ła s z k o ł ę ś r e d n i ą i pracow ała w k o ś c i e l n e j o r g . c h a r y t a t y w n e j , z o r g a n iz o ­ wanej p r z e z k s . J ó z e f a B a r t l a .

P odczas o k u p a c j i na b a z i e t e j o r g a n i z a c j i p o w s ta ła n ie f o r m a ln e grupo o só b sk u p io n y ch wokół k s . Edmunda R o s z c z y n i a l s k i e g o , k t ó r e j

celem b y ło u d z i e l a n i e pomocy m a t e r i a l n e j Polakom. Grupa t a d z i a ł a ł a pod nazwa "Pomoc Polakom” do c h w i l i a r e s z t o w a n ia k 3 . E . R o s z c z y n i a l ­ s k i e g o w l i s t o p a d z i e 1939 r . D z i a ł a l n o ś ć t ę p o d j ą ł n a s t ę p n i e k s . J . B a r t e l , tw o rzą c o r g . konsp. " P olska Ż y je " , t t ó r a poza d z i a ł a l n o ś ­ c i ą samopomocowąązajęła s i ę r ó w n ie ż propaganda i wywiadem, W 1942 r . o r g a n i z a c j a t a w e s z ła w s k ła d TOW GP. G .B istra m z o s t a ł a z a p r z y s i ę ­ żona na c z ło n k a o r g ." P o l s k a Ż y j e ” pod k o n ie c 1939 r . lu b na p o c z ą t ­ ku 1940. W j e j m ie s z k a n iu w W ejherowie zn ajdow ał s i ę punkt k o n t a k t o ­ wy o r g a n i z a c j i , n a j p ie r w " P o lsk a Ż y je " , a n a s t ę p n i e TOW GP. G. B i s - tram p r o w a d z iła r ó w n ie ż punkt grom adzenia ż y w n o śc i i w y s y łk i j e j do obozów j e n i e c k i c h , ukryw ała za g ro ż o n e g o a r esz to w a n ie m k s . J . B a r t l a , pomagała w o r g a n izo w a n iu p r z e r z u tó w o só b z a g ro żo n y ch a r esz to w a n ie m lu b w c ie le n ie m do n ie m .w o js k a , do bunkrów p a r t . TOW GP o ra z p e ł n i ł a f u n k c j ę ł ą c z n i c z k i "Gryfa" na t r a s i e Wjherowo-Lębork-fCartuzy.

3 0 . I V . 1943 r . z o s t a ł a a r esz to w a n a p r z e z g e s t a p o ; początkow o p r z e s ł u ­ chiwana w W ejherow ie, a n a s t ę p n i e p r z e w i e z i o n a do w i g z i e n i a w Gdań­

sk u , g d z i e przeb y w a ła s z e ś ć t y g o d n i . 8 . V I . 1943 r . z o s t a ł a w yw ieziona do obozu konc. S t u t t h o f , g d z i e p rzeb y w a ła do c h w i l i e w a k u a c ji obozu 2 6 . 1 . 1 9 4 5 r .

fi ? 0 \ T. ( 3 . & U '-on , i-GlbcciiA^ , <0' ,

25

26

27

28