Twórczość Ludowa: Kwartalnik Stowarzyszenia Twórców Ludowych R. I, Nr 1/1986

(1)

R. I Nr 1/1986 Cena 80 zł

KWARTALNIK STOWARZYSZENIA TWÓRCÓW LUDOWYCH

(2)

S P I S TREŚCI

S z a n o w n i C z y t e l n i c y 1 P u b l i c y s t y k a

B r o n i ć w a r t o ś c i — r o z m o w a z p r e z e s e m Z G S T L W ł a d y s ł a w e m

G r u s z c z y ń s k i m 3 J a n u s z J a n u c h o w s k i — T r e ś ć ż y c i a 5

Z D e k l a r a c j i I d e o w e j Z S L 6 J o l a n t a A n t e c k a — F e s t i w a l e , f e s t i w a l e 7

E l ż b i e t a N o w a k — N a g l e c o ś d o m n i e p r z y j d z i e 9 P o z b y ć s i ę g a r b u — r o z m o w a z p r o f . d r R o m a n e m R e i n f u s s e m . . 11

E u g e n i u s z P a w ł o w i c z — K i e d y t r a f i ą d o s k a n s e n u ? . . . . 14

K r y s t y n a W i d e r m a n — G i n ą c e z a w o d y 15 A n n a Ś l a d k o w s k a — P i ó r e m i d ł u t e m 17 L a u r e a c i K o n k u r s u l i t e r a c k i e g o i m . J a n a P o c k a 18

M e c e n a s i i k a r i e r o w i c z e 30 S o d o m a i G o m o r a 42

T w ó r c z o ś ć L i t e r a c k a W i e r s z e :

S t a n i s ł a w B o j a r c z u k , S t a n i s ł a w B u c z y ń s k i , Z y g m u n t B u k o w s k i , S t a n i s ł a w D e r e n d a r z , E u g e n i a K o s o w s k a , T a d e u s z M a c h n o w s k i , E m i l i a M i c h a l s k a , T a d e u s z M i c h a l s k i , K r y s t y n a P o c z e k , W a l e r i a P r o c h o w n i k , S t a n i s ł a w a P u d e ł k i e w i c z , A n n a R a d o m s k a , W ł a d y s ł a w S i t k o w s k i , E l ż b i e t a S k o r u p s k a , S a b i n a S z y m b o r , A n i e l a Z b o r o w s k a

K a z i m i e r a S e k u ł a — J a k k w i a t p a p r o c i J a n t k a o d m i e n i ł . . 20 J ó z e f P a r a - H e j k a — B ó l ziemi... 23

S z k i c e i o p r a c o w a n i a

J ó z e f S t e f a ń s k i — K r a s n a l e z R a c i b o r s k i e g o 3 1 J a n A d a m o w s k i — D r e l o w i a n e k „ ś p i e w a n i e d l a p a m i ę c i " . . 33

J ó z e f Z i ę b a — O S t a n i s ł a w i e B o j a r c z u k u p o t r z y d z i e s t u l a t a c h . . 36

R e c e n z j e

A n t o n i K r a w c z y k — W k r ę g u k u l t u r y g o ś c i ń c a 40 H a l i n a S z a l — K o c h a m o j c z y z n ę w y p a l o n y c h o k i e n . . . 41

Z e ś w i a t a

S t e f a n K n a p — S z w a j c a r s k i e b u d o w a n i e 44 J a n S ę k — P o l o n i j n e z e s p o ł y f o l k l o r y s t y c z n e 45

C z y t e l n i c y P i s z ą

W ł a d y s ł a w K o c z o t — S T L — n o b i l i t a c j a t w ó r c ó w . . . 48

C e c y l i a Z i e l i ń s k a — N a K u j a w a c h 48 W ł a d y s ł a w K o c z o t — S p o t k a n i e z p o e z j ą l u d o w ą . . . 49

E d m u n d Z i e l i ń s k i — N i e l u b i ę p o d d y k t a n d o . . . 49

I n f o r m a c j e

A n d r z e j C i o t a — Z k a m p a n i i s p r a w o z d a w c z o - w y b o r c z e j S T L .

W o d d z i a ł a c h — w ł a d z e n o w e , p r o b l e m y s t a r e 50

S o b i e — i l u b e l s k i e j S t a r ó w c e 5 1 S a b i n a D a d o s — T o o j c z y z n a n a s z y c h o j c ó w . . . 54

K r o n i k a 55

N a o k ł a d c e : E u g e n i u s z B r o ż e k , o b r a z y o l e j n e n a p ł ó t n i e ,

(3)

S z a n o w n i C z y t e l n i c y

O d d a j e m y do W a s z y c h r ą k p i e r w s z y n u m e r k w a r t a l n i k a — j e d y n e g o p i s m a w k r a j u p o ś w i ę conego w c a ł o ś c i w s p ó ł c z e s n e j t w ó r c z o ś c i l u d o w e j i k u l t u r z e c h ł o p s k i e j . Z a s t ą p i o n o w y d a w a n y d o t ą d p r z e z S t o w a r z y s z e n i e T w ó r c ó w L u d o w y c h , n a zasadzie d r u k u do u ż y t k u w e w n ę t r z n e g o , „ B i u l e t y n I n f o r m a c y j n y Z G S T L " . K w a r t a l n i k „ T w ó r c z o ś ć L u d o w a " b ę d z i e d o s t ę p n y w k i o s k a c h

„ R u c h " n a t e r e n i e c a ł e g o k r a j u , a t a k ż e w p r e n u m e r a c i e , n a w a r u n k a c h p o w s z e c h n i e p r z y j ę t y c h d l a w s z y s t k i c h c z a s o p i s m .

J e s t d o b r y m o b y c z a j e m , ż e w p i e r w s z y m n u m e r z e z e s p ó ł r e d a k c y j n y p r e z e n t u j e s w ó j p r o g r a m . M y , o s o b n e g o , w ł a s n e g o p r o g r a m u n i e m a m y . „ T w ó r c z o ś ć L u d o w a " j e s t b o w i e m k w a r t a l n i k i e m S T L , a co za t y m i d z i e , p r z y j m u j e cele i z a ł o ż e n i a o k r e ś l o n e s t a t u t e m S t o w a r z y s z e n i a . I n n y m i w s z a k ż e p r a w a m i r z ą d z ą s i ę o r g a n i z a c j e , a i n n y m i p i s m a . S t o w a r z y s z e n i e s ł u ż y ć p o w i n n o s w o i m c z ł o n k o m , k w a r t a l n i k — c z y t e l n i k o m . S t ą d t e ż z a r a z n a w s t ę p i e p o d k r e ś l a m y , ż e p r a g n i e m y b y ć p i s m e m w s p ó ł c z e s n y m , i t o p i s m e m d l a k a ż dego. C h c e m y t w o r z y ć p o m o s t m i ę d z y w s p ó ł t w ó r c a m i k u l t u r y c h ł o p s k i e j a z a i n t e r e s o w a n ą c z ę ś c i ą s p o ł e c z e ń s t w a . N i e z a m i e r z a m y „ p e t r y f i k o w a ć " , u t r w a l a ć l i t y l k o k u l t u r y l u d o w e j , c z y n i ć j ą b a r w n y m s k a n s e n e m , z a b i e g a ć o s z t u c z n e p r z e t r w a n i e . W y c h o d z i m y b o w i e m z z a ł o ż e n i a , ż e to t y l k o m o ż e s i ę o s t a ć „ s a m o z s i e b i e " , co w k a ż d y m p o k o l e n i u w y r a ż a w s p ó ł c z e s n o ś ć , w y c h o d z i j e j n a p r z e c i w , co n i e s i e l u d z i o m w a r t o ś c i n i e z b ę d n e w r o z w o j u d u c h o w y m .

J e d n a k ż e t a w s p ó ł c z e s n o ś ć r ó ż n y m i j ę z y k a m i m o ż e b y ć w y r a ż a n a i z r ó ż n y c h t r a d y c j i w y c h o d z i ć . C o w i ę c e j , m o ż e w y r a s t a ć z w a r t o ś c i s p r a w d z o n y c h p r z e z p o k o l e n i a , p o z o r n i e p r z e b r z m i a ł y c h a w r z e c z y w i s t o ś c i , p r z e z s w o j ą c i ą g ł ą a k t u a l i z a c j e , m a j ą c y c h w y m i a r p o n a d c z a s o w y . K w a r t a l n i k p o w i n i e n s t a ć s i ę m i e j s c e m t a k i c h i n s p i r a c j i t w ó r c z y c h i p r z e m y ś l e ń , j e d n a k ż e n i e n a z a s a d z i e p o u c z a n i a , co c z y n i o n o n i e j e d n o k r o t n i e w p r z e s z ł o ś c i , ale ś c i e r a n i a s i ę w a r t o ś c i t r a d y c y j n y c h z n o w y m i , t a k ż e w z a k r e s i e f o r m y w y r a z u a r t y s t y c z n e g o . S ą d z i m y , ż e d z i a ć s i ę t o b ę d z i e bez z a t r a c e n i a w ł a s n e j p o d m i o t o w o ś c i t w ó r c ó w l u d o - w y c h a t a k ż e p o d m i o t o w o ś c i w s i . T w ó r c z o ś ć l u d o w a m o ż e , i c h y b a p o w i n n a w s w o i m z a k r e s i e t ę w i e ś w y r a ż a ć w ł a s n y m j ę z y k i e m z y s k u j ą c p r z e z t o w y m i a r b a r d z i e j u n i w e r s a l n y , p o w s z e c h n y , t a k ż e i p r z e z m a s o w o ś ć z j a w i s k a . N i e z g a d z a m y s i ę b o w i e m z p o g l ą d e m , ż e t o co r z e c z y w i ś c i e t w ó r c z e i t r w a ł e , m o ż e p o c h o d z i ć j e d y n i e o d w ą s k i e j e l i t y i n t e l e k t u a l n e j s p o ł e c z e ń s t w a .

N i e z a m i e r z a m y p o j ę c i a k u l t u r y z a w ę ż a ć do z j a w i s k c z y s t o a r t y s t y c z n y c h r o z c i ą g a j ą c j e m . i n . na a r c h i t e k t u r ę , k r a j o b r a z , w i e d z ę l u d o w ą o r a z s p o ł e c z n e f u n k c j o n o w a n i e t r e ś c i k u l t u r o w y c h . W m i a r ę s k r o m n y c h m o ż l i w o ś c i b ę d z i e m y ś l e d z i ć , co s i ę d z i e j e z f o l k l o r e m w ś w i e c i e .

Z a p r a s z a m y do k s z t a ł t o w a n i a o b l i c z a i w s p ó ł r e d a g o w a n i a k w a r t a l n i k a — n i e t y l k o t w ó r c ó w l u d o w y c h , ale w s z y s t k i c h z a i n t e r e s o w a n y c h .

R E D A K C J A

S A B I N A S Z Y M B O R

C z y m c h a t a b o g a t a Zagon pod lasem

w ą s k i długi

ojciec przez lata rzeźbił p ł u g i e m i w skibę t ł u s t ą

p u l c h n ą c z a r n ą

garściami rzucał j ę d r n e ziarno potem

w niedzielne pogodne r a n k i

na siwe skronie czapką n a s u w a ł chadzał na zagon

stał tak i p a t r z y ł

jak kieł się z ziarna silny w y k l u w a jak się k u słońcu wzbija w s w y m locie jak się zieleni

a potem złoci

przygładzał dłonią siwe włosy i ziarna liczył w ciężkim kłosie później zaś

matka

w zgrzebnej chusteczce zaczyn miesiła

w dzieży l u b w niecce

a zapach chleba izbę o m i a t a ł i m a w i a ł wtedy szczęśliwy tata wchodźcie

prosimy

czym chata bogata

Bogumiła Olszowska, Wianek, Żywiec, w o j . bielskie

(4)

Katarzyna K u c z y ń s k a , Kto t y j e steś? Polak m a ł y , rzeźba w drew

nie, polichromowana, Zawidz K o ś cielny, w o j . warszawskie

S T A N I S Ł A W D E R E N D A R Z

P a n i e M ó j

Skoro człowiek pragnie żyć i p r a c o w a ć w pokoju, spraw Panie,

by nie p o w s t a ł już mściciel z popiołów i uczyń,

abym mógł ś w i a t objąć w stare, chłopskie ramiona i niechby ta miłość sprawiła, aby j u ż n i k t i nigdy — nie musiał,

w obronie ojczyzny konać.

Jeśli już m o i m pradziadom, ojcu i mnie

kazano gromy zbierać —

przez możnych po świecie rozsiane, niechże choć naszym dzieciom będzie szczęście dane,

by m o g ł y w pokoju żyć i u m i e r a ć .

W Ł A D Y S Ł A W S I T K O W S K I

T o b y ł m ó j ś w i a t

Z przedsionka

zmurszałych w s p o m n i e ń

zawieszonych nad sosnową k o l e b k ą snują się pieśni matczyne,

utkane z polnego kwiecia i kolców cierniowych.

Ojciec siedział na p i e ń k u i kosę klepał,

ja w s ł u c h a n y w r y t m i k ę d ź w i ę k ó w myślałem, że biją

dzwony anielskie.

Czasem dziad bezdomny przyszedł z torbami, Boga pochwalił

i poszedł z k ę s e m razowca.

To był m ó j świat

z p ł o m y k i e m lampy naftowej i świerszczem,

co grał tajemne melodie, wplecione w szept r ó ż a ń c a

babcinej starości. Weronika Ratyna, Obrazy olejne, na płótnie, T o m a s z ó w

Lubelski, w o j . zamojskie

(5)

Jak ziemia polska...

BRONIĆ WARTOŚCI

Rozmowa z prezesem ZG STL, Władysławem Gruszczyńskim

„Twórczość Ludowa" — Panie prezesie, co to jest — Stowarzyszenie Wwórców Ludowych?

Władysław Gruszczyński — Jest to organizacja l u dzi wsi, k t ó r z y poza codzienną pracą p r z e ż y w a j ą coś więcej i p r a g n ą to u t r w a l a ć . Bo chłop nie t y l k o produ

kuje chleb, ale i tworzy w ł a s n ą k u l t u r ę . Człowiek bez k u l t u r y nic nie znaczy. Nam smakuje chleb ale i to, co zostało po przodkach. Chcemy k u l t u r ę naszych ojców i dziadów rozwijać i w z b o g a c a ć swoim współczesnym, Choćby s k r o m n y m w k ł a d e m , bo wydaje się nam piękna, jak ziemia polska.

„TL" — Są przecież w kraju inne organizacje twór

cze, z autorytetem, ustaloną pozycją, czy n a j w r a ż l i w s i z was nie mogli by się tam zmieścić?

Wł. G . : — Nie. Poza t y m , nie oczekują nas tam.

Zbyt wielu, nawet t y m , co wyszli ze wsi, wydaje się, że przerośli wszystkich, że w y k s z t a ł c e n i e stawia ich ponad wsią. Na w i e ś jeździ się co n a j w y ż e j „pod gruszę", po

„ w a ł ó w k ę " lub spadek. Rzadko k o m u przyjdzie do g ł o wy, że na w s i m o ż n a znaleźć inne, prawdziwe wartości.

M y nie s t u d i o w a l i ś m y na uniwersytetach, akademiach, najleipiej się rozumiemy wśród siebie. Po wojnie, kiedy zaczęły się masowe ruchy ludności, wpajano w naszą młodzież, że awans daje t y l k o miasto. Oznaczało to, że wieś jest z natury c z y m ś gorszym. Zycie przeczy temu.

Coraz częściej i ludzie wykształceni w r a c a j ą na wieś.

To ci, k t ó r z y k o c h a j ą ziemię, czują, jak my, że t u jest ich miejsce. I nie jest to chęć zrobienia pieniędzy. B y wa, a znam t a k i p r z y k ł a d , że syn rolnika w r a c a j ą c na gospodarstwo przywozi żonę z miasta. Długo nie m o g ł a m się przyzwyczaić, powiedziała m i ona, ale p o k o c h a ł a m wieś i nie m o g ł a b y m j u ż s t ą d odejść.

Nie ceniono i niedoceniano ludzi ze wsi, uważano, że wszystko z n i m i m o ż n a zrobić. Po to jest nasze Sto

warzyszenie, ż e b y zbierać ludzi z talentem, chronić ich i w s p i e r a ć . To nie prawda, że skiby może p r z e w r a c a ć każdy. Dobrze może to robić t y l k o człowiek m ą d r y .

„TL" — Twórca ludowy — kto to jest?

Wł. G . : — Normalny, współczesny człowiek, tylko bardziej w r a ż l i w y . Ś w i a t poszedł z p o s t ę p e m i t w ó r c a ludowy myśli kategoriami współczesnymi. A że t w ó r czość ludowa jest żywa, bo nie u m a r ł a ze starym poko

leniem, bo człowiek człowiekowi miał jeszcze coś do przekazania poza gazetowymi stwierdzeniami. I nie m a - szyny zadecydują o twórczości ale to, co indywidualne.

„TL" — Dawniej twórca ludowy, chociaż go tak nie nazywano, tworzył czy wytwarzał na zapotrzebowanie wiejskiej społeczności. Kowal kuł wozy, zawiasy i to tym ozdobniej, im kto więcej zapłacił, matka tkała wyp- rawę dla córek, zdobiła z nimi dom na święta, muzykan

ci grywali na weselach i zabawach... Dla kogo dzisiaj twórca ludowy wytwarza?

Wł. G : — Odpowiedź nie jest taka prosta. G ł ó w n y m odbiorcą jest miasto. S ą to najczęściej ludzie, k t ó r z y korzeniami t k w i ą we w s i i to niekoniecznie w ostatnim pokoleniu. A czy Warszawa nie jest w trzech czwartych

"Władysław Gruszczyński

chłopska, chociaż się nigdy do tego nie przyzna? Trzeba t y l k o s i ę g n ą ć do drugiego, trzeciego a j u ż i czwartego pokolenia. Poza t y m wiele k u p u j ą kolekcjonerzy i m i łośnicy sztuki ludowej, bo jest żywa, inna „swojska", niewydumana. L u d z i o m się to podoba. Zmęczyli się ab

s t r a k c j ą , oderwaniem od życia. Ale nie tylko miasto jest odbiorcą sztuki ludowej i folkloru. Górale w jednym t y l k o roku z prywatnej kieszeni wydali dwa miliardy złotych na s t r ó j . I noszą go prywatnie, od święta, bo drogi. A zespoły śpiewacze K G W , które jak grzyby po deszczu p o w s t a j ą w całej Polsce? Nie mają nawet bo

gatych mecenasów, szyją sobie stroje, jak potrafią i ś p i e wają stare pieśni. K i e d y ś śpiewały przy „kądzieli", teraz na scenie, przy r ó ż n y c h uroczystościach. Nie dla miasta, chociaż i tak bywa, ale dla własnego środowiska. Po

wiecie, że to p ę d , moda. Nie, to nie jest pęd, to warunek normalnego życia, to potrzeba ludzka. K a ż d y z was nosi gdzieś tam na dnie i tłamsi t ę s k n o t ę za czymś swojskim, choćby nie w i e m j a k z g r y w a ł się na „nowoczesność", zagraniczną, czy k r a j o w ą .

„TL" — Panie prezesie, czy władza jest słodka?

Wł. G.: — O nie. Jak za dużo robisz — źle, jak za mało jeszcze gorzej. T u trzeba b y ć oddanym sprawie bez reszty. Jestem synem chłopa i to, co z w i ą z a n e ze wsią, z jej k u l t u r ą jest m i bliskie. B ę d ę bronił tego, póki m i starczy sił. Za s p ę k a n e , chłopskie r ę c e , za p i ę k n e , ucz

ciwe dusze. Gdzie dziś znajdzie się prawdziwe społe-

(6)

czeństwo? Na wsi. Jak trzeba drogę, stają wszyscy, jak k o m u ś spalą się zabudowania, wieś go nie zostawi sa

mego, jak wesele, idą wszyscy...

„TL" — Czy spotyka się Pan z prezesami innych związków twórczych? Jak się pan czuje wśród nich, jak oni pana traktują?

Wł. G.: — Owszem, spotykam się. Jestem dumny, ,że r e p r e z e n t u j ę Z a r z ą d G ł ó w n y STL. Nie pozwoliłbym, by mnie traktowano jak dawniej pan chłopa.

„TL" — A oni?

Wł. G.: — Odnoszą się do mnie z szacunkiem. Przy

najmniej w oczy...

„TL" — Młoda część społeczeństwa nie zawsze lubi, czy nawet szanuje to, co bardziej tradycyjne. Jakie ma

cie w tej mierze doświadczenia, jak młodzi reagują na sztukę ludową?

Wł. G.: — Różnie. T y m , którzy myślą głębiej, chyba podoba się ona. Widzimy to na targach i kiermaszach sztuki ludowej a także w naszej galerii, w siedzibie Sto

warzyszenia w Lublinie. Drobne w y r o b y kupuje sporo młodzieży, droższe — raczej młodzież wykształcona. Ale jest także część młodzieży sfrustrowanej, k t ó r a uważa, że tylko to, co obce jest modne i dobre. Oni nie mogą odróżnić p i ę k n a narodowej k u l t u r y np. od jazzu. M y nie musimy b y ć potęgą w jazzie, ale w swoim, i t y m legi

t y m o w a ć się na z e w n ą t r z .

„TL" — A jak reaguje na was władza?

Wł. G.: — Bardzo pozytywnie, stwarza warunki, udziela pomocy. M y także j ą troszkę uczymy, czym jest twórczość ludowa. Na ogół j e s t e ś m y pozytywnie ocenia

ni, mamy pomoc. A życie jest życiem.

„TL" — Stowarzyszenie przygotowuje się do swego, VII już Krajowego Zjazdu. Czy zechcecie całą Polskę przemalować na ludowo?

Wł. G.: — Po co? M y odnosimy się z szacunkiem do innych gałęzi sztuki, do całej literatury, korzystamy z niej, ż y w i m y się nią jako Polacy, obywatele. Nie w a l czymy także z t y m , co proponuje awangardowa młodzież.

Wszystko jest potrzebne. Ohoemy t y l k o w n i e ś ć s w ó j w k ł a d do k u l t u r y narodowej, -czynić k u l t u r ę chłopską z a u w a ż a l n ą w społeczeństwie, bronić wartości, k t ó r e nie

sie. T y m i właśnie problemami zajmie się, między i n n y m i , Zjazd. Wytyczy program działania Stowarzyszenia na najbliższe trzy lata, wybierze nowe władze. Niestety, są pewne punkty, k t ó r e się p o w t a r z a j ą w naszych uchwa

łach od zjazdu do zjazdu i nie są rozwiązane. W y m i e n i ę t u t y l k o zaopatrzenie w surowce i objęcie u s t a w ą eme

r y t a l n ą m u z y k ó w a szerzej — t w ó r c ó w folkloru. Będą też sprawy, których, moim zdaniem, delegaci nie „od

puszczą".

„TL" — Na przykład?

Wł. G.: — Kwestii statusu t w ó r c y ludowego, o k r e ś lającego nasze prawa i obowiązki. Jestem zdania, że ten problem powinien z y s k a ć r a n g ę ustawy sejmowej obej

m u j ą c e j nieco szerszy zasięg. Powinien b y ć zawarty w ustawie o ochronie i rozwoju twórczości ludowej oraz folkloru. O t a k ą u s t a w ę b ę d z i e m y walczyli.

„TL" — Życzymy powodzenia w tej słusznej spra

wie, a wszystkim delegatom przekazujemy tradycyjnie

— Owocnych obrad!

R o z m a w i a ł :

STANISŁAW WEREMCZUK

K R Y S T Y N A P O C Z E K

Ż a l m i Ż a l m i pola.

co leży odłogiem i ł ą k , gdzie rozsiadły się osty- Ż a l m i chat.

k t ó r e przysiadły

na spróchniałej przyciesi a w i a t r targa i roznosi szarą strzechę

Żal m i twarzy pooranych bruzdami.

k t ó r e uparcie p a t r z ą na drogę czy nie wraca syn.

W A L E R I A P R O C H O W N I K

C h ł o p s k a G o l g o t a Nad morzem kłosów zastygłym

w ż a r l i w e j zadumie zawisło niebo

z s i e r p n i o w ą spiekotą zaręczone ż n i w i a r z

nałożył c i e r n i o w ą k o r o n ę na czoło

s i ó d m y m potem s p ł y w a j ą c e r ę c e

za k a ż d y m ruchem u m i e r a j ą c e na nowo sam ze s w y m losem

opuścił go nawet w i a t r w skwarne p o ł u d n i e

w drodze na c h ł o p s k ą golgotę

T A D E U S Z M I C H A L S K I

W y z n a n i e

Moja suma zaczęła się u progu chłopskiej chaty

zawisła nad p u ł a p e m mojego dzieciństwa

w i a n k i e m ziela r o z p a c h n i a ł a i t r w a j a k cnota m a l w do p ł o t u przytulonych

Moja duma jest harda ściśle się skibą nad b r u z d ą gdy orzę n o w ą n a d z i e j ę

w k t ó r ą chciwie zanurzam r ę c e

w y d o b y w a j ą c z podglebia n o w y

zaczyn chlebny.

(7)

Ideowe źródła polityki kulturalnej

TREŚĆ ŻYCIA

I X Nadzwyczajny Zjazd PZPR p r o k l a m o w a ł nowe założenia p o l i t y k i kulturalnej partii. Określone zostały zasady społecznego w s p ó ł d e c y d o w a n i a o kształcie życia kulturalnego. U c h w a ł y I X Zjazdu PZPR p o d k r e ś l a j ą w y soką, społeczną r a n g ę k u l t u r y , jako systemu idei, w i z j i i w a r t o ś c i k s z t a ł t u j ą c y c h poczucie sensu egzystencji ludzkiej, m o t y w u j ą c y c h postawy i zachowania. W t y m znaczeniu k u l t u r a jest sposobem a zarazem treścią ży

cia narodu.

K u l t u r a w ustroju socjalistycznym służy rozwojowi więzi społecznych, k t ó r e sprzyjają, poczuciu tożsamości z w ł a s n y m narodem i jego historią, z k l a s ą i g r u p ą za

wodową, a jednocześnie w z m a c n i a j ą świadomość inter- nacjonalistycznych związków ze ś w i a t o w y m i siłami po

stępu, z i n n y m i narodami.

Polityka k u l t u r a l n a p a r t i i i p a ń s t w a służyć p o w i n na upowszechnianiu oraz u t r w a l a n i u w świadomości

społecznej socjalistycznego systemu w a r t o ś c i , ochronie dobrobytu i p o s t ę p o w y c h tradycji k u l t u r y narodowej, a także podnoszeniu ogólnego poziomu k u l t u r y u m y s ł o wej i artystycznej społeczeństwa. M a ona bowiem w p ł y w nie tylko na możliwości twórcze narodu, ale i na jego rozwój cywilizacyjny.

Idee I X Zjazdu w całej rozciągłości potwierdził w swojej uchwale, dotyczącej spraw k u l t u r y , X Zjazd PZPR. Zadaniem p a r t i i jest w i ę c inspirowanie t w ó r czości artystycznej, z w i ą z a n e j z ideami postępu, sprzy

jającej porozumieniu narodowemu. Jednocześnie partia uznaje otwartość na humanistyczne motywacje i wzory k u l t u r o w e w y p ł y w a j ą c e z różnorodności źródeł k u l t u r y polskiej. P o p i e r a j ą c r o z w ó j masowego i aktywnego uczestnictwa w życiu k u l t u r a l n y m , partia przeciwstawia się jego ograniczaniu, zwłaszcza powodowanym narasta

niem barier finansowych.

Za k w e s t i ę wielkiej wagi Komitet Centralny PZPR u w a ż a zwiększenie w p ł y w u dzieł o wysokich walorach artystycznych na gusty i upodobania estetyczne, na ży

cie i stosunki między ludźmi, wreszcie na zahamowanie zalewu szmiry, kiczu i brzydoty.

D u ż a ranga zastała nadana r ó w n i e ż sztuce ludowej, a szerzej folklorowi i w y p ł y w a j ą c e j z niego w s p ó ł c z e s nej twórczości ludowej, k t ó r a mimo przemian związa- nych z o g ó l n y m rozwojem wsi, jest w naszym k r a j u zjawiskiem autentycznym, w n o s z ą c y m do k u l t u r y naro

dowej nowe wartości.

To w ł a ś n i e twórczość ludowa niesie treści w y n i k a jące z głębokich p o k ł a d ó w k u l t u r y ludowej, takich jak:

patriotyzm, poszanowanie pracy, godności człowieka, pod

budowanie więzi społecznej i rodzinnej, łączenie p i ę k n a z p r a c ą i życiem codziennym, wreszcie jak — p r z y w i ą zanie do ziemi rodzinnej oraz krajobrazu.

Partia dużą w a g ę p r z y w i ą z u j e do rozwoju k u l t u r y wsi, poczynając od jej źródeł etnicznych, poprzez r ó ż norodne formy twórczości ludowej a kończąc na archi

tekturze i współczesnych elementach życia kulturalnego społeczności wiejskiej. Popularyzacje twórczości ludowej w ś r ó d k r ę g ó w ludności miejskiej i środowisk robotni

czych umożliwia z kolei szersze zapoznanie się z życiem wsi, lepsze zrozumienie specyfiki bytu i pracy rolnika

a także jego obyczaju, obrzędowości oraz wypowiedzi artystycznej.

Najlepszym zresztą potwierdzeniem rangi, j a k ą t w ó r czości ludowej nadaje polityka kulturalna p a r t i i i p a ń stwa jest stworzenie w a r u n k ó w dla dynamicznego roz

w o j u Stowarzyszenia T w ó r c ó w Ludowych oraz p o w o ł a nie k w a r t a l n i k a „Twórczość Ludowa", mimo znanych powszechnie t r u d n o ś c i z papierem drukowym.

J A N U S Z J A N U C H O W S K I

T e r e s a P r y z m o n t , Wspólną, wydajną pracą wzbogacamy naszą Ojczyzną, t k a n i n a d w u o s n o w o w a , W a s i l ó w k a

b i a ł o s t o c k i e ^woj.

(8)

Z Deklaracji Ideowej

Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego

„Korzenie ideologii Zjednoczonego Stronnictwa L u dowego sięgają odległych dziejów emancypacyjnych d ą żeń chłopów. Założenia tej ideologii w y p ł y w a j ą z k l a sowych i narodowych doświadczeń wielu pokoleń l u dowców. W y r a s t a ł y z i c h d ą ż e ń do upodmiotowienia klasy chłopskiej, obrony i n t e r e s ó w r o l n i k ó w i polepsze

nia w a r u n k ó w życia ludności wiejskiej [...]

Szczególny stosunek narodu do ziemi ojczystej oraz stosunek chłopa do ziemi i pracy na w ł a s n y m gospodar

stwie kształtowały głównie w a r t o ś c i ideologiczne ruchu ludowego. Z nich w y r a s t a ł o poczucie t r w a ł o ś c i klasy chłopskiej, patriotyzm chłopów oraz ich u m i ł o w a n i e pra

cy jako źródła wszelkich w a r t o ś c i i fundamentu ludzkiej egzystencji. Z tych źródeł w y p ł y w a głębokie p r z y w i ą z a nie do ideałów wolności, równości, sprawiedliwości spo

łecznej i demokracji. Towarzyszy i m tolerancja dla od

miennych poglądów, poszanowanie zasad p r a w o r z ą d n o ś c i , pielęgnowanie dorobku poprzedzających nas pokoleń, uznanie dla sąsiedzkiej solidarności i uczynności. Do

pełnia je k u l t y w o w a n a postawa obywatelska, k t ó r a dobro narodu i p a ń s t w a p r z e d k ł a d a nad interes indywidualny, grupowy czy Masowy. Wzbogaca je ustawiczne dążenie ruchu ludowego do umacniania pozycji politycznej, gos

podarczej, społecznej i k u l t u r a l n e j klasy chłopskiej. [...]

Zjednoczone Stronnictwo Ludowe stanęło na gruncie sojuszu robotniczo-chłopskiego. Stało się sojusznikiem partii klasy robotniczej, p r z e w o d z ą c e j w budowie no

wego ustroju społecznego. [...]

Ziemia jest p o d s t a w ą b y t u chłopów i narodu. Gdzie chłop polski o r a ł ziemię w okresie zaborów, tam prze

t r w a ł a polskość, obyczaje ojców i k u l t u r a narodowa.

J u ż Tadeusz Kościuszko w z y w a ł pod b r o ń tych, co „ży

wią i bronią". [...] Słowa naszego chłopskiego h y m n u :

„Gdy n a r ó d do boju w y s t ą p i ł z orężem — panowie o czynszach radzili", p r z y p o m i n a j ą gorzką ocenę p r z y czyn tragedii polskich p o w s t a ń narodowych, a zarazem s t a n o w i ą gniewne wezwanie do w a l k i . [...]

W centrum działalności Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego jest człowiek, jego potrzeby, jego dobro. Cho

dzi nam o człowieka o wszechstronnie rozwiniętej oso

bowości i o rozległych zainteresowaniach. Człowiek t a k i d ą ż y do urzeczywistniania swoich i d e a ł ó w w t w ó r c z e j a k t y w n o ś c i i znajduje oparcie w zorganizowanej groma

dzie ludzkiej. Dobro tej gromady traktuje j a k s p r a w ę w ł a s n ą . [...] Upowszechniamy w stosunkach m i ę d z y l u d z k i c h postawy uczciwości, bezinteresowności, życzliwości, poszanowania godności ludzkiej i solidarnego działania dla wspólnego dobra. R ę k o j m i ę k s z t a ł t o w a n i a takich po

staw widzimy w w y c h o w a n i u człowieka w moralności społecznej i w tworzeniu w a r u n k ó w dla twórczego

uczestnictwa w kulturze. Wielką rolę do spełnienia ma

ją t u prasa, radio i telewizja. Doceniając ich r a n g ę spo

łeczną, Zjednoczone Stronnictwo Ludowe w n a l e ż y t y m stopniu uczestniczyć będzie w k s z t a ł t o w a n i u oblicza nie t y l k o własnych, ale i p a ń s t w o w y c h ś r o d k ó w masowego komunikowania. [...]

Dążymy do p e ł n e g o u d o s t ę p n i e n i a wsi w a r t o ś c i cy

wilizacji i k u l t u r y miejskiej. D z i a ł a m y też na rzecz przenoszenia do ś r o d o w i s k miejskich wypracowanych przez wieś w a r t o ś c i ideowo-moralnych i k u l t u r a l n y c h . J e s t e ś m y za wzbogacaniem ogólnonarodowego dziedzictwa kulturalnego dorobkiem k u l t u r y chłopskiej. Konieczne jest także stworzenie lepszych w a r u n k ó w dla rozwoju chłopskiej k u l t u r y ludowej, k t ó r a jako podstawowy s k ł a d n i k k u l t u r y narodowej zasługuje na mecenat p a ń stwa i na szerokie prezentowanie społeczeństwu".

Bronisław Bednarz, Racławice, p ł a s korzeźba w drewnie polichromowa

na, Skrzypnę, w o j . n o w o s ą d e c k i e

A n t o n i Baran, Twórca ludowy, rzeźba w drewnie polichromowa

na, Opoczno, w o j . piotrowskie

(9)

JOLANTA ANTECKA

Festiwale, festiwale

W M a ł y m Roczniku Statystycz

n y m — p o d r ę c z n y m kompendium wiedzy o naszymi zbiorowym stanie posiadania w różnych dziedzinach

— obok pozycji: zespoły pieśni i t a ń c a figuruje liczba 2. Bez w y szczególnienia, ale nie fatygując się zbytnio m o ż n a dociec, że to „ M a - zowsze" i „Śląsk". Nie szukajmy przeto w rocznikach statystycznych

festiwali f o l k l o r u ; uczestniczą w nich wyłącznie te, nieodnotowane, a zatem p o n i e k ą d nie istniejące, zespoły amatorskie.

Co do festiwali, to p e ł n ą jas

ność w tej sprawie mają tylko słow

n i k i i encyklopedie dobitnie stwier

dzające, iż festiwal to „uroczystość złożona z szeregu imprez, głównie artystycznych, często połączona z konkursem". W praktyce r ó w n o - prawnie funkcjonują co najmniej trzy określenia: festiwal, p r z e g l ą d i konkurs, przy czym p r z e g l ą d mo

że być oceniany przez j u r y , k t ó r e przydzieli miejsca pierwsze, drugie i trzecie oraz nagrody (np. Ogólno

polski P r z e g l ą d Zespołów K G W ) , a festiwal może s t a n o w i ć nie n a j ważniejszą część innej, większej imprezy (np. znakomity w założe

niach, m a j ą c y ł a d n e tradycje Festi

w a l Folkloru Górali Polskich w Ż y w c u jest obecnie częścią... T y godnia K u l t u r y Beskidzkiej). E n cyklopedysta może by się zdziwił, działacz k u l t u r y nie jedno w y t r z y ma.

P a r ę o d b y w a j ą c y c h się w Pol

sce festiwali folkloru ujęto w e w i dencji CIOFF (Consieil Internatio

nal des Organisations de Festivals de Folklore et d'Arts Traditionnels czyli M i ę d z y n a r o d o w a Rada Orga

nizatorów Festiwali Folkloru i Sztu

k i Tradycyjnej). M i ę d z y n a r o d o w y Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem ma od lat już n a j w y ż szą, p r z y z n a w a n ą przez CIOFF ka

tegorię „A". Mający t ę s a m ą kate

gorię Festiwal Baskijski jest atrak

cją sezonu nad Z a t o k ą Biskajską, o d n o t o w a n ą w folderach, reklamo

w a n ą przez biura podróży. Nasz hotelu „ K a s p r o w y " .

poleca w kolorze, k r y t y basen w

„ O r b i s " z zakopiańskich atrakcji Nie ma na krajowych festiwa

lach (przeglądach, konkursach) ob

s e r w a t o r ó w z „ P a g a r t u " , instytucji s k ą d i n ą d rzutkiej, k t ó r a z dobrym skutkiem w y p r a w i ł a w zagraniczne

tournees p a r ę zespołów n a j z u p e ł n i e j amatorskich, ale na dobrym pozio

mie p r e z e n t u j ą c y c h folklor. Może u a k t u a l n i ł a b y się lista zespołów godnych uwagi, a może przyszedłby do głowy jakiś nowy pomysł b ę d ą c y zalążkiem oferty?

Na unikalnym, w a r t y m wszyst

kie pieniądze, Ogólnopolskim Festi

walu Kapel i Ś p i e w a k ó w Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą raz t y l k o oko ludzkie dostrzegło przedstawi

cieli polskiego przemysłu fonogra

ficznego. A tuż obok, za miedzą, w Czechosłowacji nasi sąsiedzi r o bią niezły interes na kasetach i p ł y tach ze swoich festiwali folkloru...

Co do prasy — to w zasadzie folklorem interesuje się. Jednakże...

Na odbywające się u nas festiwale filmowe redakcje wysyłają k r y t y k ó w filmowych lub przynajmniej dziennikarzy na co dzień z a j m u j ą cych się zagadnieniami k u l t u r y . Duże imprezy plastyczne o zasięgu m i ę d z y n a r o d o w y m (Kraków, W a r szawa) g r o m a d z ą k r y t y k ó w sztuki.

Na festiwalach folkloru, przynaj

mniej tych największych, m i ę d z y narodowych, prasa reprezentowana jest dość licznie, aliści przez ż u r n a listów o nader rozmaitych zainte

resowaniach zawodowych: depeszo

wiec, dziennikarz sportowy, repor

ter z działu miejskiego jeszcze nie nobilitowany a r t y k u ł e m z nazwis

kiem „nad k r e s k ą " — to wcale nie w y m y ś l o n y zestaw. Wzięty wprost z listy akredytowanych na naj

w i ę k s z y m z dziejących się w Polsce festiwali folkloru, a więc dostatecz- nie reprezentatywny, by powiedzieć,

że to są ci, k t ó r z y kształtują obraz i r a n g ę imprez folklorystycznych w naszej, zbiorowej świadomości. Na- turalnie, folklor jest s z t u k ą dla

każdego. Ale f i l m też, a nikomu jakoś nie przychodzi do głowy de

legowanie na festiwal filmowy dziennikarza, k t ó r y tylko raz na rok chodzi do kina — i to na po

kazy festiwalowe.

Dziwne to w tych warunkach, ale spotkania z folklorem; festiwa

le, przeglądy, konkursy mają pub

liczność. Zdarza się publiczność wybredna, r e a g u j ą c a trafniej i sen

sowniej niż s p r a w o z d a j ą c y dzien

nikarze. Takiej w i d o w n i dorobił się na przykład M i ę d z y n a r o d o w y Fes

t i w a l Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem. Czy publiczności jest

dużo, czy mało? Wiadomo, że na p o p o ł u d n i o w y c h koncertach jest nieco luźniej niż na wieczornych, ale generalnie rzecz biorąc, przy

zwyczailiśmy się do w y p e ł n i o n e j w i d o w n i . Ostatnio w i d z ó w jest mniej niż miejsc. Dotyczy to nie tyle imprez mniej atrakcyjnych, ile raczej tych, k t ó r e m a j ą droższe b i lety. Bilety najczęściej nie podro

żały w ciągu ostatniego roku czy dwóch lat, ale przy ogólnym w z r o ś cie kosztów utrzymania ludzie t r z y m a j ą się za k i e s z e ń i liczą dokładniej niż kiedykolwiek, a ofia

r ą tych r a c h u n k ó w p a d a j ą przede wszystkim w y d a t k i na k u l t u r ę . Nie t y l k o na bilety festiwalowe; na k u l t u r ę w ogóle.

Czego szuka publiczność tych konkursowych czy festiwalowych k o n c e r t ó w ? Po wielu latach wysia

dywania na w i d o w n i odnoszę w r a żenie, że t y m co sprawia, że ludzie p r z y c h o d z ą (wciąż jeszcze dość licz

nie) — jest ciekawość.

Zespoły p r e z e n t u j ą c e folklor autentyczny, lub nieco opracowany na użytek sceny, ale w ł a s n y , swoich stron rodzinnych — p r z e k a z u j ą dużo informacji, nawet wówczas, gdy w y s t ę p u j ą nie z widowiskiem o b r z ę dowym, ale s k ł a d a n k ą pieśni i t a ń ców. Dobrze, zgodnie z t r a d y c j ą za

tańczony „krzyżak", to pała opo

wieść o wzajemnym stosunku do siebie d w ó c h pokoleń, o foitmach towarzyskich i w i e j s k i l i cersmo- nialności. A z n ó w kobiety z ż y w i e c kiej wsi tańczące „ b o h a " — to pra

wie m a ł y traktat o magii, długo, aż po nasze stulecie obecnej w ży- ciu i obrzędowości wsi. Ten taniec najpiękniejszy i najbogatszy jest w ó w c z a s , gdy tańczy się go naj

p r o ś c i e j tak jak z dawien dawna.

Gdy tańczące wiedzą czemu ten ta

niec m i a ł służyć, po co wychodziły doń ich babki i prababki — na

s t r ó j udziela się w i d o w n i .

Naturalnie, można sięgnąć po efektowiniejsze p r z y k ł a d y , jak zespół z T u r c j i , k t ó r y k i e d y ś , bodaj dwanaście lat temu, przed

s t a w i ł u nas obrzęd weselny, czy — sprzed wielu lat — zespół z Dage

stanu z g r u p k ą kobiet w r ó ż n y m wieku (od babki po k i l k u l e t n i ą wnuczkę) noszących swoje rodowe, k u t e w srebrze ozdoby, stare jak k u l t u r a d a g e s t a ń s k i c h górali. Ich stroje, muzyka, taniec — to b y ł a przełożona na b a r w ę , kształt, d ź w i ę k i ruch poezja i proza Ra- s u ł a Gamzatowa, n a j w i ę k s z e g o piewcy tamtych gór. Hiszpanie zaś t a ń c e m p o t r a f i ą opowiedzieć wszyst

ko: p r a c ę , miłość, życie, śmierć, ba,

(10)

nawet religię. A wszystko to razem jest n a j b a r w n i e j s z ą z możliwych, szalenie a t r a k c y j n ą w formie infor

macją o tym, jacy są.

Odnoszę jednak w r a ż e n i e , że nie tylko na m i ę d z y n a r o d o w e festi

wale folkloru przychodzimy z tą ciekawością ludzi, zwyczajów t r a - dycji. Towarzyszy ona r ó w n i e ż na

szym, k r a j o w y m prezentacjom. O sobie też nie za wiele wiemy, nie m ó w i ą c o tym, że historia nowo

żytna dość intensywnie p r a c o w a ł a na rozrywanie więzów łączących poszczególne ziemie polskie p o m i ę dzy sobą, a P o l a k ó w z polską t r a dycją, zaś współczesność — czas, gdy żyje się, coraz prędzej — nie sprzyja zastanawianiu się nad przeszłością, choćby się nawet wie

działo s k ą d i n ą d , że nowe formy, aby miały sens, muszą harmonijnie w y r a s t a ć ze starych.

Czy d u ż y m ryzykiem będzie stwierdzenie, że na w y s t ę p y zespo

łów p r e z e n t u j ą c y c h folklor auten

tyczny przychodzimy zobaczyć, jacy są Kurpie, Kaszubi, Lachy i Górale, Ślązacy, łowickie Księżaki i W i e l kopolanie? Wcale nie wszyscy i z u pełnie nie tak z n ó w powszechnie u ś w i a d a m i a m y sobie, ile odrębności składa się na polską k u l t u r ę ludo

wą, tworzącą zrąb naszej k u l t u r y narodowej, z j a k i m bogactwem mamy do czynienia...

To wszystko brzmi śmiertelnie poważnie, a przecież festiwale (prze

glądy, konkursy) folkloru przynale

żą do r o z r y w k i . Tylko że już bar

dzo dawno stare belfry odkryły, iż b a w i ą c m o ż n a również uczyć — i to jak jeszcze!

No a zespoły? Czym są dla nich te galowe spotkania na scenie?

Zawsze jest to spotkanie się z w i d o w n i ą , szansa, że zespół zostanie

dostrzeżony, uhonorowany wzmian

ką w prasie, fotografią. Czy to ma znaczenie? Owszem. Rozmaite: od p a m i ą t k i rodzinnej, poprzez argu

ment w dyskusjach o byt zespołu, po jeszcze inną, a zupełnie o d r ę b n ą sferę zadośćuczynienia ambicjom nie tylko w ł a s n y m . W jednej ze wsi

(wieś niewielka, ale ma interesu

jący zespół regionalny) proboszcz z w ł a s n e j inicjatywy odprawił mszę w intencji powodzenia zespołu w y jeżdżającego na wysoko notowany festiwal, gdy zajechał podstawiony przez g m i n ę autokar, cała wieś wyszła pożegnać swoją reprezen

tację. W ł a d z e gminy zorganizowały zbiorowy wyjazd na koncert, na k t ó r y m w y s t ę p o w a l i „swoi". Zespół, mimo że Najwyższej Zwierzchności polecony w opiekę, nie zdobył żad

nej z g ł ó w n y c h n a g r ó d . Gdyby nie p a r ę ciepłych wzmianek w prasie, p o t w i e r d z a j ą c y c h , że w y s t ę p nie był klęską, wręcz przeciwnie — ludzie z zespołu (o kierowniku nie mówiąc) nie mieliłby życia na wsi, k t ó r a zainwestowała w ich w y s t ę p festi

walowy ogromny, największy z możliwych k a p i t a ł ambicji i na

dziei. Więc w a ż n e jest, by zostać dostrzeżonym.

Nagroda na festiwalu, w z m i a n ka czy fotografia w prasie, m i g a w ka w telewizji — to potwierdzenie, że cała ta robota jest coś warta i podoba się, że pozostawia coś sobie i innym. To także argument wobec urzędujących przy kulturze, gdy trzeba coś dla zespołu w y t a r g o w a ć . Z d o b y w a j ą c y m nagrody, t y m o k t ó rych się mówi, odmawia się rza

dziej niż t y m nieznanym. W y c i ę t e z gazet, niewielkie nawet notatki wklejane są pracowicie do a l b u m ó w t w o r z ą c y c h d o k u m e n t a c j ę zespołu, a nierzadko i do a l b u m ó w rodzin

nych, „żeby było dla w n u k ó w " . . . Festiwalowa nagroda, to prze

de wszystkim promocja we w ł a s n y m środowisku. A udział w festi

walu (konkursie, przeglądzie) — to okazja do zawarcia nowych znajo

mości i n a w i ą z a n i a k o n t a k t ó w . Najwyższą l o k a t ę m a j ą festiwale m i ę d z y n a r o d o w e s t w a r z a j ą c szansę dogadania się zespołów pomiędzy sobą. Czasem ta droga doprowadza do wyjazdu w świat, a to już dużo.

A wyjazd za granicę, t o coś, do czego dążą wszystkie zespoły rep

rezentujące festiwalowy poziom p r e zentacji, nie tylko zresztą. Z tych samych powodów, dla k t ó r y c h nie

m a l wszystkim ludziom, a n i e k t ó r y m aż do późnej starości, śnią się dalekie p o d r ó ż e .

Żeby być w zespole — trzeba to lubić. A mieć z tego m o ż n a w y ciętą z gazety p a m i ą t k ę , że gdzieś się z całą g r u p ą w y s t ę p o w a ł o , ra

dość, kiedy klaszcze duża widow

nia, trochę kraju (a jak dobrze pójdzie to i świata), k t ó r y się zo

baczy, no i jeszcze ten k a w a ł e k festiwalowego święta. Oczywiście, jeżeli organizatorzy zechcą p a m i ę tać, że festiwal (przegląd, konkurs) to nie t y l k o k o n c e r t y , ale i spotka

nie się ludzi, którzy s k ą d k o l w i e k są — to samo lubią i to samo r o bią. Nie wszyscy organizatorzy chcą i potrafią p a m i ę t a ć , że należy się to ludziom w y s t ę p u j ą c y m za posiłek

i ewentualnie nocleg. Znakomita większość imprez folklorystycznych odbywa się latem; jak nie w porze sianokosów, to w trakcie żniw. Je

żeli rolnik (sadownik, hodowca —

ten przede wszystkim) chce w y s t ą pić na festiwalowej scenie — m u s i znaleźć takiego, co go zastąpi przy

robocie i zapłacić mu, bo ziemia nie poczeka, a b y d e ł k u czy niero- gaciźnie trudno też cośkolwiek w y p e r s w a d o w a ć .

Więc trzeba to bardzo lubieć.

I mieć dowody, że to coś znaczy, bo inaczej nie w y t r z y m a opinia pub

liczna wsi.

Czym są p r z e g l ą d y (konkursy, festiwale) folkloru dla k u l t u r y ? O to z a p y t a ł a m prof. dr Romana Re- infussa, jednego z wielkich nesto

r ó w polskiej etnografii.

— Dla k u l t u r y o g ó l n o n a r o d o wej ma to przede wszystkim bardzo p o w a ż n e znaczenie informacyjne;

pokazuje j a k k u l t u r a ludowa w y glądała. Przy okazji festiwali w y dobywa się rzeczy, k t ó r e się jeszcze zachowały, ale nie zawsze są p r a k tykowane. Zespoły artystycznie opracowane i stylizowane natomiast

— to pokaz, co m o ż n a zrobić t r a k t u j ą c autentyk jako tworzywo.

Gdy chodzi o k u l t u r ę l u d o w ą — to r ó w n i e ż bezcenna sprawa: festiwale w z b u d z a j ą szacunek dla w ł a s n e j k u l t u r y poprzez uznanie jej z zew

n ą t r z . To przyczynia się do przy

wrócenia jej rangi, k t ó r a we w ł a s nych ś r o d o w i s k a c h została zachwia

na. Festiwale m i ę d z y n a r o d o w e , to okazja do zetknięcia się ludzi, k t ó rzy nigdy by się nie spotkali, p r z y j rzenia się sobie, zrozumienia. Po

przez p r z e g l ą d y i festiwale m o ż n a r ó w n o c z e ś n i e oddziaływać też i na to, co na estradzie jest prezento

wane: plewić chwasty, a r ó w n o cześnie d o p i n g o w a ć zespoły, żeby ten abstrakt, z k t ó r y m występują, p r e z e n t o w a ł y w możliwie atrakcyj

nej formie. Nie folklor jest nudny, t y l k o czasem sposób jego podania na scenie bywa m a ł o interesujący.

Savas Tugsavul, folklorysta z Turcji, delegat CIOFF, powiada, że cele ogólne wszystkich festiwali folkloru na świecie są podobne, t a k ż e — formy prezentacji z a ł o ż e - nia organizacyjne. Różnić się mo

gą i różnią się szczegółami, k t ó r e d e c y d u j ą o atmosferze.

— Jeżeli M i ę d z y n a r o d o w y Fes

t i w a l F o l k l o r u Ziem Górskich w Zakopanem jest typowy dla w a szych festiwali, to macie to, co m o im zdaniem jest najważniejsze:

emocjonalne podejście w y z w a l a j ą c e

spontaniczność i podobne dobre

emocje. To tworzy, mimo k o n k u r

sowych r y g o r ó w , tę n a d z w y c z a j n ą

atmosferę, w k t ó r e j nie ma w y

granych i przegranych. Jest święto

dla wszystkich.

(11)

ELŻBIETA NOWAK

Nagle coś

do mnie przyjdzie...

Słowa te wypowiedziane zostały ponad 4 lata temu.

Zapisane w grubym, czerwonym zeszycie, razem ze zdjęciami czekały. Mijający czas pomniejszał je, tonował zainteresowanie tym człowiekiem, prostotą i pięknem wydrążonego w lipowym drewnie świata.

B O L E S Ł A W A Adamiaka s p o t k a ł a m w Siedliskach na terenie gminy Fajsławice (woj. lubelskie).

W jego domu figury, figurki. Na podwórzu stolik i rzeźby, w s t r a ż n i c y Frasobliwy, w kościele święty Florian, w szufladach dyplomy, zaproszenia, zamówienia, podziękowania, dedykacje, książki, listy. Tu, w Siedlis

kach rzeźbiarzami obrodziło. Prawie wszyscy stanowią j e d n ą rodzinę. Czesław Lipa, Jan Lipa, Bolesław A d a miak, k t ó r e g o ojciec i matka L i p y b y l i r o d z e ń s t w e m . Bolesław Adamiak od najwcześniejszych lat bardzo l u bił r y s o w a ć . Zdał nawet egzamin do szkoły plastycznej w Lublinie, ale nie miał w a r u n k ó w do nauki. W poblis

kich Rybczewicach była szkoła ogólnokształcąca. Ciężka choroba m a t k i p r z e k r e ś l i ł a jego nadzieje na pogłębianie wiedzy. P o c z ą t k o w o lepił w glinie f i g u r k i Pod w p ł y w e m dyrektora Tolkarzewskiego z Muzeum w Krasnymstawie zainteresował się rzeźbą w drewnie. Przede wszystkim dla siebie, twórczej samorealizacji, drążył, t w o r z y ł nie

powtarzalny świat, I nagle usłyszałam, że nie ma już tego człowieka. Okruchy jego myślenia zostały w moim zeszycie. T y m tekstem p r a g n ę go ludziom przybliżyć.

J a w b a ł d z i e d r z e w a w i d z ę c o ś . . .

— Nie m o g ę siedzieć bezczynnie — m ó w i ł — szkoda czasu. Ręce świerzbią. J u ż b y m teraz, mimo gości, nie siedział, ja b y m strugał. Dzień czasu udeka. Adama i E w ę zacząłem robić dzisiaj, b y ł e m jak w transie...

Goście przyjechali, ale ja nie chcę, by mnie ktoś w ga

zetę wsadzał.

Te listy, co do mnie piszą, warte więcej niż grube pie

niądze. O t u m a m jeden taki, od pisarki:

Ze wzruszeniem przyjęłam Pańską przesyłkę z na

malowanym s z k i c e m Chrystusa Frasobliwego. Drogi Pa

nie, podziwiam pamięć. Wszak w naszym, pięknym Ryn

ku Krakowskim, zwanym przez Krakowian salonem miasta, przy ówczesnym ruchu wystawowym, odbywa

jącym się niemal przy każdym stoisku naszych twór

ców sztuki ludowej — kilka słów rzuconych wśród zgieł

ku do właściciela stoiska - nie tylko były zapamiętane, lecz i nagrodzone wzruszającym czynem artysty... Pan, malując obrazek na (podstawie kilku słów, wypowiedzia

nych w zgiełkliwym szumie, potwierdza nie tylko szla

chetną myśl, ale i czyn przesyłając go nieznanej kobie

cie. Za ten dar... jestem wdzięczna. Panu przesyłam pierwszą w moim życiu powieść, wydaną zaraz po wyz

woleniu. Niech ta moja książka — łzami i sercem. pisa

na — przyniesie natchnienie w pracy, usposobiając na

dal życzliwie do ludzi.

K r a k ó w , 21.08.74 Zofia Owczarek - Szwaczka

Bolesław Adamiak

— I tak w marcu 1975 r. o t r z y m a ł e m z K r a k o w a książkę Pani Zofii pt. „Dziecię ludu polskiego". Zona płakała, gdy czytała tę książkę. A t u znowu mam list inny:

Gdyby to było możliwe otrzymać wykonaną przez Pana Marię Curie-Skłodowską, o której Pan wspominał przed wystawą w Toruniu, gdyby rzeźba szczęśliwie udała, chętnie bym chciała mieć (tę postać w moim domu. Ży

czę zdobycia dalszych nagród, uznania dla Pańskiej twórczości i pracy.

— Takie trzy pule mam tych listów, ale ja chłop i do tego głowy nie mam. M a m też tysiące zamówień, aż to dla mnie szokujące. Na sprzedawanie ś w i ą t k ó w do Kazimierza często jeżdżę. Na plenery, kiermasze do. Płoc

ka, Warszawy, Szamotuł, Krasnegostawu, Lublina, Za

mościa. Prawie corocznie nas tam w z y w a j ą . Ludzie zaz

droszczą, że Bolek i Czesiek zarabiają. Ja m ó w i ę : Tele

w i z j i nie patrz, bierz i struż... A s t r u ż e m y przeważnie zimą. Naczelnik gminy Fajsławice dał nam nawet lipę z drogi, co p r z e s z k a d z a ł a w przejeździe. Tu wszędzie dużo lipy i wierzbiny. L i p a wziął lipę, pociął i jest ma

teriału d u ż o .

J a n i e m o g ę tak b e z c z y n n i e . . .

— Tygodniami nie maluję. Nagle coś do mnie przyj

dzie, wtedy m a l u j ę i rzeźbię. Ja nie mogę tak bezczyn

nie. L u b i ę robić. Ody robię Chrystusa Frasobliwego, w y o b r a ż a m go sobie. Widzę tego chłopa, jak on siada na grondzielu i m a r t w i się, że trudno będzie orać. Na zamówienie nie robię. Stolarz to może robić jedno i to samo, tam sobie można zakazać i nogę od stołu. Adama i E w ę robić zacząłem dzisiaj. A d a m musi się z a w a h a ć , czy ma to jabłko wziąć — i to musi być widać. Mój drewniany chłopak- bardzo się zafrasował, ma trzy mor

gi a na r e n t ę idzie.

— Teścichę mam. Bierze różaniec i modli się. Pa

ciorki tafcie grube, mnie się to podoba. Na hubce, na ścianę ja ją sobie zrobił. I nie sprzedam. Bo teścichę lubię i sprzedać jej szkoda. Teraz n a m a l o w a ł e m obraz.

Siebie na snopku, b a b ę z a d u m a n ą , też na snopku i dziew-

(12)

czynę, k t ó r a na sznurku k r o w ę pasie. N a m a l o w a ł e m też żonkę, jak dziecko k a r m i . Talki jeden Niemiec, Zimmler, m ó w i ł : — Sprzedaj Pan. Tysiąc złotych rzucił. A mnie o pieniądze, nie szło. I on sobie poszedł.

— W Kazimierzu m i a ł e m p r a c ę za 333 grosze. Teraz o grosze trudno. D a w a ł a m i jedna 100 zł więcej, a groszy trzech nie miała. I nie sprzedałem. D a ł e m człowiekowi za darmo, bo ja nie robię dla pieniędzy, mam gospodar

kę. Ja nie m o g ę tylko tak w miejscu usiedzieć.

— Zrobiłem kiedyś świętego Floriana, patrona po

ż a r n y c h s t r a ż y . Pod kościołem go postawiłem. Wychodzę raz z kościoła, a ludzie m i m ó w i ą , żebym tego Floriana, na moje sumienie pod gospodę zabrał. Bo ludziom się nie podoba a i dzieci się go boją. To mnie zabolało, że tego Florka pod gospodę chcą postawić. Ja go tak zro

biłem, jak go sobie wyobraziłem. Nie wiedziałem nic o Florku, k i m był ten rycerz rzymski, jak wyglądał.

Zrobiłem sobie swojego własnego. Ze sztandarem, w zbroi i z dzbankiem wody. I wtedy, gdy go już m i a ł e m całego, d o s t a ł e m k s i ą ż k ę z fotografią, ale już nie było z czego poprawić. I ten Florian święty jest inny, nie książkowy, m ó j .

* * *

Jesteśmy na świecie tylko raz. Życia nie da się po

wtórzyć. Jesteśmy na tyle, na ile nasze wzruszenie, słowa, myśl zostają w drugim człowieku. Okruch zdu

mienia, uśmiechu, uwagi, zachwytu. A może coś więcej?

Bolesław Adamiak przy swojej rzeźbie: — Nic nie wie

działem o Florku, zrobiłem swojego...

T A D E U S Z M A C H N O W S K I

R o d o w ó d

P o j a w i ł e m się w sosnowym lesie k t ó r y nad r z e k ą zasłony rozwija

— w k a ż d ą w i o s n ę lato z i m ę jesień w o ń w o d o r o s t ó w c h ł o n ą ł e m w igliwiach r ó ż o w ą twarz odsłaniał ś w i a t — chłopcu

w ś r ó d dziupli w i e w i ó r c z y c h i gniazd j a s t r z ę b i c h g n ó j r o z r z u c a ł e m w polu z w i e l k i c h k o p c ó w g r a b i ł e m siano w o k ó ł olch j a r z ę b i n

cierpiałem jeśli chmura granatowa wprost na c h r u p i ą c e p ł y n ę ł a pokosy ludzie m ó w i l i : wszystko w r ę k u Boga nic nie utracisz czego nie uprosisz rosły lata jak grzyby po deszczu t o p n i a ł las w i e t r z e j ą c y m balsamem

— tysiące zbawczych z a s t r z y k ó w w powietrzu uleciało gdzieś poza firmament

S T A N I S Ł A W A P U D E Ł K I E W I C Z

Błądziłam przez życie szukając swej drogi

po ludzkich osiedlach i polach,

raz po raz m i j a ł a m n ę d z ludzkich odłogi na czarnych k a l e c z ą c się dołach.

Po drogach rostajnych, na k r z y ż a c h sczerniałych

dzwoniły r ó ż a ń c e zgubione.

N i k t nie chciał ich znaleźć, szeptały na p a m i ę ć pacierze już dawno zmodlone.

A l i l i a , k w i a t świętych, k r ó l e w s k o p a c h n i a ł a zalana ros ł z a m i gorzkimi,

n i k t na n i ą nie p a t r z y ł j a k k w i t ł a i d r ż a ł a k u czarnej słaniając się ziemi.

Ja treści s z u k a ł a m a smutek z n a l a z ł a m

i w ł o s m i posiwiał na skroni,

człowieka się z l ę k ł a m , w s a m o t n o ś ć u c i e k ł a m a jesień do grobu mnie goni.

A zblakłe r ó ż a ń c e

p r z y k r z y ż a c h w c i ą ż dzwonią, a dzwonią tak samo j a k przedtem, a l i l i a umiera z k r ó l e w s k ą s w ą w o n i ą i z lilią ż e g n a m y się szeptem...