B O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X IV , Z. 1, W A R S Z A W A 1973
JERZY DROZD
ZW IĄZK I PRÓCHNICZNE NIEKTÓRYCH GLEB NA TLE ICH FIZYKOCHEM ICZNYCH WŁAŚCIWOŚCI
K atedra G leb o zn a w stw a W SR w e W rocław iu K iero w n ik — prof. dr S. K o w a liń sk i
PR ZEG LĄD L ITER A TU R Y I CEL PR A C Y
S ubstancja organiczna w glebach m in eralny ch stanow i niew ielką część m asy glebow ej, ze w zględu jed n ak na swój c h a ra k te r i właściwości od g ry w a pow ażną rolę w przebiegu w ielu zjaw isk fizycznych, chem icznych i biochem icznych, zachodzących w p ro filu glebow ym .
Ilościowe i jakościow e rozm ieszczenie substancji organicznej w górnych i dolnych poziom ach lub w arstw ach p ro filu glebowego może świadczyć w pew nym stopniu o intensyw ności przebiegu procesów glebotw órczych i glebow ych. Dlatego w o statnich latach obserw uje się coraz w iększe zain teresow anie b adaniam i sub stancji organicznej w poszczególnych poziom ach genetycznych pro filu glebowego. W śród tych b adań należy w ym ienić prace takich autorów , jak T i u r i n [40], S c h e f f e r [35], S c h n i t z e r i wsp. [36, 37], D u c h a u f o u r [16], B o g d a n o w i c z [5], B o r a t y ń s k i i W i l k [8], K o w a l i ń s k i i wsp. [15], T u r s k i [42, 43] i in. [11, 12, 14, 24, 26, 27, 29, 30, 34, 44, 46], któ re zm ierzają do w y jaśn ie nia procesów p ow staw ania i p rzeobrażenia zw iązków organicznych w róż nych w aru n k ach bioekologicznych. W skazują one, że w skład części orga nicznej gleby w chodzą różne su bstancje pochodzące z rozkładających się resztek roślinnych i zw ierzęcych lub stanow iące p ro d u k ty przem iany d robnoustrojów bądź p ro d u k ty w tórnej syntezy w postaci plazm y b a k te ry jn ej.
Obok nich w y stę p u ją w glebie substancje organiczne, któ ry ch pocho dzenie i budow a nie zostały dotychczas poznane, a ich sw oiste właściwości i zachow anie się w stosunku do pew nych rozpuszczalników pozwoliło na połączenie ty ch zw iązków w g ru pę tzw . substancji próchnicznych, w śród
4 J. Drozd
który ch część najbardziej ch arak tery sty czn ą stanow ią połączenia zwane um ow nie kw asam i hum inow ym i i fulw ow ym i [30].
Dotychczasowe b adan ia w ykazują, że zw iązki próchniczne gleb stan o w ią pew ien kom pleks w ielocząsteczkow ych połączeń, m ających n a tu rę arom atyczną i zaw ierających w sw ym składzie azot. G łów nym i grupam i funkcyjnym i, przyłączonym i do arom atycznego rdzenia są gru py k arb o ksylowe, hydroksylow e, m etoksylow e i karbonylow e. Obecność tych grup stw ierdzono w drodze oznaczeń chem icznych [28, 30, 35, 45] i fizykoche m icznych [29, 34], a zwłaszcza przy zastosow aniu badań w podczerw ieni
[6, 20, 31, 34, 35, 37] i ultrafiolecie [3, 35]. B adania te, uzupełnione ozna czeniam i właściwości optycznych w zakresie św iatła widzialnego, w ska zują na różny stopień polim eryzacji kw asów próchnicznych [3, 14, 18, 22, 26. 27, 30, 32, 35, 42, 43, 45].
K o n o n o w a i B i e l c z i k o w a [22] stw ierdziły, że szkielet bu do w y kw asów hum inow ych i fulw ow ych jest podobny. Różnice m iędzy nim i polegają na tym , że inna jest w nich liczba elem entów arom atycznych oraz że są one inaczej ułożone.
Zw iązki próchniczne w y stęp u ją w glebach m ineraln ych w stanie w ol nym lub w form ie połączeń organiczno-m ineralnych. Z reguły tw orzą one połączenia ty p u soli, kom pleksów, chelatów oraz adsorpcyjnych związków h um usow o-m ineralnych [29, 30, 35]. N a tej podstaw ie niektórzy autorzy [41] określają próchnicę jako ,,kom pleks o rganiczno-m ineralny o w łaści w ościach koloidalnych, podlegający w słabym stopniu procesom ro zk ład u ” . W edług G a p p o n a [19] w iązanie m iędzy kw asam i hum inow ym i a glino- krzem ianam i zachodzi poprzez k atio ny w ym ienne lub w w y n ik u w zajem nego oddziaływ ania dodatnio naładow anych glinokrzem ianów i ujem nie naładow anych kw asów hum inow ych.
Późniejsze badania F l a i g a i B e u t e l s p a c h e r a [17], w ykonane za pom ocą m ikroskopu elektronow ego, pozwoliły stw ierdzić, że m inerały ilaste nie ad so rbują próchnicy, jeśli nie są aktyw ow ane na przykład żela zem. Prace A l e k s a n d r o w e j [1] oraz A l e k s a n d r o w e j i wsp.
[2] w ykazały również, że połączenia m iędzy próchnicą a m inerałam i ila stym i zachodzą w glebie nie tylko dzięki kationom w ym iennym , lecz po przez „m ostki”, k tó rym i są głównie glin i żelazo. Skład ty ch połączeń nie jest stały i zależy od uw odnienia tlenków Al i Fe. Zw iązki glino- i żelazo- próchniczne m ogą sorbow ać w ym ienne k ationy za pom ocą grup fu n k c y j nych próchnicy, które nie są zw iązane z R20 3. P rzy w ysyceniu ty ch grup w apniem lub w odorem związki te grom adzą się w glebie, a następnie ulegając odw odnieniu sk lejają się z pow ierzchnią siatki krystalicznej m i nerałów ilastych. Trw ałość w iązania zależy od grubości otoczek koloidal nych na pow ierzchni cząstek gleby [2].
Związki próchniczne niektórych gleb 5
z próchnicą m ogą się tw orzyć w w y n ik u w ym iany jonow ej, adsorpcji po w ierzchniow ej lub przez chelatow anie.
N iektóre frak cje próchnicy m ogą tw orzyć zw iązki w ew nątrzkom plekso- w e z różnym i m etalam i, któ re w zależności od w ielkości pH środow iska m ogą m ieć zdolność rozpuszczania się i przem ieszczania w profilu, bądź tw orzą zw iązki nierozpuszczalne.
S c h n i t z e r i S k i n n e r [36] zwrócili uw agę na fakt, że Fe w iąże się w rozpuszczalne kom pleksy silniej od glinu w granicach pH 3-7. J e d nakże w edług tych autorów kom pleksy żelaza z próchnicą są bardziej w rażliw e na działanie jonów m etali ziem alkalicznych.
W glebach o dużym stopniu w ysycenia Ca zw iązki żelaza tw orzą trw ałe kom pleksy próchnicze.
W edług K a u r i c z e w a i wsp. [21] żelazo dw uw artościow e tw orzy kom pleksy próchniczne o m niejszej w rażliw ości na odczyn i stężenie jo- nówr Ca. Te w łaśnie połączenia o dgryw ają najw ażniejszą rolę w m igracji żelaza w glebie.
L y n c h i wsp. [25] stosując różne roztw ory do ek strak cji substan cji próchnicznej stw ierdzili, że w głębszych poziom ach pro filu w y stęp u je sil niejsze w iązanie próchnicy w p orów naniu z w yżej leżącymi. M a r k g r a f [27] przeprow adzając b ad ania próchnicy w p ro filu czarnej ziem i podaje, że w górnej części poziom u A lp o nieco jaśniejszej barw ie w ystęp u je w ię cej próchnicy niż w dolnej, ciem niej zabarw ionej. Stosując m etodę Kono- now ej-B ielczikow ej najw ięcej procentow o substancji organicznej w yek s trah o w ał z poziom u przejściow ego.
M a l q u o r i i C e c c o n i [26] p rzy p isu ją czarne zabarw ienie w śród ziem nom orskich czarnych ziem iach daleko posuniętym procesom hu m ifi- kacji su b stancji organicznej i jej zaadsorbow aniu przez m in erały ilaste w obecności jonów w apniow ych. Rów nież badan ia Z a j c e w a [47] w y kazały, że w y m ienny w apń przyczynia się w y bitn ie do grom adzenia p róch nicy.
Pom im o obszernej lite ra tu ry z tego zakresu należy stw ierdzić, że nie w iele prac zajm uje się jed n ak zw iązkam i, jakie istn ieją m iędzy składem frak cy jn y m próchnicy glebow ej w u jęciu profilow ym i w łaściw ościam i poszczególnych poziom ów genetycznych różnych jed nostek taksonom icz nych gleb. Dlatego też zasadniczym celem m ojej pracy było:
— ilościowe i jakościow e zbadanie składu zw iązków próchnicznych w profilach gleb podstaw ow ych k ategorii użytkow ych,
— pow iązanie składu frakcyjnego próchnicy z n iektóry m i składnikam i m asy glebow ej poszczególnych poziom ów genetycznych w ujęciu p rofilo w ym ,
— pogłębienie znajom ości n a tu ry kw asów hum inow ych w yizolow anych z poziom u akum ulacyjnego n iek tóry ch gleb różnie użytkow anych.
6 J. Drozd
W ychodziłem przy tym z założenia, że n aw et częściowe w y jaśnienie ty ch zagadnień, a zwłaszcza liczbowe w ykazanie zależności m iędzy zróżni cow aniem składu frakcyjnego próchnicy glebow ej a niektó rym i w łaściw oś ciam i fizykochem icznym i i chem icznym i może m ieć podstaw ow e znaczenie dla zrozum ienia szeregu procesów glebotw órczych i glebow ych, zachodzą cych w różnych w aru n k ach bioekologicznych. Z tego w zględu dużo uw agi pośw ięciłem poznaniu właściwości m orfologicznych i sorpcyjnych b ad a nych gleb, aby na ich podstaw ie dokładniej zinterpretow ać profilow e zróż nicow anie składu próchnicy glebow ej.
OBIEK TY I METODY B A D A Ń
O biektam i szczegółow ych b adań były gleby całkow ite w ytw orzone z utw orów lessowych, w y stęp ujące w rejo nie Trzebnicy, H enrykow a i H rubieszow a, rep rezen tu jące trz y podstaw ow e kategorie użytkow e. W y b ran e w poszczególnych m iejscow ościach profile łączyła w ięź genetyczna, polegająca na tym , że badane gleby były w ytw orzone ze skał m acierzy stych o zbliżonym składzie m echanicznym i znajdow ały się w bliskim sąsiedztw ie oraz w podobnych w a ru n k ach topograficznych. Różniły się jed n ak sposobem trw ałego użytkow ania, k tó ry w pływ ał na k ieru n e k roz w oju typologicznych procesów glebow ych, zn ajdujących swój w yraz w od pow iedniej m orfologii badanych profilów (tab. 1).
P rób k i glebow e do analiz p obrano w okresie jesiennym ze w szystkich w ydzielonych poziom ów genetycznych ch arakteryzow anych profilów .
T a b e l a 1
V/ykaz b adanych p r o f iló w
S p e c i f i c a t i o n o f th e c o i l p r o f i l e s i n v e s t i g a t e d Nr p r o f i l u P r o f i l e No. M iejscow ość L o c a l i t y K a te g o r ia użytkow a U t i l i z a t i o n с." ;-gory Typ s i e by S o i l ty p e 1 T rz e b n ic a o rn a - s i a c i e la n d b r u n a tn a - brown s o i l
2 T r z e b n ic a d a rn io w a - ’ г а з з 1 and fcrunatn-i - brown s o i l 3 T r z e b n ic a l e s na / rod i ahem bukowyc/
f o r e s t /b e e c h s t a n d / płow a - s o i l l e s s i v é
u. T rz e b n ic a l e ś n a /p o d lasem c ie sz a n y m /
f o r e s t /û iix « d sta n d /' b ie lic o w a - p o d s o lic s o i l 5 He liryków o rn a - aro o le la n d b ru n a tn o - brown s o i l 6 Henryków d a rn io w a - g r a s s la n d b r u n a tn a - brown s o i l 7 Henryków le ^ n a /p o d l a s e n bukowym/
f o r e s t /b e e c h sta n d ./ płow a - s o i l l e s s i v é 9 H rubieszów огг.а - a r a b l e la n d c za rn o z ie m zdegradow any
d e g ra d ed chernozom 10 H rubieszów d a rn io w a - g r a s s l a n d c za rn o z ie m zdegradow any
d e g ra d e d chernozem
11 H rubieszów l e ś n a /p o d lasem m ieszanym /
Związki próchniczne niektórych gleb 7
W teren ie zbadano cechy m akrom orfologiczne, a w lab o rato riu m w yko nano następu jące oznaczenia:
— w łaściw ości m ikrom orfologiczne i skład m ineralogiczny na p odsta w ie badań m ikroskopow ych szlifów cienkich p ły te k glebow ych, w yko n a nych m etodą К u b i e n y [24] zm odyfikow aną przez K o w a l i ń s k i e -
g o i B o g d ę [23],
— skład m echaniczny m etodą Bouyoucosa w m odyfikacji C asagrande i Prószyńskiego,
— podstaw ow e w łaściwości chem iczne: pH w H 20 i w l,0 n KC1; C aC 03 m etodą S cheiblera; С ogółem m etodą T iu rin a; N ogółem m etodą K jeldahla w m odyfikacji W inklera,
— w łaściw ości sorpcyjne: k atio n y w y m ienne o ch arakterze zasado w ym w p róbkach bez w ęglanow ych w w yciągu l,0 n o ctanu am onu, w w ęglanow ych — w w yciągu 0,5n N H 4C1 o pH 8,2 oraz kw asow ość h y d ro - lityczną — H h w l,0 n octanie w apnia,
— skład fra k c y jn y próchnicy m etodą B o r a t y ń s k i e g o i W i l k a [9] w ujęciu profilow ym , p rzy rów noczesnym rozdziale w yciągu pirofosfo- ranow ego na kw asy hum inow e i f ulwo w e [13],
— w łaściw ości optyczne h um ianów Na w yodrębnionych z poziom ów próchnicznych roztw orem 0 ,ln NaOH w trak cie w y ko ny w ania analizy frak cy jnej,
— analizę w idm ow ą w podczerw ieni w p rep a ra ta c h kw asów hu m in o w ych, w ydzielonych z dw u różnych głębokości poziom u A t czarnoziem ów rep rezen tu jący ch odm ienne k ategorie użytkow e.
P rz y b a d an iu w łaściw ości sorpcyjnych kationy Ca2+ i M g2+ oznaczono kom pleksom etrycznie, a K + i N a + na fotom etrze płom ieniow ym . N a pod staw ie sum y kationów o charak terze zasadow ym S i kw asow ości h y d ro li- tycznej H h w yliczono pojem ność sorp cyjną T h oraz stopień w y sycenia gleb kationam i zasadow ym i w edług wzoru:
v = s + H h ' m
W ybór m eto d y oznaczania sk ład u frak cy jn eg o p róchnicy po dyk to w an y był jej lepszą przydatnością w p o rów n aniu z in n y m i m etodam i [9]. M etoda B oratyńskiego i W ilka polega na w yczerpującej ek strak cji gle b y (uprzednio odbitum inow anej) ro ztw o rem 0 ,ln N a4P 20 7 o p H 7,0 (frak cja I), a następ nie podobnym jej tra k to w a n iu 0 ,ln NaOH. Po w y czerp u ją cej e k stra k cji gleby roztw orem 0 ,ln NaOH (frakcja II) przeprow adza się jej k w aśną hydrolizę 0,5n H 2S 0 4 (frakcja III), po czym prow adzi się w y czerpującą ek strak cję pow tó rn ie 0 ,ln NaOH (frakcja IV). Zw iązki n a jb a r dziej ruchom e ekstraho w ane są z gleby 0 ,ln N a4P 20 7 o pH 7 (frakcja I), a silniej (frakcja II) lub trw ale zw iązane z m asą m in eraln ą gleby (frakcja
8 J. Drozd
IV) za pom ocą 0 ,ln NaOH. W edług auto ró w tej m etody [9] frak cję roz puszczalną w pirofosforanie sodu stanow ią głów nie fulw okw asy i rozdzie lanie jej na gru pę kw asów hum inow ych i fulw ow ych jest zbyteczne. Inne b adania [13, 43] w ykazały, że w e frak cji tej w y stę p u ją obie w spom niane gru p y połączeń próchnicznych, przy czym duży w pływ na ich w zajem ny stosunek w y w iera kateg oria użytkow a, w a ru n k i geograficzne i ty p gleby [13]. D latego też, ażeby ściślej scharakteryzow ać różne kategorie użytkow e gleb w podobnych w aru n k ach klim atycznych, w przeprow adzonych ozna czeniach sk ładu frakcyjnego próchnicy zastosow ano rozdział frak cji roz puszczalnej w 0 ,ln N a4P 20 7 na g rupę kw asów hum inow ych i kw asów fu l w ow ych.
Poniew aż w ęgiel bierze w dużej m ierze udział w reak cjach oksydore- dukcyjnych zachodzących w glebie, stąd też oznaczono jego zaw artość, a w łaściw ie ,,zdolność do u tlen ian ia g leby” (cyt. za B o r a t y ń s k i m [7]) oraz skład fra k c y jn y tych zw iązków w całych profilach glebow ych. W celu uniknięcia w iększych błędów an alitycznych skład fra k c y jn y próchnicy oznaczono w dolnych poziom ach p ro filu tylko w tedy, gdy zaw artość С ogółem przekraczała 100 mg w 100 g gleby. P rzy oznaczaniu składu p róch nicy w p róbkach zaw ierających 100-200 m g С w 100 g gleby w ykonyw ano wyższe naw ażki gleby, zachow ując p rzy ty m stosunek gleby do ro ztw o ru ek strahującego podany przez autoró w w przepisie m etodycznym [9].
W dotychczasow ych badaniach w łaściwości optycznych, przeprow adzo nych przez w ielu autorów [14, 18, 22, 33, 27, 30, 35], uzyskiw ano często rozbieżne w yniki. S k ładają się na to różne przyczyny. Szczególną rolę może tu odgryw ać sposób o trzy m y w an ia sam ych p rep arató w używ anych do badań [3, 18, 35] i ich przechow yw anie od m om entu sporządzenia roz tw o ru do chw ili oznaczenia w łaściw ości optycznych. Św iadczą o ty m do b itn ie w yniki prac F r a y t a g a [18] i A n d r z e j e w s k i e g o [3] oraz innych badaczy [35], w skazujące na możliwość zachodzenia procesów de- polim eryzacji kw asów hum inow ych przechow yw anych w środow isku alka licznym .
W celu stw ierdzenia zm ian w łaściw ości optycznych hum ianów N a w naszych w aru n k ach w ykonaliśm y b ad ania m ające na celu określenie w p ływ u czasu ich przechow yw ania n a zm ianę ekstynkcji i w artości Q4/Q6- W tym celu poddano badaniom p re p a ra ty h um ianów Na, w yodrębnione z trzech gleb w edług m etody K o n o n o w e j i B i e l c z i k o w e j [22] przez ek strahow anie ich m ieszaniną 0 ,ln N aO H + 0 , l n Na4P20 7. O trzym ane z tego roztw oru kw asy hum inow e rozpuszczono 0,02n NaOH. Gęstość optyczną hum ianów N a oznaczono na fotom etrze P ulfricha, przy czym pom iar ek styn k cji przeprow adzono p rzy zastosow aniu dwóch filtrów : S-47 i S-66. W tak przygotow anych roztw orach oznaczono ekstyn kcję oraz w y liczono n a jej podstaw ie iloraz b arw y Q4/Q 6 w dwóch odstępach czasu:
Związki próchniczne niektórych gleb »
— w pierw szym dniu po rozpuszczeniu hum ianów Na, — po dziesięciu dniach od ich przygotow ania (tab. 2).
U zyskane w yn ik i (tab. 2) p o tw ierd zają rez u lta ty innych badań [3, 35] i w skazują, że przechow yw anie roztw orów hum ianów N a w pływ a w y raź nie na zm ianę ich właściwości optycznych. D latego też w to k u dalszych badań oznaczano w łaściwości optyczne h um ianów Na w pierw szym d n iu
T a b e . l a 2
Z a le ż n o ść e k s t y n k c j i od c z a s u przechowy-.var.ia wy i zo l owar.y.-.h Ka-huiniaj.uv/ D ependence o f e x t i n c t i o n on s t o r a g e ti.-rc o f th o I.'a-hu...ate;s i s o l a t e d C zas od c z y t u R ea d in g tim e Nr f i l t r a F i l t e r No.
Numer r.rób'; i - .vaciple Ko.
1 2 5 e k s ty n k c j a e x t i n c t i o n b r e d n ia ir c an e k s ty n k c j a e x t i n c - t i on :;i;o(inia n:ean 4 /Q 6 e k s ty n k c j a e x t i n c t i o n .:r e d n ia :r;can 44/^6 V/ pierw szym d n iu On t h e f i r s t day S 47 0 ,4 4 0 ,4 2 0 ,4 2 0 ,4 2 0 ,4 2 0 ,4 2 4 ,2 0 1 1 ,0 0 I 1 S3
s
1 .5 9 ! , 58 4 ,0 0 ] , 54 -1- ,55 1, :ï4 1 ,5 4 4 ,0 5 S 66 0 ,1 0 0 ,0 9 0 ,1 0 0 ,1 0 0 ,1 0 0 ,1 0 0 ,5 0 0 ,4 0 0 ,5 9 0 ,4 0 0 , 53 0 ,5 9 0 ,5 9 0 ,5 3 o\Iq 0 ,3 3 0 ,5 3 Po 10 d n ia c h A f t e r 10 d a y s S 47 0 ,5 3 0 ,3 9 0 ,5 7 0 ,5 8 0 ,3 0 0 ,5 3 4 ,7 5 1 ,5 2 1 .5 1 1 .5 0 1 .5 1 1 .5 1 1 .5 1 4 ,2 5 1 ,4 9 1 .4 3 1 .4 7 1 .4 3 1 .4 7 1 ,4 7 4 ,3 6 S 66 0 ,0 8 0 ,0 9 0 ,0 3 0 ,0 8 0 ,0 8 0 ,0 8 0 ,3 6 0 ,5 5 0 ,3 7 0 ,3 6 0 ,3 6 0,5C 0 ,3 5 0 ,5 4 0 ,3 4 0 ,3 3 0 ,3 4 0 ,3 4po ich otrzym aniu. Przed pom iarem właściwości optycznych w ydzielone kw asy hum inow e rozpuszczano w 0,02n NaOH, a stężenie otrzym anych w ten sposób hum ianów Na doprow adzano do 100 m g С w 1 litrz e roz tw oru. P om iary w ykonyw ano w kiu w etach grubości 1 cm na fotokolory- m etrze P u lfric h a w zakresie w idm a w idzialnego.
O znaczanie właściwości optycznych w ykonano w „surow ych” p re p a ra tach hum ianów Na, w ydzielonych z roztw orów 0 ,ln NaOH przed i po hydrolizie kw aśnej w edług p rzyjętej m etody [9]. Oczyszczanie hum ianów N a w płynęłoby zdecydow anie na przedłużenie czasu ich przechow yw ania, a tym sam ym m ogłoby spowodować istotne zm iany w uzyskanych w a rto ś ciach właściwości optycznych. P onadto w ychodząc z założenia, że n a tu raln e kw asy hum inow e są zawsze zw iązane z m ineralnym i składnikam i tow arzyszącym i, oznaczanie właściwości optycznych w e k strak tach suro w ych może być pew nym w yrazem ich stopnia pow iązania z su b stan cją
10 J. Drozd
m ineralną. Taki sposób postępow ania pozw ala nie tylko na sch arak teryzo w anie porów nyw anych frak cji z p u n k tu w idzenia gleboznawczego, lecz w dużej m ierze w pływ a na przyśpieszenie oznaczeń przy w iększej liczbie badanych prób.
A nalizę w idm ow ą kw asów hum inow ych czarnoziem ów w ykonano na sp ektrofotom etrze UR-10, produkcji Zeissa, w przedziale w idm a 4000- 400 cm -1, w próbkach odpow iednio do tego celu przygotow anych. K w asy hum inow e w ydzielone w czasie analizy składu frakcyjnego z w yciągów 0 ,ln N a4P 20 7 o pH 7 (frakcja I) oraz 0 ,ln NaOH przed hydrolizą (frakcja II) i po hydrolizie kw aśnej (frakcja IV) przeprow adzono w form ę hu m ia- nów Na przez rozpuszczenie w 0,02n NaOH. T ak przygotow ane roztw ory oczyszczono przez elektrodializę w aparacie B rintzin gera przy napięciu 240 V. pH oczyszczonych roztw orów było w granicach 3,7-3,9. N astępnie odparow yw ano je do sucha przy tem p eratu rze 60°C. P o zm ieszaniu p rep a rató w kw asów hum inow ych z K B r w stosunku 1 : 250 w ykonano za po mocą p rasy hydraulicznej pastylkę, k tó rą poddano bezpośrednim b ad a niom na spektrofotom etrze.
OMÓW IENIE W A ŻN IEJSZY C H W YNIK ÓW
C H A R A K T E R Y S T Y K A M A K R O - I M IK R O M O R F O L O G IC Z N A B A D A N Y C H G L E B
Na podstaw ie przeprow adzonych b adań terenow ych i lab o ratoryjny ch m ożna stw ierdzić, że właściwości m akrom orfologiczne badanych gleb są zróżnicow ane w zależności od ty p u i kategorii użytkow ej (tab. 3). Jeszcze w iększe różnice obserw uje się we w łaściw ościach m ikrom orfologicznych, k tóre w yraźnie wTskazują na pew ne podobieństw o m iędzy glebam i należą cymi do tych sam ych kategorii użytkow ych, bądź rep rezen tu jący ch ten sam ty p genetyczny. P rzy badaniach m orfologicznych w e w szystkich b a danych profilach najw ięcej substancji organicznej stw ierdzono w pozio m ach górnych, stanow iących poziom y próchniczne. S ubstancje organiczne najm niej zm ienione przez procesy rozkładu, o w yraźnej budow ie tk an k o wej. w y stę p u ją w poziom ach A 0 gleb leśnych i A ld gleb darniow ych (rys. 1-2) oraz stosunkow o rzadziej i w m niejszej ilości w poziom ach A x gleb o rnych (rys. 3). W sąsiedztw ie słabo rozłożonej substancji organicznej z m in eraln ą w y stęp u ją głównie w glebach leśnych czarne nieprzezroczyste plam ki o różnych form ach zew nętrznych, będące zhum ifikow anym i zw iąz kam i organicznym i (rys. 4).
W glebach ornych oprócz substancji organicznej niezhum ifikow anej w górnych poziom ach A 1 obserw ujem y ciem no zabarw ione plam ki, często z odcieniem b ru natny m , pochodzące od zw iązków próchnicznych lub połą czeń organiczno-m ineralnych. N ajw ięcej tego rodzaju połączeń spotykam y
Rys. 1. P ro fil 7 — A o l• P o w ięk szen ie ok. 100 X. F ragm ent przekroju poprzecznego liści b u k ow ych z dobrze zach ow an ą budow ą tk an k ow ą w św ie tle p rzechodzącym
a — b e z a n a l i z a t o r a , Ł> — z a n a l i z a t o r e m
P rofile No. 7 — Ao l. E nlargem ent about 100 X . F ragm en t of cross section of beech le a v e s w ith w e ll p reserved tissu e stru ctu re in tran sp aren t lig h t
Rys. 2. P rofil 6 — poziom A l£/. P o w ięk szen ie ok. 100 X. F ragm en t słabo rozłożonej su b stan cji organicznej p ochodzenia roślin n ego w św ie tle przechodzącym
a — bez a n a liz a to ra , b — z a n a liz a to re m
P rofile No. 6 — A i d horizon. E nlargem ent about 100 X. F ragm ent of w ea k ly
decom posed organic m atter of p lan t origin in tran sp aren t lig h t a — w ith o u t a n a ly z e r, b — w ith a n a ly z e r
Rys. 3. P ro fil 1 — poziom А г. P o w ięk szen ie ok. 100 X. F ragm ent słabo rozłożonych resztek roślin n ych oraz drobne agregaty su b stan cji zh u m ifik ow an ej w św ie tle prze
chodzącym
a — bez a n a liz a to ra , b — z a n a liz a to re m
P ro file No. 1 — A i horizon. E nlargem ent about 100 X . F ragm en t of w ea k ly decom p os ed p la n t resid u es and sm a ll aggregates of h u m ified su b stan ce in tran sp aren t lig h t
Rys. 4. P rofil 4 — poziom A\. P o w ięk szen ie ok. 100 X. Z h u m ifik ow an a form a su b stan cji organicznej oraz resztki organ iczn e o zach ow an ej b u d ow ie kom órkow ej
w ś w ie tle przechodzącym a — bez a n a liz a to ra , b— z a n a liz a to re m
P ro file No. 4 — Ą i horizon. E n largem en t about 100 X. H u m ified form s of organic m atter and organic resid u es w ith p reserved cellu lar stru ctu re in tran sp aren t lig h t
T a b e l a 3 L o k a l i z a c j a i c h a r a k t e r y s ty c z n e c ec h y m o rfo lo g ic z n e b ad an y ch p r o f i l ó w L o c a tio n and c h a r a c t e r i s t i c m o rp h o lo g ic f e a t u r e s o f t h e s o i l p r o f i l e s i n v e s t i g a t e d 3 о <н & •н «Н Ф О гН и -н Р»<Но Ь fH ^ р-1 L o k a l i - zac п а p r o f i l u Loca t i o n o f t h e p r o f i l e K a te g o r i a u ż y t kowa U t i l i z a t i o n c a t e g o ry Nazwa ty p u S o i l ty p e Symbol poziom u H o rizo n symbol M iąż szo ść pcziom u H o riz o n t h i c k n e s s cm G łęb o kość p o b ra n i a p ró b k i S am pling d e p th cm V/a r t ość barwy C o lo u r ąymbol Nazwa barw y C o lo u r k in d Cechy s z c z e g ó ln e poziom u S p e c i f i c f e a t u r e s o f t h e h o r iz o n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 g le b a o rn a a r a b le la n d b r u n a t na brown A1 A j/B 0 -27 2 7 -4 0 5-20 10 т а 4 /2 10 YR 4 /3 f> z a r o b r u n a t n a g re y -b ro w n s z a r o b r u n a tn a g re y -b ro w n u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e /В / 40 -6 1 4 5 -5 7 10 YR 5 /8 b r u n a tn a - brown u k ła d z w ię z ły , s t r u k t u r a o rz e sz k o w a
com pact t e x t u r e , n u t t y s t r u c t u r e Д
о
/В //С 6 1 -8 0 6 2 -7 4 10 YR 6/8 o r u r .a tn o ż ó łta
brov.ni c h -y e llov; u k ła d zv.’i ç z i y , s t r u k t u r a o rz e sz k o w a com pact t e x t u r e , n u t t y s t r u c t u r e 'fcfl »
& в С ri
о
Ф *r|
C1 8 0 -1 0 0 8 0 -9 5 10 YR 6/6 wymi w y b ie le n iami ja s n o b r u n a t n a z w arstw o b r i g h t brov/n w ith w h i t i s h i n c l u s i o n s
u k ła d p u lc h n o -z w ię z ły f r i 8b i e - с ompа с t t e x t u re
U ,Q
Е-i <D W
0 U
С EH
C2 100-150 105-120 10 YR 7 /6 b r i g h t ye llo v ;J a s n o ż ó ł t a u k ła d p u lc h n o -z w ię z ły f r i a b l e - c o m p a c t t e x t u r e 2 О •го О) Ф Л Й -Р N 0 О ,о <н ф гН w g le b a d a r n i o wa g r a s s la n d b r u n a t n a brown Al d A1 0 -5 5-21 0 -4 5-10 10 YR 5 /5 10 YR 5 /4 b r u n a tn a - brov/n b r u n a t n o s z a r a b ro w n is h -g re y dużo r e s z t e k r o ś l i n n y c h many p l a n t r e s i d u e s u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e 0 Й о 10 А д //В / 21 -2 9 2 1-27 10 YR 5 /4 b r u n a tn a z s z a r k i z a - c ie k a ia i
brov/n w ith g rey i n f i l t r a t e s
u k ła d p u lc h n o -z w ię z ły , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e - c o n p a c t t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e /В / 2 9 -7 0 4 1 -5 0 10 YR 5 /6 b r u n a tn a - brown u k ła d z w ię z ły - com pact t e x t u r e
/Е //С С 7 0 -9 0 9 0 -150 8 2 -8 8 125-155 10 YR 6/8 10 YR 8/6 b r u n a t n o ż ó ł t a b r ow n is h -y e 1 low jiasno ż ó ł t a b r i g h t y e llo w
u k ła d z w ię z ły - com pact t e x t u r e u k ła d p u lc h n y , CaCO, - k o n k re n c je f r i a b l e t e x t u r e , ^acO , c o n c r e t i o n s 1 . . . . . 5 . Z w ią z k i p r ó c h n ic z n e n ie k tó r y c h g le b
с . a . t a b e l i 3 1 2 3 4 5 6 n 8 9 10 3 g le b a l e ś n a /pod. la se m buko płow a l e s s i ve Ao Л1 5 -0 o -c 0 -5 i o yt; ::/ 4 10 YR 5 /1 b r u n a tn a - brown s z a r a - g re y g łó w n ie s u b s t a n c j e o rg a n ic z n e ś c i ó ł k i m a in ly o rg a n ic s u b s t a n c e s o f l i t t e r u k ła d p u lc h n y , s ła b o s t r u k t u r a l n y f r i a b l e t o r t u r e , w eak ly s t r u c t u r a l wym/ f o r e s t /b e e c h s t a n d / A5 8-33 5 -8 10-20 20-25 10 YR 5 /1 10 YR 7 /4 10 YR 7 /4 s z a r a - g re y ż ó ł t o s z a r a v e i l owi s h - g r e y ż ó ł t o s z a r a ye 11 o wi s h - g r e у u k ła d p u lc h n y , s ła b o s t r u k t u r a l n y f i 'i a b l e t e x t u r e , v/eakly s t r u c t u r a l u k ła d p u lc h r.o -z w ię z ły
f r ia b l e - c o :;: p a c t t e x t u r e u k ła d z w ię z ły com pact t e x t u r e V i / 5 3-65 4 0 —46 55-6 0 10 IR 6/8 10 YR 6/8 b ru n a tn a - brown b r u n a tn a - brown
u k ła d z w ię z ły , s t r u k t u r a o rz e sz k o w a com pact t e x t u r e , n u t t y s t r u c t u r e u k ła d z w ię z ły - com pact t e x t u r e й
6* s 1 g 8 й
» 5 / 2 / 65-95 70-80 10 YR 5 /8 b ru ru itr.a - brown u k ła d z w i ę z ł o - z b i t y v e ry com pact t e x t u r e B j/G 95-1^0 110-120 10 YR 6/8 b r u n a t n o ż ó ł t a ■
b r o wili s h - у e 11 o w u k ła d z w i ę z ł o - z b i t y v e ry com pact t e x t u r e Й s
1
С 140-150 1 40-150 10 YR 8/6 sno ż ó ł t a
b r i g h t y e llo w u k ła d z w ię z ły - com pact t e x t u r e 4 o s l g le b al e ś n a /p o d lasem b i e l i -cov/a p o d z o -l i c
*0 5 -0 - 10 YR 5 /4 b ru n a t n o b г г*, z o wa brown i s h -b ro n z e ś c i ó ł k a w fo r m ie s ła b o r o z ło ż o n e j s u b s t a n c j i r o ś l i n n e j l i t t e r i n from o f w eak ly decom posed p l a n t m a tte r o co m ie szanym f o r e s t /m ix e d s t a n d / A1 * 2 0-3 3-5 0 0 -3 1 2-28 10 YR 4 /1 10 YR 7 /4 s z a r a - g re y s z a r o ż ó ł t a g rs у i sli-y 0110 w u k ła d p u lc h n y , s ła b o s t r u k t u r a l n y f r i a b l e t e x t u r e w eakly s t r u c t u r a l u k ła d p u lc h n y , s ła b o s t r u k t u r a l n y f r i a b l e t e x t u r e w eakly s t r u c t u r a l B/ l / 30 -4 4 52 -4 2 10 YR 6/8 b r u n a tn a - brown u k ła d z w ię z ły , s t r u k t u r a p ry z m a ty c zn a com pact -c e x tu re , p r i s m a t i c s t r u c t u r e B/ 2 / 4 4-60 4 5 -5 3 10 YR 7 /8 b ru n a tn o rd z a w ab ro w n -r u s ty u k ła d z b i t y , s t r u k t u r a p ry z m a ty c zn a , s i l n i e n asycony zw iązkam i Fe
v e ry com pact t e x t u r e , p r i s m a t i c s t r u c t u r e s t r o n g l y s a t u r a t e d w ith Fe compounds
B/C 60-95 6 8-80 10 YR 7 /6 b r u n a t n o ż ó ł t a
b rów ni s h -y e 11 o w u k ła d z b i t y , s t r u k t u r a p ry z m a ty c z n a , s i l n i e nasy co n y zw iązkam i Fe v e ry com pact t e x t u r e , p r i s m a t i c s t r u c t u r e s tro n p jly s a t u r a t e d w ith Fe compounds T
с 95-150 120-130 10 YR 8/6 ja-;i;o :;ó lo a
b r i g h t y e llo w u k ła d z w ię z ły - com pact t e x t u r e
D
r
o
z
c.d. tabeli 3 Z w ią z k i p r ó c h n ic z n e n ie k tó r y c h g le b 1 2 5 4 5 6 7 ö 9 10 5 g le b a o rn a a r a b l e la n d b r u n a t n a brown A1 0 -28 5-15 15-22 10 YR 5 /2 10 YR 5 /5 b ru n a tn o s z a r a b re v /n -g rey b r u n a tb o s z a r a b ro w n -g rey u k ła d p u lc h n y , s t r u i : t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crum by s t r u c t u r e u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e А д //В / 28-45 5 0-55 10 YR 5 /6 c io r^ io b ru n a tn a 7. sza ry m i plamami d a rk brown w ith g re y s p o t с u k ła d p u l с hn o - z\vi ę z ł у , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e - c o m p a c t t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e
/B// i / 4 5 -5 5 45 -5 0 10 YR 5 /8 b r u n a tn a - brovrn u k ła d p u lc h n o - z w ię z ły , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e - c o m p a c t t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e
/в // г / 55-95 7 0-75 10 YR 6 /8 b ru n a tn a - brown u k ła d z b i t y , s t r u k t u r a p ry z m a ty c zn a v e ry com pact t e x t u r e , p r i s m a t i c s t r u c t u r e
aо *н ей ЬО £ О /В//С/ 95-155 9 5 -110 10 YR 6 /6 ja s n o b r u n a t n a b r i g h t brown u k ła d z b i t y ,- s t r u k t u r a p ry z m a ty c z n a v e ry com pact t e x t u r e , p r i s m a t i c s t r u c t u r e ■3 ? § 1 с 155-150 140-150 10 YR 8 /6 j a s n o ż ó ł t a b r i g h t y e llo w
u k ła d p u lc h n o -z w ię z ły f r i a b l e - c o m p a c t t e x t u r e 6 ,U и § £ о ■го О О Ли R -Р N и >> 8 £> <Н а> гН te g le b a d a r n io wa g r a s s l a n d b r u n a t n a brown Al d А1 0 -6 6 -5 5 3 -5 6 -1 0 1 5 -2 0 10 YR 4 /2 '10 YR 4 / 1 10 YR 5 /1 s z a r o b r u n a tn a g re y -b ro w n c ie m n o sz a ra d a r k - g r e y s z a r a - g re y u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , cruiuby s t r u c t u r e О «H •н о С/3 / В / / 1 / 5 5 -6 5 4 5 -6 0 10 YR 4 / 2 b r u n a tn o s z a r a b ro w n is h -g re y
u k ła d p u lc h n o - z w ię z ły , s t r u k t u r a o rz e c h o w a ta f r i a b l e - c o m p a c t t e x t u r e , n u t t y s t r u c t u r e /В // 2 / 6 5 -1 ^ 0 7 7 -8 5 1 15-125 10 YR 5 /8 10 YR 5 /8 b r u n a tn a - brown b r u n a tn a - brow n
u k ła d z w ię z ły , s t r u k t u r a p ry z m a ty c z n a com pact t e x t u r e , p r i s m a t i c s t r u c t u r e u k ła d z w ię z ły , s t r u k t u r a p ry z m a ty c z n a com pact t e x t u r e , p r i s m a t i c s t r u c t u r e /в//с 140 -2 0 0 10 YR 6 / 6 b r u n a t n o ż ó ł t a
b ro w n is h -y e llo w
u k ła d z w ię z ły , s t r u k t u r a p ry z m a ty c z n a com pact t e x t u r e , p r i s m a t i c s t r u c t u r e 7 g le b a l e ś n a /p o d lasem buko wym/ f o r e s t /b e e c h s t a n d / p ło w a l e s s i v e Ао А1 Л5 6 -0 0 - 4 4 -1 5 0 -4 4 -1 4 10 YR 5 / 4 5 т а 5 /1 . 10 YR 8 /6 b r u n a tn a - brow n s z a r o p o p i e l a t a a s h - g r e y j a s n o ż ó ł t a b r i g h t y e llo w ś c i ó ł k a w fo rm ie s ła b o ro z ło ż o n y c h s u b s t a n c j i o rg a n ic z n y c h p o c h o d z e n ia r o ś l i n n e g o
l i t t e r i n form o f w eak ly decom posed o r g a n ic s u b s ta n c e s o f p l a n t o r i g i n
u k ła d p u lc h n y , s ła b o s t r u k t u r a l n y f r i a b l e t e x t u r e , w eak ly s t r u c t u r a l u k ła d p u lc h n y , s ła b o s t r u k t u r a l n y f r i a b l e t e x t u r e , w eak ly s t r u c t u r a l
c . d . t a b e l i 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 a ^ » & o o M >>*> V B3 1 6 - 3 0 2 0 - 2 7 1 0 YR 7 / 6 plam am iż ó ł t o b r u n a t n a z jasn y m i y e llo w is h -b ro w n w ith b r i g h t s p o t s u k ła d z b i t y , s t r u k t u r a o rz e ch o w a ta v e ry com pact t e x t u r e , n u t t y s t r u c t u r e (U (U
к w В3 / 1 / 3 0 - 5 8 45-50 1 0 YR 6 / 6 b r u n a tn a - brown u k ła d z b i t y , s t r u k t u r a p ry z m a ty c zn a v e ry com pact t e x t u r e , p r i s m a t i c s t r u c t u r e
С Д O O -P -rl •гэ ЬО <D 0 Ф h / г / 5 8 - 9 3 7 0 - 7 5 1 0 YR 6 / 8 b r u n a tn a -■ brown u k ła d z b i t y , s t r u k t u r a p ry z m a ty c zn a v e ry com pact t e x t u r e , p r i s m a t i c s t r u c t u r e h О Й Й N <H b W B j/C 9 3 - 1 3 0 9 5 - 1 0 5 1 0 YR 7 / 8 b r u n a t n o ż ó ł t a
b ro w n is h -y e 1low u k ła d z w ię z ły - com pact t e x t u r e
^ H
0) -H
rH o o co
0 1 3 0 - 1 5 0 1 4 0 - 1 5 0 1 0 YR 8 / 6 j a s n o ż ó ł t a
b r i g h t y e llo w u k ła d z w ię z ły - com pact t e x t u r e
9 Д o •H а) (Ю I s g le b a o rn a a r a b le la n d с ż a r n o - ziem z d e g r a dowa ny d e g ra ded c h e rn o zem Ai 1» -4 А ' у В 0 - 2 0 2 0 - 4 8 4 8 - 6 4 2 - 1 1 1 5 - 2 0 3 0 - 4 0 5 2 - 6 2 1 0 YR 4 / 1 1 0 YR 4 / 1 1 0 YR 5 / 1 1 0 YR 4 / 4 s z a r a - g re y s z a r a - g re y c ie m n o sz a ra d a r k - g r e y b ru n a tn o s z a x a b ro w n -g rey u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a s ła b o w yraźna f r i a b l e t e x t u r e , w eakly marked s t r u c t u r e (0 £
<D Ю •H « .О w
В 6 4 - 8 6 7 1 - 8 2 1 0 YR 5 / 6 b r u n a tn a - brown u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a s ła b o w yraźna f r i a b l e t e x t u r e , w eakly m arked s t r u c t u r e а д К .о g s о •ГЭ 0) 0) Л й +» N б О ^ й E/C 8 6 - 1 1 0 90-102 1 0 YR 7 / 6 c ie m n o ż ó łta
d a rk y e llo w u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a s ła b o w yraźna f r i a b l e t e x t u r e , w eakly marked s t r u c t u r e
С П О - 1 5 0 1 2 5 - 1 4 0 1 0 YR 8 / 6 Ó a sn o ż ó łta
b r i g h t y e llo w u k ła d p u lc h n y , w ęglan w apnia w fo rm ie d r o b n i u t k ic h k o n k r e c ji f r i a b l e t e x t u r e , CaCO i n form o f t j j i y c o n c re t i o n s p 1 0 ,0 О) ■н га Ü> H •н о СЯ g le b a d a r n io wa g r a s s la n d c z a rn o -ziem z d e g ra dowa ny d e g ra ded c h e rn o Al d A’l 0 - 1 1 1 1 - 3 5 0 - 1 0 1 3 - 2 1 2 8 - 3 5 1 0 YR 4 / 2 1 0 YR 4 / 1 1 0 YR 4 / 1 b r u n a tn o s z a r a b ro w n is h -g re y s z a r a - g re y s z a r a - g re y
u k ła d p u lc h n y , lic z n e k o rz e n ie tra w f r i a b l e t e x t u r e , num erous g r a s s r o o t s u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e zem
A" l 3 5 - 6 9 4 2 - 5 1 1 0 TR 3 / 1 c ie m n o sz a rad a r k - g r e y u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e
A ' ^ /B 6 9 - 8 9 6 4 - 7 2 1 0 YR 5 / 8 c ie m n o b ru n a tn o sz a ra d a rk b ro w n is h -g re y
u k ła d p u lc h n y , dużo zacieków p ró c h n ic z n y c h f r i a b l e t e x t u r e , many humus i n f i l t r a t e s D r o z d
c . d . t a b e l i 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
d
o В 100-110 100-110 10 та 6/8 b r u n a tn a - brown u k ła d p u lc h n y - f r i a b l e t e x t u r e
aJ Ш
S« В/С 145-135 145-152 10 YR 7/8 b r u n a t n o ż ó ł t a b ro w n i s li-y e llo w u k ła d p u lc h n y , k o n k re c jo CaCO, f r i a b l e t e x t u r e , CaCO^ c o n c r é t i o n s
O tt Ф O •H s A (0 d a> 5 ‘r* с > 155 ю та s / e j a s n o ż ó ł t a b r i g h t y e llo w u k ła d p u lc h n y , k o n k re c je CaCO, f r i a b l e t e x t u r e , CaCO^ c o n c r e t io n s 11
d
o 1-5 ф S 3 h aO n JO © i—i m o CO g le b a le â n a /p o d lasem m ie s z a nym/ f o r e s t /m ix e d s t a n d / c z a rn o ziem z d e g ra dowany d e g ra ded ch e rn o zem A’l A" l А 'у в В 0-10 10-45 45-55 55-88 2-10 20-28 45-50 64-75 ю та ю та ю та ю та 4 /1 3/1 3/2 5/8 s z a r a - g re y c ie m n o sz a ra d a r k - g r e y c ic o n o b r u n a tn o s z a r a d a rk b ro w n is h -g re y b r u n a t n o ż ó ł t a b ro w n is h -y e llo w u k ła d p u lc h n y , l i c z n e k o rz e n ie r o ś l i n w yższych f r i a b l e t e x t u r e , num erous r o o t s o f h i g h e r p l a n t s u k ła d p u lc h n y , s t r u k t u r a g ru z e łk o w a ta f r i a b l e t e x t u r e , crumby s t r u c t u r e u k ła d p u lc h n y , l i c z n e z a c i e k i p ró c h n ic z n e f r i a b l e t e x t u r e , num erous humus i n f i l t r a t e s u k ła d p u lc h n y - f r i a b l e t e x t u r eВ/С 88-110 90-110 ю та6 /3 ż ó ł t o b r u n a t n a
.y e llo w ish -b ro w n u k ła d -Dulchny, k o n k re c je CaCO, f r i a b l e t e x t u r e , CaCO^ c o n c r e t i o n s С 110-150 130-145 ю т а 0 / 6 j a s n o ż ó ł t a b r i g h t y e llo w u k ła d p u lc h n y , k o n k re c je CaCO, f r i a b l e t e x t u r e , CaCO^ c o n c r é t i o n s Z w ią z k i p r ó c h n ic z n e n ie k tó r y c h g le b
16 J. Drozd
w glebach zaliczanych do czarnoziem ów, gdzie nad ają one w yraźne ciem niejsze zabarw ienie m asie glebowej (rys. 5).
W śród badanych profilów w poziom ach A 3 gleb płow ych (rys. 6), a szczególnie w A 2 gleby bielicow ej (rys. 7), ob serw ujem y stosunkow o m niejsze ilości b ru n atn o zabarw ionych zw iązków żelaza. W środkow ych p artiach większości b adanych profilów zaliczanych do poziom ów (B), B 3 i В m ożna obserw ować w iększe nagrom adzenie drobnokrystalicznych form m inerałów ilastych oraz w odorotlenków żelaza, k tóre stanow ią głów nie tło badanych szlifów (rys. 8-10). N iektóre przem ieszczone substancje ilaste w yk azu ją k ierunkow e zróżnicow anie w zdłuż ścianek w iększych por nie zajęty ch przez fazę stałą gleby.
W śród d e try tu su m ineralnego dom inującą rolę spełniają: kw arc, skale nie oraz łyszczyki (tab. 4). Poszczególne ich ziarna są na ogół o stro k ra- w ędziste, a tylko rzadko słabo obtoczone. W głębszych poziom ach profilów w szystkich badanych czarnoziem ów oraz w niektóry ch innych typach spo ty k am y w m asie glebow ej w ęglan w apnia, im pregnujący ścianki por lub w ypełn iający całkow icie ich przestrzenie (rys. 11).
M inerały ciężkie w y stę p u ją w ilościach niew ielkich w e w szystkich poziom ach ro zpatry w any ch profilów . W dolnych poziom ach badanych gleb spotykam y sporadycznie silnie rozproszoną substancję próchniczną, k tó ra je s t w idoczna pod m ikroskopem w postaci ciem nych lub czarno zabarw io
nych plam ek (rys. 12).
S K Ł A D M E C H A N IC Z N Y
We w szystkich badanych profilach spotyka się dużo frak cji pyłow ych z przew agą py łu drobnego oraz frak cji części spław ialnych (tab. 5).
N iektóre z b adanych gleb w ykazyw ały w poszczególnych poziom ach w yraźne profilow e zróżnicow anie iłu koloidalnego. Spośród analizow anych gleb najm niejsze pionow e zróżnicow anie zaw artości iłu koloidalnego m ają gleby orne (profile 1, 5, 9) i darniow e (profile 2, 6, 10), a najw iększe gleby leśne (profile 3, 4, 7). W tych ostatnich różnice m iędzy poziom am i gór nym i, zubożałym i w cząstki < 0,002 mm, i dolnym i, w zbogaconym i w tę frakcję, w ynoszą ponad 10%. N ajm niejsze różnice w rozm ieszczeniu p ro fi low ym iłu koloidalnego w śród gleb jednego rejo n u zaobserw ow ać m ożna w obrębie czarnoziem ów. gdzie w glebie ornej w ynoszą one 2%, w darn io wej 3%, natom iast w glebie leśnej 6%. Z pow yższych danych w ynika, że w a ru n k i bioekologiczne, w jak ich znajd u je się gleba, w p ły w ają nie tylko na fizykochem iczne przem iany składu granulom etrycznego, ale przede w szystkim na m echaniczne przem ieszczenie frak cji najdrobniejszych.
P O D S T A W O W E W Ł A Ś C IW O Ś C I C H E M IC Z N E
Odczyn. Spośród b adanych gleb, należących do różnych kateg o rii u ż y t
od-R ys. 5. P ro fil 5 — poziom A \ . P o w ię k sz e n ie ok. 100 X . Przekrój przez resztę r o ślin ną o w yraźn ie zach ow an ej b u d ow ie kom órkow ej oraz ch arak terystyczn e n agrom ad ze
nia su b stan cji organicznej siln ie zh u m ifik ow an ej w św ie tle przechodzącym a — b e z a n a l i z a t o r a , b — z a n a l i z a t o r e m
P ro file No. 5 — A \ horizon. E n largem en t about 100 X. S ection trough a p la n t resid u e w ith d istin ctly p reserved cellu lar structure and ch aracteristic accu m u lation of strongly
h u m ified organic m atter in tran sp aren t lig h t a — w ith o u t a n a ly z e r, b — w ith a n a ly z e r
Rys. 6. P ro fil 7 — poziom A 3. P o w ięk szen ie ok. 100 X. C harakterystyczne pory p ozb aw ion e otoczek ila sto -żela zisty ch w św ie tle przechodzącym
a— bez a n a liz a to ra , b— z a n a liz a to re m
Profile No. 7 — A 3 horizon. Enlargement about 100 X. Characteristic pores deprived of clayey-ferrous mebranes in transparent light
R ys. 7. P rofil 4 — poziom A 2. P o w ięk szen ie ok. 100 X. C harak terystyczn a pora o ściankach n ie w y sy co n y ch iłem k oloid aln ym w św ie tle przechodzącym
a — bez a n a liz a to ra , b — z a n a liz a to re m
P ro file No. 4 — A£ horizon. E n largem en t about 100 X. A ch aracteristic рэгэ w ith
w a lls n o -sa tu ra ted w ith co llo id a l clay in tran sp aren t lig h t a — w ith o u t a n a ly z e r, b — w ith a n a ly z e r
Rys. 8. P rofil 6 — poziom (B). P o w ięk szen ie ok. 40 X. P rzekrój poprzeczny przez porę okrągłą o ściankach w ew n ętrzn y ch im p regn ow an ych su b stan cją ila sto -żela zistą
w św ie tle przechodzącym a — bez a n a liz a to ra , b — z a n a liz a to re m
Profile No. 6 — (B) horizon. Enlargement about 40 X. Cross section of a round pore with inner w alls impregnated with clayey-ferrous substance in transparent light
R ys. 9. P ro fil 7 — poziom B 3. P o w ięk szen ie ok. 100 X. Pora z nagrom adzoną w niej su b stan cją ila sto -żela zistą o charak terystyczn ym u łożen iu w a rstw o w y m
a — bez a n a liz a to ra , b — z a n a liz a to re m
P rofile No. 7 — B s horizon. E nlargem en t about 100 X. A pore w ith accum ulated
cla y ey -ferro u s su b stan ce and w ith ch a racteristic stra tified arran gem en t in tra n s p arent lig h t
Rys. 10. P ro fil 4 — poziom B (1). P o w ięk szen ie ok. 100 X. F ragm en t k onkrecji żelazistej w św ie tle przechodzącym
a — bez a n a liz a to ra , b — z a n a liz a to re m
Profile No. 4 — B(1) horizon. Enlargement about 100 X. Fragment of aferrous concretion in transparent light
Rys. 11. P ro fil 2 — poziom (B)/C. P o w ięk szen ie ok. 100 X. O krągła pora w y sy co n a C a C 0 3 w św ie tle przechodzącym
a — b e z a n a l i z a t o r a , b — z a n a l i z a t o r e m
P ro file No. 2 — (B )/C horizon. E n largem en t about 100 X . A round pore saturated w ith C a C 0 3 in tran sp aren t lig h t
Rys. 12. P ro fil 7 — poziom C. P o w ięk szen ie ok. 100 X. F ragm ent pory z n agrom a d zonym i w niej zw iązk am i orga n iczn o -m in era ln y m i oraz otoczki su b stan cji ila sto -
-żelazistej w ok ół d etrytusu m in eraln ego w św ie tle przechodzącym a — bez a n a liz a to ra , b — z a n a liz a to re m
P rofile No. 7 — C horizon. E nlargem en t about 100 X . F ragm ent of a pore w ith a c cum u lated o rg a n ic-m in era l com pounds and coatin gs of c la y ey -ferro u s su b stan ce
around m in eral d etritu s in tran sp aren t lig h t a — w ith o u t a n a ly z e r, b — w ith a n a ly z e r
Związki próchniczne niektórych gleb 17 T a b e l a 4 S k ła d m in e r a ln y - M in e r a l c o m p o s itio n N r p r o f i l u P r o f i l e Ko. M iejscow ość L o c a l i t y G łębo k ość p o b r a n ia p ró b k i S am p lin g d e p th cm Poziom g en e t y c z n y G e n e tic h o r iz o n Z a w a rto ść m in e ra łó w w % o b o ję t.* C o n te n t o f m in e r a ls i n v o l . % kw arc q u a r t z s k a l e n i e f e l d s p a r s ł y s z c z y k i m ic a s m ine r a ł y c i ę ż k i e h eav y m ine r a l s k a l -c y t c a l -c i t e miTTgraiy H a s t e + c la y e y m i n e r a l s + Fe h y - diulysafes p l a g i o -g ła z p l a g i o -c l a s e sk ale ń potasowy potassium f e ld s p a r n u s -k o w it m usco v i t e b i o -t y -t b i o -t i -t e 1 T r z e b n ic a 5 -2 0 A1 3 5 ,6 2 ,6 0 ,7 0 ,7 0 ,2 0 ,3 - 5 9 ,9 45-5 7 / в / 29,2 4 ,9 1 ,4 1 .1 0 ,3 0 ,6 - * 6 2 ,5 105-120 C2 4 1 ,2 5 ,9 0 ,7 0 ,6 - 1 ,8 - 4 9 ,8 2 T r z e b n ic a 5 -1 0 A1 2 4 ,9 3 ,1 0 ,4 0 ,5 - 0 , 4 - 7 0 ,7 4 1 -5 0 / В / 2 C ,d 5 ,0 0 ,2 0,3 - 1 ,2 - 6 6 ,0 8 2 -8 8 .. /В //С 2 6 ,3 2 ,0 - 0 ,3 - 0 ,7 1 3 ,5 5 ó ,2 1 25-135 с 3 4 ,1 2 ,0 - 0 ,3 - 0 ,7 1 ,0 6 1 ,4 7. T rz e b n ic a 5 -8 A1 2 7 ,1 1 ,9 0 ,5 0 ,4 0 ,2 0 ,6 - 6 9 ,5 2 0-25 A3 2 7 ,2 5 ,9 1 .3 0 ,5 0 ,2 1 ,5 - 6 5 ,6 4 0 -4 6 B3 / i / 19,8 2 ,2 0 ,8 0 ,2 - 0 ,5 - 7 6 ,5 7 0 -8 0 " 5 / 5 /■p 25 s 8 2 ,4 0 ,3 0 ,4 0 ,2 1 ,0 - 6 9 ,9 1 40-150 G 3 8 ,0 6 ,4 1 ,5 1 ,0 -* 0 ,5 - 52,6 4 T r z e b n ic a 0 -3 H 5 1 ,9 4 ,0 ° , i i 0 ,7 J _ 1 ,4 6 1 ,9 1 2 -2 8 A p 3 5 ,6 3 ,9 1 ,0 1 0 ,4 1 - 0 ,9 5 7 ,2 32-42 Б/ 1 / 29,8 4 ,7 0 ,8 i 0 ,4 0 ,3 0 ,6 - C 3 .4 4 5 -5 8 В/ 2 / 2 7 ,1 5,0 1 ,5 ' C j 4 - 0 ,7 - 6 7 ,3 12 0-130 С 3 5 ,1 2 ,2 0 ,4 ! 0 ,3 - 0,0 - 6 0 ; 4 5 Hc-nrykćw 15-22 Л1 4 6 ,2 4 , .1 1 ,5 ■J, 3 0 ,2 1 ,3 4 6 ,4 3 0 -5 5 A j / / B / 3 3 ,9 2 ,8 0 ,7 0 ,4 - 1 .2 - 5 6 ,0 4 5 -5 0 П / П / 3 6 ,6 ? . l 0 ,4 1 ,0 0 ,5 1 ,5 - 5 8 ,3 1 4 0-150 i с i 5 0 ,1 2 ,1 0 ,4 1 ,0 0 ,2 2 ,0 1 3 ,2 4 3 .0 6 ! Henryków 6 -1 0 Ai - 5 , 9 4 ,5 0 ,4 0 ,6 0 , 4 0 ,7 _ 5 9 ,5 i 4 5 -6 0 / 3 / / 1 / 3 - M 5 ,6 0 , 4 1 ,2 0 ,2 1 ,0 - 5 9 ,5
i
115-125 / в / / 2 / 1 4 5 ,6 1 5 ,7 1 ,0 1 1 ,8 1 1 ,3 1 ,6 - 4 2 ; 5 7 Henryków 0-4 A1 41.5 2 ,0 1 ,0 1 0 ,5 0 ,1 0 ,9 - 5 4 ,0 Л -14 Аз 33,5 2 ,8 Ct 5 0 ,7 0 ,6 2 ,0 - 5 5,3 45-50 33 /1 / 3 6 ,4 2 ,6 0 ,7 - - 0 ,7 - 5 9 ,6 140-150 с 36,9 2 ,5 0 ,6 0 ,4 0 ,6 2 ,2 - 5 7 ,0 9 K rubioszó?/ 2 -11 А ,1 2 9 ,3 5 ,3 _ 0 ,5 _ 1 ,2 _ 6 3 ,7 3 0 -4 0 А"1 2 7 ,0 3 ,1 0 ,9 0 ,6 - 1 .0 - 6 7 ,4 7 1-8 2 в 32,6 2 ,7 0 ,3 0 ,6 0 ,1 1 ,8 - 6 1 ,9 1 2 5-140 с 2 3 ,4 0 ,8 - 0 ,7 - 0 ,6 1 1 .5 6 3 ,0 10 H rubieszów 0 -1 0 Al d 29,2 2 ,2 0 ,3 0 ,2 0 ,2 0 ,8 _ 6 7 ,1 1 3 -2 1 А ,1 2 S ,0 4 ,3 0 ,6 1 ,2 0 ,2 1 ,2 - 6 4 ,5 4 2 -5 1 A" l 32,2 2 , 4 1 ,2 0 ,8 0 ,1 0 ,9 - 6 2 ,4 1 0 0 -1 1 0 в 3 1 ,9 1 ,9 0 ,7 1 ,2 0 ,2 1 , 6 - 6 2 ,5 1 45 -1 5 2 с 2 2 ,6 2 ,5 0 ,5 1 ,3 - 1 ,8 1 3 ,5 5 7 ,8 11 H ru b ieszó w 2 -1 0 А*1 3 5 ,2 3 ,8 _ 0 ,9 0 , 4 1 , 2 ‘ _ 5 8 ,5 2 0 -2 8 A’’l 3 0 ,1 2 ,4 0 ,7 0 ,1 0 ,1 1 , 1 - 6 5 ,5 6 4 -7 5 в 2 2 ,1 3 ,1 0 .3 0 ,6 - 1 ,2 - 7 2 ,7 1 30 -1 4 5 с 2 1 ,6 1 ,8 - 1 ,5 - 1 , * 2 0 ,2 5 3 ,5 2 — R o c z n i k i G le b o z n a w c z e t. 24, z. 118 J. Drozd
T a b e l a 5
Skład, m ech an iczn y g le b M ec h a n ic al c o m p o s itio n o f s o i l s Nr p r o f il u P ro fi le N o . M iejscow ość L o c a l i t y G łębo k ość p o b r a n ia p ró b k i S am p lin g d e p th cm Poziom g e n e ty c z n y G e n e tic h o r iz o n P ro c e n to w a z a w a rto ś ć f r a k c j i o ś r e d n i c y w mm: P e r c e n t o f f r a c t i o n s w ith d ia m e te r i n mm: о H A Ó lA H о 1 ил Lf\ OJ О о I Lf\ OJ H О о 1 1Л н о о о i if\ OJ О о о о 1 1Г\ OJ о о о о о 0,0 0 5 -0 ,0 0 2 8 о V 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 1 T r z e b n ic a 5 -2 0 A1 0 ,5 1 ,0 1 ,3 2 ,5 1 5 ,2 38 21 8 13 4 5 -5 7 /в / 0 ,0 0 ,1 0 ,3 0 ,7 1 1 ,9 32 26 9 20 6 2 -7 4 /В //С 0 ,0 0 ,3 0 ,1 0 ,8 1 3 ,8 40 21 5 18 8 0 -9 5 C1 0 ,0 0 ,2 0 ,5 0 ,8 1 4 ,5 39 23 6 16 105-120 0 ,0 0 ,1 0 ,1 2 ,3 1 6 ,5 49 22 4 10 2 T r z e b n ic a 0 -4 Al d 0 ,0 0 ,2 0 ,2 0 ,6 9 ,0 46 19 8 17 5 -1 0 A1 0 ,0 0 ,2 1 ,0 1 ,0 8 ,6 43 19 7 19 2 1-27 А -.//В / 0 ,0 0 ,1 0 ,1 0 ,5 9 ,3 45 19 6 20 4 1 -5 0 / В / 0 ,0 0 ,0 0 ,1 0 ,9 1 0 ,0 43 23 6 17 8 2 -8 8 /В //С 0 ,0 0 ,2 0 ,2 0 ,6 1 0 ,0 51 21 5 12 125-135 с 0 ,0 0 ,3 0 ,2 1 ,0 1 0 ,5 50 21 6 11 3 T r z e b n ic a 0 -5 A1 0 ,0 0 ,2 0 ,2 0 ,6 1 8 ,0 42 23 8 8 5 -8 A1 0 ,0 0 ,2 0 ,3 0 ,5 1 6 ,0 41 24 9 8 1 0 -2 0 A3 0 ,0 0 ,3 С ,5 0 ,8 1 6 ,4 48 24 9 9 2 0-25 A3 0 ,0 0 ,5 0 ,5 0 ,5 1 0 ,6 41 25 8 11 4 0 -4 6 B3 / l / 0 ,0 0 ,3 1 ,3 0 ,4 1 3 ,0 33 23 9 20 5 5 -6 0 B3 / 2 / 0 ,0 0 , 4 0 ,5 0 ,5 1 4 ,6 33 23 9 20 ! 7 0 -8 0 B3 / 3 / 0 , 0 0 ,3 0 ,3 0 ,8 1 3 ,6 32 22 10 20 1 00-110 b3/c 0 ,0 0 ,3 0 , 4 0 ,9 1 9 ,4 36 21 7 15 140-150 С 0 ,0 0 ,5 0 ,3 0 ,7 1 9 ,5 43 18 5 13 4 T r z e b n ic a о - з 0 ,3 1 ,8 0 ,5 0 ,5 2 2 , 2 36 22 7 10 12-2 8 A2 0 , 0 0 ,3 0 , 2 1 ,2 1 5 ,5 40 25 9 9 32 -42 Б/ 1 / 0 , 0 0 , 0 0 , 2 0 ,5 1 3 ,3 35 26 11 14 4 5-5 8 В/ 2 / 0 ,0 0 ,0 0 ,1 0 , 4 1 3 ,5 31 25 11 19 ! 6 8 -8 0 В/С 0 ,0 0 , 0 0 ,3 0 ,5 1 7 ,2 30 24 ! ю 15 i 120-130 С 0 , 0 0 , 0 0 , 2 0 ,8 1 8 ,0 31 22 9 19 i i 5 Henryków 5-1 3 i Ai 0 ,3 0 ,6 0 ,5 0 ,5 1 1 ,4 33 28 9 12 i 15-22 Ai 0 , 0 0 ,3 0 ;4 0 ,9 9 ,4 38 30 10 11 3 0-35 Ai y / B / 0 , 0 0 ,3 0 , 1 U ,6 1 1 , 0 55 29 8 16 ! 4 5 -5 0 / В / / 1 / 0 ,0 0 , 1 0 ,1 0 ,5 1 1 ,3 35 25 10 i o ’ ! 7 0 -7 5 / ß / / 2 / 0 , 0 0 , 3 ' 0 , 1 0 ,4 1 2 , 2 35 24 10 18 95-1 1 0 / В / / 0 0 , 0 0 ,4 0 , 1 U ,8 1 3 ,7 36 26 7 16 1 4 0-150 С 0 , 0 0 ,3 0 ,3 0 , 6 1 1 ,7 35 28. 9 15 6 Henryków 3 -5 Ald 0 , 2 0 ,5 1 , 0 2 , 2 9 ,3 41 23 10 13 6- 10 A1 0 , 1 1 , 0 1 ,3 2 ,3 9 ,4 36 26 11 13 1 5 -2 0 A1 0 , 1 0 ,7 1 ,5 2 ,3 1 1 ,5 33 28 10 14 4 5 -6 0 / В / / 1 / 0 , 0 0 , 2 0 , 2 0 , 8 9 ,8 32 29 9 19 1 7 7 -8 5 / В / / 2 / 0 ,0 0 ,2 0 , 2 1 ,0 1 1 , 6 35 27 6 19 115-125 / Е / / 3 / 0 ,0 0 ,4 1 ,0 1 ,4 1 5 ,2 33 25 7 17 145-150 /В //С 0 , 0 0 ,4 1 ,0 1 , 6 15,0 33 25 8 16
Związki próchniczne niektórych gleb 19
с . : i . . t a b e l i 5
znaczają się gleby leśne. Z w y jątk iem czarnoziem u pod lasem (profil 11) w szystkie badane gleby leśne, w odróżnieniu od gleb innych kategorii, m ają odczyn kw aśny, przy czym pH w ich poziom ach A x w ah a się w g ra nicach 4,1-4,3. P o tw ierdza to w y nik i niek tó ry ch badaczy [4], którzy doszli do w niosku, że poziom A 1 czarnoziem ów leśnych nie różni się odczynem od poziom u A ± gleb o rny ch tego samego typu.
Rozpuszczalne f o r m y z w ią zkó w potasu i fosforu (według Egnera). N aj
bardziej zasobne w w ym ienione składniki są poziom y A ld gleb d arnio wych, gdzie zaw artość K 20 w ynosi od 35,0 do 46,5, a P 2Os od 10,3 do 25,0 mg/100 g gleby. N ajniższą zaw artość К i P ob serw ujem y w badanych glebach leśnych. Przyczyną tak znacznego nagrom adzenia potasu i fosforu w górnych poziom ach gleb d arniow ych jest bez w ątp ien ia proces ak u m u lacji biologicznej, charak tery sty czn y dla gleb tej kategorii użytkow ej.
Zawartość C aC 0 3. W śród badanych gleb tylko czarnoziem y z H ru b ie
szowa, gleby b ru n a tn e orne z H enrykow a oraz b ru n atn e darniow e z T
rzeb-1 2 5 * 5 u 7 i - a q 1 10 11 12 15 7 Henryków 0 -4 Al 0 , 0 0 , 5 0 , 3 0 , 4 19,0 ! 54 2? 9 10 4 -1 4 A 5 u , 0 ^ 9 ^ : 0 , 4 0 , 4 l v , 9 56 24 9 10 A •/?.. 0 , 0 0 , 4 1 -:,4 0 , 6 1 5 , 4 55 2? o 15 f ; V l / 0 , 0 0 , 2 ; ^ , 5 0 , 5 10,0 54 21 11 25 7 0— / > 0, o 0 , 2 0 , 5 1 , 1 10 , 4 , 29 25 12 22 9:>-l05 з у с С , w o ,2 ■ 0 . 5 1 ,0 9 ^ 29 25 1 11 22 i**o—i ■, 0 0 , V 0 , 5 j o , 4 •1,4 10 ,7 ! 54 1 10 20 9 H rubieszów . ' - i i ■■ 1 0, 1 - i 0 , 11 0 , 1 12, 7 51 24 6 16 л 1 o , ^ 0 , 1 0 , 1 U ,5 i - ,5 ; 40 25 i 7 : 15 5— 50 G, J 0 , 1 0 , 1 0 , 1 11,7 I 5ö 26 ! 5 ! 17 f)2—o2 AV B i 0 , 0 0 , 1 ! o , l 0 , 5 , 1 2 , 5 ! 42 22 5 16 71-62 1 ~ ^ o , 0 0 , 1 0 , 1 0 , 1 ! 11,7 44 25 i 6 ii 15 -0 - 1 0 2 j , 0 0 , 1 0 , 1 0 , 2 ; i 5 , o 41 25 6 ! 14 125-140 i .J i j : 0 , 0 0 , 1 : 0 , 1 i 0 , 5 ; 12 ,5 42 ; 25 8 12 10 Hrubies zów 0-10 Al d u , 0 0 , 1 ! 0 , 1 0 , 7 ; 10 ,1 45 25 ! 6 15 15-21 л 1 0 , . 0 , 1 : 0 ,1 ; 0,7 ! 9,1 45 25 6 15 о - У / , A* i 0 , 0 0 , 0 0 , 0 0 , 6 • 8 , 2 44 25 i ö 15 ! A " î 0 , 0 0 , 1 ; 0 ,1 ! 0 , 5 8 , 5 40 i 26 ! 8 17 A" i /B 0,'J I 0 ,1 0 , i : 0 , 6 3 , 0 40 25 i 8 18 1 0 J - I 1 0 в 0 , 0 0 , 1 i 0 , 1 i 0 , 5 9 , 5 42 7 17 14;:—1;>2 : h/c 0 , 0 0 , 1 10 , 1 0 , 1 1 0 , 7 42 ! 2 5 ! 7 14 11 H rubieszów i 2 - i ü Д * 0 , 0 0 , 1 ! 0 , 1 i 0 , 5 1 2 , 5 45 1 24 i ! 6 14 ; : w o A"T 0 , 0 0 , 1 ! 0 , 1 i 0 , 5 1 2 , 5 41 25 6 15 V'_pvj A’\ / 3 0 , 0 0 , 1 1 0 , 1 ! 0 , 1 1 0 , 7 42 1 23 20 in Г -1 f £ , 0',U 0 , 1 ; 0 , 1 0 , 1 1 0 , 7 ч2 i 25 5 19 9 0 - IlÓ b / c : 0 , 0 o , 5 : 0 , 1 >J 1 1 0 , 6 40 ! 26 7 17 L _ 1 5 0 - 1 4 5 i ■-,0 v _1_ I o , * ! 1 0 , 0 1 41 ; 25 8 15
20 J. Drozd
T a b e l a 6
Podstawowe w ła ś c iw o ś c i chem iczne B a s ic c h e m ic a l p r o p e r t i e s Nr p r o f i l u P r o f i l e Ko. M iejscow ość L o c a l i t y G łębo kość p o b r a n ia p r ó b k i Sam p lin g d e p th cm Poziom g e n e ty c z n y G e n e tic h o r iz o n pH S k ł a d n i k i I p rz y s w a j a ln e wg E g n e ra w mg/±00 g g le b y 0 A v a ila b le e le m e n ts a c c o r d in g t o E g n er i n mg/ 100 g o f s o i l С aCO^ с N C:N % Н20 KCl k2o P2O5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 T r z e b n ic a 5-20 A1 6 ,7 6,0 17,0 7 ,8 _ 1 ,4 4 5 0 ,1 4 6 9 ,9 45-5 7 / в / 6 ,3 6 ,1 9 ,0 6 ,6 ; ” i 0 ,1 9 4 0 ,0 2 3 8 ,5 6 2 -7 4 /В //С 7 ,0 6,0 7 ,5 4 ,3 1 0,145 0 ,0 1 9 7 ,7 8 0 -9 5 С1 5 ,Ь 5 ,7 8,0 5 ,3 j ; 0,092 0,012 j 7 ,5 ! 105-120 Со 7 ,2 6.2 5 ,3 1 2 ,;> ! _________1 0,070 0 ,0 11 ; 6 ,4 1 2 T r z e b n ic a С-4 i 6,0 6,0 j 4 4 ,0 ! 13.5 1 1 1 ,7 7 6 о , Ю 1 0 ,9 ! 5-10 АГ 6 .7 5 ,8 i 1 5 ,5 1 3 ,з ; _ 0 ,9 3 9 0 ,1 0 6 9 ,0 ! 21-2.7 А ^ / З / 7 ,5 6 ,5 j й ,5 1 4 ,0 j 0 ,0 4 4 8 ,1 j 4 1 -5 0 /-V 7 ,5 6 ,5 1 7 ,0 3 ,7 ! “ 11 0 . i l l j 0 ,0 1 4 8,0 j 82-3 3 / 3 / / С с , 2 • 30 1 4 ,0 j 0 ,4 ! 9 ,9 1 j C}0o2 0 ,0 1 4 5 ,8 j 125-135 с 7 ,5 6,6 — i . i ’. l j j : : . 0 . ! 1n . o . n . o . j 3 T r z e b n ic a 0 -5 J‘l 4 ,1 : ;5 i 13 ; V 1 C,2 j i 3,Ь4Г; ; 0 222 1 7 ,3 5 -8 А1 4 ,1 j 3 ,4 ! 0 ) 5 4 ,0 ; - ! o 10 ! 0 " 4 0 I ? , G 10-20 А7 4 ,7 ! 3 ,3 4 ; 5 - 0 ,6 5 0 j 0,057 1 7 ,5 ; 2 0 -2 5 4 ,3 4 ,1 I 7 ,5 1 j 0 ! - 0,30C ; 0 , 0 0 1 2 ,0 1 4 0 -4 6 Е3 / 1 / 4 ,3 i 4 ; 0 ! 10, V - r 1 ! - 0 ,2 > i ! 0.019 1 2 ,1 1 55-ÓO Ь / 2 / 5 ,3 4 ; 1 6 , j i - 0,133 : 0,0 1 7 1 1 ,1 j 7 0 -8 0 Ъ / З / 5 ,0 3 ,3 9 ,0 V --7 ' - 0 ,1 4 5 j 0 ,0 1 4 : 1 0 ,3 ! 1 0 0-110 в3/с 5 ,4 4 ,1’ i 7 ,0 4 ,5 : - 0 ,1 2 7 j 0 ,0 1 4 9,0 ; 1 4 0-150 С 5 ,8 4 ,6 j 7 ,0 3 ,5 ; - 0 ,0 ? 3 0 ,0 1 b i 6 ’ 1 4 T r z e b n ic a 0 -5 А1 4,1: :1 5 ,0 * . 3 1 I 2 ,7 8 4 0,103 ! 1 ! 17 ,0 i 1 2 -2 3 А2 4 ,7 3 ,7 3 ,0 0,0 i - 0 ,3 2 9 0 ,0 2 3 1 1 ,7 ! 5 2-42 Б/ 1 / 4 ,8 3 ,8 6 ,5 5,0 s 0 ,1 8 7 0 ,0 2 2 1 8 ,5 i 4 5 -5 3 Б/ 2 / 5 ,0 3 ,9 9 ,5 2 ,0 0 ,1 5 3 0 ,0 1 9 8 ,1 I 6 8 -8 0 В/С 4 ,9 3 ,9 1 0 ,0 1 .7 - 0 ,1 0 2 0 ,0 1 9 5 ,4 I 1 2 0-139 с 5 ,1 3 ,9 1 0 ,5 6 .8 - 0 ,0 8 9 0 ,0 1 9 , 4 ,6 j 5 Henryków 5 -1 3 А1 5 ,6 4 ,3 6 ,5 2 , 3 . - 0 ,7 2 2 0 ,0 6 0 1 2 ,0 15-22 А1 5 ,5 4 ,3 5 ,0 1 ,9 - 0 ,7 9 3 0 ,0 6 2 1 2 ,8 3 0 -3 5 А д/В / 5 ,3 4 ,0 6 ,0 3 ,0 - 0 ,2 9 4 0,019 1 2 ,3 4 5 -5 0 / В / / 1 / 5 ,4 4 ,2 9 ,0 4 ,7 - 0 ,1 7 2 0 ,0 1 9 9 ,1 7 0 -7 5 / В / / 2 / 5 ,6 4 ,4 9 ,0 5 ,0 - 0,141 0,014 9 ,4 95-110 /В //С 6 ,0 4 ,8 7 ,5 3 ,8 - 0,128 0,016 8 ,0 140-150 с 8 ,1 7 ,4 6 ,5 9 ,3 9 ,15 0,138 0,019 7 ,2 6 Henryków 3-5 Al d 6 ,0 5 ,3 4 6 ,5 10 ,3 - 2,305 0 , 1 9 5 1 2 , 3 6 - 1 0 А1 6 , 6 5 , 7 5 , 5 1 , 2 - 1 , 1 5 8 0 , 1 2 4 9 , 4 1 5 - 2 0 А1 6 , 3 5 , 4 6 , 5 1 , 0 - 0 , 9 5 5 0 , 1 0 7 8 , 9 4 5 - 6 0 / В / / ! / 7 , 4 6 , 3 8 , 0 5 , 5 - 0 , 2 0 5 0 , 0 2 5 8 , 2 77 -8 5 / В / / 2 / 7 , 3 6 , 2 8 , 0 5 , 3 - 0 , 1 6 5 0 , 0 2 5 6 , 6 1 1 5 - 1 2 5 / в / 3 6 , 9 . 5 ,8 8 , 0 3 , 7 - 0 , 1 3 2 0 , 0 2 3 5 , 7 « 1 4 5 - 1 5 0 /В //С 7 , 1 6 , 0 . 8 , 2 4 , 0 - n . o . n .o * n . o .
Związki próchniczne niektórych gleb 21 c . d . t a b e l i 6 1 2 3 4 5 6 ’ 7 8 9 10 11 12 7 Henryków 0 -4 4 -1 4 20 -2 7 4 5 -5 0 7 0 -7 5 95-1 0 5 140-150 A1 A3 A3/B 3 B3 / V B3 / 2 / B3/G С 4 .3 4 .3 4 .7 4 ,9 5 ,2 5 .4 6.8 3 .4 3 .5 .3*7 3 .8 3 .9 4 ,2 5 ,7 4 .5 5 .5 6,0 1 0 ,5 9 .5 9 .5 8 .5 2,2 1 ,9 1 ,8 4 .3 5 .0 4 .0 3 .3 -2 ,9 4 3 2 ,7 6 7 0,318 0 ,2 2 4 0,1 6 2 0 ,1 5 8 0 ,1 8 8 0 ,1 5 4 0 ,1 7 4 0 ,0 2 5 0 ,0 2 5 0 ,0 1 9 0 ,0 1 9 0 ,0 2 5 1 8 ,1 1 5 ,9 1 2 ,7 9 ,0 8 .5 8 ,3 7 .5 9 i I H rubieszów 2 -11 15-25 30—40 52-62 71-82 90-102 125-140 A’ l A’ l A" l А '^ /В В Б/С С 7 ,2 7 .0 7 .0 6 ,9 7 .0 8 .1 ö ,3 6 ,1 6,0 5 ,9 . 5 ,8 6,0 7 , 4 7 ,6 1 2 ,5 6 .5 6 .5 7 .0 7 .0 6 .5 6 .5 3»5 0 ,9 0 ,9 0 ,9 1 ,7 3 ,0 3 ,2 3 ,8 7 7 ,7 4 1 ,4 8 0 i l , 063 0 ,6 8 4 0 ,4 4 7 0 ,2 8 8 0 ,3 1 5 0 ,1 1 6 0 ,1 5 2 0,102 0 ,0 6 7 0 ,0 4 5 0,031 0 ,0 3 3 0 ,0 2 3 9 ,7 1 0 ,4 10 ,1 10,0 9 ,3 9 ,5 5 ,0 10 H ru b ieszó w 0_10 13-21 2 8-37 4 2 -5 1 64 -7 2 100-110 145-152 Al d A’ l A’ l A" l A 'y B В В/С 6 ,9 7 .0 6 ,3 6 ,5 6 .7 6.8 8 .1 6,6 6 .5 5 ,2 5 .5 5 .6 5 ,8 7 ,5 3 5 ,0 4 .0 5 .5 6 .5 7 .5 8 .5 6.0 25,0 4 .0 1 ,8 1,2 2 .7 4 .8 3 .0 9 ,2 4 2 ,1 8 3 1 ,8 9 2 1,636 0 ,8 0 9 0 ,4 0 1 0 ,1 3 4 0,138 0,201 0 ,1 7 7 0 ,1 5 5 0,096 0 ,0 5 3 0,022 0,022 1 0 ,3 10 ,7 1 0 ,5 8 .5 7 .5 6 ,1 6 ,3 11 H rubieszów 2-10 20 -2 8 4 5 -5 0 6 4-75 9 0 -105 I 3O -I45 Ai A "l A"/B в B/C с . 6 ,4 6,2 6 ,5 6 ,4 8 ,1 8 ,3 5 ,9 5 .3 5 .3 5 ,0 7 .4 7 ,6 1 5 ,0 8,0 9 .0 9 ,0 , 7 .0 6.0 3 ,0 1 ,3 0 ,9 1 .2 2 ,7 0,9 5 ,5 9 17,20 2 ,1 6 3 1 ,3 6 0 0 ,5 5 8 0 ,3 6 6 0 ,4 0 8 0 ,2 4 2 0 ,1 6 1 0,132 0 ,0 5 3 0 ,0 3 9 0 ,0 4 5 0 ,0 3 9 1 3 .4 10,3 10 .5 9 ,4 a9 ,0 6 ,2
nicy zaw ierają w dolnych poziom ach C aC 0 3. R reszta profilów została po zbaw iona tego składnika, co może prow adzić do ich degradacji. W idać to szczególnie w k ategorii gleb leśnych.
A z o t i węgiel. Ogólna zaw artość azotu w górnych poziom ach p rofilu
zależy ściśle od zaw artości i rodzaju substancji organicznej. W badanych glebach najniższą zaw artość N stw ierdzono w poziom ie A x gleby ornej w H enrykow ie (0,060%), a najw yższą w poziom ie A 1 gleby leśnej w T rzeb nicy (profil 3 — 0,222%).
W większości profilów glebow ych ilość azotu stopniow o się zm niejsza w m iarę w zrostu głębokości gleby. Jed y n ie w nielicznych przypadkach, gdy rośnie zaw artość С ogółem, w zrasta rów nież ilość azotu (profile 7, 11).
Różny sposób użytkow ania gleby m a w yraźn y w pływ nie tylko na zaw artość ogólną N i C, ale także na kształtow anie się stosu nk u tych składników w profilach glebow ych. Spośród badanych profilów poziom y akum ulacyjne gleb ornych (profile 1, 5, 9) w ykazują najw ęższy stosun ek C/N, nato m iast w glebach leśnych jest on najszerszy (profile 3, 4, 7, 11).
