Panorama inna niż wszystkie

Bartosz Janik

Panorama inna niż wszystkie

Zagadnienia F ilo zoficzne w N auc e | LXII • 2017

niż wszystkie

Panorama współczesnej filozofii,

Jacek Hołówka, Bogdan Dziobkowski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016, ss. 559.

Tworzenie zbiorowych publika-cji przeglądowych mających za zadanie jednocześnie być do-brym wprowadzeniem jak i ma-jących ambicję pokazania głę-bokich problemów, z którymi mierzyć się musi dyscyplina na-ukowa, nie jest sprawą łatwą. Je-żeli chodzi o polski rynek publi-kacji przeglądowych z zakresu filozofii to możemy podzielić go na przynajmniej dwa zbiory. Po pierwsze, mamy publikacje, które znakomicie wywiązują się ze swo-jego wprowadzającego (niemalże kartograficznego) zadania, jedno-cześnie poświęcając „głębię” wy-wodu. Po drugie, mamy

publika-zaawansowanych prac nieposiada-jących wprawdzie żadnego waloru dydaktycznego (wprowadzają-cego do dyscypliny), ale oferują-cych bardzo pogłębione analizy wybranych tematów. Publika-cja pod redakcją Jacka Hołówki i Bogdana Dziobkowskiego jest próbą pokazania, że publikacja przeglądowa może jednocześnie posiadać walor propedeutyczny (ale bez wpadania w płytką rela-cję ze stanu badań) oraz stanowić głęboką analizę problemów, z któ-rymi mierzyć się musi współcze-sna filozofia. W tekście chciałbym zastanowić się, czy cel ten udało się zrealizować.

Książka jest skonstruowana w bardzo interesujący sposób. Redaktorzy wybrali 11 działów filozofii, w ramach których za-proszono po dwóch specjali-stów z danego działu do opisa-nia dwóch różnych stanowisk, niekoniecznie przeciwstawnych.

Zagadnienia F ilo zoficzne w N auc e | LXII • 2017 RECENZJE

Otrzymaliśmy zatem pracę skła-dającą się z 22 rozdziałów napi-sanych przez wielu czołowych polskich filozofów. Z uwagi na przeglądowy charakter książki uwagi dotyczące poszczególnych rozdziałów będą albo bardzo krót-kie w stosunku do rozdziałów, które nie stanowią moich zaintere-sowań naukowych, albo nieco bar-dziej rozbudowane, w przypadku rozdziałów, których tematyka nie jest mi obca. Nie będę ukrywał, że we współczesnej filozofii najbliż-sza mi jest tradycja analityczna, zatem ocena tej książki dokony-wana będzie (świadomie) z takiej perspektywy.

Pierwszy rozdział książki dotyczy zagadnień epistemolo-gicznych: zawiera tekst Jana Wo-leńskiego o naturalizmie oraz Re-naty Ziemińskiej o sceptycyzmie. Pierwszy z tekstów w sposób dro-biazgowy charakteryzuje współ-czesny i historyczny naturalizm oraz zdaje relację ze sporu

na-turalizmu z antynaturalizmem. Istotną rolę w tekście odgrywa zarysowanie miejsca dla naturali-zmu w ramach epistemologii oraz rekonstrukcja argumentów doty-czących normatywnego charak-teru epistemologii. Drugi z tek-stów dotyczy sceptycyzmu, który w interpretacji autorki rozbija się obecnie na dwie tezy, jedną doty-czącą niepewności naszej wiedzy oraz drugą dotyczącą niemożli-wości jej posiadania. Istotnym elementem rozważań w tym tek-ście są niewątpliwie argumenty językowe, w szczególności doty-czące relacji pomiędzy sceptycy-zmem a teorią znaczenia.

Drugi rozdział został po-święcony ontologii i składa się z tekstów o esencjalizmie zna-czeniowym Macieja Sendłaka i Tadeusza Szubki, oraz o defla-cjonizmie pióra Macieja Soina. Oba teksty są znakomicie napi-sane i dotyczą bardzo ważnych zagadnień współczesnej

ontolo-Zagadnienia F

ilo

zoficzne w N

auc

e | LXII • 2017

gii. Chciałbym zwrócić uwagę na dwa zagadnienia, które pojawiają się w tych tekstach. W pierwszym z nich, między innymi, omawiana jest relacja metafizycznego fun-dowania, która we współczesnej filozofii analitycznej robi nieby-wałą karierę. Jeżeli chciałbym szukać miejsc, w którym tekst mógłby zostać rozbudowany, tak aby stanowił kompleksowe po-traktowanie tej tematyki, to miej-scem tym będzie tematyka wy-korzystania pojęcia fundowania w próbach rozwiązania współ-czesnych sporów filozoficznych (np. problemu psychofizycznego czy relacji bytu do powinności). W drugim z tekstów omawia się easy ontology Amy Thomasson oraz deflacjonizm Paula Hor-wicha, które są najciekawszymi obecnie rozwijanymi stanowi-skami deflacjonistycznymi. In-teresujące jest, że Maciej Soin konstruuje również własne argu-menty krytyczne dotyczące obu

wspomnianych stanowisk. Auto-rzy obu tekstów w sposób prosty wprowadzają w tematykę, jedno-cześnie dokonując pogłębionej analizy oraz krytyki omawianych zagadnień.

Rozdział trzeci i czwarty, dotyczą odpowiednio etyki oraz estetyki. W pierwszym z nich znajdujemy tekst Joanny Górnic-kiej-Kalinowskiej o konsekwen-cjalizmie oraz tekst Andrzeja Szostka o personalistycznej in-terpretacji cnót. Oba teksty mają charakter wprowadzający i doty-czą zagadnień, wokół których we współczesnej debacie społecznej narosło wiele mitów i nieścisło-ści. W wielu przypadkach teksty dokonują potrzebnego rozjaśnie-nia zawiłej problematyki. W dru-gim z komentowanych rozdzia-łów znajdujemy tekst Iwony Lorenc dotyczący doświadcze-nia estetycznego oraz tekst Zo-fii Rosińskiej i Andrzeja Zieliń-skiego dotyczący komunikacji.

Zagadnienia F ilo zoficzne w N auc e | LXII • 2017 RECENZJE

Oba teksty ukazują bardzo in-teresujący fenomen, który doty-czy tego, w jaki sposób paradyg-mat uprawiania filozofii przekłada się na sposób pisania o jej pro-blemach. Tekst Iwony Lorenc może wydawać się nieprzystępny z uwagi na słownik filozoficzny, przy użyciu jakiego został napi-sany, ale jednocześnie porusza on centralne dla estetyki zagadnie-nie doświadczenia estetycznego. Drugi z tekstów w sposób ory-ginalny (przynajmniej dla kogoś przyzwyczajonego do formalnych teorii komunikacji) opisuje feno-men komunikacji na linii twórca dzieła – odbiorca.

Rozdział piąty poświęcony jest filozofii logiki i zawiera tekst Krzysztofa Wójtowicza o teoriach aksjomatycznych oraz Krzysztofa Wieczorka o logice nieformalnej. Oba teksty stoją na bardzo wy-sokim poziomie. Pierwszy z nich stara się w sposób niesformalizo-wany przedstawić jedno z

najcie-kawszych zagadnień logiki for-malnej, co udaje mu się bardzo dobrze. W drugim tekście anali-zowane jest zyskujące dużą popu-larność obecnie podejście niefor-malne do analizy argumentacji.

Szósty rozdział dotyczy fi-lozofii języka, a dokładnej dwóch jej problemów. Pierwszy z nich to problem relacji warunków praw-dziwości i znaczenia, który oma-wia w swoim tekście Joanna Odrowąż-Sypniewska, drugi na-tomiast dotyczy nonfaktualizmu, który opisuje Bogdan Dziobkow-ski. Pierwszy z tekstów znako-micie poprzez pojęcie znaczenia wprowadza do jednej z najcie-kawszych debat prowadzonych obecnie na gruncie filozofii ję-zyka: debaty minimalistów z kon-tekstualistami. Drugi z tekstów dotyczy niemalże monograficznie paradoksu sceptycznego Kripken-steina i sposobów jego rozwiązy-wania bez większych odwołań do obecnie toczącej się debaty

Zagadnienia F ilo zoficzne w N auc e | LXII • 2017 nonfaktualistycznej (np. w teorii prawa czy etyce).

Rozdział siódmy to dwie prace poświęcone filozofii umy-słu. Zagadnieniem sztucznej inte-ligencji zajął się Marcin Miłkow-ski, a zagadnieniu świadomości przyjrzał się Jacek Hołówka. Tekst Marcina Miłkowskiego jest zna-komitym pogłębionym wprowa-dzeniem do problematyki współ-czesnych filozoficznych aspektów sztucznej inteligencji. Drugi z tek-stów stanowi przegląd najważniej-szych filozoficznych koncepcji świadomości.

Ósmy rozdział książki doty-czy filozofii nauki i zawiera tekst o realizmie pióra Adama Gro-blera i tekst o instrumentalizmie autorstwa Wojciecha Sadego. Oba teksty, bardzo dobrze napi-sane, prezentują bardzo ważną debatę, która toczy się w obrębie współczesnej filozofii nauki. Do-brze opisują one tło i kontekst fi-lozoficzny problemów

związa-nych z nauką, ilustrując swoje wywody przykładami z nauk szczegółowych.

Rozdziały dziewiąty i dzie-siąty omawianej książki doty-czą filozofii polityki oraz filozofii społecznej. W rozdziale dotyczą-cym filozofii politycznej znaj-dziemy tekst Damiana Leszczyń-skiego o konserwatyzmie oraz Andrzeja Szahaja o liberalizmie. Oba teksty stoją na wysokim po-ziomie, spełniając w pełni swoje zadanie wprowadzające do oma-wianej tematyki. W rozdziale dotyczącym filozofii społecz-nej, odnajdujemy tekst Adama Chmielewskiego dotyczący ko-munitaryzmu oraz tekst Magda-leny Środy o indywidualizmie. Oba te teksty, wysoce kontrastu-jące ze sobą, stanowią ciekawy przykład opisywania tego samego sporu z różnych perspektyw. Po przeczytaniu pierwszego z tek-stów czytelnik powinien skłaniać się ku komunitaryzmowi, na co

Zagadnienia F ilo zoficzne w N auc e | LXII • 2017 RECENZJE

bezpośrednią kontrą jest zbliża-jący czytelnika do indywiduali-zmu tekst drugi.

Rozdział jedenasty książki dotyczy filozofii religii. Znaj-dziemy w nim dwa teksty, pierw-szy autorstwa Jana Krokosa dotyczy objawienia, zaś drugi, au-torstwa Piotra Gutowskiego i Mar-cina Iwanickiego, dotyczy obja-wienia religijnego. Pierwszy tekst porusza bardzo trudne zagadnie-nie i odniosłem wrażezagadnie-nie, że z ko-nieczności bardzo mocno oddala się od filozofii. Drugi z tekstów stanowi przykład bardzo dobrej pracy omawiającej współczesną filozofię religii, w szczególności w jej analitycznym wydaniu.

Dokonując oceny tej publi-kacji należy w kilku punktach zebrać uwagi ogólne. Po pierw-sze, poziom wszystkich tekstów jest wysoki, jednakże niektóre z grup tematycznych (ontologia, filozofia umysłu) zdecydowa-nie się wyróżniają. Oczywiście

nie sposób mi oceniać niektó-rych z rozdziałów. Po drugie, jeżeli chodzi o stosunek głębi wywodu do walorów dydaktycz-nych, to nie wszystkim tekstom udało się osiągnąć ideał, do któ-rego zmierzać miała ta publika-cja. Zazwyczaj te teksty wykazy-wały tendencję do pozostawania wysoce wprowadzającymi. Po trzecie, bardzo chętnie widział-bym w tym zestawieniu inne dyscypliny filozoficzne, np. fi-lozofię prawa (co jest być może tylko życzeniowym myśleniem na przyszłość).

Pomimo powyższych uwag szczerze polecam książkę wszyst-kim czytelnikom, zarówno tym, którzy szukają rzetelnego wpro-wadzenia, jak i tym, którzy szu-kają pogłębionej analizy zagad-nień centralnych dla dyscyplin filozoficznych.