Zmienność przestrzenna gleb organicznych doliny Cybiny na tle warunków fizjograficznych

R O C Z N I K I GI -ETîOZ NAW CZE T. X X X I I , N R i , VVARSZ’AWA 1981

JERZY CIERNIEWSKI

ZMIENNOŚĆ PRZESTRZENNA GLEB ORGANICZNYCH DOLINY CYBINY NA TLE WARUNKÓW FIZJOGRAFICZNYCH .

Instytut Melioracji Rolnych i Leśnych AR w Poznaniu

WSTĘP

W obrębie m ały ch dolin rzecznych gleby organiczne odznaczają się dużą zm iennością przestrzen n ą, sk ład ają się bow iem z m ałych p łatów glebow ych, często o pow ierzchni zaledw ie kilkudziesięciu m etró w k w a ­ d ratow ych, w y raźnie różniących się m iędzy sobą. Zm ienność ta u tru d ­ nia odw zorow anie gleb na m apie. Łączną pow ierzchnię tego ro d za ju gleb w Polsce ocenia się na około 390 tys. ha [9].

Celem niniejszych bad ań było:

— ilościowe sch arak tery zo w an ie zm ienności p rzestrzen n ej gleb o r­ ganicznych m ały ch dolin rzecznych na tle m ik ro reliefu , poziom u wód i zbiorow isk roślinnych,

— ustalenie w łaściw ego sposobu kartograficznego przedstaw ienia

ty ch gleb.

Zagadnienie to ro zp atry w an o na przykładzie w ycinka gleb doliny rze ­ ki Cybiny.

OMÓWIENIE LITERATURY

W system aty ce gleb Polski PTG nie w yodrębnia się gleb organicz­ nych. K ry te ria w yróżniające gleby organiczne zn a jd u jem y w o statn im am ery kań sk im system ie k lasy fik acji gleb, tj. w siódm ym przyb liżeniu [16] i taksonom ii glebow ej [17]. W edług tego sy stem u do gleb organicz­ nych zalicza się u tw o ry , k tó re zaw ierają nie m niej niż 20% m a te rii o r­ ganicznej, jeśli m asa m in e raln a nie zaw iera fra k c ji ilastej, lub 30% , je ­ śli m asa m in eraln a zaw iera ponad 50% fra k c ji ilastej. Podobne stan o w i­ sko zajęli O k r u s z k o i M a r c i n e k [10, 9]. A by u tw o ry organiczne m ogły tw orzyć gleby organiczne, m uszą mieć określoną m in im aln ą m iąż­ szość. W edług k lasy fik acji am ery k ań sk ich in te resu jąc e nas g leby m uszą mieć m inim um 40 cm m iąższości [16, 17J, n ato m iast w edług propozycji

4 J. C iern iew sk i

polskich — 30 cm [9, 10, 11]. S ystem k lasy fik acji taksonom icznej p rze ­ w id u je istnienie trzech podstaw ow ych organicznych u tw orów glebow ych: fibric, hem ie i sapric oraz organicznych utw o ró w lim nic. U tw ory pod­ staw ow e określone są ilościowo zaw artością w łókna szczątków ro ślin ­ nych i b a rw ą w yciągu glebow ego nasyconego pirofosforanem sodu. Od­ p ow iad ają one utw orom torfow ym , m ułow ym i m urszow ym , n atom iast u tw o ry organiczne lim nic — gytiom . W Polsce p ro po nu je się bard ziej szczegółow y podział p ierw o tn y ch u tw o ró w organicznych, w ydzielając od­ dzielnie u tw o ry m ułow e w ytw orzone w siedlisku błotnym i u tw o ry na- m ułow e w ytw orzone w siedlisku n am y w an ym [10, 11]. U tw ory torfow e p ro p o n u je się dzielić w edług stopnia ro zkładu na: słabo rozłożone < 30°/o, średnio rozłożone od 30 do 60% i silnie rozłożone > 60°/o [10]. Jeszcze szczegółow szy ich podział na podrodzaje uw zględnia skład botaniczny. U tw ory torfow e bardzo silnie rozłożone i organiczne u tw o ry m ułow e stanow ią am orficzną m asę o bardzo podobnych w łaściw ościach fizycznych [9, 11, 12]. N atom iast gytie organiczne o dużej zaw artości m a te rii o r­ ganicznej, obok typow ej dla w szystkich g y tii s tr u k tu ry koprogenicznej, w y k azują ponadto sprężystość, g a la reto w a tą k onsy stencję i u jaw n ia ją w arstw ow an ie podczas w y sychania [11]. O statnio polskie klasyfik acje gytii, głów nie genetyczne, uzupełniono pełn y m ilościow ym ich podzia­ łem na podstaw ie zaw artości m a te rii organicznej, C a C 0 3 i m asy m in e­ ra ln e j bezw ęglanow ej [8].

P ie rw o tn e gleby torfow e, m ułow e i gytiow e w sk u tek odw odnienia u leg ają przeobrażen iu w gleby torfow o-m urszow e, m ułow o-m urszow e i gytiow o-m urszow e o ch a ra k te ry sty c z n e j ziarn istej, g ruzełkow atej lub sm olistej stru k tu rz e i o odm iennych w łaściw ościach fizycznych [9, 10, 11, 12, 19]. Ilościowo zaaw ansow anie tego przeobrażenia określa tzw . w skaźnik dojrzałości gleb [13] oraz tzw. w skaźnik nieodw racalnego p rze ­ suszenia gleb [3]. Rozwój poziom u m urszow ego w pływ a na zm niejszenie

ilości w ody dostępnej dla ro ślin [19i], a odw odnienie złóż organicznych obniża ich pow ierzchnię [9, 14]. W pływ w tórnego zabagnienia gleb o r­ g anicznych nie został dotąd dostatecznie poznany. O dw odnienie i w tórn e zabagnienie gleb organicznych prow adzi do pogłębienia ich zm ienności p rzestrzen n ej. G leby te sk ła d a ją się zw ykle z w ielu niew ielkich polipe- donów, k tó ry c h w zajem ne położenie w ysokościow e nie różni się w ięcej niż o kilk a do k ilk u n a stu cen ty m etró w . P olipedony te zgodnie z kon- cepcją К n о X a [5] tw o rzą jako elem en ty k ra jo b ra z u glebow ego (soil scape) c h a ra k te ry sty c z n y k rajo b raz . P o w ierzchnia ty ch gleb jest p ra ­ wie płaska, a poziom wód u trz y m u je się ta k płytko, że w w ystęp u jący ch tu m ikroobniżeniach odnotow uje się ciągle wodę pow ierzchniow ą. P o­ ziom wód d ecyduje o form ow aniu się określonych zbiorow isk roślin ny ch [2, 20]. W ten sposób rów nież rozk ład wód pow ierzchniow ych w dolinie i zm ienność p o k ryw y ro ślin n ej odzw ierciedla pośrednio zm ienność p rze ­ strz e n n ą tego ro d zaju p ok ry w y glebow ej.

Z m ienność p rze strz e n n a gleb organicznych n a tle m ik ro reliefu ₅

Nie w szystkie polipedony zn ajd u jące się w g ranicach w ydzielonej je ­ dnostki k arto g raficzn ej p rzed staw ian e są w jej nazw ie. Udział ty ch po- lipedonów w jednostce k arto g raficzn ej, tra k to w a n y c h w niej jako do­ m ieszki, jest ograniczony. F in d lay (1965) dopuszcza tylko 20% tego ro ­ dzaju dom ieszek. B uringh, S te u r i V ink (1962) stw ierd zają, że k o n tu ry jed nostek k a rto g rafic z n y c h pow inny być „czyste” p rzy n a jm n ie j w 70% (za Bie i B eckettem [1]). W Soil S u rv ey M anual [15] i Soil T axonom y [17] m ów i się o konieczności zachow ania czystości w spom nianych jedno­ stek na poziom ie od 80 do 90% , w zależności od zróżnicow ania gleby

d om inującej w sto su nku do gleb stanow iących dom ieszki. W edług

S t r z e m s k i e g o [18] m ap y w skali 1 : 2 5 000 pow inny p rzy n ajm n iej w połowie być w ypełnione k o n tu ra m i praw ie całkow icie w ypełnionym i określoną glebą, w skali 1 : 20 000 — w 60% , w skali 1 : 10 000 — w 75% , a w skali 1 : 5000 — w ponad 85%.

B uringh, S te u r i V ink (1962 i 1963), W ebster i B eckett (1968), No- sin, P e tro v i B oulaine (1966) (za Bie i B eckettem [1}) proponują, aby w o statniej postaci m apy nie przedstaw iać m niejszych k o n tu ró w jednostek karto g raficzn y ch niż 0,25 cm 2.

Z m inim aln ą w ielkością k o n tu ró w jed n ostek k arto g raficzn y ch wiąże się podziałka ostatecznie opracow anej m ap y glebow ej. W różnych k raja ch obow iązują dość odm ienne relacje, w iążące podziałkę m ap glebow ych z zagęszczeniem p u n k tó w teren o w ych na jednostkę pow ierzchni {1]. „N or­ m y p u ław sk ie” [4] w sto su nku do n ajb ard ziej w ym agający ch norm h o ­ lenderskich p recy zu ją w skali 1 : 10 000 — 15-krotnie, a w skali 1 : 25 000 — 18-krotnie m niejsze zagęszczenie pu n k tó w teren ow y ch na h e k ta r i wynoszą odpow iednio w ty ch sk alach 0,33 i 0,055 p u n k ta na h e k ta r.

W p rzy p ad k u dużej zm ienności przestrzen n ej p o kryw y glebow ej, a więc m iędzy innym i na glebach organicznych, ze w zględu na p rzy ję te ograniczenia m in im alnej w ielkości k o n tu ró w i dopuszczalnej ilości do­ m ieszek w jed no stkach k artog raficzn y ch, p rzew idu je się w ykorzystan ie k arto g raficzn y ch kom pleksów glebow ych, łączących w jed ną jednostkę karto g raficzn ą kilk a jednostek taksonom icznych [15].

BADANIA WŁASNE

C H A R A K T E R Y S T Y K A F I Z J O G R A F I C Z N A D O L IN Y

Dolina rzeki C ybiny leży w obszarze R ów niny S redzkiej. Cybina w ypływ a około 10 km na w schód od K o strzy na i po przebyciu 43 km w pada do W arty w obrębie Poznania. G órny odcinek dna doliny (do k i­ lo m etra 29) m a spadek podłużny od 1 do 4°/oo, a głębokość doliny nie przekracza na ogół 10 m. W środkow ym odcinku, do m iejscow ości Sw a­ rzędz, spadek dna doliny w ynosi około 0,5%o, a zbocza doliny osiągają wysokość 15-30 m. W dolnym odcinku spadek podłużny dna w zrasta do l,5°/oo, a dolina w ypłyca się do 10-15 m (tab. 1).

6 J. C ierniew ski

T a b e l a 1

U k s z ta łto w a n ie d o lin y r z e k i C ybiny C o n f ig u r a tio n o f C ybina r i v e r v a l l e y P o w ie rz c h n ia w ha - A rea in ha P o w ie rz c h n ia dna d o lin y A rea o f v a l l e y b ottom h a % p o w ie rz c h n i - % o f bo tto m a r e a p ł a s k i e dno f l a t b o tto m w z n ie s ie n ia e l v a t i o n a s t o ż k i napływowe c o l l u v i a l f a n s j e z i o r a l a k e s mało z b i o r n i k i wodne s m a ll w a te r r e s e r v o i r s 1006 729 72 i l 2 J 6 2 230 23 JO 1

D olina jest użytk ow ana rolniczo ekstensyw nie, głów nie jako łąki, w niew ielkiej części rów nież w ypasane. N ieużytki p o k ry te są tu w p rze­ wadze tu rzyco w ą roślinnością bagienną lub stanow ią zw arte skupiska krzaków i drzew (tab. 2, rys. 1).

Rzeka Cybina odprow adza w ody ze zlew ni o pow ierzchni około 221 km 2. N otow ania wód w p rze k ro ju A nto ninek z la t 1970— 1977 (po reg u lacji rzeki w 1969 r.) w skazują, że śred niem u stanow i rocznem u odpow iada przepływ 0,54 m 3/s.

T a b e l a 2

U żytkow anie c z ę ś c i ląd o w ej d o lin y r z e k i C ybiny Use o f la n d p a r t o f C ybina r i v e r v a l l e y

Pow ie.f/.chniG r.j ha - A rea in hn

P o w ie rz c h n ia c z p r.c i % p o w ie rz c h n i c z ę ś c i lądow e;j dna

ląd o w ej dna d o l i n y % o f v a l l e y b o tto n la n d p a r t a re a A rea o f la n d p a r t

o f v a l l e y b o tto n g ru n ty o rn e ł ą k i n i e u ż y t k i b a p ie n n e drzew a i z a - _{k r z a c s s n i a} ha a r a b le la n d meadows swampy w a ste la n d t r e e s _{г; с ru b я}and

766 64 8 401 52 m 24 122 16

M orfologicznie dolina C ybiny zw iązana jest z m łodoglacjalną rzeźbą w ytw orzoną w zlodow aceniu bałtyck im . B adania gleboznaw cze [7] po­ zw alają w nioskow ać, że górny odcinek doliny do kilo m etra 29 (poza k il­ kom a niew ielkim i zagłębieniam i) oraz dolny od kilo m etra 7,5 um ożli­ w iał sw obodny odpływ wód. N atom iast część środkow a stanow iła niecki o różnych głębokościach, poprzedzielane progam i w y stęp u jący m i w dzi­ siejszych przew ężeniach doliny. N ierów ne dno ty ch niecek znajdow ało się średnio 10-15 m poniżej obecnie istniejącego dna. W w iększej części środkow ego odcinka dna, po całkow itym w yp ełnieniu niecek m in e ra l­ nym i osadam i jeziornym i ilasty m i i w ęglanow ym i (miąższości od 5 do

7 m) rozpoczęło się odkładanie utw orów organicznych: gytii organicz­ nych (miąższości od 2 do 3,5 m), a potem torfów turzycow iskow ych am

or-Zmienność przestrzenna gleb organicznych na tle mikroreliefu ₇

Rys. 1. U żytkow anie dna doliny rzeki Cybiny na tle jego ukształtow ania

1 — p ł a s k ie d no , 2 — w z n i e s i e n i a , 3 — s to ż k i n a p ł y w o w e , 4 — j e z i o r a , 5 — m a ł e z b i o r n i k i

w o d n e , 6 — g r u n t y o r n e . 7 — łą k i , 8 n i e u ż y t k i b a g i e n n e , 9 — d r z e w a i z a k r z a c z e n i a ,

10 — g r a n i c a p o w i e r z c h n i w z o r c o w e j

Land-use of Cybina river valley bottom against the background of its configuration

1 — f l a t b o t t o m , 2 — e l e v a t i o n s , .? — c o l l u v i a l fa n s, 4 — l a k e s , 5 — s a m s m a l l w a t e r

r e s e r v o i r s , 6 — a r a b l e l a n d , 7 — m e a d o w s , 8 — s w a m p y w a s t e l a n d , 9 — t r e e s a n d s c r u b s ,

8 J. C iern iew sk i

ficznych. Na nich w y tw o rzy ły się w a rstw y to rfu turzycow iskow ego lub m echow o-turzycow iskow ego, najczęściej średnio rozłożonego, m iejscam i słabo rozłożonego. A ku m u lacja to rfu została p rzerw an a w drug iej po­ łowie X IX w ieku w sk u tek reg u la cji rzeki i odw odnienia doliny row am i. M apa topograficzna w skali 1 : 25 000, opracow ana i w ydana w 1830 r., przedstaw ia dolinę jeszcze nie zm eliorow aną, a te sam e arkusze m apy w ydanej w 1890 r., w oparciu o p om iary z 1888 r., u k azu ją dolinę już z siecią row ów m elioracyjnych.

Obniżenie poziom u w ód w dolinie zabiegam i m elio racy jn y m i spow o­ dowało w ytw orzenie w om aw ianym wyżej górnym i dolnym odcinku dna doim y głów nie gleb m u rszo w o-m in eralny ch i m u rszow atych. Na m apie glebow o-rolniczej w skali 1 : 25 000 w środkow ej części doliny w i­ dnieje z w a rty p łat gleb torfow ych i torfow o-m urszow ych w ytw o rzo­ nych z torfów niskich. Na w zniesieniach m in e raln y c h w obrębie dna o r­ ganicznego oraz na p rzyleg ający ch do niego zboczach w y tw o rzy ły się gleby b ru n a tn e w yługow ane i kw aśne zbudow ane z piasku luźnego lub słabo gliniastego, całkow ite. Tylko południow e zbocze p o k ry w ają tu p ia ­ ski gliniaste lekkie i m ocne zalegające na glinie lekkiej.

W Y B Ö R P O W I E R Z C H N I W Z O R C O W E J

Do szczegółow ych b ad ań w yb rano gleby organiczne dom inujące po­ w ierzchniow o w dolinie Cybiny. U stalono je w oparciu o analizę zm ien­ ności jed n o stek k arto g raficzn y ch szczegółowej m apy glebow ej środko­ wego odcinka doliny m iędzy 13,5 a 25,8 km rzeki [7]. P rz y jej opraco­ w aniu w ykorzystano pan ch rom atyczn e zdjęcia lotnicze w skali 1 : 1 3 000 i badania terenow e o średn im zagęszczeniu 0,67 p u nktów na h e k ta r. P o ­ niew aż m apa ta obejm uje 320 ha gleb organicznych, a całkow itą po­ w ierzchnię ty ch gleb w dolinie oceniono na podstaw ie m apy glebow o- -rolniczej w skali 1 : 25 000 na około 440 ha, w spom nianą analizą ob­ jęto blisko 3/4 pow ierzchni gleb organicznych doliny. A naliza ta w y k a ­ zała, że w śród gleb organicznych doliny C ybiny dom inują pow ierzchnio­ wo: gleby torfow e w tó rn ie zabagnione, gleby torfow o-m urszow e w y tw o ­ rzone z torfów turzycow iskow ych silnie i średnio rozłożonych w całym p ro filu oraz gleby gytiow e w ytw orzone z gy tii organicznej w apiennej p rzew arstw io ne torfem silnie rozłożonym .

Pow ierzchnię w zorcow ą obejm u jącą te dom inujące gleby staran o się zlokalizować przy m ak sy m alnie wysoko i strom o wznoszącym się zbo­ czu doliny, aby um ożliw ić także w ykonyw anie jej naziem nych zdjęć skośnych. Do w yboru tej pow ierzchni w ykorzystano rów nież pan chro- m atyczne zdjęcia lotnicze w skali 1 : 13 000, w ykonane w m aju 1969 r.

W ybrana pow ierzchnia w zorcowa obejm uje cały p rzek rój doliny. Je j 3,5-hektarow a lew obrzeżna część p rzylega do rzeki na odcinku od 13,7

Zmienność przestrzenna gleb organicznych na tle m ikroreliefu ₉

do 14,2 km , n ato m iast 10,5-hektarow a praw obrzeżna część — na odcinku od 14,0 do 14,3 km rzeki (m apa na rys. 1).

B A D A N I A T E R E N O W E

T erenow e badania gleboznaw cze lew obrzeżnej części pow ierzchni w zorcow ej realizow ano w 2 etapach: od 18.5 do 18.6.1976 r. w ykonano 83 w iercenia, od 11.8 do 30.8.1976 r. liczbę w ierceń zwiększono do 335.

Rys. 2. Rozm ieszczenie badanych punktów powierzchni wzorcowej

l — w i e r c e n i e g le b o w e , 2 — w i e r c e n i e g l e b o w e z p e ł n ą d o k u m e n t a c j ą , 3 — p r o fil g l e b o w y . 4 — s t u d z i e n k a o b s e r w a c y j n a z w i e r c i a d ł a w o d y g r u n t o w e j , 5 — p u n k t p o m i a r u w y s o k o ś c i o w e g o

Distribution of investigation points on the sample area

1 — b o r i n g , 2 — b o r i n g w i t h fu ll e v i d e n c e , 3 — soil p r o fi l e , 4 — o b s e r v a t i o n w e l l of groun d-,

10 J. C ierniew ski

W ykorzystano tu naziem ne zdjęcia skośne, w ykonane z górnej kraw ędzi południow ego zbocza doliny na przełom ie przedw iośnia i w czesnej w io­ sny. W b ad an iach praw obrzeżnej części posłużono się zdjęciam i lotniczy­ m i. W czasie od 4.7 do 17.7.1977 r. w ykonano 103 w iercenia i 17 p ro ­ filów glebow ych oraz pom iary sytuacyjno-w ysokościow e w 235 p u n k tac h (rys. 2).

P onad to doryw czo m ierzono sta n wody w 18 studzienkach części le­ w obrzeżnej (13 obserw acji od 2.4 do 23.10.1976 r.) i w 7 studzienkach części praw obrzeżnej (17 obserw acji od 2.7 do 11.10.1977 r.).

W iercenia glebow e w ykonano do głębokości 130 cm. M ateriał o rg a­ niczny w ydobyto w postaci tró jk ą tn y c h m onolitów ( 2 X2 X2 cm). M a­ teriał zapiaszczony uzyskiw ano św idrem ślim acznicow ym o średnicy 5 cm. W w yróżnionych w arstw ach i poziom ach określono barw ę gleby za pom ocą tab el M unsella, n ato m iast organoleptycznie stopień rozkładu to rfu w edług von Posta.

Położenie w szystkich p u n k tó w glebow ych z dokładnością do 1 cm n.p.m . określono n iw elato rem m etodą p u n k tó w rozproszonych.

B adania fitosocjologiczne przeprow adzono m etodą B rou n-B lan qu eta. Zespoły fitosocjologiczne części lew obrzeżnej sklasyfikow ano w terenie 25.6 n ato im ast p raw obrzeżnej — 26.8.1977 r.

B A D A N IA L A B O R A T O R Y J N E

Z aw artość m ate rii organicznej oznaczono na podstaw ie s tra t żarze­ nia w tem p e ra tu rz e 430°C. Z aw artość C aC 0 3 określono ap a ra te m

S cheiblera. Odczyn gleby m ierzono p otencjom etrycznie. Kwasowość

czynną i w ym ienną oznaczono na pró b kach doprow adzonych do postaci p asty nasyconej. S kład bo taniczny to rfu oznaczono m etodą m ikroskopo­ w ą w edług norm y PN-70/G-02500, n ato m iast jego stopień ro zkład u — m etodą m ikroskopow o-procentow ą W arłygina.

Prócz tego oznaczano: gęstość stałej fazy gleby q s w p ik n o m etrach

o pojem ności 100 cm 3, gęstość suchej gleby bgs w p rób kach w ielkości 100 cm 3 o s tru k tu rz e nienaruszonej, kurczliw ość liniow ą C1 oraz krzyw e w odnej reten cy jn o ści gleb pF na p ró b kach o s tru k tu rz e nie naruszonej w a p a ra ta c h R itchardsa niskociśnieniow ych (oznaczając w artości pF: 1, 2,5 i 3) i w ysokociśnieniow ych (oznaczając w artość pF 4) oraz w kom o­ rze próżniow ej nad roztw orem kw asu siarkow ego (oznaczając w artość pF 5,5).

OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ

C H A R A K T E R Y S T Y K A U T W O R Ó W G L E B O W Y C H I P O Z IO M O W G E N E T Y C Z N Y C H

Do gleb organicznych b adanej pow ierzchni w zorcow ej zaliczono gle­ by zbudow ane z utw o ró w organicznych o m iąższości w arstw y w ierzch ­ niej p rzek raczającej 30 cm. Za m in im alną zaw artość m a te rii organicznej

Zmienność przestrzenna gleb organicznych na tle m ikroreliefu _U

w ty ch u tw o rac h p rzy jęto 20%. W yróżniono tu następ u jące u tw o ry o r­ ganiczne:

— u tw o ry torfow e: hom ogeniczne słabo ( < 35%), średnio (36-65% ) i silnie ( > 65%) rozłożone, torfow e silnie rozłożone i silnie zam ulone zaw ierające < 40% m ate rii organicznej,

— u tw o ry m urszow e: b u d u jące poziom Mx i M3,

— u tw o ry gytiow e: organiczne w ęglanow e zaw ierające 60% m ate rii organicznej i od 3 do 40% C aC 0 3 oraz organiczne m arg liste, w k tó ry ch zaw artość m a te rii organicznej i C a C 0 3 w ynosi od 30 do 60%.

Ponadto w ydzielono rów nież u tw o ry organ iczno-m ineralne z a w iera ją ­ ce od 10 do 20% m ate rii organicznej.

W skaźnik kurczliw ości liniow ej C™ ty ch utw oró w obliczono z zależ­ ności:

gdzie:

ln — długość próbki nie skurczonej o w ilgotności i s tru k tu rz e n a tu ra ln e j, lw — długość skurczonej próbki p rzy w ilgotności pf 4,2.

C h arak tery sty czn e w ilgotności określono z uśrednionych dla po­ szczególnych utw orów k rzy w y ch wilgotności, p rzed staw iający ch zaw ar­ tość wody w zm niejszającej się objętości p róbki ze w zrostem p rzy k ła ­ danego podciśnienia 0 p F . W ilgotność polowej pojem ności w odnej W p odpow iada pF 2, w ilgotność k ry ty c z n a W k zgodnie z proporcją O k r u ­ s z k i [10] dla roślinności tra w ia ste j — pF 2,7, n atom iast w ilgotność trw ałeg o w iędnięcia W w — pF 4,2. Poszczególne zakresy rez e rw rete n cji

wyliczono z zależności: ARP= R P — R w, ARa = n —R py ARu = R p—R k

i AR td = Rk — Rw gdzie:

Rp — sta n re te n c ji odpow iadający W p, R k — sta n re te n c ji odpow iadający W k, R w — sta n re te n c ji odpow iadający W w.

S ta n y re te n c ji odnoszono do w ilgotności określonych z uśredn ion ych dla poszczególnych utw orów k rzy w y ch pF, p rzed staw iający ch zaw artość wody w próbce w stosu n ku do jej objętości n a tu ra ln e j 0 n (tab. 3).

Niniejsze b adan ia potw ierdziły ścisłą zależność m iędzy gęstością fazy stałej qs> gęstością u tw o ru suchego bo3 i w spółczynnikiem porow atości

ogólnej n b ad any ch utw orów glebow ych a zaw artością w nich m ate rii organicznej OM. Zależność m iędzy os a OM określono ró w naniem : os — — 11,297 O M + 2535 (kg/m 3). Obliczono je na podstaw ie danych z 98 w a rstw i poziomów, uzyskując w spółczynnik korelacji r = — 0,958. Za­ leżność bos a OM określono trzem a oddzielnym i rów naniam i:

1 — dla głębokości od 0 do 30 cm bgs^- щ — 5570 OM"°>825 (kg/m 3), 2 — dla głębokości od 30 do 90 cm b^s[30- ü0) = 8565 OM '0-997 (kg/m 3),

T a b e l a 3 b r e d n i e w ł a ś c i w o ś c i f i z y c z n a g lo b o w y c h n t^ o r ó w o r g a n i c z n y c h i c r g o n l c z n o - n l n s r a l n y c h Avarag-j p h y s i c a l p r o p e r t i e s o f o r a n i e a n d m i n o r a i s o i l M a t e r i a l s ~ ... ... ... ... U‘ wór g la b o w y lu b p o zio m S an afcvczny G o i ł m a n o r i a l o r g e r . a t i e L i r i . r on L ic z b a a n a l i z o ­ w anych w a rs tw lu b poziomów Number o f a n i - l i z e d l a y o r s o r h o r is jo .o ■ ■■■■ H OM CaC0 3 Q ! ^ 1 S 3 . ! “ II - WP Wk W* Д В Р

I

•^ td 7f /O kg/'л3 m /m^ ---- -- j. _{2 J •i -}} J \I ...V b 9 •io 11 12 1 •>з II 14 i 15 :■ -»b łJ j 1 ! U tw ór to r f o w y l P e a t m a t e r i a l : i iII .. — ^ - s ł a b o r o z ł o ż o n y p o o r l y d eco m p o sed 11 Ц 8 5 .2З Л - iS f | 0 ,2 3 0 ,7 7 0 ,6 4 0 ,3 3 0 ,4 3 0,36 0 ,1 7 0,26 - ś r e d n io ro z ło ż o n y

medium decom posed 13

48 T5 - _{Щ Щ O l}0 .9 4 0 ,3 0 0 ,7 7 0 ,6 5 0 ,3 1 0 ,4 1 0 ,3 3 0 ,1 5 0,26 - s i l n i e ro z ło ż o n y s t r o n g l y do-oaspo lod 40 1588 4 $ - _{m Щ oj}p ₃S 0 ,3 3 0 ,8 2 0 ,7 5 0 ,4 3 0 ,4 0 0 ,3 7 0 ,1 3 0 ,2 7 - 3i l n i e r o z ł o ż o n y , s i l n i e za m u lo n y v e r y s i l t a i , s t r o n g l y d e ­ com posed 1 10Э 2 9 ,0 - 2180 396 0 ,8 2 0 ,1 3 0,66 0,61 0 ,4 0 0 ,3 5 0 , 2 1 0 ,0 9 0 ,2 6 Poziom murazawy: Muck h o riz o n : j - p o zio m М3 muck w ith p r i s n a t i c s t r u c ­ t u r e 6 - _{TT7Ö j}'' i 1 1715 ~Do ~2£179 0jS9<#Г2 0 , 2 1 0 ,7 7 0 ,6 9 0 ,3 9 0 ,4 3 0 ,1 9 0 ,1 3 0 ,3 5 - poziom Ml

muck w ith crumby o r g r a n u l a r s t r u c t u r e 0 - _Ш J3o5. I 224 ; ! I 0*33 TV5T 0, 20 0 ,7 5 0 ,6 4 0 ,3 8 0 ,4 6 0 ,1 9 0 , 1 2 0 ,3 4 b'tnó r g y tio x y ł G y t t j a m a t e r i a l ! i I - g y t i a e r p m e a n ü węglanowa c a r b o n a te o rg a n ic g y ‘; t j a 3 - 4 $ 2 } ,}_{° » -} Т з163 0,000д_11 0 , 2G 0 ,7 3 0 ,6 5 0 ,4 0 0 ,4 5 0 ,2 7 0 ,1 4 0 ,3 1 ~ g y t i a o rg a n ic z n a m a r g l i s t a m a rly o rg a n ic g y t t j a 5 - _{4 $ - m Щ ÜÎ32}0. 2 0 ,2 4 0,7 1 0 ,5 9 0 ,2 3 0 ,4 8 0 ,3 1 0, 16 0 ,3 2 12 J- C ie r n ie w sk i

o d , t a b e l i 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Utwór t o r f i a s t y z a w ie r a ją c y : M in e r a l m a t e r i a ł c o n ta in e d i - 20% m a t e r i i o r g a n ic z n e j 20% o r g a n ie m a tte r 1 1 9 ,8 - 2240 452 0 ,7 8 0 ,0 8 0 ,6 4 0 ,5 6 0 ,3 2 0 ,3 7 0,16 0 ,1 0 0 ,2 7 - 10% m a t e r i i o r g a n ic z n e j 10% o rg a n ie m a t t e r 2 - О ТЯ10,1 -2p0^ 848 0 .6 6 ïïTüü 0 ,0 2 0 ,5 1 0 ,4 3 0 ,1 8 0 ,3 3 0 ,1 5 0 ,0 8 0 ,2 5 H - s t o p i e ń ro z k ła d a t o r f u - d e g re e o f h u m if ic a tio n OM - z a w a rto ś ć m a t e r i i o rg a n ic z n e j - o rg a n ie m a t t e r c o n t e n t CaCO^ - z a w a rto ś ć węglanów - c a r b o n a t e s c o n te n t

g ę s to ś ć s t a ł e j fa z y u tw o ru - p a r t i c l e d e n s i t y g ę s to ś ć u tw o ra suchego - b u lk d e n s i t y

w sp ó łc z y n n ik p o ro w a to ś c i o g ó ln e j - t o t a l p o r o s i t y

w sk aźn ik k u r c z liw o ś c i li n i o w e j - c o e f f i c i e n t o f l i n e a r S h rin k a g e

w ilg o tn o ś ć p rz y polow ej p o je m n o ści w odnej - f i e l d c a p a c i t y m o is tu re / a t pF 2 / w ilg o tn o ś ć k ry ty c z n a - m o is tu re o f p l a n t g row th i n h i b i t i o n s t a r t / a t 2»7 / w ilg o tn o ś ć trw a łe g o w ię d n ię c ia - m o is tu re o f perm an en t w i l t i n g p o in t / a t pF 4 * 2 / p o t e n c j a l n a rez erw a r e t e n c j i - p o t e n t i a l a v a i l a b l e w a te r

połowa p o w ie trz n a re z erw a r e t e n c j i - d ra in a g e c a p a c i t y u ż y te c z n a re z erw a r e t e n c j i - r e a d i l y a v a i l a b l e w a te r tru d n o d o s tę p n a re z erw a r e t e n c j i - h a r d ly a v a i l a b l e w a te r

W a rto śc i w mianowniku - o d c h y le n ie stan d ard o w e - I n d e n o m in a to r - s ta n d a rd d e v i a t i o n valttOfl

V

Q cî. \ wk ■* abp *"u td Zmie nno ść p rze st rz en na gle b orga ni cz ny ch na tle m ik r o r e li e fu

14 J. C ierniew ski

3 — dla głębokości od 90 do 130 cm bgs(90_130) = 7713 OM-0’091 (kg/m 3). R ów nanie 1 wyliczono z 40 w a rstw i poziom ów genetycznych, u zy ­ sk u jąc w spółczynnik k o relacji r = — 0,945, n ato m iast rów n an ia 2 i 3 od­ pow iednio z 49 i 14 w arstw , o trzy m u jąc r = — 0,832 i r = — 0,631. U sta­ lenie w form ie ró w n ań m atem aty czn y ch w spom nianych zależności po­ zwoliło w yliczyć dla poszczególnych utw o rów torfow ych i to rfia sty ch (w oparciu o znajom ość zaw artości m ate rii organicznej) przedziałów w a r­ tości gęstości fazy stałej qs, gęstości u tw o ru suchego bos i w spółczyn­

nika porow atości ogólnej n w fu n k cji głębokości (tab. 4). P rzybliżony

T a b e l a 4

W yliczone p r z e d z i a ł y w ła ś c iw o ś c i badanych utworów glebow ych C onputed i n t e r v a l s o f s t u d i e d s o i l m a t e r i a l p r o p e r t i e s j R odzaj u tw o ru OL3 b ? в “ n -tg /m '5 0 -3 0 II 30-50 90-130 о-зо 30-90 1 9 0 -130 с а ea Utwór to rfo w y : I-oat m a t e r i a l ; - » ła b o r o z ło ż o n y

p o o rly deoowpouad 35--85 14SO-1575 - 90-1Ü0 0 5 -9 5 - 0 ,9 4 - 0 ,9 3 0 ,9 4 -0 ,S 5 - ś r e d n i o r o z ł o ż o n y u o d iu a d ec o m p o se d £ 5 -8 0 1575-1630 145-150 100-110 95-100 0 ,9 1 - 0 ,9 0 0 ,9 4 - 0 ,9 3 0 ,9 4 - 0 ,9 5 - s i l n i o ro z ło ż o n y e t r o a g l y decompo­ sed - s i l n i e r o z ł o ż o n y , R i l n i ó i-uum loiiy s t r o r ^ l y deco m p o ­ s e d , v e r y s i l t e d 30-75 4C-20 1630-1690 2065-2310 15C-16G 265-470 110-115 215-430 100-105 0 ,9 1 - 0 ,9 0 0 ,8 9 - 0 ,7 8 0 ,9 4 - 0 ,9 3 0 ,9 0 - 0 ,8 0 0 ,9 4 - 0 ,9 4 U tw ory t o r f i as ć o ü i n e r a l c - a t y B a­ t e r i a ! 20-10 2310-2420 470-035 430-860 - 0 ,8 0 - 0 ,6 4 0 ,8 2 - 0 ,6 2 0 ,8 4 - 0 ,6 $

Sy o b o le fc ła śo iw o ś c i fiz y c z n y c h w edług t a b , 3 - S y a b o le e ? p h y s i c a l p r o p e r t i e s - a c c o r d i n g t o ta b « 3

zakres zaw artości m ate rii organicznej w hom ogenicznych u tw o rach to r­ fow ych określono drogą graficznej in terp o lacji krzyw oliniow ej danych odczytanych z tab. 3. W podobny sposób oznaczono rów nież zakres k u r- czliwości hom ogenicznych u tw orów torfow y ch (tab. 5).

Poniew aż w ydzielone u tw o ry organiczne i o rganiczno-m ineralne zm ie­ n iają sw oją objętość w raz ze zm ianą w ilgotności i pociąga to za sobą zm iany w całym ich układzie fazow ym , dlatego ich kurczliw ość liniow ą, porow atość ogólną, w ilgotność i wodną reten cy jno ść przedstaw iono w fu n k cji w ilgotności (w ykresy А, В, С i D na rys. 3). Typow e dla po­ szczególnych utw oró w krzyw e obrazujące te zależności uśredniono licz­ bowo w p u n k tac h odpow iadających stosow anym w b ad aniach lab o ra to ­ ry jn y c h w artościom pF. P u n k ty k rzy w y ch rozkładu w skaźnika ku rczli- wości liniow ej utw orów Ct w yliczono odnosząc długość próbki u tw o ru p rzy danej w ilgotności (określonej w artością pF) do jej długości p

ier-Z m ienność p rz e strz e n n a gleb o rganicznych n a tle m ik ro reliefu ₁₅

T a b e l a 5

P r z e d z ia ły w sk aźn ik a k u r c z liw o ś c i l in io w e j hom ogenicznych utworów to rfo w y ch C o e f f i c i e n t o f l i n e a r s h rin k a g e in t e r w a l a o f hom ogeneous p e a t m a t e r i a l s

Utwór to rfo w y - P eat m a t e r i a l _c* S łu b o ro z ło ż o n y - P o o rly decompocod 0 ,2 8 - 0 ,3 0 ś r e d n i o ro z ło ż o n y - Medium decom posed 0 ,3 0 - 0 ,3 3 S i l n i e ro z ło ż o n y - S tr o n g ly decom posed 0 ,3 3 - 0 ,4 2

w otnej, zm ierzonej w w aru n k ach n a tu ra ln y c h . P u n k ty krzy w y ch roz­ kład u porow atości ogólnej u tw o ru n obliczono uw zględn iając stopniow e zm niejszanie się objętości pró bk i w raz ze zm niejszaniem się jej w ilgo­ tności.

Uzyskane w yniki (tab. 3, 4, 5 i rys. 3) w pełni u zasadniają różnice w łaściw ości w ydzielanych utw orów , a ty m sam ym konieczności od ręb ­ nego ich tra k to w a n ia w p ro filu glebow ym .

W artości gęstości fazy stałej os, gęstości u tw o ru suchego bę>s i poro­ w atości ogólnej n poziom ów m urszow ych Mi i M3 oraz utw oró w gytio- w ych są pośrednie m iędzy w artościam i ustalon ym i dla utw orów to rfo ­ w ych silnie rozłożonych i silnie zam ulonych.

N ajw iększą kurczliw ość w y k azu ją hom ogeniczne u tw o ry torfow e (tab. 3 i 5). Podobne w skaźniki kurczliw ości liniow ej C™ do utw orów torfow y ch słabo rozłożonych m ają gytie organiczne w ęglanow e. G ytie organiczne m arg liste odznaczają się jeszcze niższym w skaźnikiem k u r ­ czliwości niż u tw o ry torfow e słabo rozłożone. W stosu nk u do k u rcz li­ wości bardzo silnie rozłożonych utw o rów torfow ych kurczliw ość u tw o ­ rów m urszow ych poziom ów i M3 jest około 2-k ro tnie m niejsza, u tw o ­ rów zaw ierających 20°/o m a te rii organicznej OM — przeszło 5-krotn ie m niejsza, a utw orów zaw ierający ch 10% OM — przeszło 20-krotnie m n ie j­ sza.

Z w ykresów krzy w y ch n w fu n k cji p F (w ykres В na rys. 3) widać, że do w ilgotności odpow iadającej 1,5-2 pF nie obserw uje się w yraźnego zm niejszenia porow atości ogólnej n b ad any ch utw orów . S padek n w przedziale od 0 do 4,2 pF w u tw o rac h torfow ych, m urszow ych i gytio- w ych w ynosi od 0,07 do 0,11, n ato m iast w u tw o rach to rfia sty ch tylko około 0,02.

Z k rzy w y ch w ilgotności (w ykres С na rys. 3) w ynika, że n a jw y ż ­ szym i w artościam i w ilgotności polowej pojem ności w odnej Wp, w ilgo­ tności k ry ty czn ej W k oraz w ilgotności trw ałego w iędnięcia Wp odzna­ czają się hom ogeniczne u tw o ry torfow e silnie rozłożone.

Z krzy w y ch w odnej reten cy jn o ści (w ykres D na rys. 3) w ynika, że najw yższym i w artościam i polow ej pojem ności pow ietrznej ARa

odzna-Rys. 3. Krzywe: w skaźników kurczliwości liniow ej Q (A), współczynników poro­ watości ogólnej n (B), w ilgotności 61« (С) i GpF (D) utworów glebow ych w funkcji

sił ssących gleby (pF)

1 — u t w ó r t o r f o w y : a — sła b o r o z ło ż o n y , b — ś r e d n i o ro z ło ż o n y , с — si ln ie r o z ło ż o n y , d —

siln ie ro z ło ż o n y i siln ie z a m u l o n y ; 2 — p o z i o m m u r s z o w y : a — M8, b — M±; 3 — u t w ó r g y t i o w y : a — g y t i a o r g a n i c z n a w ę g l a n o w a , b — g y t i a o r g a n i c z n a m a r g l i s t a ; 4

— u t w ó r t o r f i a s t y o r g a n i c z n y : a — 20*/* s u b s t a n c j i o r g a n i c z n e j , b — 10*/« s u b ­ s t a n c j i o r g a n i c z n e j

Curves of coefficient of linear shrinkage С/ (A), total porosity index n (B), moisture

(-'К (C) and fcpF (D) of soil m aterials in the soil moisture tension function (pF)

1 — p e a t m a t e r i a l : a — p o o r l y d e c o m p o s e d , b — m e d i u m d e c o m p o s e d , с — s t r o n g l y

d e c o m p o s e d , d — v e r y s i l t e d s t r o n g l y d e c o m p o s e d ; 2 — m u c k h o r i z o n : a — m u c k w i t h p r i s m a t i c s t r u c t u r e , b — m u c k w i t h c r u m b y o r g r a n u l a r s t r u c t u r e ; 3 — g y t t j a m a t e r i a l : a — c a r b o n a t e o r g a n i c g y t t j a . b — m a r l y o r g a n i c g y t t j a ; 4 — m i n e r a l m a t r i a l c o n t e i n e d :

Zm ienność p rz es trz en na gle b organ iczn ych na tle m ik ro re lie fu 1 7 2 — Ro czniki G le b o z n a w c z e

Ś re d n ie w ła ś c iw o ś c i fiz y c z n e etw orów to rfo w y c h w ytw orzonych z to rf ó w laechow o-turzycow lelcow yeh i tuizycow .iakow yoh

A verage p h y s i c a l p r o p e r t i e s o f p e a t m a t é r i e l s de те lo p e d from p a r r o c & r i c e tu n and n a g n a c a ric o tœ * p e a t s

T a b e l e 6 H OK Q ЪЙв nn C f W. W Ел В. R Еш В R *. Utwór to rfo w y - P e a t m a t e r i a ł * 2______________ *______ £______ *______ * ___________________ * ___ ?______ *______ *_____ £ i kg/m^ • к /и-* •в g | ' “ iToc«ie«ttteC,,10k:0,r 32 6 5 *3 1584 1гг ° > 92 °»1в °>74 °»6г ° * 33 °»65 °>50 °»20 ° » 45 ° « 27 ° * 15 ° * 30 I в f f " 34 85«° 1555 92 ° ' 94 O*44 °-82 °>6S °*33 °*54 О-36 °И1 0,43 0,40 0,16 0,26 N

s 5 _{aJ ©} " »n S ted W_t MMaf« £ at;t>? зг 85*г 1588 11S °»93 о*23 о»7’ °*64 °»33 °«5? o . « 0.14 0 . 43 o«3« 0.17 0.26 r4i о J

со Рч

И *ö

I I ’ ” ïï* « ï i« ï™ 0*i8k<,,3r 44 e i - 5 1623 120 ° * 93 °>28 °<76 °>61 ° » 27 °>63 °»46 ° « 13 ° « 50 °>3e °>17 ° « 33 g I ‘ 49 82*3 1480 117 ° * 94 ° - 32 °>78 °*66 ° * 32 ° * 52 °>зв ° » 14 ° * 38 0*4*' ° * 14 ° ' 24

Рн Ш_*ö

в - ś r e d n i a w aien a z t a b .

•3 5 w ig h te d aean fTom U b . 48 8 2 >1 1590 119 ° * 93 ° ’ 30 °»77 °* 65 ° * 31 ° * 55 °>*° ° * 14 °» 41 O*38 ° ' 15 °> 26

£ à 3

Symbole w ła ś c iw o ś c i fiz y c z n y c h - w edług ta b 3 Symbols o f p h y s lo a l p r o p e r t i e s - a c c o rd in g t o t a b . 3

18 j . C iern iëw sk i

czają się u tw o ry torfow e średnio i silnie rozłożone. B adane g ytie oraz poziom y m urszow e m ają te w artości w sto su n ku do nich odpow iednio niższe o około 1/4 i 1/2. N ajw ięcej w ody łatw o dostępnej dla tra w r e ­ ten c jo n u ją gytie organiczne m arg liste, a niew iele m niej od nich u tw o ry torfow e słabo i średnio rozłożone. U tw o ry to rfow e silnie rozłożone oraz u tw o ry m urszow e grom adzą tej wody m niej w stosun ku do nich o około 1/5, a u tw o ry to rfia ste o około 1/3 w arto ści ustalo nej dla g y tii o rg a­ nicznych m arglisty ch.

O w łaściw ościach fizycznych hom ogenicznych u tw orów torfow y ch d ecyduje także rodzaj to rfu . O dm ienność sk ładu botanicznego u jaw n ia się n a jw y raźn iej w zakresie kurczliw ości i re te n c ji p ow ietrznej (tab. 6). Ustalono, że to rfy m echow o-turzycow iskow e słabo rozłożone odznaczają się około 2,5-krotnie m niejszą kurczliw ością niż to rfy turzycow iskow e, a to rfy m echow o-turzycow iskow e, zarów no słabo jak i średnio rozłożone, re te n c jo n u ją o około 1/3 m niej pow ietrza przy w ilgotności polowej po­

jem ności w odnej. *

K L A S Y F I K A C J A G L E B

P rzy k lasy fik acji w yższych jed no stek sy stem atyczny ch w y k o rzy sty ­ wano S ystem aty k ę G leb Polski. Stosując się do propozycji O k r u s z k i [11], dotyczących oddzielnego w yróżnienia gleb w ytw orzonych z u tw o ­ rów niejednorodnych, w ydzielono dodatkow o p od ty p y gleb g y tio w o -to r- fow ych i gleb torfow o-gytiow o-m urszow ych. K ry te ria podziału niższych jedn o stek sy stem aty czn y ch od podtypów glebow ych opracow ano na pod­ staw ie schem atu Soil Taxonom y [17] oraz propozycji O k r u s z k i [10, 11] i M a r c i n k a [8, 9].

W edług ty ch k ry te rió w p ro fil glebow y a rb itra ln ie podzielono na 3 piętra: górne — od 0 do 30 cm głębokości, środkow e — od 30 do 90 cm głębokości oraz dolne — od 90 do 130 cm głębokości. W p iętrac h tych w yróżniano dom inujące, om ów ione w yżej utw o ry. P rz y ję to , że utw orem d o m inującym jest ta k i u tw ó r, k tó ry m a m iąższość w ciągłej w arstw ie lub którego sum a m iąższości k ilk u w arstew ek jest w iększa od połowy m iąższości każdego z ro zp a try w a n y ch p ięter.

Rodzaje glebow e w yróżniono w oparciu o c h a ra k te r i w łaściw ości u tw orów d o m in ującyh w piętrze środkow ym . W to rfo w y ch u tw o rach d om inujących obok stopnia ro zk ład u uw zględniono dodatkow o rodzaj to rfu na podstaw ie sk ład u botanicznego.

P odrodzaje glebow e w ydzielono na podstaw ie budow y p ro filu gle­ bowego w p iętrze środkow ym i dolnym . Na ty m poziom ie k lasy fik acji w piętrze środkow ym obok dom inującego u tw o ru torfow ego uw zględnio­ no i inny u tw ó r torfow y, jeśli m iał on m iąższość w iększą niż 25 cm w p rzy p ad k u u tw orów słabo k o n tra sto w y c h w sto sunku do u tw orów

do-Zmie nno ść p rze st rz en na gle b orga ni cz ny ch na tle m ik r or e iie fu 1 9 J e d n o s tk i ta k so n o m icz n e g le b o rg a n ic z n y c h w o b r ę b ie p o w ie rz c h n i w zorcowej Taxonomy u n i t s o f o r g a n ie s o i l s i n sam ple a r e a

T a b e l a 7

S o i?0 S o i l FS u b - P H cd cn j - S o i l k in d P o d r c d z a j - S u b k in d G a tu n e k - S o i l s p e c i e s c l a s s ty p e ty p e

_ J 2_______3 ~ j_____________ ___________________________________ §_______________________________6____________________ !

w y^crr.o r.e z t c i ’fu s ła b o r o z ło ż e n s ^ o z to rfe m s i l n i o rozłożonym w p i ę t r s o c ra z z to rfe m s i l n i e r c s łc r ic n y s , s i l n i o

^ 'i u г г. у с ew.i с К O't'e so - Т1 dolnym - Ti i zamulonym w p i ę t r z e г б г п р -? 1 34

•5 dev^'lopôd Г.^ол p o o i'ly decom posed w ith s t r o n g l y decom posed p e c t i n th e and w ith v e ry s i l t e d cr^ronçly d?coinpo-Г; t s s n o c â r i c s ’jum p e a t - ï 1 b o tto m t i e r - T l 3 sed p e a t i n th e s u r f a c e ï i e i !- ï ‘i34 гЧ

■ ■ ■ 1 ... d •

^ z t o r f e n s ła b o ro złożonym я p i ę t r z ą o ra z z to rfe m e i l n i s ro złożonym w p i ę -w yt-w orzero z t o r f u s ła b o ro z ło ż o n e g o dolnyn-T 21 t r z e górnywi-T213

o tm zy c o ttisk cw e g o z w eretw ą t o r f u s i l - iT ith p o o rly decom posed p e a t in th s and w ith s t r o n g l y der.crspccci p e a t i n 1-1 n io ro z ło ż o n e g o w p i ę t r z e środkow ym - bo tto m ti a r - T 2 1 th e s u r f a c e t i e r —1213

vh T2 --- ---о

р, го d e v elo p ed from p o o rly decom posed z to rfe m n i ] n i * rozłożonym w p i ę - o ra z z to rf e m s i l n i e ro złożonym s i l n i e oo и rH m a g n o c erio etu n p e a t w ith th o l a y s r t r a c h środkowym i dolnym -T23 zamulonym w p i ę t r z e górny2uT234

!н o o o f s t r o n g l y decom posed p e a t i n th e w ith s t r o n g l y decom posed p o a t i n th e and v /lth v e ry s i l t e d s t r o n g l y docompo-g ш m s u b su rfa c e t i e r - T 2 s u b s u rf a c e and b o tto m t i e r s -Æ23 eed p e a t i n th e s u rfa o o tie>r-T234

■p +»

ьв л о

---0 ID O

« r* z to rfe m ś r e d n io rozłożonym w p i ę t r z e

górnym-T 322

1 1 1 wytworzone z t o r f u ś r e d n io r o z ł o ż o - w ith medium decom posed p e a t i n th e s u r -nego m echow o-tt-rzycow iskow ego-ТЗ c a ł k o w i te g o -T32 fa c e t i e r - T 3 2 2

Ф ю я __________________________ _

0 * 0

---g £ 5 d e v elo p ed from medium decom posed i n th e w hole c o n t r o l s e c t i o n -T3 a l e z to rf e m s i l n i e rozłożonym w p i ç -•н н m p a rv o c a ric s tu m p e a t -T3 t r z e g<5rnym-T323

a -2 с b u t w ith s t r o n g l y decom posed p e a t i n

■° >* m *ke B u rfa c e tie r - T 3 2 3

>» x> a

JO <D «Н ' - - - ---— — — —

,2} £ g z to rfe m ś r e d n io rozłożonym w p i ę t r z e

о *h góm y n -T 5 2 2

0 w ith medium decom posed p o a t i n th e s u r

-"** wvtworzcne z t o r f u ś r e d n io r o z ł o ż o - c a łk o w ite g o -T 5 2 fa c e tie x -T 5 2 2 _____________________________

1 “ego tnizycowiskowego-TS _{ale , torfen sllllle rozłożonym w p ię}

-t r z e g ó rn y a -T 5 2 3

o d ev elo p ed from medium decom posed i n th e whole c o n t r o l s e c tio n 'T 5 2 b u t w ith s t r o n g l y decom posed p e a t i n +* m agnocarioetnm p e a t-T 5 th e s u r f a c e tie r - T 5 2 3 p~, ... ф a l e z to rf e m s i l n i e r o z ło ż o n y m ,s iln ie zamulonym w p i ę t r z e górnym-T524 b a t w ith т е г у s i l t e d s t r o n g l y decompo­ sed p e a t i n th e s u r f a c e ti e r - T 5 2 4

c d . t a I o l i 7

1 2 _ 4 ₅ 6

G leby m uło­

we Gleby raałowo- gytiow e wytvrorsone г g y t i i o r g a n ic z n e j m a r g l i - B tej-G 5 c a ł k o w i t e j -G 55 nym-G553z to rfem s i l n i e rozłożonym w p i ę t r z e g o r -A l l u v i a l

muck s o i l s G y v tja muck s o i l s C5d e v e lo p e d f r o a e a r l y o rg a n ic g y t t j a - in th e whole c o n t r o l rectio n -rC 5 5 w ith s t r o n g l y decom oo3ed p e a t f a c e t i e r - G553 In th e s u r -« _{wytworzone ï to r f u ś re d n io ro z ło ż o n e g o}

tu rz y c o w is kowego-M5

d e v elo p ed from medium decom posed m agno- c a r ic e tu m peat-HI?

c a ł k o w i te g o -M52 in th e whole c o n t r o l c ectio n -M 5 2

s ła b o zm urszałe-M 52a p o o rly deve]oped-M 52a

c a ł k o w i te g o - M32 ś re d n io zn»urszałe-M 326 i n th e whole c o n t r o l ö90tion-M 32 medium d e v e lo p e d '! Ä326 и a i-t z to rfe m s i l n i e ro złożonym w p i ę t r z e dolnym-M33 ś re d n io z m u rs z a łe -МЗЗб о .4n о Ю M

w ytw orzone z t e r f u ś re d n io r c z ło ż c n e g o

œechcwo-turzycowieicovregc -Ü3 w ith s t r o n g l y decom posed p e a t in th e bo tto m tie r* I i3 3 medium de v e l o p e d -Ю З б

г-1 •H О U •H о ш Ö ?

d e v e lo p e d f r e e ced.iuin decom posed p a r -

v o c a r ic e tu m p e a t-If 3 * g y t i ą o rg a n ic z n ą m a r g l i s - _{t ą w p i ę t r z e dolnym-M35}

s ła b o sm urszałe-M 535a

w о PQ « «• См « £ w ith m a rly o r g a n ie g y t t j a

i n th e bo tto m t i e r - M 35 p o o rly developed-M 535a e 1 1 w ytw orzone z t o r f u ś re d n io ro z ło ż o n e g o _{turzyeow iskow ego-M 5 w p i ę t r z e dolnym-M53}z to rfe m s i l n i e r& złożonyn

s ła b o zm urszałe-M 53a «

с

я Sо Î

d e v elo p ed from medium decom posed magno-

c a r ic e tu m p e a t -115 w ith s t r o n g l y decom posed p e a t i n th e b o tto n tier-L I53 p c o rly developed-M 53a

с w с «и И О 4» t*> to ОС Vi а E_t w ytworzone z t o r f u ś re d n io ro z ło ż o n e g o nechow o -tu rzjco w isk o w o g o z to rfe m s i l ­

n ie rozłożonym w p i ę t r z e środkowy»-K4 w p i ę t r z e ûoinym -143z to rfe m o i l r .i e rozło:>cv?.rae e ła n o zm urszałe-M 4За

i’» x> © с» JO_о г-) О о Й о Ч_к-i с

d e v e lo p e d from medium decom posed p a rv o - e a r ic e tu m p e a t w ith s t r o n g l y dacoK pcsed p e e t in th é e u b e u rfa c e tie r-K '4

w i t h с W rongly d e c o a p o s s d

p e a t i n th e b o t t e s t i e r - l£43 p o o r l y d e v e lo p e d - K43a

>*» s ła b o ziaurszałe-M 73a

fi

•> >vy tw o rz o n e z t o r f u s i l n i e r o z ł o ż o n e g o

11: r z у с Отт i с kotre g o -ii 7 ea ł ko wi t ego -Й7 3

p c o rly d e v e l o p e d - Ą l* a , о

b i l n i e zm urszałe-M 73c d e v elo p ed f r o a s t r o n g l y decr,j?>;:oeed mag-

n o c a r ić e to B p e a t -л ? i n th e whole c c n t r o l sec tio n -3 f7 3 w e ll develo p ed -K 7 3 c

z t o r f i a s t ą w arstw ą w p i ę t r z e górnym-M737 w ith m in e ra l la y ö r i n th e s u r f e c e tier-if737 G leby to rfo w o g y tio w o и а т -8 Z OWe wytworzone z g y t i i o r g a n ic z n a j »vr.pisn- n e j z to rfem ś re d n io ro z ło ż c n y js ts p i? t r z e srodkowjB-tîgS z w a r s tw ą t o r f u ć r e d u i o r o z ł o ż o n e g o w y p i ę t r z ę

środkow ym -bag6b o i l n i e z m u rs z a ło -J£g66© P e a t g y t t j a -

•aack e o i l e Mg

d e v e lo p e d f r o a c a rb o n a te o rg a n ic g y t t j a w ith medium de compos 3d p e e t ir. iho su b ­ s u r f a c e tie r- M g t w ith th e l a y e r c f medium decom posed p e a t i n th e s u b s u rf a c e tier-M gf>6 w e ll developed-'KgGGc 20 J« C ie r n ie w sk i

Zm ienność p rze st rz en na gle b or gan ic zn ych na tle m ik ro rel ie fu 2 1 1 2 3 ________________________ i ________________________________________5_________________________________________§_____________________ a l e г warat-»" t o r f u ś r e d n io ro z ło ż o n e g o c a łk o w ite g o -T 7 3 w p i ę t r s e górnyra-r732

w ytworzone 2 t o r f u a i l n i e ro z ło ż o n o g o i n th e w hole c o n t r o l section-T73 b a t w ith th o l a y e r o f medium decom posed t a r z уcow iakow ano-T7 p e a t i n th o o u tf a c e t i e r - T 7 3 2

я ' ——————— ——— —————————

d i7 3 lc p a d from s t r o n g l y decom posed z toTfem ó re d n io ro zło żo n y ® w o ra z z to rfe m s i l n i e rozło żo n y m w p i ę t r s »

oćj m a g n o c a ric o ta o p e a t-T 7 w p i ę t r z e doln y m -r7 2 górnym-T723

w ith medium do composed po a t In and w ith s t r o n g l y decom posed p e a t i n th e ■н Я th e b o tto m t i e r - T 7 2 s u rf a c e ti e r - T 7 2 3

л w ytw orzone s t o r f e s i l n i e ro z ło ż o n e g o ©raz z to rfe m s i l n i 9 ro zło żo n y m w p i ę t r z e •и л tarzy co w isk o w eg o г w arstw ą t o r f u ś r e d - g ó rn y a-'f8 3 3

c g n ‘b0 r o z ł o -i<jadg° * p i ^ - r s e вп>чко«7>.П e w ar3#;w^ t o r f u siln i? » r o z ł o - and w ith s t r o n g l y decom posed p a a t in th e

S H d e v e lo p e d f r o n s t r o n e l j d * cc = ?o e * d żonoS° " ?i “ t r M й°Ю *»-Т вЭ s a r f a a a t l « - K > 3 3 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ** о n a g n o c a x ic e tu a p e a t w ith th « l a j e r o f »14h th e 1 « , « o f e i r o a g l » d e - t f ä r e ( to le r o z ł o ż o n y » p l ç

-© medium decom posed o s a t i n tu e s u b a u r - composed p e s t i n th e b o tto m mo-»-»

8 Д f a « . t i a r - J S t l a i -ГЭЗ î r M « « » » " - “ ЗЗ

and w ith aedisun decom posed p e a t i n th e

я ы о «о s u r f a c e t i e r -ТЗЗЗ

«н -н ч » ____________________________________________________________________________________

•H О -I» ]

о « w ytw orzone s t o r f u a i l n i e .ro zło żo n eg o

«g* tu rz y c o v isk o w e g o s w arstw y t o r f u s ł a - z w arstw ą t o r f u a i l n i e r o z i o - o ra z z t o ? f e a a i l n i o rozło żo n y m w p i ę t r z e o 2 £ bo ro z ło ż o n e g o w p i ę t r z e środkowym-T9 żonego w p i ę t r s e dolr.y sa-ï9 3 górnym-T933

w ^ d e v e lo p e d from s t r o n g l y decom posed w ith th e l a y a r o f s t r o n g l y d e - and w ith s t r o n g l y deoompoeed p e a t i n t h e m ag n c ca ric e tu m p e a t w ith th e l a y e r o f composed p e a t i n th e b o tto m s u rfa c e ti e r - T 9 3 3

• • p o o rly deoompoeed n e t t i n th e в и Ь за г- t i e r - T 9 3 fa c e t i e r -T9

я £ w y tw o rzo n e z t o r f u s ł a b o ro a io :i< a io g o o £ m e c h o w o -tu r a y c o w i3kowogo z g y t i a o r

-^ % g a n ic z n ą a a r g l i a t ą w p i ę t r s ? ś ro ć k o - z g y t i ą o rg a n ic z n a l a r g H e t ą o ra z z to rfe m s i l n i e ro zło żo n y m w p i ę t r s e

a — wya-Tg1 w p i ę t r z e d o L a y a -? g l5 g<5rnym-Tgl53

^ £ d e v e lo p e d from o o o rly decom posed p a r - w ith m a rly o r g a n ic g y t t j a i n and w ith s t r o n g l y decom posed p e a t i n th e o w v o c a r i c s t u ß p s a t w ith m a rly o rg a n ic th a b ottom t i e r - T g l 5 s u rfa c e t i e r - ? g l 5 3

® о ^ to g y b tJ * i a th e 3 u b a u rfa o e t ie r - T g 1

---o m wytworzone z t o r f u s ła b o ro z ło ż o n e g o ^ m echow oturzycow iskow ego z g y t i ą o r

-o -o g a n ic z n ą m a r g l i s t ą w p i ę t r z e i r o d k o - z t o r f e a a r» d n io ro złożonym o ra z z to rfe m s i l n i e rozło żo n y m w p i ę t r z e ł wym-Tg2 w p i ę t r e o d o ln y a -rg 2 2 górnym-Tg223

d e v elo p ed frem medium decom posed p a r - w ith a s d i ’jm decorapo3ad p e a t and w ith s t r o n g l y decom posed p e a t i n th e •h v o o a r ic e tu n p e a t w ith tho l a y e r o f i n th 9 bo tto m t i e r ^ I g 2 2 s u r f a c e tia r - T g 2 2 3

■£,?* m a rly o r g a n ic g y t t j a i n th e s u b s u r -f.ace t i e r - T g 2

Л4» ■■■■-■ --- --- --- 1... ... .. ■ ■ ... ...—■ —

% ■£, w ytw orzone z t o r f u s i l n i e ro z ło ż o n e g o

tu rzy co w isk o w eg o z g i j t i ą o rg a n ic z n ą z g y t i ą o rg a n ic z n ą m a r g l i s t ą o ra z z to rfe m s i l n i e rozło żo n y m w p i ę t r z e 53 m a r g l i s t ą w p i ę t r z e środkowym-Tg3 w p iy jtrso dolnym -Tg35 sórnym -Tg353

I d e v e lo p e d from s t r o n g l y decom posed w ith m a rly o rg a n ic g y t t j a i n and w ith s t r o n g l y decom posed p e a t i n th e m ag n o caricetu rn p e a t w ith th a l a y e r o f th e b o tto m t ie r - T g 3 5 s u rfa c e ti e r - £ g 3 5 3

e a r l y o r g a n ic g y t t j a i n th a s u b s u r ­ fa c e t i e r - T g 3

22 J. C ie r n ie w sk i 1________2_________2__________________________ $___________________________________________ 5____________________________________________6_______________________ w ytworzone z t o r f u ś r e d n io ro z ło ż o n e g o z to rfe m ś r e d n i o rozłożonym w p i ę - o ra z z to rfe m s i l n i e ro złożonym w p i ę t r z e turzycow iskow ego z to rfe m s ła b o r o z ł o - t r z e dolnym-T41 górnym-T413

żonym w p i ę t r z e środkowym-T4

d e v e lo p e d from medium decom posed m agno- w ith medium decom posed p e a t in and w ith s t r o n g l y decom posed p e a t in th e c a r ic e tu m p e a t w ith p o o rly decom posed th e b ottom t i a r - T 4 1 s u r f a c e t i e r - T 4 1 3

p e a t i n tfca e u b su rfa c e t i e r - T 4

o ra z z to rfe m ś re d n io ro zło żo n y m w p i ę t r z e

^ górnym-T532

ш and w ith medium decom posed p e a t i n th e

и s u r f a c e tie r - T 5 3 2

4* o ra z z to rfe m s ła b o ro zło żo n y m w p i ę t r z e

2 górnym -T531

°* w ytworzone z t o r f u ś r e d n io ro z ło ż o n e g o z to rf s m s i l n i o rozłożonym w and w ith o o o rly decom posed p e a t i n th e £ turzycow iskow ogo-T5 p i ę t r z e dolnym- T53 s u r f a c e tie r- T 5 3 1

•н d e v elo p ed from nedium decom posed m agno- w ith s t r o n g l y decom posed p e a t in o ra z z to rfe m s i l n i e ro złożonym w p i ę t r z e ° c a r ic e tu m p e a t'T 5 s u b s u rf a c e t i o r - T ! ^ * górnym-T533

n h ы and w ith s t r o n g l y decom posed p e a t i n th o

!н о о s u rfa c e ti e r - T 5 3 3

4* 4» o ra z z t o r f i a s t ą w arstw ą w p i ę t r z e

górnym-д i I T537

and w ith m in e r a l l a y e r i n th e s u r f a c e

i , i _________ ____ ti e r - T 5 3 7

о « л w ytworzone z t o r f u ń re d n io ro z ło ż o n e g o o ra z z to rfe m s i l n i e rozłożonym w p io trz.o § o *h turzycow iskow ego z t o r f e n s i l n i o ro z - górnym -ТбЗЗ

и й m łożonym w p i ę t r z e -^.cd^w ym -J 6 ^ Ą.or;i-»sm ^ i n ^ g rozłożonym vr p i ę - and v d th s t r o n g l y decom posed r,o at in th * я £ д d e v e lo p e d from medium decom posed m a^no- t r z e dolnym -ТбЗ s u rfa c o t i e r ~ ? b33

^ c a r l c e tu л p e a t v?ith s t r o n g l y decom posed -,n m p e a t i n th e s u b su z fa c a t i e r - ï ô w ith s t r o n g l y d econposad p e a t i n o ra z s t o r f i a s t ą w arstw a w p i e t r a o gorrr;?:: ■■

'S Д *g t b s b o t t o л t i e r -ТбЗ Тб37

u сЭ «н and w ith n i n e r a l l a y e r i n th e s u r fa c e

g ____________________ tie r - T 6 3 7 _______________________

© s to rfe m ś r e d n io rozłożeń;/® w o ra z z to rfe m s i l n i e rozłożonym i s i l n i o >;r.-§ p i ę t r z e d o ln ;-a-T62 I mulonym w p i ę t r z e g ó rn y s -T624 * h " i t h is^'Jiirii docompos3d p e a t In and vrith v e ry s i l t e d o t r o n c l y docojipcsad £ th e Ъо'5Лои t l3r- T o2 p e a t i n th e s u rfa c e tie:-:-xĆ>^4

,a wytworzono z t o r f u s i l n i e ro z ło ż o n e g o 2 to rf e m s i l n i e rozłożonym w p i ę t r z e g ó r -® turzyco-,-.'lakowego - ’T? c a łk o v ite 30 -T73 nym- T733

0 d e v e lo p e d fr rc i a tro .n g ly decom posed i n t h : c o n t r o l EOctJ.on-ГТЗ w ith e tr o n ~ l y decomposed p e a t i n th e s a r -m ag n o carice iu/n p e a t - ï ? fa c e t i c r - J:733

a le z to rfe m c l l n i e ro zJcżor;ym ; o i l n i e z a ­ mulonym w p i ę t r z e góm ym -?734

b u t w ith v e ry s i l t e d s t r o n g l y decom posed p e a t i n th e s u r f a c e t i e r ~ I '734.

Zm ienność p rz e strz e n n a gleb organicznych n a tle m ik ro reliefu ₂₃

m in u jący ch (torf słabo i średnio rozłożony oraz średnio i silnie rozłożony) lub 12,5 cm w p rzy p ad k u u tw oró w silnie k o n trasto w y ch (torf słabo i sil­ nie rozłożony). U tw o ry gytiow e w yróżniono obok utw o rów dom inujących, gdy miąższość ich p rzek raczała 5 cm. K ry te ria w ydzielania utw orów do­ m in u jący ch i inn ych im tow arzyszących p rzy jęto z taksonom ii glebow ej [17]. O kreślenie rodzajów glebow ych na podstaw ie budow y p iętra śro d ­ kowego i podrodzajów na podstaw ie budow y p ię tra środkow ego i dol­ nego oparto na propozycjach O k r u s z k i [11].

G a tu n k i glebow e ustalono w obrębie poszczególnych podrodzajów na podstaw ie c h a ra k te ru i w łaściw ości utw o ró w w p iętrze górnym . W gle­ bach m urszow ych na poziom ie g atu n k ó w określono stopień zm urszenia

gleby w zorując się na propozycjach O k r u s z k i [11]. U w zględnienie cech w arstw y w ierzchniej na najniższym poziom ie klasy fik acji w ynika z tra k to w a n ia jej jako w a rstw y n ajm n iej trw a łe j i ulegającej n ajszy b ­ ciej przeobrażeniom pod w pływ em czynników n a tu ra ln y c h i an tro p o g e­ nicznych (tab. 7).

ZM IE N N O Ś Ć P O W I E R Z C H N IO W A W Y D Z IE L O N Y C H G A T U N K Ó W G L E B O W Y C H

Zm ienność pow ierzchniow ą gleb organicznych całej pow ierzchni

w zorcow ej oceniono przy w y k o rzy stan iu opisów 44 w ierceń w lew obrze­ żnej części pow ierzchni w zorcow ej oraz 85 w ierceń i 17 profilów w p ra ­ w obrzeżnej części. Z lew obrzeżnej części w ykorzystano tylko tak ą ilość teren o w y ch p u n k tó w badaw czych, k tó ra zapew niała tę sam ą ich gęstość co w części p raw obrzeżnej, tj. 14 p u n k tó w na h e k ta r.

P osług u jąc się m etodą fo to in te rp re ta c ji gleboznaw czej p rzy tej gę­ stości obserw acji teren o w y ch na pow ierzchni w zorcow ej 10,26 ha w y ­ różniono 21 g ru n tó w glebow ych w 43 k o n tu ra c h (m apa A na rys. 4). M a­ jąc na uw adze zasady p raktycznego k a rto w a n ia gleb, a więc konieczność elim inacji ze szczegółowej m apy glebow ej niew ielkich pow ierzchniow o płatów glebow ych, w dalszych rozw ażaniach skupiono się na glebach od g ry w ający ch pow ierzchniow o zasadniczą rolę. W ogólnej c h a ra k te ry ­ styce pow ierzchniow ej pom inięto g a tu n k i glebow e zajm ujące w sum ie 10% a re a łu w szystkich gleb organicznych b ad an ej pow ierzchni (tab. 8). K sz tałt k o n tu ró w określono ilościowo za pom ocą w skaźnika N egela:

L W K = ---=

3,54 V P gdzie:

L — długość g ranicy k o n tu ru ,

P — pow ierzchnia/ k onturu.*

D iagram praw dopodobieństw a sąsiedztw a m iędzy glebam i (rys. 5) dowodzi, że większość gleb w y k azu je stałe sąsiedztw o z innym i określo­ nym i glebam i, tw orząc pew ne n a tu ra ln e asocjacje glebow e u w aru n k o w

a-24 J. C iern iew sk i

Rys. 4. Mapa polipedonów powierzchni wzorcowej opracowana przy gęstości 14 (A) i 93 (B) obserwacji terenowych na hektar

Polypedons map of the sample area worked out w ith the densities of 14 (Л) and 93 (B) ground observations per hectare

Zmienność przestrzenna gleb organicznych na tle m ikroreliefu 25

Jednostki glebowe-Soi! units

Rys. 5. Diagram prawdopodobieństwa sąsiedztwa między polipcc-onami w ydziela­ nymi przy gęstości 14 obserwacji terenowych na hektar

Diagram of adjacency perm eability between polypedons distinguished w ith density of 14 ground observations per hectare

ne przyrodniczo. Stw ierdzono, że najw iększe znaczenie pod w zględem zaj­ m ow anej pow ierzchni m a ją asocjacje złożone z:

— gleb to rfo w ych w ytw orzo ny ch z to rfu turzycow iskow ego silnie i średnio rozłożonego (T733) z (T833) i (T533) oraz

gleb w ytw orzonych z to rfu średnio rozłożonego m ech ow o-turzy-cowiskowego, tj. (T322) z (T323).

M apa polipedonów lew obrzeżnej części pow ierzchni w zorcow ej, b ę­ dącej pod bezpośrednim w pływ em rzeki, daje jeszcze pełniejszy obraz zm ienności pow ierzchniow ej b ad an ej p o k ry w y glebow ej (m apa В na rys. 4). O pracow ano ją m etodą fo to in te rp re ta c ji w y ko rzy stu jąc opisy 297 w ierceń (w ty m 10 z pełną d okum entacją). W tej skali dokładności b a­ d ań w obrębie 3,18 ha gleb organicznych tej części pow ierzchni w yróż­ nione 23 jed nostk i glebow e m ieszczące się w 85 ko n tu rach . W iększe za­ gęszczenie p u n k tó w badaw czych um ożliw iło w ydzielenie w tej części pow ierzchni 16 now ych jednostek glebow ych i 65 now ych konturó w . B ardziej szczegółowe bad an ia pozw oliły na udokładnienie udziału

po-26 J. C ierniew ski

T a b e l a 8

O gólna c h a r a k t e r y s t y k a z m ie n n o śc i p o w ie rz ch n io w e j gatunków glebow ych d o m in u jący ch obszarow o G e n e ra l c h a r a c t e r i s t i c s o f s u r f a c e c o m p le x ity o f th e a r e a l y d om inant s o i l s p e c ie s Symbol g a tu n k u glebow ego S o i l s p e c ie s symbol U d z ia ł w c a ł e j po­ w ie rz c h n i g le b o r ­ g a n ic zn y c h P a r t i c i p a t i o n i n t o t a l a r e a o f o r - g a n i c ^ s o i l s ś r e d n i a p o w ie rz c h n ia k o n tu ru glebow ego A verage a r e a o f s o i l m apping u n i t ' h a L ic z b a k onturów glebow ych BTujmber o f s o i l m apping u n i t s ś r e d n i w sk aźn ik k s z t a ł t u k o n tu ­ rów WK A verage shape in d e x o f s o i l m apping u n i t s WK T733 21 2 ,2 0 1 5 ,0 T533 11 0 ,1 8 6 1,1 M73C 10 0 ,3 4 3 2 ,0 M32b 9 0 ,4 6 2 1 ,6 G553 8 0 ,8 6 1 2 ,5 T323 7 0 ,1 7 4 1 ,7 T833 6 0 ,1 0 6 1 ,7 M73a 5 0 ,4 7 1 1 ,8 мззъ 4 0 ,4 6 1 2 ,0 T322 4 0 ,0 9 4 1 ,4 Mg66c 3 0,16 2 1 ,4 Ы737 3 0,16 2 1 ,3 Tg223 2 0 ,2 4 1 1 ,4 T523 1 0 ,1 1 2 1 ,5 T a b e l a 9 Pro cen to w y u d z i a ł d o m in u jący ch pow ierzch n io w o gatunków glebow ych w całym a r e a l e

g le b o rg a n ic z n y c h le w o b rz e ż n e j c z ę ś c i p o w ie rz c h n i w zorcow ej p rz y r ó ż n e j g ę s t o ś c i o b s e r w a c ji teren o w y ch P a r t i c i p a t i o n o f a r e a ł y dom inant s o i l s p e c i e s i n t o t a l o rg a n ic s o i l s a r e a o f l e f t r i v e r s i d e p a r t o f th e sam ple a r e a f o r d i f f e r e n t d o n s i t i e s o f g round o b s e r v a t i o n s / i n p e r c e n t / Symbol g a tu n k u glebow ego S o i l s p e c i e s sym bol

G ę sto ść o b s e r w a c ji teren o w y ch -- D e n s ity o f g ro u n d o b s e r v a ti o n s 14 o b s e r w a c ji/h a 14 o b s e r v a t i o n s / h a 93 o b s e r w a c je /h a 93 o b s e r v a t i o n s / h a T733 34 36 T533 34 22 T833 19 12 T523 4 7

szczególnych g atu nk ów glebow ych w tej części p ok ry w y glebow ej (tab. 9). W ykazały one ponadto, że istotne pod w zględem zajm ow anej po­ w ierzchni g a tu n k i T533, T833, T523 są przew ażnie przeciętnie m niejsze i tw orzą w iększą ilość k o n tu ró w b ard ziej zw arty ch (tab. 10).