ruch wydawniczy w liczbach

(1)

ruch wydawniczy w liczbach

P E R I O D Y K I

7 2 2

0

2

(2)

Spis treści

44

2. Polska produkcja periodyków

w roku 2020 – tytuły

88 10 10 37 37 38 38 39 39

8. Podsumowanie

82 82 84 84

11. Spis tablic statystycznych

33

^{1. Wstęp} 3. Polska produkcja periodyków

w roku 2020 według częstotliwości

4. Polska produkcja periodyków w roku 2020 według kategorii tematycznych

7. Polska produkcja periodyków w roku 2020

według języka wydania

43 43

9. Tablice statystyczne

12 12

5. Polska produkcja periodyków w roku 2020 według typów

formalno-funkcjonalnych

6. Polska produkcja periodyków w roku 2020

według miejsca wydania

10. Spis wykresów i tabel

(3)

Wstęp

1.

„Ruch Wydawniczy w Liczbach. Periodyki” to publikacja, w której przedstawiamy dane statystyczne dotyczące tytułów periodyków1 opublikowanych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej w jednym roku kalendarzowym. W aktualnym wydaniu raportu uwzględnia- my wszystkie gazety i czasopisma, których wydania z 2020 roku Biblioteka Narodowa otrzymała w formie papierowej nie później niż do końca maja 2021 roku. Jak co roku, wyjątek został zrobiony dla pism pojawiających się najrzadziej, głównie roczników i tytułów o nieregularnym cyklu wydawniczym. W ich przypadku uwzględniliśmy także wydania z roku 2019, otrzymane po terminie zamknięcia poprzedniej bazy. Gdybyśmy nie przyjęli takiej zasady, to ze względu na długi cykl wydawniczy wielu roczników i nieregularników oraz fakt, że często publikowane są one ze znacznym opóźnieniem, powstałaby sytuacja, w której część tytułów tego rodzaju na stałe wypadłaby ze statystyki wydawnictw.

1 Wyjaśnienie powodów ograniczenia podawanych informacji dotyczących danych statystycznych do jedynie tytułów periodyków, bez uwzględniania ich nakładów, można znaleźć w „Ruchu Wydawniczym w Liczbach 2014”.

(4)

Jest to spadek znacznie mniej gwałtowny niż ten, z którym mieliśmy do czynienia rok wcześniej, kiedy to liczba gazet i czasopism zmniejszyła się o 463 tytuły i 6%, należy jednak zauważyć, że aktualny rocznik okazał się trzecim już z kolei, w którym odnotowujemy ubytek w zbiorze tytułów publikowanych w Polsce periodyków. Wśród praw- dopodobnych przyczyn gwałtownego spadku ich liczby, do którego doszło w 2019 roku, wymienialiśmy możliwe opóźnienia w publikowaniu i dostarczaniu do Biblioteki Na- rodowej egzemplarzy niektórych pism (zwłaszcza tych o najniższej częstotliwości, bo tych właśnie ubyło wtedy najbardziej). Opóźnienia takie, szczególnie w dostarczaniu niektórych tytułów, mogły powstać wskutek związanych z pandemią Covid-19 ograniczeń w życiu społecznym obowiązujących wiosną 2020 roku, czyli w terminie, kiedy kończył się proces zbierania danych za rok 2019. Za pewien sygnał potwierdzający taką hipo- tezę można uznać fakt, iż liczba czasopism wychodzących najrzadziej – półroczników i roczników – która wyraźnie zmniejszyła się w 2019 roku, w 2020 powróciła do poziomu zbliżonego do tego z roku 2018, jakby wyrównując straty z poprzedniego rocznika. Nie dotyczyło to jednak pism innych częstotliwości, a dalszy spadek ogólnej liczebności zbioru sugeruje, że opóźnienia wydawnicze albo nie zostały jeszcze nadrobione, albo nie były główną przyczyną odnotowanych zmian.

Za bardziej trafne można zatem zapewne uznać, rozważane w poprzednim roczniku, przypuszczenie, że pandemia przyspieszyła tylko nieodwracalny już raczej, wyraźnie widoczny od co najmniej kilku lat, spadek popularności gazet i czasopism. Pokazują to prowadzone w Bibliotece Narodowej badania czytelnictwa, w których coraz mniej respondentów deklaruje tego rodzaju lekturę2. Trend ten potwierdzają także dane

2 Na przykład w ciągu czterech lat – od roku 2014 do 2017 – odsetek czytelników gazet i czasopism spadł o 13 p.p., z 66% do 53%, por. I. Koryś, D. Michalak, R. Chymkowski, Stan czytelnictwa w Polsce w 2014 roku, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2015; I. Koryś, D. Michalak, Z. Zasacka, R. Chymkowski, Stan czytelnictwa w Polsce w 2017 roku, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2018.

Polska produkcja periodyków w roku 2020 – tytuły

2. W 2020 roku Biblioteka Narodowa otrzymała aktualne numery

6662 periodyków – o 126 tytułów i 2% mniej niż w roku 2019.

(5)

RUCH WYDAWNICZY W LICZBACH TOM 72: 2020 PERIODYKI

o zmniejszającej się sprzedaży prasy. Wedle informacji gromadzonych przez Związek 5

Kontroli Dystrybucji Prasy, a następnie Polskie Badania Czytelnictwa, sprzedaż pe- riodyków w ciągu ostatnich kilku lat – od roku 2014 do 2020 – zmalała o 47%3. Zmiany o podobnym charakterze obserwowane są nie tylko w Polsce, ale także w Europie i w innych rejonach świata4. Odnotowywane w ostatnich latach w „Ruchu Wydawniczym w Liczbach” zmniejszanie się liczby tytułów gazet i czasopism publikowanych w formie papierowej jest więc prawdopodobnie kolejną konsekwencją tego samego procesu.

Ten postępujący spadek zainteresowania prasą papierową powodowany jest zapewne przede wszystkim przez rosnącą konkurencję, jaką stanowią dla niej internetowe źródła informacji5. Konkurencja ta jest tym mocniejsza, im bardziej rozszerza się wybór stron internetowych z informacjami wszelkiego typu, portali, serwisów informacyjnych, internetowych wydań gazet i czasopism, a także im łatwiejszy i wygodniejszy – dzięki możliwości czytania nie tylko z komputera, ale także z tabletu czy smartfona – staje się dostęp do informacji w tej formie.

Związany z zagrożeniem epidemicznym postulat zachowywania dystansu społecz- nego, ograniczenia wyjść z domu, rzadszego dokonywania zakupów, także niewątpliwie sprzyjał rezygnacji z kupowania drukowanych egzemplarzy gazet i czasopism i zastępo- waniu ich treściami dostępnymi na nośnikach elektronicznych. To, że tak się faktycznie działo, w przypadku rynku polskiego dobrze pokazują dane dotyczące sprzedaży dzienni- ków. Począwszy od marca 2020 roku aż do lutego 2021 roku ich sprzedaż – w odniesieniu do analogicznych miesięcy poprzedniego roku – okazywała się mniejsza o co najmniej kilkanaście procent6. Należy dodać, że to osłabienie zainteresowania dziennikami od-

3 Wyniki owych badań przytaczam za Izbą Wydawców Prasy: https://www.iwp.pl/rynek-wydawcow/

396566597 [dostęp: grudzień 2021].

4 W Unii Europejskiej, według danych podawanych przez Statista.com, odsetek czytających co- dziennie prasę informacyjną w latach 2012–2020 zmalał o 12 p.p., z 37% do 25%; por. https://

www.statista.com/statistics/452430/europe-daily-newspaper-consumption/ [dostęp: grudzień 2021]. Spadek przychodów prasy drukowanej w Unii Europejskiej w latach 2013–2017 wyniósł z kolei z 74,260 mln euro do 73,275 mln euro, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/

STUD/2021/690873/IPOL_STU(2021)690873_EN.pdf [dostęp: grudzień 2021]. Spadek popularności prasy odnotowywany jest także w USA. Sprzedaż gazet codziennych spadła tam z ponad 43 mln w roku 2012 do niecałych 26 mln w roku 2019 i nieco ponad 24 w 2020 roku, przy czym spadki dotyczą zwłaszcza wydań papierowych, por. https://www.pewresearch.org/journalism/fact-sheet/newspapers/

[dostęp: grudzień 2021].

5 Wedle danych podawanych przez autorów cytowanego już Stanu Czytelnictwa w Polsce, o ile w roku 2014 prasę papierową czytało 66% badanych, a wiadomości w internecie – 38%, o tyle w 2017 roku od- notowano już tylko 53% czytelników prasy papierowej, a aż 52% czytających wiadomości w internecie, por. I. Koryś, D. Michalak, R. Chymkowski, Stan czytelnictwa w Polsce w 2014 roku, wyd. cyt.; I. Koryś, D. Michalak, Z. Zasacka, R. Chymkowski, Stan czytelnictwa w Polsce w 2017 roku, wyd. cyt. Z kolei liczba europejskich internautów czytających wiadomości w internecie pomiędzy rokiem 2013 a 2017 wzrosła z 64% do 70%, https://www.statista.com/statistics/385997/online-news-consumption- in-the-eu/ [dostęp: grudzień 2021]. Dane przytaczane przez ten portal mówią także o przewidywanych spadkach w przychodach z pism drukowanych i wzrostach przychodów generowanych przez edycje w formie elektronicznej, zob. https://www.statista.com/topics/3965/newspaper-market-in-europe/

[dostęp: grudzień 2021].

6 Według danych Polskich Badań Czytelnictwa cytowanych przez Wirtualne Media sprzedaż dzien- ników rok do roku w pierwszych 12 miesiącach pandemii była niższa o kilkanaście do dwudziestu

(6)

RUCH WYDAWNICZY W LICZBACH TOM 72: 2020 PERIODYKI 6

2017

Wykres 2.1. Liczba tytułów periodyków publikowanych w Polsce w latach 1990–2020

2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992

2018 2019 2020 1991 1990

2015 2016

8000

1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000

notowywane od początku pandemii okazało się stosunkowo trwałe. Mimo zmniejszania ograniczeń w funkcjonowaniu społecznym, w roku 2021 nie nastąpił powrót odbiorców prasy do dawnych obyczajów. Począwszy od kwietnia 2021 roku, liczone rok do roku, spadki w sprzedaży dzienników nie były już tak wielkie, jak w poprzednich miesiącach,

kilku procent (w marcu 2020 roku o 15%, w kwietniu – o 19%, w maju – o 21%, w czerwcu – o 17%, w lipcu – o 14%, w sierpniu – o 19%, we wrześniu – o 18%, w październiku – o 17%, w listopadzie – o 19%, w grudniu – o 18%, w styczniu 2021 roku – o 18%, w lutym – o 18%). Por. informacje podawane za PBC przez portal Wirtualne Media: https://www.wirtualnemedia.pl/wiadomosci/prasa/wyniki-sprzedazy- prasy/page:1 [dostęp: grudzień 2021].

(7)

tendencja pozostawała jednak spadkowa7. Warto zaznaczyć, że sytuacja w Polsce także 7

i pod tym względem nie jest wyjątkowa. Zmniejszenie zainteresowania prasą papierową, interpretowane jako efekt pandemii, obserwowano w wielu krajach na świecie8.

7 W kwietniu 2021 roku sprzedaż była niemal identyczna, jak w kwietniu 2020, ale już w maju 2021 roku niższa o 3%, w czerwcu – o 8%, w lipcu – o 7%, w sierpniu – o 9%, we wrześniu – o 6%; https://www.

wirtualnemedia.pl/wiadomosci/prasa/wyniki-sprzedazy-prasy/page:1 [dostęp: grudzień 2021].

8 Wedle danych podawanych przez PwC : „Total newspaper and magazine revenue fell by US$23.5bn between 2019 and 2020” („Całość przychodów generowanych przez gazety i czasopisma spadła o 23 mld USD pomiędzy rokiem 2019 a 2020”). Tej informacji towarzyszą w raporcie PwC z roku 2021 także nie najlepsze prognozy na przyszłość: „The number of print newspapers sold and sub- scribed to on average each day globally will decline by 24.1mn by 2025, with the biggest fall in print readership across Western Europe (-5.4% CAGR)” („Liczba drukowanych gazet i czasopism sprze- dawanych i subskrybowanych przeciętnie każdego dnia spadnie globalnie o 24,1 mln do roku 2025, z największym spadkiem w czytelnictwie tego rodzaju w Europie Zachodniej (-5,4% CAGR, czyli rocznego wskaźnika wzrostu)”), zob. https://www.pwc.com/gx/en/industries/tmt/media/outlook/

segment-findings.html [dostęp: grudzień 2021]. Spadki w 2020 roku pokazują także badania dotyczące nakładów gazet w USA: „Szacowany spadek nakładu gazet i czasopism (przy uwzględnieniu zarówno wersji drukowanych, jak i elektronicznych) w roku 2020 w stosunku do roku 2019 wyniósł w USA 6%, zarówno dla wydań codziennych, jak i niedzielnych, przy czym szczególnie wielki był spadek nakła- du wydań drukowanych: w przypadku wydań niedzielnych wyniósł on 14%, a w przypadku wydań weekendowych – aż 19%.” zob. https://www.pewresearch.org/journalism/fact-sheet/newspapers/

[dostęp: grudzień 2021]. Informacje o spadku w nakładzie drukowanych periodyków spowodowa- nym epidemią Covid-19 i prognozy zakładające dalsze pogarszanie się sytuacji płyną także z Wielkiej Brytanii. Według analiz IBISWorld: „The UK lockdowns throughout 2020–21 resulted in a drastic decline in the sale of printed newspapers, as high-street stores shut and consumers were advised to stay at home” („Lockdowny wprowadzane w Wielkiej Brytanii w latach 2020–2021 spowodowały ostry spadek w sprzedaży drukowanych gazet wynikający z zamknięcia sklepów przy głównych ulicach i skłaniania potencjalnych nabywców do pozostania w domach”), zob. https://www.ibisworld.com/

united-kingdom/market-research-reports/newspaper-printing-industry/ [dostęp: grudzień 2021].

We Francji z kolei L’Alliance pour les Chiffres de la Presse et des Médias ogłosił spadek sprzedaży periodyków jedynie o 1,5%. Te stosunkowo optymistyczne dane są jednak niepełne – badacze nie uwzględnili w swoich obliczeniach okresu wiosny 2020 roku, tłumacząc się tym, że wiele tytułów nie wychodziło wtedy wcale, trudno więc określać ich sprzedaż, zob. https://www.francetvinfo.fr/

replay-radio/info-medias/une-annee-2020-pas-si-mauvaise-pour-la-presse-ecrite_4280417.html [dostęp: grudzień 2021].

(8)

Liczba kwartalników zmniejszyła się już po raz drugi (w sumie od roku 2018 – o 288 ty- tułów). W przypadku tygodników mamy natomiast do czynienia z pierwszym od kilku lat znaczącym ograniczeniem liczby publikowanych pism. W roku 2020 – w stosunku do 2019 roku – zmniejszył się także, choć w mniejszym stopniu, zbiór dwutygodników (o 20 tytułów), miesięczników (o 24 tytuły) i pism nieregularnych (o 27 tytułów). Wśród częstotliwości, w których liczebność tytułów nieco się powiększyła, można wymienić z kolei roczniki (wzrost o 87 tytułów) i półroczniki (o 31 pism). Liczba periodyków na- leżących do tych dwóch kategorii w 2020 roku zbliżyła się do liczebności z roku 2018, a więc sprzed wybuchu pandemii, co może potwierdzać hipotezę, że spadek ich liczby w 2019 roku wiązał się ze, spowodowanymi lockdownem z wiosny 2020 roku, opóźnie- niami w ich publikowaniu lub dostarczaniu egzemplarzy obowiązkowych.

Zmiany te przełożyły się na niewielkie przesunięcia w procentowym udziale pism różnej częstotliwości w całości zbioru. Najwięcej miejsca w roku 2020, jak co roku, zaj- mują miesięczniki (25%) i kwartalniki (24%), z tym że udział kwartalników w stosunku do stanu z 2019 roku zmniejszył się o 1 p.p. Stosunkowo znaczny jest także udział roczników (13%) oraz pism nieregularnych (12%), przy czym roczników jest o 2 p.p. więcej niż rok wcześniej. Mniej miejsca w całym zbiorze zajmują dwumiesięczniki (11%), półroczniki (6%, o 1 p.p. więcej niż w 2019), tygodniki (6%, o 1 p.p. mniej niż w 2019) i dwutygodniki (2%). Najskromniejszą zaś liczebnie grupę tytułów tworzą dzienniki. Ich udział w całym zbiorze nie zmienił się w 2020 roku.

Poszczególne częstotliwości charakterystyczne są dla określonych typów periodyków.

Na dzienniki składają się głównie prasa i periodyki lokalne. Tygodniki to zdecydowana domena pism lokalnych (tworzyły one 81% tygodników w 2020 roku). Gazety i czasopisma lokalne stanowią także znaczącą część dwutygodników (41%), ale w zbiorze tych ostatnich sporo miejsca zajmują również periodyki fachowe (16%) i urzędowe lokalne (22%). Wśród miesięczników i dwumiesięczników największe grupy tworzą

Zmiany, jakie zaszły w liczebności periodyków w 2020 roku, rozłożyły się nierównomiernie pomiędzy pisma o różnej częstotliwości.

Wyraźne spadki widoczne są tym razem w dwóch grupach –

kwartalników (spadek o 123 tytuły) i tygodników (spadek o 60 tytułów).

3. Polska produkcja periodyków w roku 2020

według częstotliwości

(9)

pisma fachowe (23% miesięczników i 25% dwumiesięczników) i urzędowe lokalne 9

(20% miesięczników i 12% dwumiesięczników). Wśród dwumiesięczników sporo jest też pism naukowych (15%). Te ostatnie szczególnie dużą rolę odgrywają w przypadku periodyków wszystkich mniejszych częstotliwości. W roku 2020 pisma naukowe stanowiły 35% kwartalników, po 56% półroczników i roczników oraz 37% pism nieregularnych.

W zbiorze kwartalników znaczący udział mają także pisma fachowe (16%) i urzędowe lokalne (15%), wśród roczników – urzędowe (17%), a wśród wychodzących nieregularnie – urzędowe lokalne (14%).

Tabela 3.1. Proporcje periodyków różnych częstotliwości w latach 2013–2020 (w %)

Periodyki Lata

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Dzienniki 0,6 0,6 0,6 0,7 0,6 0,8 0,7 0,7

Tygodniki 5,1 5,9 5,9 7 6 6,5 6,9 6,2

Dwutygodniki 3,2 3,4 3,1 3 3 2,7 2,6 2,4

Miesięczniki 24,8 25 23,8 24,1 22,8 23 25 25,1

Dwumiesięczniki 10,7 9,3 9,6 10 9,3 9,8 10,2 10,6

Kwartalniki 28,6 25 25,3 26,5 25,1 26 25,4 24

Półroczniki 7,3 5,5 5,6 6,3 5,5 5,5 5,2 5,8

Roczniki 11,6 10 10,3 8,6 12,5 11,9 11,4 12,9

Nieregularniki 8,1 15 15,7 13,8 15,3 13,7 12,5 12,3

(10)

O wielkości tej kategorii decyduje fakt, że mieści się w niej prasa ogólnokrajowa i lokalna, a także część pism o charakterze rozrywkowym oraz poradnikowym. Udział periodyków o tematyce społecznej w całym zbiorze w roku 2020 wyniósł 29%, co stanowi o 2 p.p.

mniej niż rok wcześniej. O zmniejszeniu się tej kategorii zadecydował głównie spadek liczby periodyków lokalnych, stanowiących trzon tej grupy tematycznej. Nieco niższy w 2020 niż w 2019 roku był także udział kolejnych pod względem liczebności kategorii pism – periodyków o tematyce religijnej oraz z dziedziny nauk medycznych. Stanowiły one w roku 2020 po 7% całego zbioru i w przypadku każdej z nich oznaczało to spadek o 1 p.p. Również 7% tworzyły w omawianym roku (podobnie jak rok wcześniej) czasopisma dotyczące inżynierii, techniki, przemysłu, handlu i rzemiosła, a po 6% pisma należące do działu ogólnego oraz z zakresu polityki i ekonomii. O 1 p.p. zwiększył się udział pism historycznych (5% w roku 2020), należących do kategorii „gry, zabawy i sport” oraz „rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo” (po 4% w 2020 roku). Po 4% zbioru, podobnie jak w roku 2019, stanowiły także pisma z zakresu prawa i administracji oraz szkolnictwa i kształcenia nauczycieli.

Poszczególne zakresy tematyczne zdominowane są przez periodyki różnego typu.

Pisma z zakresu matematyki oraz językoznawstwa to niemal wyłącznie czasopisma naukowe (pierwsze w 93%, drugie – w 87%). Powyżej połowy pism naukowych odnotowujemy także wśród periodyków z takich obszarów tematycznych, jak: historia (66%), nauki przyrodnicze (62%), literaturoznawstwo (57%), architektura (53%) i zarządzanie (52%). Z kolei czasopisma fachowe stanowią ponad połowę periodyków z dziedziny inżynierii, techniki, przemysłu, handlu i rzemiosła (51%) oraz rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa (54%). Pisma z zakresu gospodarstwa domowego to w 59% publikacje poradnikowe, a wśród tytułów dotyczących gier, zabaw i sportu 52% zaliczanych jest do kategorii pism o stylu życia (są to głównie krzyżówki, szarady i inne propozycje zabaw intelektualnych). W przypadku części kategorii tematycznych odnotowujemy znaczny

Proporcje tematyczne publikowanych w Polsce periodyków nie zmieniają się gwałtownie z roku na rok. W 2020 roku także nie odnotowaliśmy w tym obszarze radykalnych zmian, można jednak dostrzec pewne niewielkie przesunięcia. Najważniejsze z nich dotyczy pism o tematyce społecznej, stanowiących rokrocznie największą grupę periodyków.

4. Polska produkcja periodyków

w roku 2020 według kategorii

tematycznych

(11)

udział kilku typów pism, na przykład na pisma medyczne składają się głównie periodyki 11

naukowe (47%), fachowe (28%) i poradnikowe (18%), a wśród pism prawniczych znajdziemy wiele pism naukowych (49%) i fachowych (35%). Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku pism z zakresu ekonomii i polityki, choć tutaj to periodyki fachowe (41%) zajmują więcej miejsca niż naukowe (36%).

(12)

W roku 2020 zmniejszyła się znacząco (o co najmniej 5 tytułów i zarazem nie mniej niż 10%) liczba periodyków reprezentujących pięć kategorii – chodzi o periodyki: lokalne (o 18%), popularnonaukowe (o 26%), dla mężczyzn (o 56%), sportowe (12%) i religijne (o 10%).

W analizie publikowanych w Polsce periodyków – obok ich podziału według tematyki – uwzględniamy także typologię formalno-

-funkcjonalną, czyli kategoryzację ze względu na to, dla jakiego czytelnika dane pismo jest przeznaczone oraz jaki rodzaj korzyści (wiedzy, przyjemności, rozrywki itp.) może on z niego czerpać.

5. Polska produkcja periodyków w roku 2020 według typów formalno-funkcjonalnych

Dla cudzoziemców i mniejszości narodowych Edukacyjne

Wykres 5.1. Periodyki według typów formalno-funkcjonalnych w roku 2020 Dla dzieci i młodzieży

Dla kobiet lub mężczyzn

Fachowe Kulturalne Naukowe O stylu życia Poradnicze Prasa Religijne

Społeczno-polityczne Sportowe

Urzędowe

Urzędowe lokalne i lokalne Inne

500 1000 1500 2000

W przypadku pism lokalnych, popularnonaukowych i sportowych zmniejszenie się liczby tytułów w omawianym roku można potraktować jako część trendu spadkowego (w przypadku każdego z nich jest to co najmniej drugi spadek w liczebności pod rząd).

Inaczej jest w przypadku dwóch pozostałych kategorii. Liczebność tytułów periodyków przeznaczonych dla mężczyzn w ostatnich latach była chwiejna, odnotowywaliśmy tu zarówno spadki, jak i wzrosty, nieukładające się w wyraźne trendy, trzeba jednak pod-

(13)

kreślić, że tym razem liczba periodyków tej niewielkiej kategorii zmniejszyła się ponad- 13

dwukrotnie, spadek był zatem wyjątkowo gwałtowny, a kategoria bliska jest całkowitego wygaszenia. Ograniczenie liczby tytułów odnotowane w przypadku pism religijnych nie było z kolei procentowo bardzo duże, ale warto zwrócić uwagę, że liczebność pism tej kategorii w ostatnich latach była wyjątkowo stabilna – spadek z roku 2020 jest więc tu zjawiskiem wyjątkowym.

Wyraźny wzrost odnotowaliśmy z kolei w przypadku dwóch kategorii pism – dla dzieci i o stylu życia, przy czym należy zaznaczyć, że wzrost liczby tych drugich wynika głównie ze zmian w stosowanej w Bibliotece Narodowej kategoryzacji. Do periodyków o stylu życia dołączyły pisma zawierające krzyżówki, szarady i inne formy intelektualnej rozrywki, traktowane dotąd jako druki ulotne.

Prasa. Podstawowym wyróżnikiem kategorii statystycznej „prasa” jest jej tematyczna wieloaspektowość, położenie dużego nacisku na zagadnienia polityczne i odnoszenie się do bieżących wydarzeń. Znajdziemy tu dzienniki informujące o aktualnych wydarze- niach z kraju i ze świata, tygodniki opinii, a także pisma przedrukowe (jak np. „Angora”).

Nie wchodzą w skład omawianej kategorii dzienniki o zasięgu lokalnym i regionalnym, a także pisma tematyczne, np. sportowe czy gospodarcze.

W roku 2020 Biblioteka Narodowa otrzymała aktualne numery 29 pism zaliczanych do kategorii „prasa”. Jest to liczba identyczna jak w 2019 roku. Podobne są także proporcje pism różnej częstotliwości. Wśród tytułów prasowych dominują periodyki ukazujące się stosunkowo często. W 2020 roku znalazło się wśród nich: 9 dzienników, 12 tygodników, 3 dwutygodniki, 2 miesięczniki, 1 kwartalnik i 2 pisma nieregularne.

Zdecydowana większość pism zaliczanych do kategorii „prasa” publikowana jest w województwie mazowieckim (23 tytuły, czyli 79% tytułów prasowych w roku 2020). Więk- szość wydawców prasy publikuje tylko jeden tytuł tego rodzaju. Nieco więcej w 2020 roku wydawali tylko: Ringier Axel Springer (3 tytuły), Forum (2 tytuły) i Polska Press (2 tytuły).

2016 2015

2019 2020 2017 2018

Wykres 5.2. Liczba publikowanych rocznie tytułów prasowych w latach 2014–2020 2014

35

5 10 15 20 25 30

Periodyki lokalne i urzędowe lokalne. Periodyki lokalne to wszystkie pisma (także dzienniki) o zasięgu gminnym, powiatowym bądź regionalnym, które przedstawiają aktualne wydarzenia i problemy ważne dla danego regionu. Można powiedzieć, że

(14)

14 chodzi tu o odpowiedniki – na poziomie lokalnym – takich pism ogólnopolskich, które znalazły się w kategorii „prasa”. Do kategorii tej nie włączamy bezpośrednio pism o za- sięgu lokalnym publikowanych przez organa samorządu terytorialnego, czyli urzędo- wych lokalnych. Wyodrębnienie tych ostatnich powodowane jest faktem, że mają one zwykle pewną specyficzną, wyróżniającą je funkcję – stanowią trybunę dla prezentacji dokonań władz samorządowych. Z uwagi jednak na fakt, że periodyki urzędowe lokalne odgrywają zwykle role zbliżone do pozostałych pism lokalnych – to znaczy zawierają aktualne wiadomości polityczne, kulturalne i społeczne z terenu objętego zasięgiem pisma – uznaliśmy, że warto oba te typy pism omówić w tym samym podrozdziale.

W 2020 roku liczba odnotowanych w Bibliotece Narodowej tytułów pism lokalnych wyniosła 763. Ten znaczący spadek w stosunku do roku 2019 (wtedy było ich 926) wpisuje się w dłuższą tendencję spadkową, jaką obserwujemy od 2017 roku. Liczba czasopism lokalnych sukcesywnie się zmniejsza. Wydaje się prawdopodobne, że jest to efekt przenoszenia się lokalnej działalności informacyjnej z łam prasy papierowej do serwisów internetowych czy nawet mediów społecznościowych. Podobnego zjawiska nie obserwujemy natomiast, póki co, w przypadku pism wydawanych przez samorządy terytorialne. Ich liczba w 2020 roku (842) nawet nieco wzrosła w stosunku do roku 2019, osiągając poziom podobny do tego, z jakim mieliśmy do czynienia w latach 2017–2018.

Pisma lokalne charakteryzują się dość znaczną częstotliwością. 44% z nich stanowią tygodniki, 23% – miesięczniki, a 9% – dwutygodniki. Z częstotliwością pomiędzy raz na tydzień a raz na miesiąc ukazuje się 3/4 z nich. Pisma urzędowe lokalne pojawiają się zwykle nieco rzadziej. W roku 2020 odnotowaliśmy wśród nich: 41% miesięczników, 28% kwartalników, 14% pism nieregularnych i 10% dwumiesięczników; 4/5 z nich wychodzi więc z częstotliwością między raz na miesiąc a raz na kwartał.

Najwięcej czasopism lokalnych i urzędowych lokalnych w 2020 roku, tak jak i w latach ubiegłych, opublikowano w trzech najludniejszych województwach – mazowieckim,

Urzędowe lokalne

2017 2015 2016

2018 2019 2020

Wykres 5.3. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków lokalnych i urzędowych lokalnych w latach 2015–2020

Lokalne

200 400 600 800 1000 1200

2015 2016 2017 2018 2019 2020

(15)

RUCH WYDAWNICZY W LICZBACH TOM 72: 2020 PERIODYKI 15

Tabela 5.1. Liczba tytułów periodyków lokalnych i urzędowych lokalnych w roku 2020 w podziale na województwa z uwzględnieniem liczby mieszkańców poszczególnych województw

Województwa Liczba

mieszkańców Lokalne % Urzędowe

lokalne %

Lokalne i urzędowe

lokalne

%

Całość 38 411 148 763 100% 842 100% 1605 100%

Mazowieckie 5 425 000 115 15,07% 103 12,23% 218 13,58%

Dolnośląskie 2 891 300 61 7,99% 60 7,13% 121 7,54%

Kujawsko-pomorskie 2 061 900 35 4,59% 38 4,51% 73 4,55%

Lubelskie 2 095 300 31 4,06% 54 6,41% 85 5,30%

Lubuskie 1 007 100 23 3,01% 26 3,09% 49 3,05%

Łódzkie 2 438 000 42 5,50% 37 4,39% 79 4,92%

Małopolskie 3 410 400 48 6,29% 83 9,86% 131 8,16%

Opolskie 976 800 19 2,49% 23 2,73% 42 2,62%

Podkarpackie 2 121 200 39 5,11% 48 5,70% 87 5,42%

Podlaskie 1 173 300 19 2,49% 31 3,68% 50 3,12%

Pomorskie 2 346 700 54 7,08% 47 5,58% 101 6,29%

Śląskie 4 492 300 73 9,57% 99 11,76% 172 10,72%

Świętokrzyskie 1 224 600 45 5,90% 45 5,34% 90 5,61%

Warmińsko-mazurskie 1 416 500 35 4,59% 21 2,49% 56 3,49%

Wielkopolskie 3 496 500 87 11,40% 107 12,71% 194 12,09%

Zachodniopomorskie 1 688 000 37 4,85% 20 2,38% 57 3,55%

wielkopolskim i śląskim. Z tych trzech jednak, tylko wielkopolskie może się także pochwa- lić niską liczbą osób przypadających na jedno czasopismo lokalne i urzędowe lokalne.

W przypadku pism lokalnych taką niską liczbę odnotowujemy także w świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim, a w przypadku urzędowych lokalnych w: świętokrzyskim, lubuskim, lubelskim i podlaskim.

Tabela 5.2. Liczba mieszkańców poszczególnych województw w odniesieniu do liczby publikowanych w nich periodyków w 2020 roku

Województwa Liczba mieszkańców na jeden periodyk lokalny

Liczba mieszkańców na jeden periodyk

urzędowy lokalny

Liczba mieszkańców na jeden periodyk lokalny

i urzędowy lokalny

Całość 41 481 49 245 22 515

Mazowieckie 47 588 52 670 25 000

Dolnośląskie 47 398 48 188 23 895

Kujawsko-pomorskie 58 911 54 261 28 245

Lubelskie 67 590 38 802 24 651

Lubuskie 43 787 38 734 20 553

Łódzkie 58 048 65 892 30 861

Małopolskie 71 050 41 089 26 034

Opolskie 51 411 42 470 23 257

Podkarpackie 54 390 44 192 24 382

Podlaskie 61 753 37 848 23 466

Pomorskie 43 457 49 930 23 235

Śląskie 61 538 45 377 26 118

Świętokrzyskie 27 213 27 213 13 606

Warmińsko-mazurskie 40 471 67 452 25 295

Wielkopolskie 39 733 32 678 17 931

Zachodniopomorskie 45 622 84 400 29 614

(16)

16 Periodyki społeczno-polityczne. Przez periodyki społeczno-polityczne rozumieć należy pisma, które opisują zjawiska polityczne, społeczne i kulturalne, czyniąc to jednak − w odróżnieniu od prasy − w sposób pomijający relacjonowanie bieżących wydarzeń.

Wydawnictwa te zawierają: eseje, teksty krytycznoliterackie, analizy społeczno-ekono- miczne, recenzje, tłumaczenia. Często mają rozpoznawalny profil ideowy.

W 2020 roku Biblioteka Narodowa otrzymała aktualne numery 40 czasopism zakwalifikowanych jako społeczno-polityczne. Jest to nieco więcej niż w latach 2018–2019, choć zdecydowanie mniej niż w okresie pomiędzy rokiem 2014 a 2017.

W roku 2020 wśród pism tego rodzaju 27% stanowiły miesięczniki, a po 20% – kwartalniki i pisma nieregularne.

Nieco zmieniły się proporcje czasopism społeczno-politycznych reprezentujących różne opcje polityczne. W 2020 roku odnotowaliśmy 15 pism prawicowych – o kilka tytułów więcej niż przed rokiem. Przykładem pism z tej opcji nieobecnych w naszych danych z roku 2019 jest „Nowa Awangarda. Pismo Obozu Wielkiej Polski”. Ubyło z kolei nieco pism, które można uznać za liberalne lub lewicowe – w roku 2020 było ich 12, czyli o 5 tytułów mniej niż w 2019. Wśród pism liberalnych lub lewicowych, których aktualnych numerów nie otrzymaliśmy w 2020 roku, można wymienić takie tytuły, jak

„Głos Wolnych” czy „Przegląd Ateistyczny”.

Warto zaznaczyć, że w przypadku pism społeczno-politycznych zachodzące co roku zmiany w ich liczbie i proporcjach niekoniecznie wynikają ze zjawiska pojawia- nia się na rynku nowych tytułów i definitywnego znikania z przestrzeni publicznej innych. Częściej mamy do czynienia z przerwami w publikacji lub niekonsekwen- tnym przysyłaniem nowych numerów do Biblioteki Narodowej. W 2020 roku jest to szczególnie dobrze widoczne – z jednej strony niemal wszystkie tytuły nieobecne w roku 2019, a obecne w 2020, to tytuły powracające po rocznej lub kilkuletniej przerwie, z drugiej strony – przynajmniej kilka pism z tej kategorii, w przypadku których brakuje numerów z roku 2020, przesłało już do Biblioteki Narodowej numery za rok 2021. Nie jest to, oczywiście, zjawisko występujące wyłącznie w obrębie tej kategorii, w jej przypadku wydaje się jednak szczególnie wyraźne, co jest o tyle zrozumiałe, że znaczna część (bo aż 1/5) wszystkich periodyków społeczno-politycznych ma charakter nieregularny.

Wykres 5.4. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków społeczno-politycznych w latach 2014–2020

2016 2015

2019 2020 2017 2018 2014

10 20 30 40 50 60 70

(17)

W województwie mazowieckim publikowanych jest 55% periodyków społeczno- 17

-politycznych, 12,5% – w małopolskim, a 7,5% – w wielkopolskim. Wśród wydawców pism tego rodzaju jest znaczna reprezentacja fundacji oraz stowarzyszeń i towarzystw o wyraźnym profilu politycznym.

Periodyki naukowe. Periodyki naukowe to recenzowane pisma poświęcone jednej bądź wielu dyscyplinom badawczym, gromadzące artykuły opatrzone pełnym aparatem naukowym. Wydawane są zazwyczaj przez uczelnie wyższe, instytuty naukowe, instytucje kultury, wydawnictwa uczelniane bądź towarzystwa naukowe. Wydawnictwa tego typu zawierają zwykle także recenzje, przyczynki, dyskusje, a czasem również informacje o działalności instytucji naukowych. Część z nich, choć nie wszystkie, znajduje się na liście czasopism punktowanych, prowadzonej przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego.

W 2020 roku do Biblioteki Narodowej przekazano aktualne numery 1755 pism naukowych. Jest to najniższy wynik od 2004 roku. Spadek w stosunku do roku 2019 jest jednak niewielki – jedynie o 47 tytułów. Ze znacznie większym ubytkiem mieliśmy do czynienia właśnie w roku 2019, kiedy to liczba periodyków naukowych zmalała o 419 tytułów. Uznaliśmy wtedy za prawdopodobne, że zjawisko to związane było m.in.

z dezorganizacją pracy i życia społecznego spowodowanymi pandemią Covid-19 – opóźnieniami w wydawaniu czasopism naukowych i przesyłaniu ich egzemplarzy do Biblioteki Narodowej. Znaczący wpływ opóźnień na liczbę uwzględnionych w statystyce tytułów wydawał się szczególnie prawdopodobny właśnie w przypadku czasopism naukowych ze względu na niską częstotliwość ukazywania się wielu z nich (jeśli pismo z założenia pojawia się raz lub dwa razy do roku, opóźnienie w publikacji łatwo może sprawić, że do Biblioteki Narodowej w danym roku nie dotrze żaden jego numer i tytuł nie znajdzie się w statystykach). Dane z 2020 roku pokazują jednak, że jeśli takie zjawisko faktycznie wystąpiło, to opóźnienia w bardzo niewielkim stopniu zostały w ciągu następnego roku nadrobione. Jedynym sygnałem takiego nadrabiania może być skromny (o 40 tytułów w stosunku do roku 2019) wzrost liczby roczników należących do tej kategorii. Zasadniczo jednak ograniczenie liczby tytułów pism naukowych nie tylko nie zostało zniwelowane, ale nawet nieco się pogłębiło. W stosunku do danych z roku 2018, ostatnich na które pandemia nie miała wpływu, ubyło szczególnie wiele pism wychodzących nieregularnie (spadek o 31%), ale sporo także tych o najbardziej typowych dla periodyków naukowych częstotliwościach – roczników (16%) i kwartal- ników (25%). Niewykluczone, że jednym z powodów tej zarysowującej się tendencji spadkowej może być – wynikające z ograniczeń narzucanych przez trudną sytuację sanitarną – przyspieszenie toczącego się już od pewnego czasu procesu przechodzenia czasopism na elektroniczną formę publikacji.

Z uwagi na fakt, iż w roku 2020, w stosunku do 2019, ubyło wyraźnie kwartalników, a nieco przybyło roczników, proporcje pism naukowych o różnej częstotliwości ule- gły nieznacznym przesunięciom. Kwartalniki w 2020 roku stanowiły 32% wszystkich

(18)

18 czasopism naukowych (o 3 p.p. mniej niż w 2019), roczniki natomiast tworzyły 27%

całego zbioru (o 3 p.p. więcej niż rok wcześniej).

Niewielkie przesunięcia zaszły także w tematycznych proporcjach czasopism naukowych. Największy dział tematyczny, podobnie jak w poprzednich latach, tworzą czasopisma z zakresu nauk medycznych, ich udział jednak nieznacznie zmalał w stosunku do roku 2019 (z 14% do 13%). Nieco zwiększył się udział pism historycznych (11,5% w roku 2020, wzrost o 2,5 p.p.) i dotyczących ekonomii i polityki (9%, wzrost o 1 p.p.), a zmalał tych z zakresu inżynierii, techniki, przemysłu, handlu i rzemiosła (7%

w 2020 roku, spadek o 2 p.p.). Podobny pozostał za to udział pism z działu ogólnego (10%) oraz z zakresu prawa i administracji (8%).

Zbiór pism naukowych charakteryzuje się stosunkowo znacznym udziałem publikacji częściowo lub w całości obcojęzycznych. Szczególnie dużą grupę tworzą tu periodyki łączące w sobie język polski i języki obce – w roku 2020 stanowiły one 62%

wszystkich pism naukowych. Warto zaznaczyć, że jest to grupa dość niejednolita. Udział języka polskiego i obcego w pismach do niej zaliczanych może być bardzo różny – od obecności języków obcych jedynie w streszczeniach poszczególnych prac lub spisach treści, przez przeplatanie się artykułów polsko- i obcojęzycznych, aż do zdecydowanej dominacji tekstu napisanego w języku obcym. Pisma publikowane w całości po polsku stanowiły w 2020 roku 26% zbioru pism naukowych, a w całości w języku obcym – 12%.

Nieco większy niż w ostatnich dwóch latach okazał się w roku 2020 udział w całym zbiorze periodyków naukowych tytułów, które uzyskały punkty przyznawane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Stanowiły one 47% czasopism naukowych.

Jest to więcej niż w roku 2018 (wtedy 34%) i 2019 (38%), ale wciąż zdecydowanie mniej niż w latach 2014–2017 (wówczas 71–75%). O aktualnym wzroście udziału czasopism punktowanych zdecydował przynajmniej w pewnej mierze fakt, że wśród tytułów pism, które w 2020 roku wypadły ze statystyki (odnotowaliśmy je w 2019 roku, a zabrakło ich w 2020), zdecydowaną większość (81%) stanowiły periodyki niepunktowane.

Wśród pism o różnej tematyce, największym udziałem periodyków punktowanych mogą się pochwalić pisma: literaturoznawcze (76%), matematyczne (74%), z zakresu filozofii i psychologii (71%), architektury (65%) i językoznawstwa (64%).

W województwie mazowieckim w 2020 roku zostało opublikowanych 32% pism naukowych, 12% – w małopolskim, 11% – w wielkopolskim, 7% – w śląskim i 6% – w dol- nośląskim.

Wydawnictwa, które w 2020 roku opublikowały co najmniej 10 czasopism naukowych, to: Wydawnictwo Termedia (38 tytułów), Wydawnictwo Naukowe im. Adama Mickie- wicza (24), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego (21), Via Medica (21), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (20), Sigma Not (19), Wydawnictwo Uniwer- sytetu Wrocławskiego (18), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im.

Komisji Edukacji Narodowej (18), Wolter Kluwers Polska (17), Medical Tribune Polska (17), Wydawnictwo Adam Marszałek (17), Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko- -Mazurskiego (17), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego (16), Wydawnictwo Naukowe

(19)

Uniwersytetu Szczecińskiego (15), Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu 19

Lubelskiego im. Jana Pawła II (14), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego (14), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (13), Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego (12), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego (12), C.H. Beck (10) oraz Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza (10).

Wykres 5.5. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków naukowych w latach 2003–2020

2005 2004

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2006 2003

2000

1500 2500

500 1000

2008 2007

Periodyki popularnonaukowe. Za periodyki popularnonaukowe uważamy pisma za- wierające teksty o charakterze popularyzatorskim, nieobarczone aparatem naukowym bądź obudowane nim w niewielkim stopniu. Teksty pisane są przystępnym językiem, a ich odbiorcami mają być osoby bez specjalistycznego przygotowania. Można dodać, że periodyki zaliczane do tej kategorii mogą mieć dwojaki charakter. Część z nich to pisma popularyzujące wiedzę z określonych dziedzin nauki, zwykle o zasięgu ogólno- polskim. Drugą część zbioru stanowią periodyki poświęcone wielorakim zagadnieniom związanym z wybranym miastem, okolicą, regionem, raczej o zasięgu lokalnym.

W roku 2020 odnotowaliśmy 130 tytułów czasopism popularnonaukowych, o 46 ty- tułów mniej niż w 2019 roku. Jest to trzeci kolejny spadek liczby tytułów pism tego rodzaju, można więc już mówić o trwającej tendencji spadkowej.

W 2020 roku ubyło przede wszystkim pism pojawiających się najrzadziej – roczników i półroczników – tworzą one 24% pism omawianej kategorii, podczas gdy rok wcześniej było to 32%. Wzrósł za to udział w tym zbiorze miesięczników (25% w roku 2020, o 7 p.p.

więcej niż w roku 2019) i kwartalników (24%, o 2 p.p. więcej niż rok wcześniej).

(20)

20 Podobnie jak w poprzednich latach, w roku 2020 największą tematyczną grupę pism popularnonaukowych tworzą periodyki historyczne. Stanowią 38% wszystkich periodyków tego rodzaju (w 2019 roku było to 41%). Znaczny jest także udział czasopism zaliczanych do działu ogólnego (20%), wśród których można znaleźć zwłaszcza pisma łączące w sobie wiedzę z różnych nauk humanistycznych i społecznych. Następne w kolejności są periodyki z dziedziny nauk przyrodniczych (10%).

W 46% pisma popularnonaukowe odnotowane w roku 2020 publikowane były w wo- jewództwie mazowieckim, w 8% – w małopolskim, w 7% – w wielkopolskim, a w 6% – w śląskim.

Rzadko się zdarza, aby jeden wydawca publikował znaczniejszą liczbę pism popularnonaukowych. Co najmniej 3 tytuły tego rodzaju w 2020 roku wydały: Burda, Zespół Badań i Analiz Militarnych, Ringier Axel Springer, Amconex i Bauer. Warto dodać, że wiele pism zaliczanych do tej kategorii wydawanych jest przez rozmaite instytucje i organizacje lokalne – zwłaszcza towarzystwa, stowarzyszenia i kluby, ale także muzea lub fundacje.

Wykres 5.6. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków popularnonaukowych w latach 2014–2020

2016 2015

2019 2020 2017 2018 2014

50 100 150 200 250

Periodyki kulturalne. Periodyki kulturalne − poświęcone zjawiskom zachodzącym w kulturze − mogą mieć charakter pism wieloaspektowych, omawiających różne zjawiska kulturowe, bądź ograniczać się do pojedynczych dyscyplin artystycznych. Czasopisma kulturalne nie podlegają rygorystycznej recenzji naukowej, a publikowane w nich teksty nie są obarczone aparatem naukowym lub też obudowane nim w niewielkim stopniu.

Periodyki tego rodzaju mogą zawierać eseje, recenzje i artykuły dotyczące poszcze- gólnych dziedzin kultury, przeglądy bieżących wydarzeń kulturalnych, a także dzieła sztuki literackiej lub innej.

W 2020 roku Biblioteka Narodowa otrzymała aktualne numery 263 czasopism kulturalnych. Jest to nieco mniej niż w ubiegłych latach (w roku 2019 było ich 291, a w 2018 – 289).

Nieco zmieniły się też proporcje pism o różnych częstotliwościach ukazywania się.

Wprawdzie największe grupy periodyków kulturalnych w roku 2020, podobnie jak w poprzednich latach, tworzą kwartalniki (32%) i miesięczniki (21%), zajmują one jednak procentowo mniej miejsca niż w 2019 roku (wtedy kwartalniki tworzyły 35% zbioru,

(21)

a miesięczniki 24%). Większy niż rok wcześniej jest za to odsetek pism nieregularnych 21

(18%) i roczników (17%); w roku 2019 było to odpowiednio: 13% i 9%.

Niewielkie przesunięcia zaszły także w proporcjach pism kulturalnych o różnej tematyce. Wzrósł nieznacznie udział pism dotyczących literatury (24%, o 4 p.p. więcej niż w roku 2019); wśród pism o tej tematyce, które pojawiły się w 2020 roku po raz pierwszy lub po przerwie, można wymienić np. „Rocznik Fantastyczny”, „Literaturę Współczesną”, „Kwartalnik Literacki: Sekrety Literatury”. Zmalał natomiast udział pism z zakresu muzyki i widowisk (12%, o 3 p.p. mniej); nie pojawiły się takie tytuły, jak np.

„FilmPro. Magazyn Branży Audiowizualnej”, „Gazeta Magnetofonowa. Magazyn o Polskiej Muzyce”, „Musick Magazine”, „Presto. Prosto o Muzyce Klasycznej”. Pisma dotyczące sztuk plastycznych stanowiły w 2020 roku 6% (o 1 p.p. mniej niż w roku 2019). Wśród pozostały pism kulturalnych znajdujemy głównie periodyki reprezentujące szeroką tematykę społeczno-kulturalną.

W województwie mazowieckim opublikowanych zostało 25% pism kulturalnych, po 11% – w małopolskim i śląskim. Pisma z tej kategorii często wydawane są przez lokalne towarzystwa i stowarzyszenia, muzea, ośrodki kultury. Jeden wydawca rzadko wydaje więcej niż jedno pismo kulturalne. Wśród wydawców, którzy opublikowali przynajmniej 3 tytuły tego rodzaju w 2020 roku, można wymienić: Instytut Książki (5), Książnicę Podlaską im. Łukasza Górnickiego (3) i Bibliotekę Kraków (3).

Wykres 5.7. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków kulturalnych w latach 2014–2020

2016 2015

2019 2020 2017 2018 2014

50 100 150 200 250 300 350

Periodyki fachowe. Jako periodyki fachowe traktujemy pisma dostarczające osobom danej profesji informacji niezbędnych do wykonywania pracy i ułatwiających rozwój zawodowy. Wydawnictwa te nie są skierowane do czytelników amatorsko interesują- cych się określonym zagadnieniem i nie mają charakteru poradniczego. Publikowane w nich artykuły pisane są językiem fachowym i nie upraszczają swojego przekazu.

Czasopisma fachowe to kategoria zbliżona do używanej w poprzedniej kategoryzacji typologicznej kategorii czasopism zawodowych, gdy zatem analizujemy zachodzące zmiany w dłuższych przedziałach czasowych, kategorie te traktujemy jako sobie rów- noważne.

W 2020 roku Biblioteka Narodowa otrzymała aktualne wydania 1014 periodyków fachowych. Jest to stosunkowo nieznacznie, bo o 46 tytułów, mniej niż w roku 2019.

(22)

22 Proporcje periodyków fachowych różnej częstotliwości pozostały w 2020 roku niemal takie same jak rok wcześniej. 38% pośród nich stanowiły miesięczniki, 26% − kwartalniki, a 17% − dwumiesięczniki. W sumie więc 81% czasopism fachowych pojawia się z częstotliwością pomiędzy raz na miesiąc a raz na kwartał.

Zbliżone do tych z roku 2019 są także w omawianym roku proporcje periodyków fachowych o różnej tematyce. Czasopisma z zakresu inżynierii, techniki, przemysłu, handlu i rzemiosła stanowią 23% (o 1 p.p. więcej niż w roku 2019), 17% − tytuły dotyczące polityki, ekonomii i zarządzania, 13% (o 1 p.p. więcej) − pisma z zakresu nauk medycznych, 13% − z dziedziny rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa, 10% − z prawa, administracji i opieki społecznej, 8% (o 1 p.p. więcej) – ze szkolnictwa i dokształcania nauczycieli.

Dokładnie tak samo jak w 2019 roku, 92% czasopism fachowych to pisma publikowane w całości w języku polskim, 6% − łączące język polski oraz język lub języki obce, 2% − wydawane w całości w językach obcych.

Niemal połowa (47%) pism fachowych publikowana jest w województwie mazowieckim, a 15% − w wielkopolskim.

Wśród wydawców publikujących szczególnie wiele periodyków fachowych należy wymienić: Wiedzę i Praktykę (68 tytułów), Forum Media Polska (44 tytuły), Elamed (14 tytułów), Plantpress (13 tytułów), Wydawnictwo Podatkowe Gofin (12 tytułów), Wy- dawnictwo C.H. Beck (6 tytułów), Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (8 tytułów), Wydawnictwo Explanator Iwona Dehina (8 tytułów), Polskie Wydawnictwo Rolnicze (8 tytułów), Presscom (8 tytułów), Sigmę Not (8 tytułów), Wolter Kluwer Pol- ska (8 tytułów), AVT Korporacja (7 tytułów), Grupę Wydawniczą Semantica (7 tytułów) i Agencję Promocji Rolnictwa i Agrobiznesu APRA (6 tytułów).

Wykres 5.8. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków fachowych w latach 2014–2020

2016 2015

2019 2020 2017 2018 2014

200 400 600 800 1000 1200 1400

Periodyki poradnikowe. Kategorię periodyków poradnikowych tworzą pisma przezna- czone dla osób zainteresowanych jakąś dziedziną życia, ale nieposiadających facho- wej wiedzy w tej mierze i niewykonujących zawodu związanego z tą tematyką. Język zamieszczanych w nich artykułów jest stosunkowo przystępny. Często czytelnicy tego rodzaju pism uważają opisywane w nich zagadnienia za swoje hobby.

W 2020 roku Biblioteka Narodowa otrzymała aktualne numery 312 czasopism o charakterze poradnikowym. Jest to nieco mniej niż w roku 2019 (wtedy 341), ale

(23)

podobnie jak w roku 2018, nie można więc mówić o rozpoznawalnej tendencji spad- 23

kowej.

Miesięczniki stanowią w 2020 roku 34% czasopism poradnikowych, 19% − dwumie- sięczniki, a 25% − kwartalniki. Pisma nieregularne tworzą 10% zbioru. W stosunku do roku 2019 nieznacznie zmniejszył się udział czasopism o stosunkowo dużej częstotli- wości (jest o 2 p.p. mniej miesięczników, a o 1 p.p. − dwumiesięczników).

W 2020 roku największą tematyczną grupę czasopism poradnikowych stanowiły pisma medyczne. Podobnie jak w roku 2019 tworzyły 27% całego zbioru. Warto za- znaczyć, że jest to nieco więcej niż w latach 2014−2018, tak jakby uwaga wydawców skoncentrowała się bardziej na tematyce związanej ze zdrowiem. Następne miejsce pod względem liczebności (20% periodyków poradnikowych, o 1 p.p. mniej niż rok wcześniej) zajęły w 2020 roku pisma dotyczące gospodarstwa domowego (wśród nich znajdziemy zwłaszcza pisma kulinarne, ale także dotyczące robótek ręcznych czy urządzania wnętrz).

Periodyki z zakresu inżynierii, techniki, przemysłu, handlu i rzemiosła (są to głównie czasopisma poświęcone motoryzacji, a także lotnictwu i modelarstwu) tworzą 11%

zbioru (o 1 p.p. więcej niż w roku 2019), 8% czasopism poradnikowych (o 2 p.p. więcej niż w roku poprzednim) stanowią pisma z dziedziny rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa (głównie dotyczące hodowli zwierząt domowych i ogrodnictwa).

Ponad połowa (54%) pism poradnikowych publikowana jest w województwie mazowieckim, 13% z nich powstaje w województwie dolnośląskim, a 7% − w wielkopolskim.

Wydawnictwa, które w roku 2020 publikowały najwięcej pism poradnikowych, to: Burda Media Polska (36), Bauer (23), AVT Korporacja (14), Time S.A. (9), Wiedza i Praktyka (9), BPV Polska (8), Ringier Axel Springer Polska (6).

Wykres 5.9. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków poradnikowych w latach 2014–2020

2016 2015

2019 2020 2017 2018 2014

50 100 150 200 250 300 350

Periodyki dla kobiet. Pisma dla kobiet to te periodyki, w przypadku których wyraźnie wskazana jest adresatka płci żeńskiej. Należy zaznaczyć, że kategoria ta nie obejmuje wszystkich czasopism czytanych głównie czy niemal wyłącznie przez kobiety. Nie zaliczyliśmy do niej pism określających się przede wszystkim poprzez tematykę, a nie płeć odbiorcy, nawet jeśli dane dotyczące czytelnictwa prasy wskazują na to, że mają one publiczność prawie wyłącznie kobiecą. W przypadku tego raportu za bardziej istotny uznaliśmy sposób zdefiniowania adresata pisma przez jego wydawcę niż dane

(24)

24 dotyczące publiczności (które zresztą mogą się zmieniać w miarę zmiany wzorców kulturowych). Dla pełniejszego ujęcia tematu warto jednak dodać, że do prasy czytanej przede wszystkim przez kobiety, oprócz czasopism tu uwzględnionych, należą także pisma poradnikowe dotyczące gospodarstwa domowego, czasopisma o celebrytach i obyczajowe czasopisma paradokumentalne.

W 2020 roku w statystykach Biblioteki Narodowej znalazło się 50 tytułów pism dla kobiet, nieco mniej niż w roku 2019 (54 tytuły) i 2018 (57).

Częstotliwością najbardziej typową w przypadku pism dla kobiet jest miesięcznik (40% w roku 2020), ale sporo jest także dwumiesięczników (16%), dwutygodników i pism nieregularnych (po 12%).

Periodyki dla kobiet w 2020 roku w 82% publikowane były w województwie mazowieckim. Ich najważniejsi wydawcy to: Wydawnictwo Bauer (23 tytuły), Edipresse (6 tytułów), Burda Media Polska, Agora i Ringier Axel Springer (po 3 tytuły).

Wykres 5.10. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków dla kobiet w latach 2014–2020

2016 2015

2019 2020 2017 2018 2014

10 20 30 40 50 60 70

Periodyki dla mężczyzn. Przez periodyki dla mężczyzn należy rozumieć pisma adre- sowane bezpośrednio do przedstawicieli tejże płci. Zawierają zazwyczaj informacje o męskiej modzie, sporcie, motoryzacji, specyficznych dla mężczyzn problemach zdro- wotnych i emocjonalnych czy też zagadnieniach seksualnych.

Wykres 5.11. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków dla mężczyzn w latach 2014–2020

2016 2015

2019 2020 2017 2018 2014

2 4 6 8 10 12 14

W 2020 roku odnotowaliśmy w statystykach tylko 4 tytuły czasopism zakwalifikowanych do kategorii periodyków dla mężczyzn. Jest to ponaddwukrotnie mniej niż w roku 2019 (wtedy 9 tytułów). Czasopisma, których numery z 2020 roku dotarły do Biblioteki

(25)

Narodowej, to: „Gentleman. Nie Tylko dla Mężczyzn”, „Men’s Health. Numer Specjalny”, 25

„Men’s Health. Forma” i „Chronos. Zegarki”. Zabrakło za to tym razem takich obecnych w roku 2019 tytułów, jak: „CKM. Czasopismo dla Każdego Mężczyzny”, „Esquire Polska.

Man at His Best”, „Nowy Wamper”, „Playboy” czy „Twój Weekend. Lekko, Śmiało, Szczerze”.

Dwa spośród odnotowanych w 2020 roku tytułów to miesięczniki. Jest też jeden kwartalnik i jedno pismo nieregularne. Wśród wydawców znaleźli się: Motor Press Polska (które wydało dwa tytuły dla mężczyzn) oraz wydawnictwo Unit i Federal Media Company (po jednym tytule).

Periodyki dla dzieci. Periodyki dla dzieci to wszelkiego rodzaju pisma − niezależnie od ich tematyki i funkcji − przeznaczone dla odbiorców do 12 roku życia. Znajdą się więc wśród nich zarówno tytuły o charakterze edukacyjnym i popularnonaukowym, jak i te o walorach czysto rozrywkowych.

W roku 2020 odnotowaliśmy 179 tytułów czasopism dla dzieci. Jest to zdecydowanie więcej niż w latach ubiegłych. W stosunku do zeszłego roku przybyło 60 tytułów, przy czym ogromna większość z nich była publikowana przez dwa wydawnictwa, dominujące na rynku czasopism dla dzieci – Egmont Polska (83 tytuły w 2020 roku, 45 − w 2019) i Blue Ocean Entertainment Polska (34 tytuły w 2020 roku, 19 − w 2019). Znaczną liczbę (18 ty- tułów w roku 2020, 19 − w 2019) pism dla tej grupy wiekowej opublikowało także wydawnictwo Media Service Zawada. Wszystkie trzy wydawnictwa, które publikują szczególnie dużą liczbę czasopism dla dzieci, koncentrują swoją produkcję na tytułach o charakterze licencyjnym – powiązanych z popularnymi filmami i serialami dla najmłodszych.

Wśród czasopism przeznaczonych dla dzieci w 2020 roku 32% stanowiły miesięczniki (o 5 p.p. mniej niż w 2019 roku), 30% − dwumiesięczniki (o 3 p.p. więcej niż w 2019 roku), a 21% − kwartalniki (o 3 p.p. więcej niż w 2019 roku).

W województwie mazowieckim opublikowanych zostało 66% pism dla dzieci, 20% − w dolnośląskim.

Wykres 5.12. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków dla dzieci w latach 2014–2020

2016 2015

2019 2020 2017 2018 2014

50 100 150 200

Periodyki dla młodzieży. Jako periodyki dla młodzieży zakwalifikowane zostały pisma przeznaczone dla osób w wieku mniej więcej 12–18 lat, z wyłączeniem kierowanych do tej grupy wiekowej czasopism edukacyjnych.

(26)

26 W 2020 roku do Biblioteki Narodowej przesłano aktualne numery 14 tytułów czasopism dla młodzieży. To znacznie mniej niż rok wcześniej, kiedy to odnotowaliśmy 23 tytuły. Wśród czasopism, które nie znalazły się w statystykach za rok 2020, można wymienić kilka tytułów Egmontu (np. „Soy Luna. Oficjalny Magazyn”, „Następcy”, „Marvel Komiks”) czy np. „Tube News. Jedyny Magazyn o Youtuberach! Wydanie specjalne Bravo” albo „Young Stars News = Magazyn Młodych Gwiazd”.

W grupie przeznaczonych dla młodzieży pism z 2020 roku znalazło się między innymi 7 miesięczników i 3 czasopisma nieregularne.

Połowa pism dla młodzieży opublikowana została w województwie mazowieckim.

Wykres 5.13. Liczba publikowanych rocznie tytułów periodyków dla młodzieży w latach 2014–2020

2016 2015

2019 2020 2017 2018 2014

5 10 15 20 25 30 35

Periodyki o stylu życia. Periodyki o stylu ż ycia (life style) to pisma prezentujące sposoby korzystania z dóbr materialnych i dóbr kultury zgodnie z określonym, preferowanym na łamach danego pisma, modelem życia. Publikacje należące do tej kategorii poruszają zwykle tematy związane z kuchnią, podróżami, sztuką, wzornictwem, architekturą, pasjami, czasem wolnym, kulturą – są swoistym poradnikiem dotyczącym sposobów zaspokajania konkretnych potrzeb i pragnień.

W roku 2020 liczba tytułów z tej kategorii, które znalazły się w statystyce, wyniosła 238.

To znacznie więcej niż w poprzednich latach (w roku 2019 było ich 100). Przyczyną tego gwałtownego wzrostu liczby tytułów jest jednak głównie zmiana dokonana w sposobie katalogowania przyjętym w Bibliotece Narodowej – do statystyki czasopism włączono, jak już wspomniano, znaczną grupę periodyków zawierających krzyżówki, szarady, sudoku i podobne propozycje intelektualnych zabaw. W 2020 roku naliczyliśmy aż 147 tego rodzaju tytułów i to one w ogromnym stopniu odpowiadają za odnotowany wzrost liczebności periodyków o stylu życia. Publikują je głównie cztery wydawnictwa – Bauer (59 tytułów), Press-Media (46 tytułów), Agencja Wydawnicza Technopol (23) i Rozrywka (13).

Poza tym, podobnie jak w poprzednich latach, wśród periodyków o stylu życia wy- różniała się dość znaczna grupa pism przeznaczonych dla seniorów (10 tytułów), dla mieszkańców poszczególnych miast (8 tytułów) oraz poświęconych kulinariom, w tym zwłaszcza winiarstwu (6 tytułów).

Wśród wszystkich periodyków o stylu życiu opublikowanych w 2020 roku aż 56%

stanowiły miesięczniki, a 19% – dwumiesięczniki. Można więc powiedzieć, że periodyki