S. Konarski
Kościół w Trzęsaczu
Ochrona Zabytków 5/3 (18), 202-203
ZA B Y T K I G INĄCE
K O ŚCIÓ Ł W TRZĘSACZU
W n ad m o rsk iej osadzie Trzęsacz (pow. gryficki, w oj. szczecińskie) z n a jd u ją się ru in y gotyckiego kościoła1. B udow niczow ie w znoszący go przed w iekam i o k ilk a se t m etró w od brzegu m orskiego nie zd aw ali sobie zapew ne spraw y, że B a łty k m ógłby kiedykolw iek zagrozić istn ien iu budow li.
Brzegi m orskie nie są trw ałe , ja k się to pozornie w ydaje. J a k w ykazały b ad a n ia , śred n ia roczna cofania się całego brzegu pom orskiego w ynosi 44 cm. M iędzy Ł eb ą a W olinem — a w ięc na odcinku w y b rz
e-Ryc. 219. K ościół w Trzęsaczu. S tan z r. ok. 1874.
ża, n a k tó ry m zbudow ano kościół trzę- sacki — śre d n ia ta je st jeszcze w yższa i w a h a się od 45 do 120 cm.
T en niew ielki, ale ciągły u b y te k lądu, spow odow any e ro z y jn ą działalnością fa l i sporadycznym i g w ałtow nym i sztorm am i, sta ł się przyczyną k a ta stro fy kościoła w Trzęsaczu. Nie n a w iele zdały się p ra c e zabezpieczające, ja k ie ludność ta m te jsz a p odjęła w celu u sta le n ia brzegu: zw olniły one, ale nie zaham ow ały pochodu B ałty k u . W X V III w ieku m orze p oryw a trzy gospo d a rstw a chłopskie, położone n a północ od kościoła. W r. 1806 strom y brzeg m orski oddalony je s t od kościoła już ty lk o o 15 m etrów , w r. 1855 odległość ta w ynosi 5,5 m e tra, w reszcie w r. 1868 p rzy północnej ścianie kościoła pozostała ju ż ty lk o u rw i sta, u sy p u ją ca się ścieżyna. P ółnocne okna kościoła zam urow ano, bo szum m orza przeszkadzał w o dbyw aniu nabożeństw .
Nie u sta w an o ta k ż e w p rac ach zab ez pieczających. B udow ane ta m y i falo c h ro ny m iały n a celu po w strzy m an ie k ru s z ą cego działan ia fal. M imo ty c h w ysiłków trze b a było w r. 1874 kościół zam k n ąć (ryc. 219). P ierw sze osunięcie się ściany północnej n astąp iło w r. 1900. D alsze zn i szczenie kościoła poszło w szybkim te m pie. W ro k u 1901 o d erw ała się cała ściana północna a w r. 1903 północna część ściany w schodniej. Do naszych czasów d o trw a ła już tylko m ocno sp ęk an a i uszkodzona ściana p o łudniow a i n iew ielki fra g m e n t ściany w schodniej (ryc. 220 i 221).
K ościół w T rzęsaczu pochodzi z w. XV. P re zb iteriu m , zb u d ę w an e w początkach tego w ieku, za m k n ięte było pięciobocznie. Zachodnia część kościoła z końca X V -go w ieku uchodziła niegdyś m ylnie, z pow odu półkoliście zam k n ięty ch okien, za ro m a ń ską. O gotyckości kościoła św iadczył o stro - łukow y p o rta l zdobiony profilem o p o
tró jn y m w ałku, sk a rp y o pięk n y ch p ro porcjach, k ry te rzy m sk ą dachów ką, czy o strołukow e o kna p rez b iteriu m ozdobione rów nież bogatym profilow aniem . '
Kościół był pięcioprzęsłow y, zbudow any z cegły, n a p lan ie p ro sto k ą ta (23X8,95 m) p rzy k ry ty p ie rw o tn ie sklepieniem , k tó re po zniszczeniu w r. 1658 zastąpiono s tro pem belkow ym .
W nętrze kościoła m usiało być p ie rw o t nie niety n k o w an e, o czym św iadczy sta
-Ryc. 220. R uiny kościoła w Trzęsaczu. S tan w r. 1952.
t G. D e h i o, H an d bu ch der D e u tsch en K u n std en km äler. B e r lin 1922. Т. Π, s. 204; H. L e m c k e , D ie B a u - und K u n std en k m ä ler der P row ln z P om m ern . Szczecin , 1915. Cz. II, t. IV (K reis G reifen b erg) s. 108.
ranne w ykonanie fug i duża liczba boga tych kolorystycznie zacheuszków .
B ogate w yposażenie w n ętrz a w raz z b a rokow ym ołtarzem głów nym i stallam i
Ryc. 221. R zut poziom y kościoła w Trzę- saczu. Istn ie ją c e resz tk i m u ró w zalaw o-
w ane
0 form ach renesansow ych zostało zniszczo ne w czasie k a ta stro fy kościoła.
Istn ie jąc e obecnie resz tk i m u ró w m a ją przed sobą zaledw ie k ilk a la t życia. K ilka sztorm ów w ystarczy, by po pięk n y m go tyckim kościele w T rzęsaczu nie pozo stało śladu.
S. Konarski R Ó ŻN E
O G Ó LN O PO LSK I ZJA ZD KONSERW A TO RSK I
W d n ia ch od 28 w rześnia do 2 p aźd zier n ik a br. odbył się w K rak o w ie ogólno . polski zjazd k o n se rw ato rsk i połączony
z objazdem te re n o w y m po zab y tk a ch w o jew ó d ztw a k rakow skiego, katow ickiego 1 opolskiego. Szczegółowe spraw ozdanie z p rzebiegu i w ynik ó w o b rad ukaże się w n astęp n y m n u m erze ,.O chrony Z ab y t
kó w “. R edak cja
K A FL E Z ZA M KU W OSTROROGU W O strorogu (pow. szam otulski) na w zgórzu zam kow ym i w jego b ezpośred n im sąsiedztw ie m ożna znaleźć liczne fra g m e n ty ceram iczne, pochodzące z daw nej siedziby O strorogów . R eprodukow ane u ła m k i są szczątkam i p ły te k kaflow ych. K a fle te sta ra n n ie w y p alo n e i p o k ry te w ie lo b a rw n ą p olew ą w y k az u ją dw a ro d z a je d ekoracji.
W cześniejszy (ryc. 223) czasowo operu je późnogotyckim reliefow ym o rnam entem ty p u m asw erkow ego, tw orzącym ozdobny, żó łty ro m b o w e w n ętrz n y m p olu fioleto w ym , podczas gdy pozostała pow ierzchnia k a f la je s t n iebieska. S ilnie w y p u k łe b rze g : p o k ry w a polew a żółta i zielona. P rzy je d
-Ryc. 222. K afel ren esan so w y odnaleziony n a te re n ie zam ku w O strorogu. nej zapew ne ty lk o k raw ęd z i w ystępow ał ponadto ren esan so w y m otyw plastycznych zębów n a p rze m ian b ia ły ch i fioletow ych.
D rugi, późniejszy (ryc. 222) o p eru je m o tyw em w y p u k ły ch ro zet o środkow ej
czę-Ryc. 223. K a fe l późnogotycki odnaleziony na te re n ie zam k u w O strorogu.
