Pięć lat działalności wydawniczej

Tadeusz Banasik

Pięć lat działalności wydawniczej

Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 9, 499-505

TADEUSZ BANASIK

PIĘC LAT DZIAŁALNOŚCI WYDAWNICZEJ

Rocznik „Muzea W alki” już w swoim tytu le zaw iera zapowiedź szerokiego zasięgu tem atycznego, dotyczącego w ielu pokrew nych m uzeów. Są to zarówno m uzea historii ruchu robotniczego i rew olucyjnego, muzea m artyrologii oraz ruchu oporu z okresu II w ojny św iatow ej, jak też m uzea biograficzne pośw ię­ cone bojownikom o w olność i demokrację. W spólne założenia program owe w ym ienionych m uzeów wyznaczają im pew ne w ydzielone okresy badawcze historii, a także w ybrane problem y rzeczyw istości społeczno-historycznej. Ze społecznego punktu w idzenia m ożna w ięc stwierdzić, że w szystkie te m uzea zajm ują się ukazyw aniem genealogii teraźniejszości w m inionych fazach roz­ w ojow ych.

Jedynie niektóre wcześniej pow ołane muzea m artyrologii dysponow ały przed ukazaniem się rocznika „Muzea W alki” w łasnym i periodykam i nauko­ w ym i, natom iast ani muzea leninow skie, ani muzea ruchu robotniczego nie m iały żadnych w ydaw nictw ciągłych. W zględy te zadecydowały, że w Muzeum H istorii Polskiego Ruchu R ew olucyjnego w W arszawie, jako w placówce cen­ tralnej, pow stała przed 5 la ty rada redakcyjna rocznika „Muzea W alki”, pisma m uzeów w alk rew olucyjnych i narodow ow yzw oleńczych.

U kazyw anie się rocznika w iąże się zazwyczaj ze stabilizacją pracy nauko­ wej muzeum i narastaniem sum y jego doświadczeń w łasnych. One to znajdują w roczniku udokum entow anie działalności oraz osiągnięć zbierackich, konser­ watorskich, w ystaw ienniczych czy pracy ośw iatow ej. Pięć lat nieprzerwanej działalności w ydaw niczej oznacza pięć num erów rocznika w ypełnionego treścią 96 artykułów. C yfry te jednak m ówią bardzo niew iele.

Bliższe określenie roli rocznika m uzealnego wym aga dokonania analizy za pośrednictw em w ypróbow anego schem atu badawczego. Badania opinii publicz­ nej, jak również funkcji inform acyjnych środków m asow ego oddziaływania w postaci publikacji drukowanych, związane są ściśle z form ułą Lasswella. W edług tej koncepcji została przeprowadzona klasyfikacja problem atyki ba­ dawczej. U szeregowano ją w łańcuchow y układ następujących pytań: „kto, co przekazuje, za pomocą jakich środków, komu, z jakim skutkiem ” i .

1 H. D. Lasswell The S tructure and Function. Com m unication in Society, [w]:

B. L. Smith, H. D. Lasswell, R. D. Casey Propaganda, Com m unication and

Public Opinion, N ew Jersey 1946.

500 Tadeusz Banasik

Kim są autorzy piszący do rocznika „Muzea W alki”? Zespół ten jest dość zróżnioowany i reprezentuje rozm aite środowiska zawodowe, nie ograniczone w yłącznie do m uzeów. Składa się on z pracow ników naukow ych muzeów, działaczy politycznych, urzędników adm inistracji państw ow ej, archiwistów, nauczycieli, dziennikarzy i publicystów . K w alifikacje specjalistyczne reprezen­ tow ane przez piszących to: historia, socjologia, pedagogika, historia sztuki, filologia polska, elektronika, chem ia itp. Wśród autorów publikujących sw oje artykuły w roczniku dom inuje jednak w yraźnie przeważająca ilość pracowni­ ków naukowych m uzeów. 69 autorów reprezentuje 28 m uzeów polskich i za­ granicznych. Tak w ięc w liczbie tej m ieszczą się w szystkie krajow e muzea walki.

Jakie treści przekazuje rocznik? Treść pism a kształtuje rada redakcyjna na podstaw ie ogólnych zadań program ow ych nakreślonych w chwili jego po­ wstania. Przy ocenie rzeczyw istej funkcji inform acyjnej czasopisma ważki elem ent stanow i jego funkcja założona. Ona to pozwala na w ydobycie głów ­ nych zamierzeń program owych będących niejako osnow ą dla rzeczyw istych treści. Redakcja rocznika „Muzea W alki” określając jego zadania, zobowiązała się om awiać problem y m etodyki pracy naukowej i ośw iatow ej, upow szechniać doświadczenia now ych form w ystaw ienniczych i skuteczność ich oddziaływania, inform ować o zasobach m uzeów i now ych nabytkach. N ow e pism o przyniosło wreszcie zapowiedź publikow ania w yn ik ów prac pracow ników m uzealnych pod postacią opracowań syntetycznych i in fo rm a c ji2.

Rzadkie stosow anie w badaniu czasopism technik pomiaru treści m otyw o­ w ane jest w ielką ich pracochłonnością. Ilościowa analiza zawartości rocznika przedstawia w yniki z m atem atyczną precyzją, ukazując jednocześnie pew ne dysproporcje tem atyczne, które przy innej ocenie są mniej widoczne. Samą analizę poprzedziła klasyfikacja artykułów dokonana na podstaw ie ugrupowa­ nia ich w edług treści, odpow iadającego tem atycznym problemom zapowie­ dzianym przez Redakcję w pierw szym num erze rocznika. Dla określenia stop­ nia realizacji funkcji założonych pism a przeprowadzono analizę 5 roczników na podstaw ie pomiaru ich treści. Tą drogą ustalono, ile m iejsca zostało po­ św ięcone poszczególnym problem om tem atycznym .

Rezultaty obrazuje tabela ukazująca w procentach stosunek m iejsca do całości zadrukowanego papieru przypadającego na poszczególne zagadnienia.

Najw ięcej miejsca zajmują w pięciu zeszytach rocznika „Muzea W alki” w y­ niki prac pracowników m uzealnych (36,8°/o) i inform acje (28,4'°/o). W pierw­ szym przypadku jest to rezultatem braku innego czasopisma m ogącego za­ mieszczać tego typu opracowania syntetyczne, a także św iadczy o bogatych złożach m ateriałów źródłowych zgrom adzonych w muzeach, które dotychczas nie b yły opracowywane. M ateriały te odnoszą się głów nie do niedaw nego okre­ su historii i dotyczą hitlerow skiego system u eksterm inacji w w ięzieniu Pawiak. Do inform acji została zaliczona pokaźna ilość artykułów pośw ięconych w ysta­

wom bądź muzeom, zawierająca relacje nieanalityczne. Jest to w większości m ateriał kronikarsko-sprawozdawczy, w poszczególnych przypadkach o cha­ rakterze im presji lub naw et reportażu.

Najmniej zainteresow ania pracow nicy m uzealni poświęcają problemom ba­ dawczym nad m etodyką pracy naukow ej i ośw iatow ej (7,1%), jako zagadnie­ niom trudnym, w ym agającym przy pisaniu o nich w iedzy teoretycznej i prak­

tyki. T em aty z tej dziedziny byw ają oparte na doświadczeniach w łasnych eks­ perym entów , a także zawierają niejednokrotnie uogólnienia i praw idła w ynika­ jące z badań em pirycznych, pozwalających w nieść konkretny w kład do bu­ dow y teorii.

L.p. Problemy tem atyczne ilość stron _%

1 M etodyka pracy naukowej i oświatowej 68 7,1

2 Formy w ystaw iennicze i skuteczność oddziaływa­

nia w ystaw 140 14,5

3 Inform acje o zasobach m uzeów i nowych nabyt­

kach; problemy zbieractwa 103 10,7

4 W yniki prac pracowników muzealnych, opraco­

w ania syntetyczne 355 36,8

5 Informacje 274 28,4

6 Inne 24 2,5

R a z e m 964 101

Słabiej też jest reprezentowana pod względem ilości opracowań grupa tem a­ tyczna pośw ięcona problem om zbieractwa (10,7°/o). Ta kulturotwórcza funk­ cja m uzeum zasługuje na w iększą uw agę tak ze strony pracow ników m uzeów, jak i zespołu redakcyjnego, dokonującego w yboru zagadnień przeznaczonych do publikacji.

2,5'% m iejsca zajęły w reszcie opracowania „inne”, nie wiążące się z żadną z w yodrębnionych grup tem atycznych. Zaliczono do nich w szystkie w ypow iedzi ogólne o znaczeniu politycznym .

W nioski z w yn ik ów analizy zawartości rocznika nasuw ają się same. Wy­ pada w przyszłości zwrócić baczniejszą uw agę na problem y rzadziej dotych­ czas opracow yw ane. Mała ilość publikacji specjalistycznych w tych grupach tem atycznych św iadczy bow iem nie o oczyw istości ich problem atyki, lecz o niedostatku koncepcji, złożoności trudnych zagadnień nurtujących środow i­ sko m uzealne, a nade w szystko o braku odpowiedzi na w iele codziennych pytań, które niesie praktyka pracy m uzealnej.

Jakim środkiem przekazu jest rocznik m uzealny? Periodyk drukowany, w porównaniu z radiem czy telew izją, należy do daw nych środków m asowego oddziaływania, posługując się najw cześniejszą techniką kom unikow ania. O je­ go zasięgu społecznym decyduje prócz treści także w ysokość nakładu. Rocznik „Muzea W alki” ukazuje się w nakładzie 1000 egzem plarzy. Jest on sprzedawany przede w szystkim na terenie Muzeum Historii Polskiego Ruchu R ew olucyj­ nego w W arszawie. N iew ielk ą ilość poszczególnych tom ów zam aw ia także

502 Tadeusz Banasik

Składnica Księgarska. Dostępność czasopisma jest tym sposobem ograniczona do „w ew nętrznego rynku m uzealnych w ydaw nictw ”. D otychczas 27% ogólnego nakładu rocznika pozostaje jeszcze w m agazynie. Drugi zeszyt jest prawie w y ­ czerpany, a z numeru pierw szego rocznika pozostało 12,8% nakładu.

Komu przekazyw ane są treści zawarte w roczniku m uzealnym ? Innym i słow y, kto jest adresatem pisma? Roczniki m uzealne są czasopism am i przezna­ czonym i dla w ąskiego grona specjalistów. Tym czasem badaniu czytelnictw a literatury specjalistycznej w naszej nauce pośw ięcono znikom ą ilość uwagi. W iększość badań nad czytelnictw em koncentrowała się na literaturze pięknej lub na utworach literackich z pogranicza (jak np. pam iętniki, reportaże itp.). N iepodejm ow anie tych tem atów badawczych tłum aczą niektórzy tym , iż zain­ teresow anie literaturą fachow ą i popularnonaukową jest nieodłączną częścią procesu kształcenia w obrębie szkoły, natom iast czytelnictw o literatury nauko­ w ej odbywa się w ramach studiów specjalistycznych, a w ięc jest uwarunko­ w ane pracą zawodową 3. W ystępuje niew ątpliw ie pew na praw idłow ość, pozwa­ lająca ściśle określić krąg czytelniczy rocznika, w którym na pierw szym m iej­ scu znajdują się zaw odow o zainteresow ani pracow nicy m uzeów.

Rocznik „Muzea W alki” dociera do 22 m uzeów eksponujących tem atykę zawartą w jego tytule oraz do kilkudziesięciu m uzeów w ielodziałow ych, wśród których na przestrzeni ostatnich lat coraz żyw otniejszym problem em jest orga­ nizow anie działów historii najnowszej.

Ponadto otrzym ują go: sam odzielni pracow nicy nauki (profesorow ie i do­ cenci), głów nie historycy; kierow nicy centralnych i stołecznych instancji partyj­ nych; kierow nictw o resortu kultury; członkow ie zarządów organizacji zrzesza­ jących kom batantów oraz organizacji turystycznych; kierow nicy instytucji zajm ujących się problem atyką w alk narodow ow yzw oleńczych, a także m arty­ rologii. Wreszcie w ysyłan y jest do przedstaw icieli prasy krajowej.

Rocznik „Muzea W alki” przekazyw any jest drogą w ym iany w ydaw nictw do około 20 m uzeów i instytucji zagranicznych w krajach dem okracji ludowej i w krajach kapitalistycznych. Są to muzea o podobnym profilu i instytuty badawcze zajm ujące się ruchem rewolucyjnym .

Muzeum Historii Polskiego Ruchu R ew olucyjnego w ysyła w reszcie sw oje pismo do 33 bibliotek instytucji, z którym i współpracuje, a w ięc bibliotek ar­ chiw ów , Polskiej A kadem ii Nauk, bibliotek uniw ersyteckich, w ojskow ych i w ielu innych o znaczeniu ogólnopolskim i m iędzynarodow ym , jak również posiadających księgozbiory um ożliw iające studia specjalistyczne.

Stopień zainteresowania społeczeństw a pism em m ierzy się stosunkiem w iel­ kości prenum eraty instytucjonalnej do ilości kupionych dobrow olnie egzem pla­ rzy. Chociaż prawa te działają w odniesieniu do periodyków specjalistycznych w bardzo ograniczonym zakresie, to jednak należy postaw ić pytanie — kto kupuje rocznik „Muzea W alki” ? Odpowiedź na nie byłaby dopełnieniem obrazu przedstawiającego krąg odbiorców pisma. N iestety brak danych liczbow ych uniem ożliw ia ścisłe określenie kręgu czytelniczego. W iadomo jedynie, że nie­ którzy nauczyciele przybyw ający do muzeum z w ycieczkam i szkolnym i kupują rocznik. Nieraz przychodzą też do punktu sprzedaży ludzie starsi specjalnie w celu zakupienia rocznika. N ie zwiedzają oni w cale m uzeum , a w roczniku interesuje ich w yłącznie kronika Pawiaka.

3 J. Kądzielski Stan badań nad upow szechnianiem nauki w Polsce, [w:] U po­

O statni człon form uły Lasswella, postulujący badanie skutków oddziały­ w ania środków m asow ej kom unikacji, sprowadza problem do ukazania ich rzeczyw istych funkcji społecznych.

Socjologiczne badania czytelnictw a w ykazały, że najbardziej aktyw ny sto­ sunek do literatury naukowej przejawia inteligencja o w yższym w ykształceniu hum anistycznym . M anifestuje się to głów nie w najliczniejszym czytelnictw ie opracowań historycznych, pam iętników , literatury popularnonaukowej i nau­ kowej 4. Ta grupa społeczna czytelników w 33,3% w iąże sw oje zainteresowania z pracą lub kierunkiem studiów. Ponadto wśród hum anistów istnieje najw yż­ szy odsetek osób interesujących się od w ielu lat tym i sam ym i p rob lem am i5.

N ajlepszym sposooem przekazywania m uzealnej inform acji profesjonalnej koledze po fachu jest dobra publikacja w pływ ająca na podnoszenie kw alifikacji zaw odow ych, poziom u w iedzy i znajom ości specyfiki m iejsca pracy. Te role społeczne pełni też rocznik „Muzea W alki”, a ich punktem odniesienia są pra­ cow nicy m uzeów.

W ym ieniona poprzednio Kronika Paw iaka to lapidarne zapiski tragicznych w ydarzeń okupacji i długie listy nazwisk aresztowanych, uw ięzionych, pomor­ dowanych. N ajm ocniejsza i najbardziej autentyczna jest pam ięć zmarłych poko­ lenia pozostającego z nim i w bezpośredniej styczności. Starsza generacja na­ szego społeczeństw a nosi też w swojej świadom ości doświadczenia okresu w oj­ ny, przeżyć osobistych pow iązanych z ludźm i, których już nie ma. Wraz z upływ em czasu od śm ierci członków rodzin ich nazwiska zapadają w za­ pom nienie g łó w n ie dlatego, że ulegają rozpadowi grupy, w obrębie których oni egzystow ali, gdzie istniał naw yk nazyw ania ich. Dłużej natom iast zachow y­ w ani są w pam ięci ci zmarli, których w spom nienie jest jeszcze żyw e, poniew aż w spółcześnie żyjący ludzie czczą ich i utrzym ują z nim i chociażby fikcyjny kontakt 6. Takim m iejscem publicznej pam ięci jest rocznik „Muzea W alki”.

Podsum ow ując rozważania na tem at funkcji społecznych rocznika należy dokonać w yraźnego ich rozgraniczenia na funkcje wobec podstaw ow ych grup czytelniczych.

Jedną z fu n k cji rocznika jest jego rola inform acyjna polegająca na szerzeniu w iedzy praktycznej o m uzeach wyrażającej się poradnictwem i przekazywa­ niem doświadczeń.

Druga funkcja uform ow ała się w skutek okresow ego publikowania pokaź­ nych objętościow o m ateriałów źródłowych pośw ięconych eksterm inacji ludności polskiej przez okupanta hitlerow skiego. Można by ją nazwać funkcją upa­ m iętniającą pisma.

4 K. Kądzielska Aktywność kulturalna inteligencji łódzkiej, Warszawa 1970, s. 74.

5 A. Paw ełczyńska Studia nad czytelnictwem, W arszawa 1969, s. 145. 6 M. Halbwachs Społeczne ramy pamięci, Warszawa 1969, s. 246.

504 Tadeusz Banasik ПЯТЬ ЛЕТ ИЗДАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Работа касается содержания, характера и функции пяти выпусков еж егод­ ника „Музеи Борьбы”. И здание охватывает проблематику многих польских му­ зеев — музеев рабочего движения, а такж е биографических музеев, посвящен­ ных борцам за свободу и демократию. Редакция ежегодника сформировалась в 1968 г. в центральном отделении М узея истории польского революционного движения в Варшаве. Авторами работ, опубликованных в ежегоднике, являются не только сотруд­ ники музеев, но и представители различных профессиональных групп: поли­ тические деятели, служ ащ ие государственного административного аппарата, со­ трудники архивов, педагоги, журналисты и публицисты. Среди них преобла­ дают, однако, научные сотрудники вы ш еуказанных музеев. 69 авторов публи­ каций являются представителям 28 польских и зарубеж ны х музеев. Преобладающая роль в пяти выпусках ежегодника „Музеи Борьбы” отведена результатам работ сотрудников музеев (36,8%), а такж е информациям (28,4%). Эти материалы относятся главным образом к недавнему периоду истории и ка­ саются гитлеровской системы уничтожения, применявшейся с тюрьме Павяк. Роль информаций исполняют статьи, посвящённые выставкам, а такж е мате­ риалы, включающие в себя отчеты и хронику. Во втором разделе работы проводится анализ издания, а такж е рассматри­ ваются вопрсы, связанные с его распространением и кругом читателей. Большинство экземпляров тысячного тиража поступает в продаж у непосред­ ственно в М узее истории революционного движения в Варшаве. Незначитель­ ное количество экземпляров заказывают центральные книжные склады. Зн а­ чительная часть тиража поступает в плане обмена в музеи, экспонирующие те­ матику, предусмотренную заглавием издания; кроме того, ежегодник „Музеи Борьбы” высылается различным библиотекам и организациям, сотрудничающим с музеем. Индивидуальными покупателями ежегодника зачастую являются учи­ теля, посещающие музей со школьными экскурсиями. Ежегодник пользуется популярностью у пожилы х людей, которые приобретают его главным образом для ознакомления с „Хроникой Павяка” — краткими заметками о трагических событиях, имевших место в период оккупации и длинными списками аресто­ ванных, заключённых в тюрьму и убитых. Подводя итоги, автор обращает особое внимание на функцию ежегодника „Музеи Борьбы” и на его информационную роль, состоящую в популяризации практических сведений о м узеях (советы, обмен опытом). Вторая важ ная ф у н к ­ ция определилась в результате периодической публикации значительного объё­ ма материалов из первоисточников, посвящённых массовому уничтожению польского населения гитлеровскими оккупантами. Эту функцию можно назвать увековечивающей функцией издания.

FIVE YEARS OF EDITING ACTIVITY

The paper deals with the content, character and function of five instalm ents of the yearly „Combat M useums” (Muzea Walki). The edition includes the problems of many Polish museums, both the labour m ovem ent and biographical museums

dedicated to combatants for liberty and democracy. The editorial office started work in 1968 in the central institution in M useum of History of Polish Revolutional M ovem ent in Warsaw.

The authors of the works published in the yearly come from different professions, they are not exclusively m useum workers. There are politicians, administration offi­ cials, archivists, teachers, journalists and publicists among them. But the largest group is formed by the research workers of the above mentioned museums. 69 authors representing 28 Polish and foreign museums.

The largest part of the fiv e instalments of the „Combat Museums” yearly is occupied by the museum workers research results (36.8 per cent) and infromation (28.4 per cent). The m aterial deals m ainly w ith the not so distant history period of nazi exterm ination system in the Pawiak prison. The information part is taken by the papers and articles about exhibitions; this is the m aterial having a chronicle and report character.

The second part of the present paper is an analysis of the influence of the publi­ cation, its propagation and its public.

There are 1000 copies of the yearly and the best part of it is sold in the Museum of History of Polish Revolutionary M ovem ent in Warsaw. Few copies are ordered by the Bookseller’s Store (Składnica Księgarska). A large part of the edition go in exchange to m useum s organising exhibitions connected w ith the title of the publication, and, the m useum sends the „Combat M useums” to libraries and institu­ tions cooperating w ith it. It is interesting to note w ho are the private buyers. Among them are very often teachers coming to the m useum w ith schoolchildren. The yearly is also bought by elderly people w h o buy it because of the „Pawiak Chronicle” w hich contains short accounts of the tragic events during the H itler occupation and the long lists of persons arrested, imprisoned and murdered there and then.

In the recapitulation the author focuses his and readers’ attention on the function of the „Combat M useum s”, on its informational function depending on propagation of practical know ledge about museums, this has its expression in providing advice and imparting experience. The second function w as formulated as a result of perio­ dical edition of volum inous source materials, concerned w ith the exterm ination of Polish people by nazis. The latter can be regarded as the com m emorative function of the publication.