Opracowanie rewizji w procesie karnym

Mieczysław Siewierski

Opracowanie rewizji w procesie

karnym

Palestra 2/10-11(11), 3-14

1958

M I E C Z Y S Ł A W SIEWIERSKI

O p r a c o w a n ie rew izji w procesie karnym

Isto ta środka odwoławczego w postaci rew izji, istniejącej ju ż w naszym system ie procesow ym od 8 lat, nie została dotychczas w yczerpująco opracow ana. Rów nież liczba ro zp raw n a te n te m a t je s t dość szczupła. P rzyznać jed n ak trzeb a, że — ogólnie biorąc — na te m a t re w iz ji w pro­ cesie k a rn y m pisano u nas znacznie w ięcej aniżeli na te m a t rew izji w procesie cy w iln y m .1

L ukę tę w y p ełn ił w znacznej m ierze podręcznik prof. d ra S tefana K alinow skiego p t. „P rzeb ieg procesu k a rn e g o ”, szeroko om aw iający całą tę in sty tu c ję (str. 367— 410) i d ający przegląd naszego dorobku w ty m zakresie. Ale tru d n o jakoś dostrzec, aby tra fn e w yw ody au to ra w y w arły już w p ły w na sposób ujm o w an ia tego środka odwoławczego w naszej p rakty ce.

W olno też w ysnuć w niosek, że n ajw iększy w pły w na kształto w an ie się p ra k ty k i m ają nie ro zp raw y i nie podręczniki, ale ko m en tarze, tych zaś od czasu refo rm y , k tó ra w prow adziła u nas rew izję, nie m ieliśm y zupełnie.

N ie dążąc w cale do w yczerpania zagadnienia isto ty rew izji, p rag n ą ł­ bym tu dać ty lk o ogólną o rien tację co do tej rew izji w łaśnie pod kątem w idzenia p rak ty czn eg o redagow ania jej jak o pism a procesowego.

Choć istniejące w pierw szych lata ch Polski Ludow ej daw n e system y ap elacji i k asacji bardzo są od nas odległe, a dla w ielu p ra k ty k ó w m łodszego pokolenia są już dziś ty lk o p u sty m dźw iękiem , to je d n a k roz­ pow szechnione je s t sta łe porów nyw anie rew izji z tam ty m i system am i. N iestety, nie zawsze je s t ono tra fn e.

P o k u tu je u n as pow iedzenie określające rew izję jako śro dek odwo­ ław czy pośredni m iędzy ap elacją a kasacją.

1 S. G a r l i c k i : Opracowanie rew izji w procesie cyw ilnym . „B iuletyn ” nr 3/56, str. 48.

M. P i e k a r s k i : Przytoczenie podstaw rewizyjnych i ich uzasadnienie w po­ stępowaniu cyw ilnym a błędy praktyki. „Palestra” nr 7—8/58, str. 55 i nr 9/58, str. 3.

4 M IE C Z Y S Ł A W S IE W IE R S K I N r 10— 11

Ujęcie takie je s t zupełnie błędne. Nasza rew izja m a bow iem s k ry sta li­ zowane oblicze, zdecydow anie różne od apelacji i kasacji. M ożna n a ­ tom iast powiedzieć, że nasza rew izja m a spełniać w sw ym założeniu dwie fu n k cje procesowe w ykonyw ane poprzednio na dwóch stopniach: n a j­ p ierw w II, a potem w III instancji.

Rew izja spełnia fun k cję daw nej apelacji, gdy poddaje w yrok sądu I instan cji w szechstronnej ko n tro li zarów no pod w zględem praw nym , ja k i faktycznym . S tw arza ona jed n ak sądowi rew izy jn em u zupełnie inną p ersp ek tyw ę p a trz en ia na w y nik pracy I instancji.

P ra k ty k a apelacji doprow adziła do tego, że sąd apelacy jn y sądził nie­ jako po raz w tó ry całą spraw ę od początku (oczywiście w granicach apelacji, ale ta obejm ow ała zw ykle całość spraw y). W ten sposób zam iast funk cji kontrolnej sąd odw oław czy (brał na siebie funkcję orzekania, zupełnie analogiczną do fu n k cji in stan cji I.

W brew tem u sąd rew iz y jn y je s t w pierw szym stadiu m sw ej pracy tylk o k o n trolerem praw idłow ości p raw n ej i fak tyczn ej w y ro k u I in ­ stancji. Stąd zgoła inny niż w ap elacji stosunek do całego postępow ania sądowego I instancji, k tó re słusznie n azyw ane je s t głów nym , gdyż s ta ­ nowi głów ną podstaw ę procesu. D opiero gdy k o n tro la sądu rew izyjnego w ykaże uchybienia nie pozw alające na u trzy m an ie w yrok u jak o p ra ­ w idłowego w mocy, n astęp u je drugie stadium pracy m yślow ej sędziego rew izyjnego.

Sąd apelacy jn y staw ał wobec konieczności w ydania ponownego p e ł­ nego rozstrzygnięcia (choćby nim m iało być w skrócie zatw ierdzenie w yroku). Sąd rew iz y jn y m a ty ch m ożliwości w ięcej, a m ianow icie:

1) w razie negatyw nego w ynik u k on tro li — odrzuca rew izję, a w yrok u trz y m u je w mocy;

2) w razie pozytyw nego w y n ik u ko n tro li i dostrzeżenia w ad lub błę­ dów w yroku — u chyla w yrok i sta je wobec a lte rn a ty w y bądź p rzek aza­ nia sp raw y do ponow nego osądzenia, bądź też orzeczenia sam em u co do isto ty spraw y, jeżeli u jaw n io n y m ate ria ł dowodow y na to zezw ala (sąd w ojew ódzki jako rew iz y jn y m a tu m ożliwości uzupełnienia m ate ria łu dowodowego);

3) w szczególnych w ypadkach — zm ienia w yrok, ale k rąg ty ch m ożli­ wości jest ograniczony (art. 384 k.p.k.).

Tego rod zaju k o n stru k c ja m a na celu poszanow anie w najw yższym stopniu zasady bezpośredniości w sądzeniu.

Te praw d y na pozór oczywiste, bo w ynikające z sam ego te k stu ustaw y, p rzytaczam dla w y jaśn ien ia m echanizm u tego sądzenia oraz dla w y ­ kazania, jakim i drogam i kroczy m yśl sędziego rew izyjnego. Z ty m

N r 10— 11 O P R A C O W A N IE R E W I Z J I W P R O C E S I E K A R N Y M ₅

bowiem pow inien się liczyć każdy a u to r rew izji i w edług tego n ap ro ­ w adzać sw ą a rg u m e n ta c ją m yśl sędziego rew izyjnego do w yniku po­ żądanego przez stro n ę.

P raca m yślow a sporządzającego rew izję pow inna rów nież biec dwom a etapam i:

a) w pierw szym — m a przekonać sąd rew iz y jn y o w adach i b rakach postępow ania sądu I instancji, a zwłaszcza zapadłego w yroku, k tó­ ry to postępow anie kończy,

b) w d rugim — m a przedstaw ić tę drogę, na k tó rej m a być p rze­ prow adzona n a p ra w a postępow ania oraz praw idłow e, ostateczne rozstrzygnięcie spraw y.

A uto rzy rew izji sk u p iają swą uw agę w yłącznie na pierw szym etapie, staw iając zarzu ty , n ato m iast zbyt m ało in te resu ją się d ru g im etapem sw ych rozw ażań, nie staw iając w niosków rew izyjnych. Ja k że często brak naszym rew izjo m cech k o n stru k ty w n y c h . Inw encja ich autorów w yczerp uje się głów nie na sam ych zarzutach, co ze swej isto ty nad aje ich w yw odom w yłącznie c h a ra k te r d estru k ty w n y . Tym czasem au torzy rew izji pow inni sobie jasno uśw iadom ić, jak i jest cel rew izji, m ianow icie czego mogą żądać od sądu i w jak im toku dalszego postępow ania ów po­ żądany przez nich cel może być przez sąd zrealizow any.

O ile w k asacji obow iązyw ał ścisły form alizm i poza w y pad kam i nie­ ważności oraz bezw zględnym i pow odam i k asacyjnym i sąd w te d y tylko m iał podstaw ę do uch y len ia w yroku, gdy podniesiono odpow iednio za­ rz u ty w piśm ie k asacyjny m , o ty le w rew izji rygoryzm te n nie obowią­ zuje. Za w zorem radzieckim w y su n ięto n aw et tezę, że sąd rew izy jn y rozpoznaje sp raw ę w zw iązku z rew izją, a nie w ram ach rew izji. Nie w głębiając się w kw estię, czy teza ta jest tra fn a, czy też zbyt krańcow a, stw ierdzić należy, że jednak:

a) nasze postępow anie o p eru je pojęciem granic zarzutów w p ro st (art. 378, 385 k.p.k.) lu b ubocznie (art. 383 p k t 2 i 3 k.p.k.), choć m ają one inne znaczenie niż w kasacji,

b) przepis a rt. 373 § 1 k.p.k. n ak azu je form ułow anie zarzu tów oraz k o nk rety zo w an ie w niosków rew izyjnych,

c) od obow iązku tego zw olniony je st jed yn ie sam oskarżony albo osoby go rep re z en tu ją c e (art. 373 § 2 i 362 k .p .k .).

A d w o k at-au to r rew izji od obow iązku tego nie je st zw olniony.

P rzepis art. 385 k.p.k. — zezw alający sądow i rew izy jn em u w y jść poza granice zarzutó w przytoczonych w rew izji, ilekroć dostrzeże, że u trz y ­ m anie w m ocy zaskarżonego w y ro k u byłoby oczywiście niespraw iedliw e — nie zw alnia rów nież ad w o k a ta-a u to ra rew izji od obow iązku w yczer­

6 M IE C Z Y S Ł A W S IE W IE R S K I N r 10— 11

pania w szystkich isto tn y ch zarzutów . T ru d n o zaprzeczyć, że przepis art. 385 k.p.k. działa w p ew nym sensie dem obilizująco na a u to ró w rew izji. Ma on je d n a k inne zalety.

D aje on więc au toro w i rew iz ji poczucie, że n a w e t niepodniesienie w rew iz ji w szystkich m ożliw ych zarzutów nie zam yka auto row i drogi do podniesienia ich na rozpraw ie rew izy jn ej. Sądow i rew izy jn em u zaś nie zam yka drogi do podniesienia z u rzędu w szystkich ty ch kw estii, k tó ry c h w agi i znaczenia a u to r nie doceniał.

P rzep is a rt. 385 k.p.k. je st n iew ątp liw ie „klapą b ezpieczeństw a” dla in te resó w oskarżonego. Jednocześnie zw alnia on a u to ra rew izji od po­ ru szan ia w niej „na w szelki w y p a d e k ” tak ich zarzutów , k tó re a u to r sam uw ażał za przekonyw ające i z tego w zględu najczęściej n a w e t ich nie uzasadniał. Ta n ieład n a p ra k ty k a była dość pow szechna w kasacjach.

O ile, w przeciw ieństw ie do kasacji, rew izja nie jest by najm n iej „for- m alisty c zn a ”, o ty le nie zw alnia ona od zachow ania określonych form postępow ania.

Całe ujęcie sy stem u podstaw i zarzutów rew izy jn y ch oraz k onsekw en­ cji p raw n y c h ich istn ien ia w zorow ane je s t n iew ątpliw ie na system ie k asacy jn y m (art. 371— 373, 377, 378, 383 i 384 k .p .k .). K atalog podstaw je s t tu znacznie szerszy niż w kasacji, dla a u to ra rew izji jed n ak istn ieje tak a sam a konieczność trz y m an ia się katalo g u ja k dla a u to ra kasacji. N iestety , a u to rz y rew izji nie zawsze się go trzy m ają.

K ażdy czy teln ik a k t rew izy jn y ch przekona się, że ulubioną przez a u to ró w treścią w yw odów rew izy jn y ch jest dość chaotyczna polem ika z u sta le n ia m i fak ty czn y m i w yroku, a niekiedy n aw et z tw ierd zeniam i a k tu oskarżenia, nie p rzy ję ty m i b y n ajm n iej przez sąd I instancji. Tego ro d zaju polem ika je s t isto tn ie dopuszczalna w in sta n c ji rew izy jn ej, ale tylko o ty le, o ile uzasadnia tezę o błędnej ocenie okoliczności faktycznych p rz y ję ty c h za podstaw ę w yro k u albo o rażącej niew spółm ierności k a ry (art. 371 p k t 3 i 4). N ato m iast polem iki tej nie m ożna uw ażać za tra fn ą, gdy m a ona godzić w tak ie u stalen ia podstaw y fakty czn ej w yrok u, k tó ­ re n a ru sz a ją przepisy a rt. 320 i 339 k.p.k., a więc stanow ią obrazę praw a procesow ego (art. 371 p k t 2 k .p .k .).

R ozgraniczenie zarzutów z p k t 2 od zarzu tów z p k t 3 a rt. 371 k.p.k. nie je s t b y n a jm n ie j proste, gdyż zarzu ty te m ogą się zazębiać. Ale a u to r rew izji tru d n o ść tę łatw o pokona, jeżeli z góry przeprow adzi analizę, gdyż ta m u si go doprow adzić do w niosku co do tego, k tó ry z ty ch za­ rzu tó w zachodzi w d an y m w ypadku. U łatw ione oczywiście zadanie będzie m iał ten , k to n aw y k ł do k lasyfikow ania zarzu tó w w edług odpow iednich przepisów daw nego system u kasacyjnego.

N r 10— 11 O P R A C O W A N IE R E W IZ J I W P R O C E S IE K A R N Y M 7

Ogólnie m ożna powiedzieć, że zarzu t błędnej oceny okoliczności fak ­ tycznych sprow adza się do błędnej oceny m a te ria łu dowodowego spraw y .2

A utor rew izji, m ając n a uw adze w szystkie m ożliw e zarzu ty staw iane oskarżeniu przez obrońcę ju ż na przew odzie sądow ym (jeżeli zachow ały sw ą aktualność w św ietle w y ro k u sądu I in s ta n c ji), całokształt okolicz­ ności fak tycznych u jaw n io n y ch na ro zp raw ie (co należy skontrolow ać raz jeszcze w edług te k s tu pro to k o łu ro zp raw y) oraz uzasadnienie w y ­ rok u w skazujące, jak ie m o ty w y skłoniły sąd do przyjęcia danego ro z ­ strzyg nięcia — pow inien już od pierw szej chw ili segregow ać w m yśli zarzu ty w edług w skazanego w a rt. 371 k atalo g u podstaw . W przeciw nym razie łatw o popadnie w m an ierę „ a p elacy jn ą” totalnego zw alczania w szystkiego, co uw aża za n iek o rzystne w w yroku. Nie u łatw i ty m pracy sądowi, a zm niejszy sw e szanse uzyskania pożądanego w y n ik u spraw y. K to się od razu na tę segregację nie zdobędzie, te n łatw o „zam aże” treść sw ych w yw odów i uczyni je m ało czy teln ym i dla sądu.

A by autorow i rew izji u łatw ić tę segregację zarzutów w edług czterech istniejący ch podstaw rew izyjn y ch , p rzeprow adzam w dalszym ciągu m oich w yw odów analizę zarzutó w uszeregow anych w łaśnie w edług czte­ rech podstaw rew izy jn y ch .

Muszę jed n a k poczynić pew ne zastrzeżenia. Podstaw y rew izy jne w y ­ m ienione w a rt. 371 p k t 2 i 3 (a w dziedzinie k a ry rów nież w p k t 4 te ­ goż arty k u łu ) są b liskie siebie ; w ym ienione z a rz u ty mogą się rzeczy­ wiście zazębiać. M imo to należy unikać staw ian ia zarzutów m ieszanych, tzn. łączących w sobie dw ie lu b w ięcej podstaw rew izy jny ch. J e st to zasadniczy, a n ieste ty tak często sp o ty k an y błąd au torów rew izji.3

Z badajm y to na przykładzie.

Sąd, opierając się na m ate ria le dowodow ym , uznał, że sp raw ca mógł i pow inien był przew idzieć sk u tk i swego działania, i skazał go za p rze­ stęp stw o nieum yślne. O brona je s t zdania, że owe dalsze sk u tk i działa­ nia sp raw cy były całkow icie poza sferą m ożliw ości jego przew idyw ań, a zatem sp raw ca nie ponosi w in y (art. 15 k.k.).

Ja k że często au to rzy rew izji u p a tru ją , że zachodzi tu obraza praw a m aterialn eg o w sk u tek skazania m im o b ra k u w iny spraw cy. A tym czasem sąd, skoro uznał, że spraw ca m ógł sk u tk i swego czynu przew idzieć, nie obraził p raw a m aterialn eg o w sk u tek skazania sp raw cy za p rzestęp stw o z w iny n ieu m yślnej. Jeżeli p rzy ty m sąd nie zniekształcił m a te ria łu do­

2 S. K a l i n o w s k i : Przebieg procesu karnego, str. 381.

3 H. E a j z m a n : O w łaściw ą kw alifikację zarzutów rewizyjnych. „Państwo i Praw o” nr 3/1953 r.

8 M IE C Z Y S Ł A W S IE W IE R S K I N r 10— 11

wodowego, nie pom inął żadnego z dowodów przem aw iający ch p rzeciw istn ie n iu w iny, to nie sposób rów nież skonstruow ać w tej dziedzinie za­ rz u tu o brazy p raw a procesowego.

A uto ro w i pozostaje więc jed y n y zarzut, że w niosek sądu o ty m , iż sp raw ca m ógł ów sk u tek przew idzieć, był w y nik iem błędnej oceny okoliczności faktycznych.

T akie sfo rm uło w anie zarzu tu sk ieru je m yśl sędziego rew izyjnego na w łaściw e to ry . P odniesienie zaś w ielu podstaw rew izy jn y ch w ram ach jedneg o zarzu tu , dotyczącego jednego uchybienia sądu, zagm atw a jedyn ie spraw ę.

W ybór jed n e j tylko podstaw y rew izy jnej w ym aga śm iałej decyzji, ale dzięki w y łu sk a n iu ze sp raw y kluczow ej kw estii da to dobre w y n iki n a w e t wów czas, gdy sąd odm iennie od au to ra rew izji sk o n stru u je pod­ staw ę u ch y len ia w yroku. Chodzi tu przecież o sk o n centrow anie uw agi na ty m , co w y d aje się au to row i rew izji uchybieniem podstaw ow ym . Nic n a to m ia st nie stoi na przeszkodzie w ykazaniu, że ko nsekw encją owego podstaw ow ego uchybienia były dalsze, pochodne n iep ra w id ło ­ wości rozstrzygnięcia. Zawsze jed n ak należy zdecydow ać się, co uznać za przyczy n ę p ierw otną.

N a jja sk raw szy m chyba błędem rew izji je s t zarzu t obrazy przepisu a rt. 371, k tó ry w ym ienia podstaw y rew izyjne, ale nie stw arza żadnego obow iązku dla sądu I instancji, k tó ry by te n sąd m ógł naruszyć.

I. O b r a z a p r z e p i s ó w p r a w a m a t e r i a l n e g o m oże po­ legać:

a) na niepraw id ło w y m zastosow aniu ustaw y przy o k reślan iu p rze­ stęp stw a, gdy sąd skazuje oskarżonego za czyn, w k tó ry m nie m a zna­ m ion przestęp stw a, albo uniew innia go, m im o że u stalo n y w w y roku czyn oskarżonego zaw iera znam iona przestępstw a, albo w reszcie do u sta ­ lonego w w y ro k u sta n u faktycznego stosuje niew łaściw y p rzepis p raw a, b) n a n iepraw idło w y m w ym ierzen iu k ary , gdy sąd w ym ierzy ł o sk ar­ żonem u k a rę nie przepisaną przez ustaw ę w ogóle lub n ie przepisaną za dane p rze stęp stw o albo gdy przekroczył granice ustaw ow e k ary , nie za­ chow ał przep isów o łagodzeniu lub obostrzeniu k a ry itd.,

c) na k ażd y m w ogóle n aru szen iu przez sąd norm zaw arty ch w p raw ie m a te ria ln y m , ja k np. norm dotyczących przedaw nienia a z a w a rty c h w k.k.; n iezastosow anie więc lub m ylne zastosow anie przepisów o p rze­ d aw n ie n iu podpada pod pojęcie obrazy praw a m aterialnego, aczkolw iek m oże być tra k to w a n e jednocześnie jako naruszenie praw a procesowego, a m ianow icie a rt. 3 k.p.k., nakazującego um orzenie postępow ania w ra ­ zie p rzed aw n ienia.

N r 10— 11 O P R A C O W A N IE R E W I Z J I W P R O C E S IE K A R N Y M ₉

M ożna zarzucać n ie ty lk o obrazę praw a m aterialn eg o karnego, lecz rów ­ nież p raw a m a te ria ln e g o z innych dziedzin. Na przy k ład pow ód cyw ilny, jeśli m a możność założenia rew izji, może zarzucać n aru szen ie przepisów kodeksu zobow iązań. M ożna rów nież zarzucać obrazę p rzep isó w praw a skarbow ego m a te ria ln e g o czy adm inistracy jn ego , jeżeli p rzep isy te po­ zostają w zw iązku z isto tą danego przestępstw a.

P rak ty czn ie biorąc, z arzu t ten może być u ję ty w sposób n astęp u jący : A. przez oskarżyciela:

1) jak o zarzu t o b razy danego przepisu p raw a m ate ria ln e g o k arn eg o (k.k. lub ustaw y k a rn e j szczególnej), k tó ry należało — zdaniem oskar­ życiela — zastosow ać do sta n u faktycznego ustalonego przez sąd:

a) k ied y sąd u zn ał, że w ustalo n y m stan ie fak tyczny m b ra k znam ion jakieg o k olw iek przestępstw a, i u n iew in nił oskarżonego,

b) kied y sąd d o p a trz y ł się jed y n ie znam ion p rzestęp stw a łagodniej karan eg o i sk azał na podstaw ie łagodniejszego przepisu,

c) k ied y sąd u zn ał w inę oskarżonego i w y m ierzy ł m u k arę, lecz po­ niżej dolnej g ran ic y san k cji k a rn e j przew idzianej w d an y m p rze­ pisie;

2) jak o zarzu t o brazy przepisu części ogólnej k.k. (np. sąd, sto su jąc n adzw yczajne złagodzenie k ary, k a rę tę słusznie złagodził, lecz uczynił to w sposób niepraw id ło w y , schodząc poniżej dolnych granic sp e cja ln e j „ d ra b in k i” przep isan ej w a rt. 59 k.k. dla nadzw yczajnego złagodzenia k a r y ) .

Z astrzec przy ty m należy, że we w szystkich om ów ionych w ypadkach obrazy p raw a m ate ria ln e g o sam a podstaw a faktyczna w y ro k u nie pod­ lega zakw estionow aniu przez oskarżyciela, lecz że zarzu t doty czy jed y n ie niezastosow ania bądź w adliw ego zastosow ania przepisu p raw a. T ak więc oskarżyciel nie zarzuca w adliw ości sam ego ustalenia, że o sk arżony nie dopuścił się zarzuconego m u czynu, zarzuca natom iast, iż sąd, po­ czyniw szy praw idłow e u stalenia, doszedł niesłusznie do w niosku, że do u sta le ń ty ch odpow iedni przepis nie m a zastosow ania albo że przepis te n m a zastosow anie.

O braza sam ego ty lk o p raw a m aterialn eg o w razie u n iew in n ie n ia za­ chodzi stosunkow o rzadko. Znacznie częściej zachodzi obraza p ra w a p ro ­ cesowego w poczynieniu przez sąd sam ych u staleń faktycznych, a m y ln e zastosow anie lub niezastosow anie danego przepisu je st jed y n ie n a stę p ­ stw em w adliw ych ustaleń;

B. przez oskarżonego i jego obrońcę lub przez p ro k u ra to ra w raz ie złożenia przez niego rew izji na korzyść oskarżonego:

1 0 M IE C Z Y S Ł A W S IE W IE R S K I № 1 0 — 11

1) jako zarzu t obrazy danego przepisu praw a karnego m aterialnego , k tó ry — zdaniem zakładającego rew izję — sąd bezpodstaw nie zastosow ał do ustalonego sta n u faktycznego, gdyż:

a) w czynie przy pisan y m b rak znam ion przestępstw a, z a rz u t zaś zm ierza do uzyskania w y ro k u uniew inniającego,

b) w czynie przy p isan y m są znam iona p rzestępstw a, lecz łagodniej karanego, i tak należało skazać oskarżonego, zarzu t zaś zm ierza do uzyskania w y rok u w praw dzie skazującego, lecz łagodniejszego dla spraw cy;

2) jako zarzu t obrazy przepisu części ogólnej k.k. — przew ażnie przez: a) niezastosow anie przepisów w yłączających odpow iedzialność k a rn ą albo nakazujących nadzw yczajne złagodzenie k a ry — m im o istn ie ­ nia w w yroku u staleń w tym kieru n k u ,

b) w ym ierzenie k a ry nie przew idzianej albo w ym ierzenie jej pow yżej przepisanej granicy dla tego ro d zaju k a r albo też nie złagodzonej w takim stopniu, jak to n ak azuje a rt. 59 k.k.,

c) niezachow anie przepisów a rt. 54 k.k. przy taczających przesłan ki, jak ie sąd pow inien m ieć na uw adze przy w ym ierzeniu kary.

O braza p raw a m aterialn eg o może m ieć m iejsce zarów no w razie n ie ­ praw idłow ego zastosow ania danego przepisu, ja k i w razie niezastoso­ w ania przepisu, k tó ry należało zastosować, zawsze jed n a k p rzy istn ie n iu w tym względzie odpow iednich u staleń w w yroku. P rz y b rak u tak ich u staleń należy zarzucić obrazę a rt. 320 i 339 przez niepoczynienie odpo­ w iednich ustaleń.

II. Z a r z u t o b r a z y p r a w a p r o c e s o w e g o polega na w sk a ­ zaniu uchybienia procesowego, jakiego dopuścił się sąd bądź w to k u p ro ­ cesu (a więc przy sam ym jego wszczęciu lu b w okresie przygotow ań do rozpraw y albo wreszcie w toku przew odu sądow ego), bądź też w sam ym w yrokow aniu.

U chybienia procesow e w to k u śledztw a nie wchodzą w grę, poniew aż są one popełniane nie przez sąd, lecz przez oskarżyciela publicznego, na którego błędach nie m ożna oprzeć zarzu tów rew izji. N atom iast zdarzyć się może, że obrona zarzuci uchyb ienia popełnione w to k u śled ztw a, k tó re w sku tek tego, że nie zostały w y rów n an e w dalszym p ostępow aniu sądow ym , uczyniły w adliw ym rów nież postępow anie sądowe.

Z arzu ty obrazy p raw a procesow ego m ogą dotyczyć uchybień sta n o ­ w iących powód do uch y len ia w yro k u w zależności od swego ciężaru gatunkow ego. Zależnie od w agi uchybien ia zachodzić mogą: 1) b ez­ w zględne powody rew izyjne, 2) w zględne powody rew izy jn e oraz 3) po­ w ody niew ażności w yroku.

N r 10— 11 O P R A C O W A N IE R E W I Z J I W P R O C E S IE K A R N Y M ₁₁

Bezw zględne pow ody rew izy jn e, w yliczone w yczerp ująco w sam ym kodeksie (art. 378 k.p.k .), zachodzą w p rak ty c e stosunkow o dość rzadko. N atom iast w zględne pow ody rew izy jn e — a więc takie, k tó re d ają pod­ sta w ę do uchylenia w y ro k u o ty le tylko, o ile sąd uzna, że dane u ch y­ bienie m ogło m ieć w p ły w na treść w yro k u — zachodzą znacznie częściej. D otyczyć one mogą różnych frag m en tó w postępow ania i naruszać liczne

przepisy, k tó ry ch nie sposób w yczerpująco wyliczyć.

Spośród uchybień procesow ych pow odujących w p rak ty c e najczęściej u ch y len ie w y ro ku następ u jące d ają stronom m ożność sform ułow ania za­ rzutów :

A. z a rz u t obrazy a rt. 339 polegającej na w adliw ości uzasadnienia, a m ianow icie:

1) na sprzeczności m iędzy sen ten cją w y roku a jego uzasadnieniem (np. sąd p rzy jął w se n te n c ji w yroku, że sp raw ca dopuścił się zabójstw a pod w pływ em silnego w zruszenia, w u zasadnieniu zaś poczynił ustalen ia w yłączające istn ienie takiego w zruszenia — lub też o d w ro tn ie );

2) na sprzeczności m iędzy m ate ria łe m dow odow ym a p rz y ję ty m i przez sąd u sta le n ia m i fak tyczn ym i (np. sąd przeinaczył sens w ypow iedzi św iad­ ka i w ysn u ł w niosek nie odpow iadający tre śc i jego z e z n a ń );

3) na błędzie logicznym w rozum ow aniu sądu, gdy w y sn u te w nioski niezgodne są z logiką (np. sąd z pew nych fak tó w w nioskuje w b rew logice, że okoliczności w yłączyły udział oskarżonego w dokonaniu pew ­ nego czynu, co przeczy oczyw istości);

B. zarzu t obrazy a rt. 320 polegającej:

1) bądź na oparciu w yro ku na danych pozasądow ych nie ujaw nion ych w to k u przew odu sądowego (np. na zeznaniach św iadka, k tó ry c h n aw et nie odczytano na przew odzie są d o w y m );

2) bądź też n a nieuw zględnieniu całok ształtu okoliczności, a więc po­ m in ięciu przez sąd pew nych d anych z przew odu, isto tn y ch dla oceny w iny, któ ry ch rozw ażenie mogłoby doprow adzić sąd do odm iennego roz­ strzygnięcia.

We w szystkich w skazanych w yżej w ypadkach podniesione zarzuty s to ją na pograniczu m eritu m (isto ty s p ra w y ). S taw iając jed n ak zarzu t w płaszczyźnie obrazy p raw a procesowego, nie w olno zejść z g ru n tu za­ rzu tó w n a tu ry p raw n ej i w kroczyć na g ru n t zarzutó w n a tu ry faktycz­ n ej, gdyż te o statn ie m ogą być objęte jed y nie zarz u ta m i z dw óch po­ zostałych podstaw .

Sam o stw ierdzenie uchyb ienia procesowego w gran icach w zględnych pow odów rew izy jn y ch jeszcze do u chylenia w y ro ku nie w ystarczy. Na sporządzający m rew izję ciąży n ad to obowiązek u zasadnienia tw ierdzenia,

12 M IE C Z Y S Ł A W S IE W IE R S K I N r 10— 11

że dane uchybienie procesowe było tak istotne i ważkie, iż mogło mieć wpływ na treść wyroku, a więc na sposób, w jaki sąd rozstrzygnął sprawę. W ystarczy jednak, gdy stw ierdzenie możliwości w pływ u danego uchybienia na treść wyroku wypływać będzie w sposób dorozumiany z samego zarzutu.

Rewizja nie może opierać się na obrazie przepisu instrukcyjnego ani na obrazie przepisu regulaminowego.

III. Z a r z u t b ł ę d n e j o c e n y o k o l i c z n o ś c i f a k t y c z ­ n y c h przyjętych za podstawę w yroku prowadzi do wniknięcia w m e­ ritum sprawy, a więc dotyczy strony faktycznej osądu, a nie jego strony praw nej. Sąd rew izyjny bowiem nie może, jak to czynił poprzednio sąd kasacyjny, odgrodzić się od kontroli m eritum zasadą, że ocena dowodu przez sąd m erytoryczny jest swobodna, że wysnucie takich czy innych wniosków z pewnych faktów zależy całkowicie od uznania sądu, że tra f­ ność poglądu co do pewnych faktów kontroli nie podlega itp. Tutaj za­ rzut rew izyjny musi ściśle wskazywać: 1) jakich okoliczności zarzut dotyczy, 2) na czym polega błąd oceny, 3) czy okoliczności te były przy­ jęte przez sąd za podstawę rozstrzygnięcia, tzn. czy na nich oparty był ostateczny wniosek o winie lub braku winy albo o celowości danego w y­ m iaru k ary lub zastosowania środka zabezpieczającego. Błąd w ocenie okoliczności faktycznych może być wynikiem np. niewniknięcia przez sąd w rzeczyw isty przebieg zdarzenia, wysnucia wniosków lub przyjęcia domniemań nie odpowiadających prawdzie obiektyw nej itp.

Wolno więc w wywodzie rew izji polemizować z oceną dowodów za­ w artą w uzasadnieniu wyroku I instancji, wolno też przytaczać argu­ m enty za przyjęciem lub odrzuceniem wiarygodnych zeznań. Zawsze jednak musi to być zwalczanie — na konkretnym w ycinku ustaleń fak­ tycznych — ściśle określonego błędu, który doprowadził sąd do wydania niesłusznego wyroki}. Nie w ystarczy więc żądanie ponownego osądzenia spraw y w jej całokształcie albo ponownej oceny okoliczności faktycznych niezależnie od oceny zaw artej w zaskarżonym w yroku. Żądanie zmiany w yroku może być tylko konsekwencją w ytknięcia konkretnego błędu, nie może więc być prostym wezwaniem sądu do ponownego osądzenia istoty spraw y w oderwaniu od w yroku zapadłego w sądzie I instancji. Zarzucany błąd o tyle tylko może spowodować uchylenie w yroku, o ile mógł on mieć wpływ na treść wyroku (analogicznie jak przy uchybieniu procesow ym ). Błędna zatem ocena okoliczności nieistotnych nie w y­ starcza do uchylenia wyroku.

Z arzut błędnej oceny okoliczności faktycznych daje niezwykle sze­ rokie możliwości wysuwania argum entów przem aw iających za

uchylę-N r 10— 11 O P R A C O W A N IE R E W IZ J I W P R O C E S IE K A R N Y M

niem w yroku. Zm ieszczą się tu n iew ątp liw ie w szystkie z a rz u ty n a tu ry m ery to ry czn ej, zarzu t ten bow iem dotyczy oceny m a te ria łu dow odow ego w spraw ie. Z a rzu t pow inien oczywiście w skazyw ać, na czym ów błąd polega, jak ie j m ianow icie okoliczności faktycznej dotyczy i w granicach jakiego fra g m en tu rozstrzygnięcia się m ieści. W olno więc w ra m a c h tego z arzu tu kw estionow ać w iarygodność św iadków , w olno p rzeciw staw iać się ocenie dowodów p rz y ję te j przez sąd, w olno rów nież tw ierdzić, że tra fn ie jsz e b y ły b y inn e w nioski czy dom niem ania w y sn u te z u stalon ych na przew odzie sądow ym faktów .

Poniew aż z a rz u ty tej k ateg o rii zw iązane są ściśle ze stro n ą fak ty czn ą procesów, p rzeto nie sposób w yliczyć ich n a w e t przykładow o.

S porządzający rew izję m a obowiązek uzasadnić tw ierd zen ie, że te w łaśnie okoliczności, błędnie ocenione, p rzy ję te zostały przez sąd za podstaw ę fakty czną rozstrzygnięcia.

Sąd rew iz y jn y zaś w ładn y je s t p rzy rozw ażaniu tego z a rz u tu w nikn ąć nie tylko w logiczny proces m yślenia, k tó ry doprow adził sąd do takich, a nie innych wniosków, oraz badać zgodność tego m yślen ia z zasadam i logicznego rozum ow ania (jak to m iało m iejsce w k a s a c ji), lecz w ła d n y je s t rów nież przeprow adzić w łasną sw obodną ocenę okoliczności fa k ty c z ­ nych sp raw y (art. 9 k .p .k .).

N iezm iernie tru d n ą z p u n k tu w idzenia ujęcia teo rety czn eg o je s t kw estia, na czym m a polegać ów błąd w ocenie okoliczności fak ty czn y ch i jak im i k ry te ria m i m a się kierow ać sąd rew izyjny, gdy u p a tru je b łąd w dokonanej przez sąd I in stan cji ocenie. Nie sposób form ułow ać jak ich ś ustaw ow ych regu ł praw idłow ej oceny okoliczności fak ty czn ych , ocena ta bow iem należy, w edług przep isu a rt. 19 k.p.k., do zak resu sw obodnego uznania sędziego. Ocena ta stanow ić będzie in te g raln ą część sędziow skie­ go przek o n ania w ysnutego z całok ształtu okoliczności u stalo n y ch na przew odzie sądow ym . O cena ta nie może być czym ś dow olnym , sąd zaś rew iz y jn y w uzasadnieniu swego w y rok u m usi się w ytłum aczyć, d la ­ czego uznaje za rz u t za tra fn y i dlaczego nadaje faktom ;n n ą o cenę niz p rzy ję tą przez sąd I in stan cji. W obec zaś b ra k u stały ch o b iek ty w n y ch k ry te rió w p raw n y ch czy logicznych p rzy jąć należy, że sąd re w iz y jn y w każdym w ypadku m usi się zastanow ić n ad d aniem w łasn ej oceny faktów , a jeżeli ocena ta w ypadnie odm iennie niż ocena n a d a n a przez sąd I instancji, to z tego w ynika, że zdaniem sądu rew izy jn eg o p o p rze d ­

nia ocena przez sąd I instan cji była błędna.

IV. Z a r z u t r a ż ą c e j n i e w s p ó ł m i e r n o ś c i k a r y w s to ­ su n k u do przypisanego czynu albo nieodpow iednie zastosow anie lub n ie ­ zastosow anie środka zabezpieczającego bądź w ychow aw czego.

14 M IE C Z Y S Ł A W S IE W IE R S K I _{N r 10— H}

Niewspółmierność owa musi być rażąca, a więc bardzo znaczna, bijąca wręcz w oczy. Nie w ystarcza nie dość znaczne odchylenie między karą żądainą a karą orzeczoną. Nie może to być zarzut kary po prostu zbyt su­ rowej lub zbyt łagodnej.

Ponieważ niewspółmierność ta ma dotyczyć przede wszystkim kwestii stosunku kary do szkodliwości społecznej czynu, jakiego dopuścił się oskarżony, przeto strony pow inny podnieść w rewizji, na czym ów wyż­ szy czy też niższy stopień szkodliwości polega i dlaczego konieczne jest wymierzenie znacznie wyższej czy też znacznie niższej kary. Nie chodzi tu jednak o szkodliwość danego rodzaju przestępstw a w ogóle, lecz o większą lub mniejszą szkodliwość społeczną tego konkretnego czynu, jakiego dopuścił się dany konkretny oskarżony. Należy zatem jak n aj­ ściślej nawiązać do tych cech uczynku oskarżonego, które znamionują ów niższy stopień szkodliwości, albo też do osobistych, szczególnych cech oskarżonego, które wskazują, że przedstawia on niższy stopień niebez­ pieczeństwa dla porządku społecznego. Wywody o szkodliwości prze­ stępstw w ogóle nie są wystarczające, gdyż rzecz tę rozstrzygnął ustaw o­ dawca przez samo ustanow ienie karalności za dany rodzaj przestępstw. W kw estii środków zabezpieczających łub wychowawczych (te ostatnie dotyczą nieletnich) zarzucać można ich „nieodpowiedniość”, a więc nie- celoiwość zastosowanego przez sąd środka albo też ziupelne jego nie­ zastosowanie mimo istnienia po tem u wskazań faktycznych oraz podstaw prawnych.