DOWODY CZ. 1 Świadek koronny Świadek anonimowy
Zatrzymanie rzeczy i przeszukanie
Kontrola i utrwalanie rozmów
ŚWIADEK KORONNY – RYS HISTORYCZNY
Instytucja świadka koronnego wywodzi się z procesu angielskiego, pozwala ona na złagodzenie odpowiedzialności sprawcy przestępstwa lub zaniechania ścigania jego osoby, jeśli złożył on zeznania obciążające innych zdecydowanie bardziej groźniejszych przestępców.
Instytucja świadka koronnego w Polsce została wprowadzona ustawą z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym. Była to ustawa o charakterze epizodycznym, czyli z określonym terminem obowiązywania - do 1 września 2006 r.
Skuteczność w dowodzeniu wielu czynów i działalności zorganizowanych grup przestępczych oraz narastające zagrożenia, a także szereg kontrowersji związanych z problematyką środków dowodowych doprowadziły do uchwalenia ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o zmianie ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych, która m.in. zniosła epizodyczny charakter ustawy o świadku koronnym.
Celnie ujął Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 14 listopada 2009 r. (II AKa 117/09, Prok. i Pr.-wkł. 2010, nr 11, s. 18) jeden z najważniejszych aspektów omawianej instytucji, jaką jest nie tylko rozbijanie solidarności organizacji przestępczej post factum, ale również wprowadzanie elementu niepewności ante factum: „Dowód z zeznań świadka koronnego ma znaczenie szersze, niż wynikające z oportunizmu ścigania zaniechanie dochodzenia kary w przypadkach uzasadnionych interesem ścigającego. Jest to znaczące narzędzie walki z przestępczością, w tym zorganizowaną, bo wprowadza w środowisko przestępców element nieufności, także przed popełnieniem przestępstw i skłania do wyjawienia prawdy o nich, zanim zrobi to wspólnik. Niewątpliwe dlatego dowód ten jest tak często atakowany prze osoby zainteresowane zlikwidowaniem tego narzędzia".
KTO MOŻE ZOSTAĆ ŚWIADKIEM KORONNYM?
Ograniczenie przedmiotowe Ograniczenia podmiotowe Art. 1
Przepisy ustawy stosuje się:
1) w sprawach o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
2) A także w sprawach o przestępstwa określone w: art. 228 § 1 i 3-6, art. 229 § 1 i 3-5, art. 230
§ 1, art. 230a § 1, art. 231 § 1 i 2, art. 250a § 1 i 2, art. 258 oraz art. 296a § 1, 2 i 4 Kodeksu karnego oraz art. 46 ust. 1, 2 i 4, art. 47 oraz art. 48 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2014 r. poz. 715).
Art. 4.
Przepisów ustawy nie stosuje się do
podejrzanego, który w związku z udziałem w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym określonym w art. 1:
1) usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej zbrodni;
2) nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1, w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego;
3) kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
Art. 2. Świadkiem koronnym jest podejrzany, który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka, na zasadach i w trybie
określonych niniejszą ustawą.
KTO MOŻE ZOSTAĆ
ŚWIADKIEM KORONNYM?
Sam fakt, że nie zachodzą ograniczenia z art. 1 i art. 4, nie daje jeszcze sprawcy przestępstwa statusu świadka koronnego. Muszą być spełnione łącznie odpowiednie przesłanki wymienione w art. 3, czyli:
1) do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach:
a) przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im,
b) ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, o których mowa w art. 1;
2) podejrzany zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności, o których mowa w pkt 1 lit. a, popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego
określonego w art. 1.
Można uzależnić dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego także od zobowiązania się
podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowej odniesionej z przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego oraz naprawienia szkody nimi wyrządzonej (art. 3 ust. 2)
ŚWIADEK KORONNY –
PROCEDURA UZYSKANIA STATUSU (ART. 5)
sąd okręgowy właściwy dla
miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego
Prokurator Generalny prokurator
prowadzący lub nadzorujący postępowanie przygotowawcze
zgoda wn io se k
14 dni
Postanowienie w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań
świadka koronnego
zażalenie prokurator
a
d e cy zja o d m o w n a
Sąd bada, na podstawie danych zawartych we wniosku i materiałach
zgromadzonych w sprawie, czy zachodzą
warunki określone w art. 1, 3 i 4.
Przed wydaniem postanowienia sąd
przesłuchuje podejrzanego co do okoliczności, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 2.
CO SIĘ DZIEJE Z POSTĘPOWANIEM PROWADZONYM PRZECIWKO
ŚWIADKOWI KORONNEMU?
W razie wydania przez sąd postanowienia o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego, prokurator sporządza odpisy materiałów dotyczących osoby wskazanej w postanowieniu sądu i wyłącza je do odrębnego postępowania, które następnie zawiesza ; zawieszenie postępowania trwa do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko
pozostałym sprawcom (art. 7)
Prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14 dni od dnia
uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie przeciwko tym sprawcom, których udział w przestępstwie świadek koronny ujawnił oraz przeciwko którym zeznawał (art. 9 ust. 2)
Sprawca nie podlega karze za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe określone w art. 1, w których
uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił w trybie określonym ustawą (art. 9 ust. 1)
CZY ŚWIADEK KORONNY PODLEGA JAKIEJKOLWIEK ODPOWIEDZIALNOŚCI
KARNEJ?
Świadek koronny podlega odpowiedzialności karnej za te przestępstwa, które zostały mu zarzucone w postępowaniu, zanim przyjął zobowiązanie, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2 u.ś.k.,
uzyskując następnie status świadka koronnego, jeżeli w odniesieniu do tych przestępstw nie przekazał danych, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 lit. a, a więc wyjaśnienia co do nich nie stały się podstawą dla decyzji sądu o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego (por. tezy 3–4 oraz 7–16 do art. 3).
Świadek koronny podlegać będzie również odpowiedzialności karnej za udział w przestępstwie, który to fakt ujawni dopiero po uzyskaniu statusu świadka koronnego. Wynika to z wyżej wskazanego
jednoznacznego zapisu art. 9 ust. 1 u.ś.k., że przywilejem bezkarności są objęte tylko te czyny, które świadek ujawnił przy zastosowaniu trybu ustawy o świadku koronnym, a więc jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach (co nie wyklucza uzupełnienia informacji o tych przestępstwach już po uzyskaniu statusu świadka koronnego). Jest to również logiczna konsekwencja tego, że ustawa po dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego nakazuje w art. 7 wyłączyć do odrębnego postępowania postępowanie
przeciwko świadkowi jako podejrzanemu i je zawiesić, a następnie to właśnie postępowanie ulega finalnie umorzeniu na podstawie art. 9 ust. 2. Procedura nie przewiduje uzupełniania zawieszonego postępowania w zakresie czynów ewentualnie ujawnionych już po tym zawieszeniu. Sąd może jednak, w razie braku
podstaw do objęcia zarzutów przywilejem quasi-abolicyjnym, skorzystać w tym zakresie z instytucji
nadzwyczajnego złagodzenia kary na podstawie art. 60 § 3 lub 4 k.k., zależnie od okoliczności.
CO JEŚLI ŚWIADEK KORONNY ZŁAMIE WARUNKI „UGODY”?
Sąd orzekający nie ma żadnych możliwości prawnych aby pozbawić świadka koronnego jego statusu:
a) Ustawa o świadku koronnym nie przewiduje ani takiej instytucji prawnej, ani takiej procedury, która uprawniałaby sąd do podjęcia tego rodzaju działań.
b) Świadek koronny może utracić swój status wyłącznie na podstawie art. 10 i art. 11 ustawy, ale też nie wskutek działań sądu, a prokuratora.
c) Sąd nie ma też możliwości odmowy przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka koronnego z tego względu, że uznaje, iż nadano mu taki status bezpodstawnie.
d) Ocena zasadności postanowienia o nadaniu podejrzanemu statusu świadka koronnego może odbywać się wyłącznie w trybie rozpoznania zażalenia na to postanowienie.
e) Taki środek odwoławczy, wprawdzie tylko prokuratorowi, ale jednak ustawa w ust. 6 art. 5 przewiduje.
f) Po uprawomocnieniu się takiego postanowienia jest ono wiążące i nie może być skutecznie
kwestionowane w toku całego postępowania. Sąd orzekający nie może przeto badać zasadności nadania
określonej osobie statusu świadka koronnego. Nie może więc ani odmówić przeprowadzenia dowodu z
zeznań takiego świadka, ani też pozbawić świadka koronnego nadanego mu wcześniej statusu.
CO JEŚLI ŚWIADEK KORONNY ZŁAMIE WARUNKI „UGODY”?
W czasie zawieszenia postępowania Po umorzeniu postępowania
ART. 10
Prokurator PODEJMUJE obligatoryjnie
zawieszone postępowanie, jeśli świadek koronny:
1) zeznał nieprawdę lub zataił prawdę co do istotnych okoliczności sprawy albo odmówił zeznań przed sądem;
2) popełnił nowe przestępstwo lub przestępstwo
skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnianie
przestępstwa lub przestępstwa skarbowego;
3) zataił majątek, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 lit. b.
4) jeżeli zostały ujawnione okoliczności, o których mowa w art. 4.
Prokurator MOŻE PODJĄĆ zawieszone
postępowanie (a zatem fakultatywnie), jeżeli świadek koronny popełnił nowe przestępstwo
umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe albo nie wykonał zobowiązania, o którym mowa w art. 3 ust.
2.
ART. 11
Postępowanie WZNAWIA SIĘ obligatoryjnie, jeżeli w ciągu 5 lat od uprawomocnienia się
postanowienia o umorzeniu postępowania:
1) świadek koronny popełnił nowe przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, działając w
zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego;
2) zostały ujawnione okoliczności świadczące o tym, że świadek koronny świadomie nie wykonał
obowiązku, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 lit.
b lub ust. 2;
3) zostały ujawnione okoliczności, o których mowa w art. 4.
Jeżeli świadek koronny, w ciągu 5 lat od
uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu
postępowania na podstawie art. 9, popełnił nowe
przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo
skarbowe, postępowanie to MOŻNA WZNOWIĆ
(fakultatywnie)
WYROK SĄDU
APELACYJNEGO W
KRAKOWIE Z DNIA 14
LISTOPADA 2009 R., II AKA 117/09
Dowód z zeznań świadka koronnego ma znaczenie szersze niż wynikające z oportunizmu ścigania zaniechanie dochodzenia kary w przypadkach uzasadnionych interesem ścigającego.
Jest to znaczące narzędzie walki z przestępczością, w tym zorganizowaną, bo wprowadza w środowisko przestępców element nieufności, także przed popełnieniem przestępstw i skłania do wyjawienia prawdy o nich, zanim zrobi to wspólnik. Niewątpliwie dlatego dowód ten jest tak często atakowany przez osoby zainteresowane zlikwidowaniem tego narzędzia.
Żaden dowód nie może być wolny od kontroli, sprawowanej przez sąd z udziałem stron
postępowania, zgodnie z ich rolami procesowymi. Dowód z zeznań świadka koronnego jest
dowodem jak każdy inny, zatem podlega podobnej ocenie, więc po pierwsze - sprowadzeniu tych
zeznań do przedstawiania faktów, a nie opinii świadka, a po drugie - odpowiedniej kontroli
innymi środkami dowodowymi co do każdego z przedstawianych faktów. Świadek koronny może
mylić się jak każdy świadek co do faktów, a tym więcej gdy dokonuje uogólnień dla
sformułowania swej opinii. Strony mogą podważać zeznanie o faktach, ale nie mogą dowodzić
nieprawdziwości opinii świadka, przez co taki dowód usuwa się spod kontroli. Zeznając wiele
razy, świadek koronny uzyskuje doświadczenie procesowe, jakiego nie mają osoby stające
pierwszy raz przed sądem, nabiera nie tylko obycia, ale i zyskuje wiedzę o metodach
postępowania. Choćby nie starał się wykorzystać tego dla realizacji własnych rozliczeń z
dawnymi wspólnikami, jest to kolejnym argumentem za wnikliwością traktowania tego dowodu.
ŚWIADEK INCOGNITO – PRZESŁANKI I TRYB
ANONIMIZACJI (ART. 184 K.P.K.) przesłanki tryb
zachodzi uzasadniona obawa
niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia,
wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej
Na wniosek samego zainteresowanego lub z urzędu, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać
postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności
umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie.
Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą jako informacja niejawna o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne„
Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności, o
których mowa w § 1, świadkowi i oskarżonemu, a w postępowaniu
przed sądem także prokuratorowi, przysługuje w terminie 3 dni
zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd
właściwy do rozpoznania sprawy. Postępowanie dotyczące zażalenia
toczy się bez udziału stron i jest objęte tajemnicą jako informacja
niejawna o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne".
PRZESŁUCHANIE ŚWIADKA INCOGNITO
Ze względu na bezpieczeństwo okoliczności umożliwiające ujawnienie tożsamości świadka pozostają
wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność - również funkcjonariusza Policjiprowadzącego postępowanie.
Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie świadka. Niedopuszczalne jest natomiast wyłączenie z akt sprawy całego protokołu. Takie
postępowanie stanowi naruszenie przepisów prawa procesowego, w tym prawa do obrony i rzetelnego procesu.
Świadka przesłuchuje prokurator (na etapie postępowania przygotowawczego), a także sąd (na etapie postępowania jurysdykcyjnego), który może zlecić wykonanie tej czynności sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu - w miejscu i w sposób uniemożliwiający ujawnienie tożsamości świadka. W
przesłuchaniu świadka przez sąd lub sędziego (ale już nie prokuratora) wyznaczonego mają prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca.
W razie przesłuchania świadka przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej
czynności na odległość, w protokole czynności z udziałem specjalistów należy wskazać ich imiona, nazwiska,
specjalności i rodzaj wykonywanej czynności
DEANONIMIZACJA ŚWIADKA INCOGNITO
Z urzędu Na wniosek
Art. 184 § 8 Jeśli:
1) w czasie wydania postanowienia o
anonimizacji nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia,
wolności albo mienia w znacznych
rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej,
2) świadek złożył świadomie fałszywe zeznania,
3) nastąpiło ujawnienie świadka, prokurator w postępowaniu
przygotowawczym, a w postępowaniu
sądowym sąd, na wniosek prokuratora, może uchylić to postanowienie.
Protokół przesłuchania świadka podlega ujawnieniu w całości.
Art. 184 § 7
Świadek może, do czasu zamknięcia przewodu sądowego przed sądem
pierwszej instancji, wystąpić z wnioskiem o uchylenie postanowienia o anonimizacji, a więc czyni to z własnej inicjatywy
W razie uwzględnienia wniosku protokół
przesłuchania świadka podlega ujawnieniu w całości.
Na postanowienie w przedmiocie wniosku służy zażalenie.
Prawo do złożenia wniosku o uchylenie anonimizacji mają tylko świadek i prokurator. Oskarżony i jego obrońca nie mają takiego prawa.
!
Czy dowód z zeznań świadka
anonimowego może być jedynym
dowodem świadczącym o sprawstwie oskarżonego?
Jak należy oceniać dowód z zeznań
świadka incognito na tle pozostałych
dowodów w sprawie?
Należy co do zasady podzielić pogląd, że z unormowania wynikającego z art. 6 ust. 1 i 3 lit. d EKPC oraz przepisów k.p.k. wynika jedynie, że ustalenie sprawstwa określonej osoby nie może opierać się wyłącznie albo w dominującym (decydującym) zakresie na
zeznaniach świadka anonimowego, gdyż o ustaleniu takim decydować może jedynie całokształt okoliczności konkretnej sprawy, a tym samym i pozostałe
dowody w powiązaniu z dowodem z zeznań świadka incognito, ocenionym w takim zakresie, jaki dostępny jest organowi procesowemu (tak zdanie odrębne do wyroku SN z dnia 9 listopada 1999 r., II KKN 295/98, OSNKW 2000, nr 1-2, poz. 12, s. 81).
Zbyt daleko idące jest natomiast stanowisko zajęte w samym wyroku SN z dnia 9 listopada 2000 r., II KKN 295/98, jakoby niezbędne było, by wśród pozostałych dowodów był zawsze jeszcze taki, który bezpośrednio wskazuje na sprawstwo danej osoby (zob. też P. Hofmański, glosa do wyroku SN z dnia 9 listopada 1999 r., II KKN 295/98, Palestra 2000, nr 2-3, s. 222).
W piśmiennictwie wskazuje się zresztą nie bez racji, że w sytuacji, gdy świadek anonimowy, jeżeli jest to jedyny dowód bezpośredni (dotyczący czynu i sprawstwa oskarżonego) jego zeznanie może być uznany za dowód wystarczający do przypisania oskarżonemu
przestępstwa, pod warunkiem, że będą poprawnie ocenione w kontekście innych, pośrednich dowodów, przy jednoczesnym braku dowodów przeciwstawnych, dyskwalifikujących
depozycję świadka anonimowego; nie narusza to bowiem zasad rzetelnego procesu (zob. L.K.
Paprzycki, Świadek anonimowy - standard europejski a realia postępowania karnego, Palestra
2002, nr 1-2, s. 28).
KAZUS
W toku postępowania przygotowawczego prowadzonego przeciwko Zenonowi Z., ps. Lolo, któremu zarzucono popełnienie szeregu przestępstw m. in. z art. 148 § 1 k.k., art. 280 § 2 k.k., art. 190 § 1 k.k., prokurator wydał postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka Stefana S., który w pewnym okresie zajmował się księgowością w firmie Zenona Z. Po uprawomocnieniu się powyższego postanowienia Stefan S. złożył zeznania jako świadek anonimowy.
Po wniesieniu aktu oskarżenia do Sądu Okręgowego w W., obrońca
Zenona Z. w odpowiedzi na akt oskarżenia złożył wniosek
dowodowy o przesłuchanie Stefana S. w charakterze świadka.
Czy ta sama osoba może być
jednocześnie świadkiem anonimowym i świadkiem jawnym?
Co powinien uczynić organ procesowy
zgodnie z zasadą lojalności względem
świadka incognito?
Nie ulega wątpliwości, że w razie zgłoszenia przez oskarżonego lub jego obrońcę wniosku o przesłuchanie w
charakterze świadka imiennie oznaczonej osoby, w stosunku do której wydane zostało postanowienie o utajnieniu jej danych osobowych, organ procesowy może oddalić taki wniosek jedynie z przyczyn określonych w art. 170 § 1. Nie ma bowiem przeszkód, by ta sama osoba była świadkiem anonimowym i świadkiem jawnym
Wyrok SN z dnia 16 czerwca 1999 r., V KKN 22/99 - Na podstawie obowiązującego prawa procesowego nie można a priori przesądzić niedopuszczalności zaistnienia dwóch środków dowodowych pochodzących z jednego źródła
dowodowego w postaci zeznań tej samej osoby, złożonych w warunkach art. 184 k.p.k. oraz przesłuchanej z zachowaniem jawności, a ewentualne sprzeczności między nimi sąd orzekający jest uprawniony i zobowiązany
oceniać tak, jak wszelkie inne rozbieżności wyłaniające się z treści przeprowadzonych w toku rozprawy dowodów, na podstawie zasady swobodnej ich oceny
Tak "ujawniony" świadek anonimowy może być konfrontowany z oskarżonym i innymi świadkami, a jego "jawne"
zeznania, stanowiąc niebagatelną trudność dla autora uzasadnienia (ustnego i pisemnego), muszą być przedmiotem szczególnie starannych rozważań i ocen tak, by nie zdekonspirować jego "anonimowości" wobec oskarżonego i jego obrońcy
Bardzo istotne zalecenia z punktu widzenia dyrektyw odnoszących się do korzystania z dowodu ze świadka
anonimowego, a w konsekwencji do zasad rzetelnego procesu karnego, zawiera wyrok SN II KKN 391/99 (OSNKW 2000, nr 1-2, poz. 13). W orzeczeniu tym wyrażony został następujący pogląd. Jeżeli charakter informacji, jakie ma do przekazania prokuratorowi lub sądowi świadek anonimowy, jest tego rodzaju, że udostępnienie oskarżonemu i jego obrońcy treści zeznań tego świadka lub umożliwienie zadawania mu przez te
strony pytań musi w sposób osobisty prowadzić do faktycznego ujawnienia jego tożsamości, to
powinnością właściwego organu procesowego jest rzetelne poinformowanie świadka anonimowego o tej sytuacji i uzyskanie jego zgody na jawne złożenie zeznań, a w razie braku takiej zgody, pominięcie dowodu z jego zeznań złożonych anonimowo; utajnienie w całości lub w części treści zeznań świadka
anonimowego byłoby naruszeniem prawa oskarżonego do obrony i tym samym uchybiałoby podstawowym regułom rzetelnego procesu.
KAZUS
Prokurator Rejonowy w W. prowadzi postępowanie przeciwko Ryszardowi R. i jego „wspólnikom”
zarzucając im wymuszanie haraczy od miejscowych
restauratorów. Jeden z pokrzywdzonych, Jan J., wezwany
do stawienia się w prokuraturze i złożenia zeznań jako
świadek, stawił się i oświadczył prowadzącemu śledztwo, iż
boi się podejrzanych, gdyż kilkukrotnie grozili mu
porwaniem jego małoletniej córki oraz podłożeniem
bomby w jego restauracji. Jednak byłby on skłonny
składać zeznania jako świadek incognito. Wobec tego
prokurator wydał postanowienie o zachowaniu w tajemnicy
okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości
świadka Jana J. które następnie zaskarżył obrońca
jednego z podejrzanych. W toku posiedzenia sądu
odwoławczego sąd ten powziął wątpliwość, czy przepisy
k.p.k. dopuszczają występowanie pokrzywdzonego
przestępstwem jako świadka incognito.
Czy pokrzywdzony może być świadkiem
incognito?
Zgodzić się należy, że świadkiem anonimowym nie może i nie
powinien być, co do zasady pokrzywdzony (tak np. w uzasad. uch.
SN z 20 stycznia 1999 r., I KZP 21/98, OSNKW 1-2/1999, s. 21),
niemniej wyjątkowo, przy znacznej liczbie pokrzywdzonych, nie
można wykluczyć i takiej możliwości, gdyż zeznania tego świadka
same w sobie nie muszą dawać orientacji co do osoby zeznającego,
co przy pojedynczym, czy też przy niewielu pokrzywdzonych, nie
jest już realne.
JEDYNYMI OSOBAMI MOGĄCYMI
DOSTARCZYĆ INFORMACJI O ZDARZENIU SĄ POKRZYWDZONY I SPRAWCA
NIEDOPUSZCZALNE jest występowanie pokrzywdzonego jako świadka anonimowego – w jaki bowiem sposób można
zachować w tajemnicy „okoliczności umożliwiające ujawnienie tożsamości świadka, w tym dane osobowe, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdy jedynymi osobami mogącymi dostarczyć informacji o zdarzeniu są pokrzywdzony i sprawca? Nie można przecież w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów (akcie oskarżenia) ująć
zarzucanego czynu jako popełnionego w miejscu, czasie i w okolicznościach znanych tylko prokuratorowi (naruszenie art. 332 k.p.k.). Poza tym nie sposób uznać, że powyższe informacje nie należą do okoliczności mających istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy, a tym samym nadające się do utajnienia.
Zastosowanie w sprawie instytucji świadka incognito nie zwalnia oskarżyciela publicznego z obowiązku dokładnego określenia w akcie oskarżenia zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody (art. 332 § 1 pkt 2 k.p.k.). Stosowanie przepisu art. 184 k.p.k. możliwe jest tylko wówczas, gdy na podstawie treści zeznań świadka nie można zorientować się, kto nim jest. Zastosowanie instytucji świadka
incognito w każdej innej sytuacji pozbawione jest wszelkiego sensu. W związku z powyższym - poza wyjątkowymi sytuacjami - świadkiem anonimowym nie powinien być pokrzywdzony. Niemal zawsze oskarżony jest bowiem w stanie na podstawie treści jego zeznań zorientować się, kto nim jest.
Instytucja świadka anonimowego może być stosowana tylko w takich przypadkach, gdy nie ma ryzyka ujawnienia tożsamości osoby, która złożyła zeznania, przy udostępnieniu obronie treści tych zeznań (wyr. SN z 28.06.2001 r., III KKN 557/98 Ani w zarzucie aktu oskarżenia, ani też w opisie czynu przypisanego ostatecznie skazanemu Walentemu W. nie ujawniono osoby pokrzywdzonej. Utajniono nie tylko dane co do tożsamości świadków anonimowych, lecz także w znacznej mierze treść tych
zeznań. Z analizy protokołów przesłuchań świadków anonimowych przeprowadzonych przez sędziego wyznaczonego utajniono w całości treść zeznań świadka I, a nadto istotne fragmenty zeznań świadków II i III. W efekcie, ani oskarżony, ani też jego obrońca nie mogli zapoznać się z treścią tych zeznań i poddać ich weryfikacji w sposób określony Konwencją.
GDY JEST WIELU ŚWIADKÓW ZDARZENIA I
TYLKO JEDEN POKRZYWDZONY, KTÓRY MÓGŁBY NIEJAKO „UKRYĆ SIĘ” WŚRÓD ZEZNAJĄCYCH
Ryzyko ujawnienia jest dużo mniejsze, ale niewątpliwie nadal
istnieje. Ale trzeba pamiętać, że w tej sytuacji mimo występowania innych świadków, zarówno w zeznaniach świadka-pokrzywdzonego jak i w opisie czynu, zawarte będą informacje dotyczące
okoliczności czynu, które łatwo mogą doprowadzić do ujawnienia tożsamości świadka-pokrzywdzonego. Wynika to z faktu, że często pokrzywdzony jest znany wcześniej podejrzanemu i wiążą ich więzy wspólnych interesów, przez co niektóre informacje zawarte w
zeznaniach są znane tylko pokrzywdzonemu i sprawcy. Z tego
powodu należy podchodzić do tego sceptycznie.
REGULACJE ZAPEWNIAJĄCE OCHRONĘ ŚWIADKA W
POLSKIM PROCESIE KARNYM
Instytucja świadka utajnionego nie jest jedynym środkiem ochrony świadka w procesie karnym. Wzmożeniu tej ochrony sprzyjają ustawowe regulacje dotyczące:
1) wyłączenia jawności rozprawy w całości lub w części, jeżeli jawność mogłaby naruszyć ważny interes prywatny (art. 360 § 1 pkt 4); trafnie podnosi się w
piśmiennictwie, że wprawdzie ustawa nie precyzuje bliżej, o jaki interes prywatny tu chodzi, niemniej brak podstaw do twierdzenia, że podstawą tą nie mogłaby być
obawa świadka o jego bezpieczeństwo (por. P. Hofmański, Świadek anonimowy..., s.
107);
2) wydalenia oskarżonego poza salę rozpraw w wyjątkowych wypadkach, gdy należy
się obawiać, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania
świadka lub biegłego (art. 390 § 2); zarządzenie, aby na czas przesłuchania danej
osoby oskarżony opuścił salę sądową, wydaje przewodniczący składu sądzącego.
ZMIANY PO NOWELIZACJI – PRZEPISY WPROWADZONE DO K.P.K. USTAWĄ Z 28.11.2014 R. O OCHRONIE I POMOCY DLA POKRZYWDZONEGO I ŚWIADKA Art. 148 § 2a-c zasada utajnienia informacji dot. miejsca
zamieszkania i pracy pokrzywdzonego i świadka (dotyczy nie tylko
protokołów, ale wszystkich innych dokumentów, w których znajdują się takie informacje)
§ 2a. W protokole nie zamieszcza się danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków
uczestniczących w czynności. Dane te zamieszcza się w załączniku
do protokołu. Nie dotyczy to miejsca pracy świadka, będącegofunkcjonariuszem publicznym składającego zeznania w związku z pełnioną funkcją, chyba że dla dobra postępowania karnego nie powinno ono zostać ujawnione w protokole.
§ 2b. Załącznik do protokołu, o którym mowa w § 2a, oraz inne dokumenty w całości lub w części, w jakiej zawierają dane dotyczące miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków, przechowuje się w odrębnym załączniku adresowym do akt sprawy, do wiadomości organu prowadzącego postępowanie. Do akt sprawy
załącza się uwierzytelnione kserokopie dokumentów lub ich części, sporządzone w sposób uniemożliwiający zapoznanie się z tymi danymi.
§ 2c. Sąd lub prokurator może ujawnić w niezbędnym zakresie dane, o których mowa w § 2a lub oryginały dokumentów, o których mowa w § 2b, jeżeli mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Tzw.
załączni k
adresow
y
USTAWA Z 28.11.2014 R. O OCHRONIE I POMOCY DLA POKRZYWDZONEGO I ŚWIADKA
Do środków ochrony i pomocy należą:
1) ochrona na czas czynności procesowej 2) ochrona osobista
3) pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu
Środków ochrony i pomocy udziela komendant wojewódzki (Stołeczny) Policji, w którego okręgu mają miejsce pobytu pokrzywdzony, świadek lub osoby im najbliższe, wobec których ma być stosowany środek
ochrony lub pomocy
USTAWA Z 28.11.2014 R. O OCHRONIE I POMOCY DLA POKRZYWDZONEGO I ŚWIADKA
Ochrona na czas czynności procesowej może
zostać udzielona w przypadku zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej.
Ochrona na czas czynności procesowej może polegać na obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej w trakcie czynności procesowej z jej
udziałem, w drodze do miejsca przeprowadzenia tej
czynności lub w drodze powrotnej.
USTAWA Z 28.11.2014 R. O OCHRONIE I POMOCY DLA POKRZYWDZONEGO I ŚWIADKA
Ochrona osobista może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym, jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej
ochrony, w sprawach, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do
właściwości sądu okręgowego, oraz w sprawach o przestępstwa określone w art.
197 § 1 i 2 oraz art. 207 k.k. a w szczególnie uzasadnionych przypadkach także w innych sprawach.
2. Ochrona osobista może polegać na:
1) stałej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej;
2) czasowej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej;
3) czasowej obserwacji osoby chronionej i otoczenia, w którym przebywa;
4) wskazaniu osobie chronionej bezpiecznych miejsc przebywania oraz czasu i bezpiecznego sposobu przemieszczania się;
5) określeniu zakresu, warunków i sposobu kontaktowania się osoby chronionej z
innymi osobami.
USTAWA Z 28.11.2014 R. O OCHRONIE I POMOCY DLA POKRZYWDZONEGO I ŚWIADKA
Pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym, jeżeli zachodzi konieczność
długotrwałej ochrony, a inne środki ochrony i pomocy mogą być niewystarczające, w sprawach, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach także w innych
sprawach.
Pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu polega na podejmowaniu czynności organizacyjnych umożliwiających osobie chronionej pobyt w innym miejscu niż dotychczasowe poprzez:
1) udostępnienie tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych;
2) pomoc w wynajęciu mieszkania;
3) pomoc w przeprowadzce lub zagospodarowaniu;
4) pomoc w załatwieniu ważnych spraw życiowych związanych ze zmianą miejsca
pobytu.
PRZESZUKANIE – PODSTAWY PRAWNE
Art. 50 Konstytucji RP
Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony
Art. 8 EKPCz
Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na
bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób
Art. 219 k.p.k. W celu:
1) wykrycia lub zatrzymania albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej,
2) znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym,
można dokonać przeszukania 3) pomieszczeń i innych miejsc,
4) osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów
jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy
tam się znajdują.
PRZESZUKANIE – ORGANY UPRAWNIONE, SPOSÓB
DOKONANIA
Art. 220
Przeszukania może dokonać prokurator albo na polecenie sądu lub prokuratora Policja, a w wypadkach wskazanych w ustawie - także inny organ (np. CBA, ABW)
Przeszukanie rozpoczyna się od okazania osobie, u której przeszukanie ma być przeprowadzone postanowienie sądu lub prokuratora
W wypadkach nie cierpiących zwłoki, jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie mogło zostać wydane, organ
dokonujący przeszukania okazuje nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową, a następnie zwraca się niezwłocznie do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. Postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia należy doręczyć osobie, u której dokonano przeszukania, w terminie 7 dni od daty czynności na zgłoszone do protokołu żądanie tej osoby. O prawie zgłoszenia żądania należy ją pouczyć
Art. 230
Jeżeli przeszukanie nastąpiło bez uprzedniego polecenia sądu lub prokuratora, a w ciągu 7 dni od dnia czynności nie nastąpiło jej zatwierdzenie, należy niezwłocznie zwrócić zatrzymane rzeczy osobie uprawnionej
Art. 227
Przeszukanie lub zatrzymanie rzeczy powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których ta czynność dotyczy, oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości.
PRZESZUKANIE – SPOSÓB DOKONANIA
Art. 224
Osobę, u której ma nastąpić przeszukanie, należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów.
Podczas przeszukania ma prawo być obecna osoba wymieniona w § 1 oraz osoba przybrana przez prowadzącego czynność. Ponadto może być
obecna osoba wskazana przez tego, u kogo dokonuje się przeszukania, jeżeli nie uniemożliwia to przeszukania albo nie utrudnia go w istotny sposób.
Jeżeli przy przeszukaniu nie ma na miejscu gospodarza lokalu, należy do
przeszukania przywołać przynajmniej jednego dorosłego domownika lub sąsiada.
PRZESZUKANIE – SPOSÓB DOKONANIA
Przeszukanie osób Przeszukanie pomieszczeń Przeszukania osoby i
odzieży na niej należy dokonywać w miarę możności za
pośrednictwem osoby tej samej płci
Art. 221
Przeszukania zamieszkałych pomieszczeń można dokonać w porze nocnej tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki; za porę nocną uważa się czas od godziny 22 do godziny 6.
Przeszukanie rozpoczęte za dnia można prowadzić nadal mimo nastania pory nocnej. W porze nocnej można przeszukać
lokale dostępne w tym czasie dla nieokreślonej liczby osób albo służące do przechowywania przedmiotów.
Art. 222 - Przeszukanie instytucji państwowych, samorządowych
Przy rozpoczęciu przeszukania pomieszczenia lub miejsca zamkniętego, należącego do instytucji państwowej lub samorządowej, należy o zamierzonym przeszukaniu
zawiadomić kierownika tej instytucji lub jego zastępcę albo organ nadrzędny i dopuścić ich do udziału w czynności.
Przeszukanie pomieszczenia zajętego przez wojsko może
nastąpić jedynie w obecności dowódcy lub osoby przez niego
wyznaczonej.
POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU
DOKUMENTÓW OBJĘTYCH TAJEMNICAMI PRAWNIE CHRONIONYMI – ART. 225
Jeżeli kierownik instytucji państwowej lub samorządowej albo też osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy
przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera informacje niejawne lub wiadomości objęte tajemnicą zawodową lub inną tajemnicą prawnie chronioną albo ma charakter osobisty, organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego
odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu.
Tryb wskazany w § 1 nie obowiązuje w stosunku do pism lub innych dokumentów, które zawierają informacje niejawne o klauzuli "zastrzeżone" lub "poufne" albo dotyczą tajemnicy zawodowej lub innej tajemnicy prawnie chronionej, jeżeli ich posiadaczem jest osoba podejrzana o popełnienie
przestępstwa, ani w stosunku do pism lub innych dokumentów o charakterze osobistym, których jest ona posiadaczem, autorem lub adresatem.
Jeżeli obrońca lub inna osoba, od której żąda się wydania rzeczy lub u której dokonuje się
przeszukania, oświadczy, że wydane lub znalezione w toku przeszukania pisma lub inne dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy, organ dokonujący czynności
pozostawia te dokumenty wymienionej osobie bez zapoznawania się z ich treścią lub wyglądem. Jeżeli jednak oświadczenie osoby nie będącej obrońcą budzi wątpliwości, organ dokonujący czynności przekazuje te dokumenty z zachowaniem rygorów określonych w § 1 sądowi, który po zapoznaniu się z
dokumentami zwraca je w całości lub w części, z zachowaniem rygorów określonych w § 1 (tryb podstawowy), osobie, od której je zabrano, albo wydaje postanowienie o ich zatrzymaniu dla celów postępowania.
Wydaną, odebraną lub znalezioną w toku przeszukania dokumentację psychiatryczną organ
przeprowadzający czynność przekazuje, z zachowaniem rygorów określonych w § 1 (tryb podstawowy), sądowi lub prokuratorowi
Tr y b p o d st a w o w y Tr y b z a o st rz o n y
KONTROLA I UTRWALANIE ROZMÓW – DOPUSZCZALNOŚĆ I CZAS TRWANIA
DOPUSZCZALNOŚĆ GRANICE
PODMIOTOWE GRANICE PRZEDMIOTOWE GRANICE
TEMPORALNE
Art. 237 § 4 dopuszczalna w stosunku do:
1) osoby
podejrzanej, 2) oskarżonego 3) pokrzywdzonego 4) innej osoby, z
którą może się kontaktować oskarżony albo która może mieć związek ze
sprawcą lub z grożącym przestępstwem
Art. 237 § 3. Kontrola i utrwalanie treści rozmów telefonicznych są dopuszczalne tylko wtedy, gdy toczące się postępowanie lub uzasadniona obawa popełnienia nowego przestępstwa dotyczy:
1) zabójstwa,
2) narażenia na niebezpieczeństwo powszechne lub sprowadzenia katastrofy, 3) handlu ludźmi,
4) uprowadzenia osoby, 5) wymuszania okupu,
6) uprowadzenia statku powietrznego lub wodnego,
7) rozboju, kradzieży rozbójniczej lub wymuszenia rozbójniczego, 8) zamachu na niepodległość lub integralność państwa,
9) zamachu na konstytucyjny ustrój państwa lub jego naczelne organy, albo na jednostkę Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
10) szpiegostwa lub ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne";
11) gromadzenia broni, materiałów wybuchowych lub radioaktywnych,
12) fałszowania oraz obrotu fałszywymi pieniędzmi, środkami lub instrumentami płatniczymi albo zbywalnymi dokumentami uprawniającymi do otrzymania sumy pieniężnej, towaru, ładunku albo wygranej rzeczowej albo zawierającymi obowiązek wpłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach lub stwierdzenie uczestnictwa w spółce,
13) wytwarzania, przetwarzania, obrotu i przemytu środków odurzających, prekursorów, środków zastępczych lub substancji psychotropowych,
14) zorganizowanej grupy przestępczej, 15) mienia znacznej wartości,
16) użycia przemocy lub groźby bezprawnej w związku z postępowaniem karnym, 17) łapownictwa i płatnej protekcji,
18) stręczycielstwa, kuplerstwa i sutenerstwa,
19)przestępstw określonych w rozdziale XVI ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) oraz w art. 5-8 Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału
Karnego, sporządzonego w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708), zwanego dalej "Statutem„
KATALOG ZAMKNIĘTY!!
Art. 238
Kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych mogą być wprowadzone najwyżej na okres 3 miesięcy, z możliwością przedłużenia, w
szczególnie uzasadnionym wypadku, na okres najwyżej dalszych 3 miesięcy.
Kontrola powinna być zakończona niezwłocznie po ustaniu przyczyn
wymienionych w art. 237 § 1-3, najpóźniej jednak z upływem okresu, na który została wprowadzona.
