Twórczość Ludowa: Kwartalnik Stowarzyszenia Twórców Ludowych, R.IV, Nr 1 (10) 1989

KWARTALNIK STOWARZYSZENIA TWÓRCÓW LUDOWYCH

R. IV Nr 1 (10) 1989 Cena 150 zł

KWARTALNIK STOWARZYSZENIA TWÓRCÓW LUDOWYCH

N r ind. 37976X PL ISSN 0860-4126

Z E S P Ó Ł R E D A K C Y J N Y Redaktor naczelny:

Sekretarz redakcji:

Kierownik Działu

Literatury i Sztuki Ludowej:

Redaktor techniczny:

Korekta:

Projekt okładki:

Stanisław Weremczuk Janusz Januchowski

Maria Brzezińska Wiktor Lickiewicz Romualda Grabowska Zbigniew Strzałkowski

A D R E S R E D A K C J I : 20-112 Lublin, ul. Grodzka 14, tel. 237-45

W Y D A W C A : R S W „Prasa-Książka-Ruch" — Lubelskie Wydawnictwo Prasowe, 20-077 Lublin, ul. Jasna 6.

D R U K : Lubelskie Zakłady Graficzne

im. P K W N , Lublin, ul. Unicka 4 Zakład nr 6, Biała Podlaska, ul. Orzechowa 58.

Kierownik Halina Mulawa

Przekazano do druku w listopadzie 1988 r. Nakład 4.000 egz. B-9.

Na okładce:

Obrazy Antoniego Jopkiewicza ze Skaryszewa, woj. radomskie Fot. L. Kistelski i B. Polakowska

MARIA BRZEZIŃSKA

Gdybym miał

Antoni J o p k i e w i c z

Fot. Barbara Polakowska

WANDA ŁOMNICKA-DULAK

* * *

Co pozostało w Tobie z chłopskiego rodowodu mało ważne słowo w rubryce „pochodzenie"

za oknem cień malwy z dzieciństwa ogrodu echo mowy ojcowskiej — dziś przejęzyczenie Może we śnie woń siana oszałamiająca

z którą wielki wóz wjeżdżał w niebieskie stodoły matka w sierpniowo-gwiezdnej kaplicy klęcząca i pszenno-chlebny bochen co rozzłaca stoły

Jeszcze chyba jesienią rozbłocona droga myśli smutno-zmęczone jak zeschła nacina i przydrożne kapliczki skrywające Boga zgarbiona chata która Twe życie poczyna Czy stojąc przed spłowiała czasem fotografią wzrok pusty opierając o okap sczerniały następujący po nas odgadnąć potrafią ile zbutwiałe gonty szczęścia pokrywały

inną duszę...

P

A r t y s t y c z n a dusza Antoniego Jopkiewicza znalazła w m ł o d y c h l a t a c h ujście s z l a c h e t n e i zgodne z l u d z k i m i w y o b r a ż e n i a m i o , , p o r z ą d n o s c i " — solidny fach stolarza meblowego.

— J a się uczyłem u p a n a P i o t r o w s k i e g o w R a d o m i u . T o b y ł t a k i z a k ł a d s t o l a r s k i , że t y l k o d y r e k t o r z y , l e k a ­ rze, kanonicy, b i s k u p i m e b l o w a l i się u niego. J a r o b i ł e m całe widoczki, pejzaże z forniru, t a k z w a n e intarsje, i n - krustacje — to dzisiaj k t ó r y to u m i ? N a w e t n i e będzie wiedział, z k t ó r e g o b o k u się z a to brać... P a n i , w y k s z t a ł ­ cone dziewczyny, n a u c z y c i e l k i t o jak l a t a ł y za r z e ­ m i e ś l n i k a m i , a p r z e w a ż n i e za stolarzami. J a b y ł e m d o ­ b r y stolarz. Nie „stolorz" tylko stolarz.

W t a k i m fachu i dusza m i a ł a uciechę i Ludzie się nie dziwili. D o p i e r o n a s t a r s z e lata, g d y j a k liście o d d r z e ­ w a o d p a d a j ą od człowieka stałe d o t ą d zajęcia, d o p i e r o w t e d y przyszło m o c o w a n i e się ze sobą. P i e r w s z y ognisty piorun — t o b y ł a ś m i e r ć żony — S a b i n y , S a b i n k i , m ł o d s z e j od s w e g o męża o dziesięć lat. O n m i a ł w t e d y l a t pięćdziesiąt. Był m ł o d y ; odznaczał się t ą s a m ą siłą w i t a l n ą co jego długowieczni przodkowie. Dziadek T o ­ m a s z był pod C z ą c h o w s k i m w p o w s t a n i u 1863 r o k u , p l e ­ cy m u wszy zjadły, ale doczekał niepodległości Polski.

S t r y j żył przeszło 90 lat. P a m i ę ć o nich i o i n n y c h p r z o d k a c h jest częścią duszy Antoniego Jopkiewicza.

— Moi p r z o d k o w i e , t o j a w i e m od p r a d z i a d ó w , p r z y ­ szli ze S ł a w n a . Byli k o w a l a m i , dziadek też był k o w a l e m . Dookoła były dwory, k o w a l a nie było, więc go s p r o w a ­ dzili t u pod R a d o m , do S k a r y s z e w a . T o b y ł b a r d z o z a ­ m o ż n y człowiek, ośmiu ludzi p r a c o w a ł o u niego w k u ź ­ ni. Dziadek t w a r d o w y c h o w y w a ł s y n ó w — ojca mojego i s t r y j a . Ojciec w w o j s k u nie służył, ale s t r y j a to z c a ­ łej g u b e r n i r a d o m s k i e j odesłali do C a r s k i e g o Sioła n a g w a r d y j c a ; n a pokojach u c a r a pełnił służbę. Chłop o l ­ b r z y m i , w te drzwi by się nie zmieścił. Ł a d n y , z g r a b n y , n a fotografii to jak jaki gienierał, w b i a ł y c h r a j t u z a c h , w czaku z lisim o g o n e m , r ę k a w i c z k i białe, b u t y l a k i e ­

r o w e . L u x . D z i e w u c h y się o g l ą d a ł y za n i m , m i a ł 70 lat.

Długowieczny s t r y j , „ t w a r d e chłopisko" rozumiał ży­

cie i p r a w a historia.

— O n m n i e opieprzył w w o j n ę j a k p o w i e d z i a ł e m — stryju, p r z e p a d l i ś m y , Niemcy pod M o s k w ą .

— E j , t y głuptasie, ty wiesz co t o Rosja? T a m t r z e b a być, żeby wiedzieć co to R o s j a Do M o s k w y doszedł?

I co z tego? A gdzie dalej? Oni go stłuką.

P ó ź n i e j jak w r a c a l i , to mi p r z y p o m n i a ł .

Opowieści o p i ę k n y c h i h o n o r n y c h p r z o d k a c h (stryji w p r o s t z C a r s k i e g o Sioła w y l ą d o w a ł w k a r n y m b a t a l i o ­

nie na Syberii) p a s u j ą do skaryszewskiego d o m u A n t o ­ n i e g o Jopkiewicza. Obrazy, meble, sztalugi, p a c h n ą c a czystość (babcia b y ł a ze szlacheckiego r o d u Jużyńskdch).

Antoni Jopkiewicz, W polu, obraz olejny, Skaryszew

Małe podwórze za szczelną bramą wypełniają mieczyki, cynie, kapryfolium, chryzantemy, astry. Nie gdaczą ku- ry, nie kwiczą prosięta, nie wylewa się balii do rynszto­

ka. Enklawa. Gospodarz w błękitnej koszuli, szczupły, z krótką brodą i gęstą czupryną. Porusza się szybko, mówi z ekspresją, zagląda w oczy; ma dopiero siedem­

dziesiąt sześć lat. Jego autoportrety szybko znajdują na­

bywców — srebrne włosy, prosty nos i oczy tak czysto niebieskie, jakby były jednym z nieskażonych kolorów palety.

sześciu lat mieszka sam jakby ta samotność, ten piórem, była jego przeznaczeniem. Dzieci dorosłe, samodzielne, mają swoje zawody, ro­

dziny. Opiekują się ojcem, ale mu przecież towarzyszki życia nie zastąpią. Druga żona miała na imię Józefa.

— O, taka blondyneczka jak pani, z szyjeczką taką ładną, podobała mi się. Młoda kobieta była, czterdzieści lat miała. Dziecka nie chciała urodzić, bo miała trzech synów; dwaj już byli dorośli, najmłodszego tu przypro­

wadziłem. Wykształciliśmy, dom mu postawiliśmy, oże- niliśmy go i w zamian za to matkę mi zabrał. Zabrał matkę. Ze wszystkim. Ja musiałem sobie wszystko ku­

pić nowe. Kobity to są przezorne, pani, jak pijaweczki...

Urzędowo nas rozdzielili. Płakałem jak odchodziła. A u niej zwyciężyła chłopska mentalność. Żeby u mnie były krowy, świnie, kury to ona by nie odeszła. A u jej syna działka — truskawki, porzeczki, kirowy, świnie.

Do tego dom, dwoje wnuków. A ja oddałem gospodar­

stwo na skarb państwa, bo dzieci nie chciały...

Między słowami pana Antoniego coraz więcej ciszy.

Nie gniewu, nie żalu — tylko ciszy.

Proszę pani, jak ja ziemię oddałem, to nie wiedzia­

łem, co z czasem robić, bo człowiek był przyzwyczajony do pracy. Do stolarki i do ziemi. A tu czasu za wiele...

Po sąsiedzku jest biblioteka, to przyniosłem sobie lek­

turę, historię powszechną, to, owo. Doszło do tego, że zasypiałem przy czytaniu. Dwie, trzy stronice i głowa leci. Do lasu. Chodziłem całe lało po lesie. Podglądałem

Fot. Barbara Polakowska

ptaszki, a to jagódek przyniosłem, grzybka gdzieś zna­

lazłem, tak sobie świętowałem. I to się uprzykrzy. Jak była letnia pora, ciepło, to las pasuje, ale przyszła jesień, szarugi, tu żony nie ma, zawsze tam siedziała... Przy­

niosłem sobie bloczek rysunkowy, ale nikt nie wiedział.

I bibliotekarka mnie raz zaszła, nie zdążyłem schować.

— O, to pan maluje?

— Tak... Bawię się...

I ona powiedziała tu ludsziom, wie pani, jak to kobie­

ty, lubią plotkować. Okno było otwarte, ja tu sobie sie­

dzę, maluję, widzę sąsiada na ulicy. Z końca Skarysze­

wa idzie drugi, pyta się:

— Co ten Jopkiewicz tera robi?

— Maluje.

— A co on maluje?

— Obrazki.

— O, cholera, taka dobry chłop i zgłupiał na starość.

Widzi pani, oni mają to w przekonaniu, że jak kto maluje albo wiersze pisze albo rzeźbi — to wariat. Może poniekąd mają rację. Chyba ja taki jestem trochę nie­

normalny.

ta dusza. Inna już od dzieciństwa. No bo prze- To cież małe dzieci, a i dorośli boją się burzy, pio­

runów. I jeszcze gdzie, na polu, gdy nie ma się dokąd schronić. Antoni Jopkiewicz wspomina, że ojciec bił go biczyskiem, aby kilkuletniego chłopca ściągnąć w czasie burzy w jakieś bezpieczne miejsce. A on się za­

pierał i nie chciał. Bo go fascynował błysk i huk, nie­

pospolite widowisko.

Matkę, jak piorun z nieba, zabiła choroba, gdy Antoś miał trzy lata. Został po niej gruby warkocz, staroświec­

kie gorsety z fiszbinami, ściskające niegdyś talię wój­

towskiej córki i niezgłębiony, nie do ukojenia żal za pierwszą i najważniejszą kobietą życia.

— Ojciec się nie ożenił. Chociaż przystojny był od cholery. Powiedział — drugi raz nie będę płakał. Stryj ojca pilnował jak matka umarła, żeby się nie powiesił.

Tak rozpaczał. Trzech synów wychował sam.

CIĄG DALSZY NA STR. 9 9.

Od

„Konfrontacje''

nie tylko artystyczne

W ub. roku „Scena Ludowa", już po raz szósty, zorganizowała w Au­

gustowie—Przewięzi wielką, dwutygodniową imprezę pod nazwą „Kon­

frontacje Artystyczne wsi Polskiej — Augustów 88". Sądzimy, że jest to jedno z bardziej znaczących przedsięwzięć dla rozwoju kultury wsi, szcze­

gólnie młodego pokolenia. Zwróciliśmy się zatem do Anny Marii Słupczyń­

skiej, kierownika Działu Programowego Ośrodka Kultury Wsi „Scena Lu­

dowa" w Krakowie o wypowiedź na temat założeń imprezy, a do uczest­

niczki „Konfrontacji", Kazimiery Sekułowej — o refleksje z pobytu w Przewięzi. Niżej drukujemy obydwie wypowiedzi. Dodajmy tylko, źe Ka­

zimiera Sekułowa, poetka, autorka tomu prozy „Opowieści beskidzkie", członkini STL, felieton napisała gwarą. Może to przysporzyć pewnych kłopotów czytelnikowi z „nizin". Warto wszakże je pokonać, by odebrać nie tylko interesującą treść, ale i urok soczystego języka beskidzkiej gwary.

ANNA MARIA SŁUPCZYŃSKA

„Scena Ludowa w Przewięzi

R

puje twórców różnych dzie­

dzin sztuki, związanych poprzez swoją działalność ze środowiskiem wiejskim, z kulturą polskiej wsi, przy czym niekoniecznie musi to być tradycyjna kultura ludowa. W Ruchu działają głównie twórcy nie­

profesjonalni a także ludowi, często zarejestrowani Już w STL. Współ­

pracują także z Ruchem profesjona­

liści, inspirujący się w swej twór­

czości kulturą wsi polskiej, poma­

gający swą wiedzą amatorom. W zależności od zainteresowań człon­

kowie Ruchu zrzeszają się w tzw.

Klubach, których istnieje w tej chwili pięć. Są to: Ogólnopolska Rada Ludowych Zespołów Artys­

tycznych (ORLZA), grupująca mala­

rzy, rzeźbiarzy, rękodzielników, Krajowy Klub Twórców Kultury Wsi (KKTKW), Krajowy Klub Li­

teracki (KKL), Krajowa Rada Te­

atrów Wiejskich (KRTW) reprezen­

tująca teatry i kabarety oraz Kra­

jowy Klub Animatorów Kultury Wsi (KKAKW).

Zdając sobie sprawę z niebezpie­

czeństwa, jakie stanowi otwartość na tak różnorodne formy twórczoś­

ci, a także w celu opracowania

właściwego programu działalności i zapewnienia twórcom opieki mery­

torycznej, większość Klubów opiera już swe działania na współpracy z własną Radą Artystyczną, w skład której wchodzą wybitni specjaliści poszczególnych dziedzin: choreogra­

fowie, etnografowie, plastycy, lite­

raci, ludzie teatru i kabaretu. W ciągu całego roku poszczególne Klu­

by organizują dla swych członków zajęcia o Charakterze warsztatowo- plenerowym, zapewniając im opie­

kę fachowców. Plonem tych spot­

kań są przeglądy zespołów folklo­

rystycznych, kabaretów wiejskich, wystawy plastyków, wydawane to­

miki poetyckie. Spośród najakty­

wniejszych i najciekawszych twór­

ców wszystkich Klubów typowani są uczestnicy najważniejszej impre­

zy Ruchu, jaką są Konfrontacje Ar­

tystyczne Wsi Polskiej. W 1988 ro­

ku Konfrontacje były organizowane już po raz szósty, jak zwykle w czerwcu. Po raz trzeci gościły na Ziemi Suwalskiej, po raz drugi w Augustowie — Przewięzi. Tradycyj­

nym już zwyczajem ich program biegł dwutorowo. Organizowane w czasie Konfrontacji imprezy skiero­

wane były ,,do wewnątrz" — dla sa­

mych uczestników i „na zewnątrz"

— dla środowiska. Prezentowano dorobek Klubów poprzez koncerty, wystawy, spotkania w GOK-ach i szkołach.

Ale Konfrontacje Artystyczne Wsi Polskiej nie są tylko przeglą­

dem dorobku Ruchu Społeczno-­

Kulturalnego ZMW „Scena Ludo­

wa". Są przede wszystkim szansą wywołania nowych zjawisk i war­

tości artystycznych, które mogą ukształtować się w wyniku spotka­

nia twórców różnych dziedzin sztu- ki z różnych regionów Polski.

Uczestnicy Konfrontacji spędzali przedpołudnie na doskonaleniu swych umiejętności pod okiem specjalistów. Działały warsztaty:

choreograficzny, malarski, rzeźbiar­

ski, rękodzielniczy, teatralny, kaba­

retowy, literacki i muzyczno-wokal­

ny. Popołudnia i wieczory wypeł­

niały wspólne spotkania i prezen­

tacje własnej twórczości. Na goś­

cinnej, konfrontacyjnej Estradzie Folkloru gościły zespoły miejscowe, m. in. kapela wileńska, litewski zes­

pół obrzędowy „Kanapinis", zespół śpiewaczy starowierów „Riabina" i dziecięcy teatrzyk z Sejn. Prezen­

towały się także biorące udział w Konfrontacjach zespoły: „Jaworz- nik" z Będzina, „Turnie" ze Starego Bystrego i Teatr Obrzędowy ze Skomielnej Białej. Przygrywała też kapela „Roztocze" z Tomaszowa Lu­

belskiego. Odwiedzili również Kon­

frontacje animatorzy narodowej kul­

tury: Erwin Kruk, Wiesław Myś­

liwski, Roch Sulima i Jan Socha.

Prowadzili oni spotkania tzw. fo­

rum dyskusyjnego. Nie zabrakło czasu na wspólną zabawę w Klu­

bie Konfrontacji.

Opinie o wartości konfrontacyj­

nych prac i poczynań, będących wynikiem wspólnego działania blis­

ko 300 twórców w ciągu dwóch ty­

godni pobytu w Przewięzi, są róż­

ne. Wypada jednak sądzić, że wyt­

worzone tam więzi międzyludzkie będą trwałe, a zdobyte na warszta­

tach umiejętności zaprocentują w ciągu najbliższych miesięcy. Popeł­

nione natomiast błędy — będą do­

datkową nauką na przyszłość. Bo sama idea tego typu spotkań jest chyba słuszna.

A na zakończenie należałoby pod­

kreślić to, co w Konfrontacjach Ar­

tystycznych Wsi Polskiej jest naj­

ważniejsze: tworzą je przede wszystkim sami twórcy. Ostateczny efekt tych spotkań jest taki, jaki bagaż własnych pomysłów wnoszą do programu sami uczestnicy.

f~~f ebyście t a k do k r z t y o m n i e / , inie zabocyli i n i e odlisyli sie od u a s e gwary, t o m u s ę sie woim przybocyć. Gnie m i sie t u n a k r a k o w s k o - ś l ą s k i ziemi, w t e m ni to mieście, mi t o wsii, bo choć sie Brzeszcze b l o k a m i chlubią i s a m Cyrankiewicz p r a w a i m miejskie n a d a w o ł , t o przecie więey t o g o s p o - dairki g m i n n e , j a k miastowe. T w ó r ­ ców l u d o w y k n i e uświadcy. N a k u l ­ t u r ę ludzioim s k o d a casu. N a w e t k i ­ n o p o d g r y z a n e r e f o r m o m p u s t k a m i świyci. Nic t y s dziwnego, zek s k o ­ rzystała ze zaproszenie n a K o n f r o n ­ tacje Artysltyczne W s i Polskie, do A u g u s t o w a — Przewięzi. Cas t r o c h ę felerny dobrali 3 — 17 cyrwiec, ale musieli m y zdążyć wrócić n a w y ­ bory.

Wyjazd n o m sie n a w e t udoł. P o ­ ciągi doś p a s o w a ł y , ale k a s j e r k a w i ­ d a ć w y c u ł a , zek n i e bardzo g r a - rnatno, bo m i biylet w y p i s a ł a pół n a pół (pół pośpieszny, pół osobo­

wy). Niby m i a ł o to p a s o w a ć w e l e rozkładu jazdy ale k o n d o k t o r mioł inse zdanie i kozoł n o m dopłacić n a pośpiesny do końca. Dopłatę m y zrobili w e d l e życeń, a pociąg i tafe coroz w o l n i jechoł, a od Biołego- sitooku, to n a w e t pomiędzy p r z y s t a n ­ k a m i odpocywoł. W i d a ć ktosik zabo- cył motonniceimu pedzieć, ze m y już dopłacili i, ze sie m o pośpiesać.

W A u g u s t o w i e z h o n o r a m i nos p r z y w i t a l i i odwieźli do s a m e g o o ś ­ r o d k a „ D r o g o w s k a z " w Przewięzi n a d jeziorem Biołem. R e k l a m a b y ł a h u c n o . Co k a w o ł e k w i d a ć było wiełgie napisy z piyknie w y m a l o - w a n e m k o g u t k i e m , k t ó r y by fnet do p i ę t r a siejgoł. E j ! K i e b y t a k t e n kogutek zapioł, a zawoniało sianem., boć p o r a była n a sianokosy, to cuł b y sfie cłowiek jak n a p r a w d z i w y wsi. W ośrodku, pod sosnami, d o m ­ k ó w maiuśfcik, co nieco zachrobo- conyk, pełno było n a d jeziorem.

L u d a się zjechało ze d w i e s t a p i ń - dziesiąt. M u z y k a g r a ł a od r a n i ą do późne nocy, skoda ino, ze im b a r - dzi p a s o w a ł a t a ł o m o t a c k a m e c h a - iniono, j a k k a p e l a l u d o w o . Z r a z u m i e ino dziw broł, ze sie ta Wieś t a k ciśnie n a t e Konfrontacje, ale późni to mie jus cołkiem zatkało jagek sie p r z y p a t r z y ł a , jakie t o t e - roz z m i a n y n a wsi sie porobiły.

Gospodynie, widać k r y z y s o w e o d ­ żywiane, b o k a r t e k nie dostają, c h u d z i u t k i e jakieś t a k i e . Łocy pod- cymniame, włosie padsfcuibane i j a - kiesik f i ł i o t o w o - c y r w a n a w e , cy to m o ż e z tego z a p a s k u d z o n e g o p o - wietrzo, cy z jakie choroby t a k sie

KAZIMIERA SEKUŁA

pozmieniały. Mozę to po t e m Cor- n o b y l u ludzie t a k zzielenieli i zdzi- waceli. Dziw m n i e tys broł, po co j e m t y s t a k i e długaśne pazury, bo przecie teroz g r o c h u sie nie ł u s k o r ę e n i e , a d o sarizemio z i m i o k ó w p a ­ z u r k ó w nie trza. P a t r z y l i m y t a k z „gazdom" z Myślenic i delibero­

wali, jak tys tako gaździna do do- jeinio pod k r o w ę siaddnde. P r z e c i e jak ją k w i a t u l a uwidzi, to sie wy- s t r a s y , bo pomyśli, ze sie z n o w u s t r z y g i n a świecie pojawiły.

D

J e d n e g o wołali M y ś l i w s k i i p o w i a ­ dali:, ze k a s i k „ K a m i e ń n a k a m i e ­ n i u " n a w e t poza g r a n i c a m i stawioł.

Pomogoł m u t a k i mnijsy, ale t y s w y g a d a n y . Roch S u l i m a sie zwoł.

D e l i b e r o w a l i t a k oba i po cały pol­

s k i historyji s u k a ł i chłopskie k u l t u ­ r y . Znaleźli j e pocątki, dosukali się łozkwitu, no i odśpiyiwali r e k w i j e n a d t e m , co sie t e r o z dzieje. P o ­ n i e k t ó r z y podnieśli w r z a s k , ze to n i e p r o w d a , ale m n i e sie jakosik m a r k o t n o zrobiło, b o mi p r z e w r ó ­ cili łopaonie cały t e n p i y k n y o b r ó ­ żek z koloorowem k o g u t k i e m . U ź r a - łak tę k o l o r o w ą k o m p a n i j a , w y s t r o ­ joną j a k n a łoidpus (choć s t r o j u l u ­ dowego n i e uświadcył), jakosak o b c ą i n i e nasą, n i e wsiową. Cło mi sie z a downom, w s i o w s k ą m ś p i y w k o m , z a p o g w a r k o m o utopeak, s t r a c h a k i strzygak, n a w e t ło tyk, co t o t e ­ r o z s t r a s ą po urzędak, ale t a k do śmiychu, p o n a s e m u . A tu t e m c a - s e m j e d e n w e l e d r u g i e g o ohodzi, j a k w e l e śmierdzącego jojka. Boji sie co śmieli ło wsii pedzieć, bo wszyst­

k i e jakiesik spaniałe.

Znalazło sie przecie gorz ludzi ze S k o m i e l n e Biołe, którzy w y s t a ­ wili t e a t r . Ci ludzie zasuzyii n a s w ó j w i k t potrójnie. P o piyrse, bez ndk można juz było pedzieć, ze m o w a

t u o k u l t u r z e wsi, p o drugie, to, co p o k a z o w a l i — to b y ł a wieś. D o w n o , ibiydno, może zacofano, ale z zie­

m i o m s e r c e m zrośnięto. P o trzecie, t a k t o ś w a r n i e odegrali, ze ino b r a ­ w o bić. J e d n o mie ino k u ł o w usy, ze straiśnie kalicyli swoją g w a r ę . P o n o ć a u t o r t a k im pokalicył, ale m o g l i przecie godać po s w o j e m u , a n i e t a k j a k ktosik napisoł, k t o d o b r z e g w a r y sądeckie nie znoł.

P o z a skomielrtiokami b y ł y jesce d w i e k a p e l e — „Kuj'awioki" i „ T u r ­ n i e " ze Starego Bystrego. Ci t y s g r a l i i g w a r z y l i po s w o j e m u , ale byli k r ó t k o , p e w n i e nie kcieli k o n ­ k u r o w a ć z dyskotekom, bo choć s a m i grali jak trza, to ik m a c h a ­ n i e m zagusyli.

F a j n i e nos zabawił k a b a r e t „ Ż ą ­ d ł o " z Biskupca. Mają c h ł o p o k i głowy. Udoł im s.ie tys te pisarz, c o im to •ustuioł. Bodej sie t y s t a k i e ludzie n a pnioku rodziły. Gorzy w y s ł a p r ó b a k a b a r e t u „ F i u t " s p o d Szczecina. Jakiesik to jesce n i e m r a ­ w e , ale licą sie dobre chęci.

T

M n i e sie zdo, ze ze w s i t o , u n i m i e ­ li ino to, co n a m a l o w a l i — c h a ł p e c - ki, jezioro i ' l a s . A może ino m n i e sie t a k zdo? Mozę K r a k ó w to tys w i e ś ? Mozę to jakosik s p e c j a l n o m e t o d a tworzenio k u l t u r y w s i o d ­ górnie, ale w t e d y worto b y p o k o - z a ć t e m nHeborokom ze w s i , j a k sie to robi, bo m n i e sie cięgiem p ł o n t o p o głowie ta w i e ś w t y t u l e .

4

Cyje i lo kogo

Konfrontacje ⁹

T tak, moiściewy, s k r ó d l ę po I f I miedzak i u w r o c i a k , a o

s w o j e m polu n o j t r u d n i m i napisać, ale t r z a w r e ś c i e w y p l e w i ć i włosny zagon. Mnie, j a k o ze t r o ­ c h ę pisać u m i e m , z a m u ś t r o w a l i do l i t e r a t ó w . H o n o r to był lo m n i e , znalyź sie w t a k i k o m p a n i j i , k a k o z d y sie juz rnóg n a z w a ć l i t e r a t e m , b o sie znali n a rzecy. W i y r s y k i z g r a b n e u k ł a d a l i . M e t a f o r a m i sioli, p r z y c i n a l i tseści, j a k o g r o d n i k d r z e ­ w a , plewili, p r z e r y w a l i , gracowali, a kie jus skońcyli r o b o t ę , to jo jus w i d z i a ł a ino k o l o r o w y zogon, k a r o s n ą k ą k o i e , b ł a w a t k i i m a k i , ale pszenicę ktosik w y p ł e w i ł . Zogonek zgrabny, cysty, b a r w o m u m a j o n y , ale chleba ś niego nie będzie.

Moi m i l i ! Dy m y przyjechali na k o n f r o n t a c j e wsi. Ni m o ż n a było tego nie dozryć, t a k p o drodze, j a k n a s a m e m z g r o m a d z e n i u . Byli m y n a s p o t k a n i u o k u l t u r z e wsi i co?...

I nici Wieś w o m wisi, m o i piytoni.

Nie padło j e d n o pytanii|(e<— co m y l o te k u l t u r y zrobili? P o co n o m P o n Bóg t a l e n t a doł? I jak sie k i e s i k z tego ł o z r a c b u j e m y . A któż n o m za t e d w a t y g o d n i e dopłacił, jak nie w i e ś ? K o n i u z to p o n M y ś ­ l i w s k i n a p o c h ó w e k zwonili, j a k n i e chłopdB-: l i t e r a t u r z e i k u l t u r z e ? A wyście ani łezki nie uronili. J a k po k r o w i e zorazie — pryszczycy, nogi ino w rosie w y t a r l i i pośli dali.

P e w n i e p o w i y s p i — do kogo t a m o w a ? Było nos p o n a d 20-tu i w tern j e d n a b a b a ze w s i i t o w b l o ­ k u miysizkaijąeo (pasącą te słowa).

Nie b r a k ł o t a m przecie chłopskik korzeni, ino ik c h e b a nornice p o d ­ gryzły i badtele do k r z t y spamiały.

Las n o m saumioł, słonecko grzoło, a m y s i e ucyli o b r ó b k i w a r s z t a t o ­ w e . S t r u g a l i m y , j a k ci dubace, strugali i wycinali, jaz została s a m a trzoska. D y s c y k ją poleje, słonecko wysusy, cas ślad noza zairze.,. Któż pozmo, co n o m w dusy grało, jak sie w ł o r g a n k a k p i ó r a w y s c y r b i ł y ? J a k b y t a k wzdąś beskidzkiego g o r d a — prosty, u r o d n y , j a k j a ł o ­

w i e c w lesie. Z d a l e k a w i d a ć j a k m u w dusy gro. A c o wychodzi w zeszycie? „ K r o p k a , k r y s k a , k r o p k a , k r y s k a — fografijo twego p y s k a " . T a k sie dzieci b a w i ą . A l e t o nie wieś. Nie beskidzkie góry, lasy. B y ­ ła t a m w zamyśle dusa, ale ją k t o ­ s i k strugoł, strugoł, jaz w y r z n ą n serce, a dostawił zśofora i pociyrz.

P o s t a ć p o prowdzie została i n a w e t ś w a m o , ale m a n e k i n y w sklepie tys p o s t a ć mają.,.

W-

cy m y nie zaceni o k o p o w a ć ziem- n i o k ó w , p r z e d p o s a d z e n i e m ? Z d o md sie, ze przodzi t r z a pomyśleć, co t r z a zrobić, a p o t e m jak. Cas nie stoi w mdeścu. K o z d y r o k niesie z m i a n y . Wieś sie w y r o d z o , p r z y s w o - j o s e m i a s t o w e n a r o w y . Cęsto- gorse o d zorazy. Kozdy, kto ze wsi w y - sed, m u s i przyznać, ze dziś to juz n i e t a w i e ś . A j a k ą poznają n a s e w n u k i ? Co pozostanie po n a s y k ca- s a k ? „ S k i r o l a w k i " ?

C y n i k z w o s n i e p r ó b o w a ł za- źreć w chłopskie serce, p r z y p a t r z y ć sie t y dzisiejsy wsi? K t ó ż t a m p o ­ został i n i e doł sie p r z e g n a ć n a Izyjsy ehlyb? K i m s a m , ci ludzie?

T o p r o w d a , ze som b r u d n i , nieo- k r z e s a m i , pazerni, ze sie zreją o m i e d z ę , s u k a j ą d o b r e zapłaty za s w ó j mozół, hodują to, co sie i m opłaci, ale któż ik tego u c y ? Cy m y s o m t a c y dobrzy ze swego?

Chłop, moiściewy, to z a w d y ślakcic ,na s w o i zagrodzie. T w a r d y , u p a r t y , ale s a m o t n y przeciw w i c h u r o m i dyscom, b e z r a d y n a posuchę. Totys w niedzielę sie m o d l i i b a r d z i z Bogiem t r z y m o , j a k z włodzom, bo t a ino d e k r e t y zmienio, roz w l e ­ w o , roz w p r a w o , a r o l n i k z a w d y będzie od pogody zolezoł. J a k i by n i e był rząd, jaki u s t r ó j , jako m o ­ da, to c h ł o p m u s i ze słonkiem w s t a ć d o r o b o t y i zoden k o m p u t e r nie zastąpi jego głowy i r ą k . D o b r y g o s p o d a r z na wsi w o r t jes tego,

zeby prze n i m copki nisko uchylić jT&jfrza to pedzieć, a n i e umieściś g o w psiarni, k a sie ino k u n d l e łoz- m a j t e maści u g a n i a j ą za s u k a m i („Skiroławki").

Z r e ś t o m , co jo w o m bedę o p o ­ w i a d a ć ! Poźryijcie, k o c h a n i , za sie­

bie. Cy p r a w d o m n i m a co pisać o wsi? C y K K L m o p r a w o b y ć p o ­ nad to? Nie kcę pisać manifestów, bo to inni robią lepi. W o l a ł o b y k iprowdom zrobić cosik lo t e ginące k u l t u r y wsi, ale nie s a m a . Nie kcę b y ć dali t o m s y g n o t u r k o m z w i e j ­ s k i e k a p l i c k i , co zwoni ino na a l a r m , cy na pochówek. Mozę sie znoijdzie przecie k t o n a przysły rok, k t o ze minom n a w r ó c i za m i e d z ę i spróbuje, może nie odgrzybać, ale o k o p o w a ć korzenie, k t ó r e n o m d a ł y p r a w o do udziału w t y k Komfron- tacjak*

Nie gniwojcie sie, K o c h a n i , ze wos r u s o m , ale ktosik to m u s i z r o ­ bić, bo jes p o t r z e b a , s o m l u d z i e i s o m możliwości p o t e m u . Nie w i e m k a nos w i a t r y powieją n a przysły r o k , ale t r z a b y c h e b a zadbać o t r o c h ę inse p r z y b y t k i k u l t u r y , j a k w Przewięzi. S a m a „Myśliwsko", k i e n a w e t kiosk „ R u c h u " był z a m k n i ę ­ ty, nie kozdego może zadowolić, i choć pole o b s e r w a c y j n e było n i e - zgorse, t o przecie za m a ł o a m b i t n e , j a k n a t a k zdolne g r o n o t w ó r c ó w .

- » y koniec jesce j e d n a s p r a w a .

\ J a k n a dziś, m a m y n a t e -

" r e n i e nasego k r a j u d w i e duze organizacje ludowe, p o w o ł a n e w trosce o k u l t u r ę l u d o w ą — j e s t o „Scena L u d o w o " i S t o w a r z y s z e ­ n i e T w ó r c ó w L u d o w y k . Kozdo po s w o j e m u u p r a w i o s w ó j zogon i choć obie kcą zbiyrać do spólnego g u m ­ na, to przecie w u p r a w i e zogonowy m o g ą zbiyrać ino s i y r p e m i t r z a b y juz pomyśleć o komasacyji, zeby żniwo było lepse i sprawinijso k o ś ­ ba. S o m t a k i e dziedziny, w k t o r y k spoinie m o ż n a duzo zrobić. Ni m a co zadziyrać nosa i licytować sie, toto lepsy, bo nojloipso jes po p r o s ­ t u k u l t u r a ludowo, k t ó r ą s k u t e c n i e z a t r u w o obco naleciałoś. P o d p a t r z o ­ ne w telewizji zachodnie m o d y n a w r z a s k , z a s t ę p o w a n i e k a p e l i t a ś m o m meginetofonowam, z a g u s a n i e p r z y ­ r o d z o n e m u z y k a l n o ś c i wsi, o t ę p i a ­ n i a prostego, a l e w r a ż l i w e g o s m a k u

ludowego a r t y s t y . Zapytojimyz sie choć teroz, co jo m o g ę od siebie w t y w o ź n y s p r a w i e zrobić.

M o m t a k ą m a l u t k ą nadzieję, ze sie K K L - o w c y n a m n i e nie p o g n i y - w a j ą i t e n w o ź n y t e m a t podyjraią.

Do s p o t k a n i o n a przysły r o k n a kodejnyk K o n f r o n t a e j a k .

WŁADYSŁAW RUTKOWSKI Mowo moja...

M o w o moja, m a t c y n a i ojcowa m o w o ! Rodziyłaś m i sie co d n i a od piyrsygo ś w i t u

S k a z d o m m a t c y n o m ś p i y w k o m , s k o z d y m ojca s ł o w y m I ozwijałaś m i sie, j a g b y k w i o t zakwitoł.

M o w o moja, k r e w n i o k ó w m o w o i s o m s i a d ó w , P r z y n o s o n o m i r a z y m z j a b k i y m d o k o l y b k i ! K o z d e m słowo w p a m i y c i j a g w k o m o r z e składoł, Zeby ich, kiej cas przydzie, pokostować syćkich.

M o w o m o j a ! K i e j m w pole w y s e d p o roz p i y r s y I usłysoł n a d sobom głos jag ś r y b n y z w o n e k , Pedziol m i ociec: „Synu, to s o m c h ł o p s k i e w i y r s e , A ś p ł y w o je h a j w górze s k r o m n u ś k i s k o w r o n e k . Mozę i ty, m ó j synu, j a g juz bedzies wiyksy, Z n a s y m o w y potrafis ś w a r n y w i o n e k słozyć, A l e choć miołbyś pisać n a w e t tysioc wiyrsy, P i s t a k prosto, j a g p r o s t o zwoni śpiywok bozy".

Ojce m o i ! Choć d o w n o pośliście s c h a ł u p y

O s t a t n i o m w życiu ściyzkom p o d las n a spocynek, J o w o s w c i ą ż w sercu nose, a z e m zostoł chłopym, Z nasy m o w y w o m s p ł a t o m n a mogiyłe wionek.

EMILIA MICHALSKA Chłopski Słowo

Echo

OJCOWSKI ej

Chłopski słowo, p r o s t e słowo, słowo p o g a r d z a n e , j a k ż e bych cie r a d a objąć, a b y ś z a p o m n i a n e n a popiół n i e spopielało w nowości słowniku, a b y ś w i e c z n i e było p e ł n e ż y w o t n e g o k r z y k u . A b y ś wiecznie było żywe, żywe, ż y w u s i e ń k i ! W e z n y m jo cie kieby glinę m i ę k u ś k ą do r ę k i

i w i ć b e d y m z ciebie w i y ń c e , k r w i ą ciepłą p o d ł y w a ć , a b y ś m o g ł o k w i ś ć przez w i e k i i p r z e z w i e k i ś p i y w a ć ! Chłopski słowo, t w a r d e słowo, t w a r d s z e niż d i a m y n t , j a k chlyb syte, j a k m i ó d słodkie, święte j a k t e s t a m y n t , j a k g r o m groźne, j a k p ł u g ostre, j a k j a g n i ę potulne, j a k bicz giętkie, j a k błysk w a r t k i , j a k izba p r z y t u l n e ! P o l s k ą polski, r d z e ń korzynia, co w ziem w i ś l n ą w r a s t a , j a k dzieć tkliwe, j a k m ł ó d ź h y r n e , j a k w ciąży n i e w i a s t a , słuszne, w o l n e , o p a t e r n e , a p r z e r o s ł e siłą,

siłą, co koże m i ł o w a ć ziemie rostomiłą.

JĘDREK GĄSIENICA-MAKOWSKI

Gwaro

H e j ! góralsko g w a r o — t a k o ś lo m n i e miyło.

Z a l u b i o n y k w tobie n a d e syćko.

Dziś w s e r d u s k u giełcys zolu n u t o m . H e j ! j a k o w i l c e w y c i e b a r s s m y n t n o m . B o choć ześ j a k o t o n i e c p o t o k ó w w a r t k o , w skolak w y k r z e s a n o , s u r o w o i prosto, t a k o ś — t a k o ś lo m n i e m i y ł o m siostrom, t a k ześ dlo skolnyj dziedziyny d u s o m ! Choś dzisiok ostałaś u m n i e w dusy, I ni m o g ę cie w y p e d z i e ć k i e fcem, to holny w i a t e r z a w d y m n i e rusy.

1 choć n a k w i l ę k u Tobie w r a c o m .

P i o t r Ł a p i n , Krajobraz wileński Karklina, o b r a z olejny, P u ł a w y

Fot. P i o t r M a c i u k

WIESŁAWA KONOPELSKA

Kazimierz nad... Pszczynianką

t a k i e d w a dni w roku, k t ó r e t r z e b a spędzić w Pszczynie; zwykle p r z y p a ­ dają n a k o n i e c m a j a lub początek czerwca. W t e d y do Pszczyny zjeż­

dżają co ciekawsze regionalne zes­

poły folklorystyczne — t a n e c z n e , śpiewacze, obrzędowe, k a p e l e l u d o ­ w e z całego w o j e w ó d z t w a k a t o w i c ­ kiego-, by wziąć udział w „Wiciach"

— jak p o p u l a r n i e m ó w i się o „Wio­

s e n n y c h Wiciach F o l k l o r y s t y c z n y c h "

„Wici" są częścią s k ł a d o w ą

„ S p o t k a ń pod B r z y m e m " . Od p o ­ czątku, to jest o d 12 l a t b r z y m c z y ­ li pszczyńska lipa, udziela s c h r o ­ nienia pod s w o i m i k o n a r a m i i ' w y z ­ w a l a w e n ę t w ó r c z ą w p l a s t y k a c h nieprofesjonalistach i k o w a l a c h . P o ­ c z ą t k o w o w y s t ę p y zespołów folklo­

r y s t y c z n y c h s t a n o w i ł y wyłącznie o p r a w ę imprezy, czyniąc ją b a r ­

dziej uroMawą dla m i e s z k a ń c ó w . Z c z a s e m p o s t a n o w i o n o włączyć w

„ S p o t k a n i e " przegląd k o n k u r s o w y zespołów l u d o w y c h . I t a k pozosta­

ł o do dziś. Od tego czasu m i n ę ł o 10 lat.

K i e d y k o w a l e , dziś z o r g a n i z o w a ­ ni w g r u p ę m i ę d z y n a r o d o w ą — (artyści czy rzemieślnicy?) kończą s w ó j p l e n e r w y s t a w ą „ U Eliasza i Pistulki", n a ulicach Pszczyny za­

czynają p o j a w i a ć się g r u p k i ludzi w s t r o j a c h l u d o w y c h . Jeśli w z i ą ć p o d u w a g ę fakt, że w r a m a c h w o ­ j e w ó d z t w a k a t o w i c k i e g o m i e ś c i się t a k wiele zróżnicowanych r e g i o n ó w

— w y s t a r c z y w y m i e n i ć tylko k i l k a : cieszyńskŁ, zawierciański, pszczyń­

ski, bytomski, r y b n i c k i , to m o ż n a sobie wyobrazić, j a k a różnorodność s t r o j ó w przewija się przez r y n e k pszczyński i s k a n s e n , w k t ó r y m zwykle o d b y w a j ą się „Wici".

N a t e n r o k p r z y p a d ł ich j u b i ­ leusz. Z a m k n ę ł a się pierwsza dzie­

s i ą t k a . Ale „Wici", t o nie tylko w y s t ę p y zespołów i solistów, to także k i e r m a s z i w y s t a w a sztuki l u d o w e j . Co r o k u m o ż n a s p o t k a ć t u a r t y s t ó w l u d o w y c h , już to p a ­ n i e w podeszłym w i e k u , ale ciągle s p r a w n i e w y k o n u j ą c e p i ę k n e , b i b u ł ­ k o w e wieńce, serca, w i ą z a n k i k w i a ­

t ó w i pająki, „ptaszników", rzeź­

biarzy i bafciarki, już to m ł o d y c h i b a r d z o m ł o d y c h ludzi, k t ó r z y s w e j s z t u k i nauczyli się o d ojca, m a t k i czy b a b k i . T o co robią, podoba się i m t a k samo, jak ich m a t k o m przed laty.

Jeśli przyjeżdża się t u od k i l k u lat, to s p o t y k a się j a k b y d o b r y c h znajomych. Bo m a t a i m p r e z a w sobie coś więcej niż tylko a t m o s f e ­ r ę przeglądu, k o n k u r s u , poczucia rywalizacji. N a „Wiciach" po p r o s ­ t u t r z e b a być. Nie mają o n e nic w s p ó l n e g o z t y m , co w skali k r a j u n a z y w a się „ Ś w i ę t e m folkloru", ze s t r a g a n a m i , t ł u m a m i ludzi i w s z y s t ­ k i m t y m , co c h a r a k t e r y z u j e tzw.

imprezy m a s o w e . T u t a j wszyscy w y s o k o cenią sobie o w ą k a m e r a l ­ ność, zwykłość. Zawsze b o w i e m znajdzie się s p o r a g r u p a p r z e c h o d ­ niów, t u r y s t ó w i m i e s z k a ń c ó w , k t ó r z y „zahaczą" o s k a n s e n , nieraz w c a l e nie w i e d z ą c o o d b y w a j ą c e j się w n i m imprezie. P r z y c i ą g a s ł y ­ s z a n a z oddali p i ę k n a m u z y k a , p o ­ r o z w i e s z a n e obrazy, k o l o r o w e c h u s ­ t y n a ścianach c h a t i stroje,

W t y m r o k u d o d a t k o w ą a t r a k c j ę s t a n o w i ł w y s t ę p zespołu l u d o w e g o z E m m e n w H o l a n d i a k t ó r y z a p r e ­ z e n t o w a ł t a ń c e i pieśni f l a m a n d z k i e . Zespół przyjechał n a zaproszenie g o s p o d a r z a i m p r e z y — T o w a r z y s t w a M i ł o ś n i k ó w Ziemi Pszczyńskiej, a d o k ł a d n i e — zespołu regionalnego

„Pszczyna", k t ó r y wcześniej był i c h gościem.

J a k n a jubileuszową edycję „Wi­

ci" przystało', wzięło w nich udział r e k o r d o w o d u ż o zespołów, b o aż 34, w y ł ą c z n i e z w o j e w ó d z t w a k a t o w i c ­ kiego. T a k w i ę c , jeśli b y w a się n a

„Wiciach", to widzi się, że C z a r n y Śląsk to nie t y l k o p r z e k a z y w a n y p r z e z m a s s m e d i a s t e r e o t y p Slązacz- ki w s t r o j u — powiedzimy l u d o ­ w y m , w p a r z e z g ó r n i k i e m w o d ­ ś w i ę t n y m g a l o w y m m u n d u r z e . W y ­ gląda to zupełnie inaczej. Śląsk, to bogactwo strojów, m u z y k i , t a ń c ó w i języka. T e g o w Polsce nie w i d a ć . Nie widać t a k ż e tego, że poza w i e l ­ k i m p r z e m y s ł e m istnieje u m i ł o w a ­ n i e tradycji — szczególnie n a wsi.

A le w r ó ć m y do tegorocznej i m p r e z y . Nie w s p o m n i a ł a m jeszcze o o r g a n i z a t o r a c h — T o w a ­ r z y s t w i e M i ł o ś n i k ó w Z i e m i P s z c z y ń ­ skiej i W o j e w ó d z k i m O ś r o d k u K u l ­ t u r y w K a t o w i c a c h . Podział ról jest t a k i — T o w a r z y s t w o p r z y g o t o w u j e i m p r e z ę a W O K dba o jej poziom a r t y s t y c z n y . N a X „ W i c i a c h " b y ł szczególnie w y s o k i , co podkreśliło r ó w n i e ż j u r y p r a c u j ą c e pod p r z e ­ w o d n i c t w e m doc. d r a h a b . Adolfa Dygaeza. K a n d y d a t ó w do n a j w y ż ­ szych n a g r ó d — P l a k i e t e k „Złote Wici", p r z y z n a w a n y c h w k i l k u k a ­ tegoriach, b y ł o s p o r o .

A co do kategorii -— zawsze z n i m i s p o r o zamieszania, o czym m ó w i l i r ó w n i e ż jurorzy. J a k t w i e r ­ dzą fachowcy, n i e o d d a j ą one tego, za co w ł a ś c i w i e p o w i n n o się o c e ­ niać zespoły. S t o s o w a n e k a t e g o r i e , oczywiście obowiązujące n a w s z y s t ­ k i c h k r a j o w y c h i m p r e z a c h , dzielą w sposób satuczny zespoły n a : z e s ­ poły śpiewacze (w postaci u s z e r e ­ g o w a n e g o chórku, czy może w p o ­ łączeniu z p o k a z e m obrzędu, p r a c y codziennej, gdzie nieodłączną c z ę ­ ścią jest śpiew?), zespoły p r e z e n t u ­ jące zwyczaje, o b r z ę d y i zajęcia ludności wiejskiej (w p r a k t y c e w y ­ g l ą d a t o t a k , że często zespół o k r e ś ­ l a się j a k o śpiewaczy l u b o b r z ę d o ­ w y a o c e n i a n y jest jeszcze za coś innego), k a p e l e l u d o w e (rzadko przecież f u n k c j o n u j ą oddzielnie), zespoły t a n e c z n e (chyba wyłącznie w postaci e s t r a d o w e j ) i wreszcie s o ­ liści ś p i e w a c y i i n s t r u m e n t a l i ś c i .

Z dyskusji, j a k a m i a ł a miejsce przy okazji „Wici", a w k t ó r e j uczestniczyli etnografowie, e t n o m u ­ zykolodzy i choreografowie w y n i k a ­ ło, że w s t o s o w a n e j s k a l i o c e n n i e m a miejsca n a w y r ó ż n i e n i e n p . s t a ­ r a n n e j r e k o n s t r u k c j i stroju, czasem składającego się z o r y g i n a l n y c h , a u t e n t y c z n y c h s t a r y c h e l e m e n t ó w

— w y s z u k a n y c h i z a c h o w a n y c h przez l a t a , n a z a u w a ż e n i e s t a r y c h pieśni czy p r z y ś p i e w e k jeszcze nie p r e z e n t o w a n y c h , n a w y s z u k a n i e t y c h perełek, c z a s e m u c h o d z ą c y c h u w a d z e w jakiejś całości l u b n i e mieszczących się w k a t e g o r i a c h — h e r m e t y c z n y c h i skostniałych.

Czasem ocenia się p r a c ę dobrego i n s t r u k t o r a p r o w a d z ą c e g o zespół. To o n „ u s t a w i a " zespół, s t a w i a o k r e ś ­ lone w y m a g a n i a , „Ubiera" go zgod­

n i e ze wszelkimi w y m a g a n i a m i , t w o r z y r e p e r t u a r . Oczywiście w s z y ­ s t k o jest w p o r z ą d k u . Ale czyją p r a c ę należy ccaniać w zespołach, k t ó r y c h nie stać n a r e g u l a r n e , f a ­ c h o w o p r o w a d z o n e p r ó b y czy na kosztowne konsultacje? Członkowie z w ł a s n e j potrzeby zakładają zes­

pół, prezent u ją rzeczy znakomite, a p r z y okazji też chcą pokazać swoją p r a c ę . I m nie w głowie zaszczyty, b o w i e m w y s t ę p t r a k t u j ą jak ś w i ę ­

t o rodzinne, jak spotkanie t o w a ­ r z y s k i e . Zawsze mają w z a n a d r z u coś niezwykłego, choć może nie zawsze tak dopracowanego, czy nie zawsze strój tak kompletny.

•Owo „szufladkowanie" powoduje r ó w n i e ż „szufladkowe" decyzje j u ­ r o r ó w t y p u j ą c y c h na w a ż n e i m p r e ­ zy ogólnopolskie z całego zespołu mp. jedną z p a r — np. b a b ę i Zyda 'tańczących na „Ostatkach", by p o ­ k a z a ć ich w jakiejś kategorii. Z zespołu regionalnego wyciąga się k a p e l ę , k t ó r ą pokaże się w i n n e j k a t e g o r i i .

T

ci". Czy warte są szerszego r o z p a t r z e n i a ? Organizacja i m p r e z n i e d o c h o d o w y c h zaczęła w d z i s i e j ­ szych czasach budzić wiele w ą t p l i ­ wości, zaczęto p o d d a w a ć w w ą t p l i ­ w o ś ć p o t r z e b ę cykSUcznośoi „Wici".

C y k l roczny jest chyba konieczny.

Ile rzeczy może zaniknąć bezpo­

w r o t n i e za d w a l u b trzy lata? Kto odrobi tę s t r a t ę ? A swoją drogą — w Pszczynie dzieje się t a k wiele i zobaczyć m o ż n a nie tylko s ł y n n y P a ł a c . Ale to m a t e r i a ł na inne o p o ­ w i a d a n i e .

Antoni Kamiński, RZEŹBY ~

K u t n o w o j . p ł o c k i e

Fot. Leszek Kistelsk?

Rodzina z darami Stnigiis-dyngus Siv. Barbara

8

Gdybym miał

inną duszę...

'flBC

D O K O Ń C Z E N I E ZE STR. 2

Męskie to było chowanie s k o r o sąsiadki biadoliły nad A n t o n i m ,;to dziecko się nie w y c h o w a , o n go zamordu­

je". Bo- ojciec hoidował komie i h a n d l o w a ł nimi, synowie byli od m a ł e g o p r z y uzdach. N a j p i e r w ogier t a k uderzył najmłodszego k o p y t e m , że wgniótł m u czaszkę, za jakiś czas u p a d e k z k o n i a s p o w o d o w a ł p o ł a m a n i e r ę k i i żeber.

Ale sądzone m u było żyć.

— Ojciec trzy konie związał i d w a kilometry, w Słu­

bicach p a s t w i s k a ogólne były, jedź z k o ń m i n a t r a w ę . P a ś ich cały dzień. J a m i a ł e m osiem lat, proszę panią, to stojąco, galopem na k o n i a c h jeździłem. Mówią, że s p o r t u kiedyś n i e było>...

ięc jak z ciszy pustego d o m u w y p ł y n ę ł a chęć m a ­ l o w a n i a — t o jak z m g ł y n a łące w y p ł y n ę ł y w s p o m ­ n i e n i a dzieciństwa i konie, konie... One pierwsze były m a l o w a n e a k w a r e l ą . A i dziś, już na płótnach, p o ­ jawiają się k o n i e w różnych scenach: „Występy s k a r y ­ szewskie" (jarmarki). „Konował", „Końskie wesele" czy w tle s a t y r y c z n e g o o b r a z u „ E m a n c y p a c j a " ; konie d o k a ­ zują t a m zgodnie z p r a w a m i n a t u r y , jakoś nie widać aby m a t k a —• p r z y r o d a n a k o b y ł k ę złożyła m ę s k i e o b o w i ą z ­ ki... Nieco frywołny t e n obrazek (sprawiedliwie p o w i e ­ dziawszy s c h o w a n y w szafie) daje n a m poznać J o p k i e - wiczowy h u m o r ale i nie gasnący s e n t y m e n t do b a b s k i e ­ go żywiołu. Zaprzyjaźniony d y r e k t o r M u z e u m Wsi R a ­ d o m s k i e j złożył podobno kiedyś u a r t y s t y zamówienie na obraz „żeby b a b k i były z seksem". Dookreślając bli­

żej t e m a t p r a c y dodał — „no, wie p a n — żeby był cyc i pic". Ludzie mówią, że t o d o b r y o b r a z e k .

Z m a l a r s t w e m o l e j n y m była n a początku droga przez m ę k ę . S y n p a n a Antoniego chciał mieć pejzaż do nowego m i e s z k a n i a . I osobiście p o s t a r a ł się o b l e j t r a m z nacią­

g n i ę t y m p ł ó t n e m .

— P a n i , ja b y ł e m laik, nie wiedziałem, jak to się robi. Na s u r o w e płótno farby olejne położyłem, ładnie mi to wyszło, ucieszyłem się; koniki n a p a s t w i s k u , l a ­ sek, wzgórze piaszczyste. Poszedłem spać, r a n o wstaję, patrzę, cholera, o b r a z k a nie m a . A to jak przez sito f a r ­ b a przeszła. Ale u p a r t y byłem, suszyłem n a słońcu. J a k podesehło — drugi raz rżnę te farby n a farby, dotąd aż zesztywniało. Dopiero jak z telewizji przyjechali kręcić film o Skaryszewie (wszystko t u jeszcze po d a w n e m u n i e d u ż e , n a ludzką p r z e d w o j e n n ą m i a r ę ) zaszli do mnie, bo słyszeli, że m a l u j ę obrazki. J e d e n z nich obejrzał m o j e pierwsze dzieło i m ó w i :

— P a n i e , p a n nie z a g r u n t o w a ł .

— A to t r z e b a g r u n t o w a ć ?

I on mi w y t ł u m a c z y ł , że to t r z e b a klejem sklejować płótno, później n a to położyć g r u n t i dopiero olejną.

O p a n o w a w s z y tę t e c h n i k ę p a n Antoni m i e w a chwile, kiedy uważa, że perfekcyjne przygotowanie płótna to więcej j a k polowa obrazu. Bo to, co „na w i e r z c h u " m o ­ że się k o m u ś podobać l u b nie i dla zilustrowania s w e j tezy daje m i p r z e k o n u j ą c y p r z y k ł a d :

— Pani jest b l o n d y n k a , ja powiem, że urocza dziew­

czyna, a drugi p o w i — jaki t e n A n t e k m a gust, cholera, co j e m u się w niej podoba?

P

Z w y o b r a ź n i m a l o w a n e są więc „ P o ł u d n i c e " i „ C z a r o w ­ nice", z telewizja rzecznik z a k o n f e r e n c y j n y m stołem, z

„sytuacji" — „ R e g l a m e n t a c j a " . Obraz n i e w ą t p l i w i e p r z e ­ ł a d o w a n y s y m b o l a m i — n a r ó d polski jako silny wół z

gwiazdą — sercem n a czole, p o ł a m a n a szubienica j a k o s y m b o l p r z e t r w a n i a zaborów, zniszczone j a r z m o — z n a k w y z w o l e n i a społecznego, p o d e p t a n a s w a s t y k a — s y n o n i m w y g r a n e j w o j n y . Wół jest chudy, boki z a p a d n i ę t e , żłoby p o z a m y k a n e n a kłódki. P o d k o p y t a m i tylko k a w a ł e c z e k t r a w k i . Za ogrodzeniem, m a l u t k i p r z y wole, u r z ę d n i k pokazuje m u k a r t k ę : „ r e g l a m e n t a c j a " . P a n Antoni n i e u k r y w a , że źródłem n a t c h n i e n i a do tego o b r a z u b y ł szlag, jaki go trafił po w p r o w a d z e n i u k a r t e k n a m i ę s o . Coś takiego jest w starszych ludziach — myślę — że a to w nocy n i e śpią, a t o im się p r z y p o m i n a , że się bili, walczyli i za co, za co?

W

— Moja filozofia to się ogranicza do tego, że m y ś l e ć t r z e b a o t y m , co się ma robić i, co s a m o do m n i e n i e przyjdzie. A o śmierci myśleć nie trzeba, bo ona s a m a , za d a r m o do minie przyjdzie, k i e d y jej się spodoba.

J a jestem — po s t a r o g r e c k u powiedzieć — e p i k u r e j ­ czykiem. Człowiek dokąd żyje p o w i n i e n k o r z y s t a ć z tego życia i żyć. To znaczy, jeśli ja co lubię — nie p o w i n i e ­ n e m sobie tego o d m a w i a ć . Bo życie jest jedno. M r u g n i ę ­ cie oka to nasze życie. Nic ze sobą nie przyniosłem i n i c nie zabiorę. I n i b y po co m a m się robić o b s k u r a n t e m albo d e w o t e m ?

Mnie się udało. U m r ę za sto czy dwieście lat, to t a m w skansenie czy w m u z e u m zostaną moje obrazy. J u ż t e r a z m a m gości ze świata. Niemiec z H a m b u r g a , s k ą d om by wiedział, że t u Jopkiewicz w S k a r y s z e w i e m a l u j e ? Goście z k r a j u i ś w i a t a wzbogacają życie Antoniego Jopkiewicza. S a m mótiK że m a l a r s t w o go odmłodziło, że go p o d b u d o w u j e .

— J a k ja b y m tego nie robił, to n i k t by o m n i e n i e wiedział. Ale ja się z t y m urodziłem. Ojciec m n i e bił w polu biczyskiem, bo jak grzmiało, p i o r u n y biły to o n uciekał do stodoły albo pod m e n d l e n a polu, a ja zosta­

w a ł e m , bo m n i e to pasjonowało. Cieszyłem się —• b ł y s ­ ło, trzasło, ja w t e d y się d o b r z e czułem. M n i e t o f a s c y ­ nowało.

— Od początku miał p a n duszę artysty...

— Nieszczęśliwy za to jestem. Proszę panią, ja b y m był b a r d z o bogaty, żebym był inny, g d y b y m miał i n n ą duszę. A P a n Bóg jak da człowiekowi duszę artysty, t o g o r z e j go u k a r a ć n i e może. To już p r z e p a d ł .

MARIA BRZEZIŃSKA

9