Wykład I
Wprowadzenie do prawa cywilnego – pojęcie, systematyka i źródła prawa
cywilnego
dr Katarzyna Górska
Uniwersytet Wrocławski
Pojęcie prawa cywilnego
gałąź prawa, uznawana za trzon prawa prywatnego;
obejmuje przepisy regulujące stosunki majątkowe i niemajątkowe między osobami fizycznymi, osobami prawnymi i innymi podmiotami na zasadzie
równorzędności podmiotów
Metoda regulacji jako cecha wyróżniająca prawo cywilne
Sposób kształtowania stosunków prawnych oparty o zasadę równorzędności i autonomii podmiotów
Wg. M. Safjana: dystynkcja między prawem publicznym a prawem prywatnym polega na zastosowaniu odmiennej metody regulacji, która w sferze prawa prywatnego polega na kształtowaniu relacji między równorzędnymi pomiotami, dysponującymi autonomią i szerokim zakresem swobody w określaniu treści wiążących je stosunków
prawnych
Zasada równorzędności podmiotów
Podmioty prawa cywilnego mają względem siebie formalnie równą pozycję prawną
odnosi się do wszystkich podmiotów bez względu na ich status i pozycję w innych gałęziach prawa
brak imperium, jako cecha charakterystyczna
brak możliwości władczego oddziaływania na sferę praw i obowiązków drugiego podmiotu
brak relacji podporządkowania podmiotów
brak możliwości jednostronnego kształtowania
sytuacji jednego podmiotu przez drugi
Autonomia woli podmiotów
pojęcie: kompetencja podmiotów do swobodnego kształtowania łączących je stosunków prawnych
instrumenty: czynności prawne
przejawy:
swoboda nawiązania stosunku prawnego
swoboda wyboru kontrahenta
swoboda kształtowania treści stosunku
zakres: zróżnicowany, w zależności od działu prawa cywilnego.
Autonomia jest najszerzej realizowana w prawie umów, gdzie przyjmuje postać zasady swobody umów; ograniczona jest natomiast w tych działach prawa cywilnego, w których przeważają przepisy o charakterze imperatywnym (np. w prawie rzeczowym, spadkowym, rodzinnym)
granice: w odniesieniu do swobody umów – zob. art. 353
1k.c.
Jak zauważa M. Safjan prawo prywatne czyniąc ze swobody zachowań autonomicznych podmiotów zasadę, określa zarazem granice ingerencji (czynnika publicznego, władczego) w sferę tej swobody według mechanizmu „zasada – wyjątek”. Wyjątek jest usprawiedliwiony wtedy, gdy opiera się na wyraźnej motywacji ochrony interesu ogólnego (zbiorowości) oraz ochrony praw i interesów innych uczestników obrotu. Ingerencja nie może być dowolna, wymaga racjonalnego uzasadnienia, musi znajdować wyraźne oparcie w przepisie prawa.
Systematyka
Działy prawa cywilnego Kodeksowe
Pozakodekso we
część ogólna
prawo rzeczowe
prawo zobowiązań
prawo spadkowe
prawo rodzinne
prawo na dobrach niematerialnych
prawo autorskie
prawo własności
przemysłowej
Zakres prawa cywilnego
prawo pracy
podstawowy akt normatywny- ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (tj. Dz.
2018 r., poz. 108); przedmiot regulacji: indywidualne i zbiorowe stosunki pracy
kontrowersyjny status prawny prawa pracy
nie stanowi części prawa cywilnego
różne ujęcia: szczególna gałąź prawa prywatnego, obejmująca prywatnoprawne normy
regulujące stosunek pracy (tak eg. Radwańskiego), lub gałąź prawa usytuowana poza prawem prywatnym
prawo handlowe
wywodzi się z historycznego dwupodziału prawa prywatnego, w ramach którego uznawane było za odrębną gałąź tego prawa
podstawowy akt normatywny – ustawa z dnia 15.09.2000 r.- Kodeks spółek handlowych (tj. z 2017 r., poz. 1577)
obecnie traktowane jako wyspecjalizowany dział prawa cywilnego lub należąca do tego prawa dyscyplina naukowa i dydaktyczna obejmująca normy prawne regulujące strukturę i działalność podmiotów gospodarczych
prawo rolne
rozsiana regulacja prawna, obejmująca normy prawne należące do różnych gałęzi prawa; klasyczne instytucje i pojęcia prywatnoprawne przeplatają się z elementami publicznoprawnymi
dyscyplina naukowa i dydaktyczna, nie będąca odrębną gałęzią prawa
prawo spółdzielcze
dyscyplina naukowa i dydaktyczna, nie będąca odrębną gałęzią prawa
Źródła prawa
Pojęcie źródeł prawa
Art.87 Konstytucji RP – system stanowionych źródeł prawa, z których wynikają generalne i abstrakcyjne normy prawne :
„1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:
Konstytucja,
ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz
rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego”.
Nie stanowią źródeł prawa w w/w ujęciu takie okoliczności, jak:
Zwyczaj
Zasady współżycia społecznego mogą jednak pełnić uzupełniającą funkcję prawotwórczą
Wzorce umowne
Orzecznictwo sądowe
Źródła prawa cywilnego
Konstytucja
Kodeks cywilny
Ustawy pozakodeksowe:
Akty normatywne wyrażające wyłącznie lub
głównie normy prawa cywilnego (np. KRO, KWU, KSH, ObligU, WłLokU)
Tzw. akty normatywne kompleksowe – regulujące we względnie kompleksowy sposób poszczególne dziedziny stosunków społecznych i wyrażające
zarówno normy prawa cywilnego, jaki i
administracyjnego (np. GospNierU, OchrLokU,
PrBank).
Kodeks cywilny
ustawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (tj. Dz. U. 2017 r., poz. 459)
znaczenie: obejmuje trzon instytucji prawa cywilnego, przez co jest uznawany za swoistą konstytucję prawa cywilnego
brak hierarchicznej nadrzędności do innych aktów normatywnych
postulat jedności prawa cywilnego:
istota – wszystkie normy wchodzące w skład prawa cywilnego powinny stanowić spójną całość;
realizacja w KC – częściowa (choćby z tego powodu, że część regulacji prywatnoprawnych znajduje się w aktach pozakodeksowych)
struktura :Kodeks cywilny obejmuje 4 Księgi, które z kolei dzielą się na Tytuły oraz Działy.
Podział Kodeksu cywilnego na Księgi nawiązuje do wyróżnienia czterech podstawowych działów prawa cywilnego, z których każdy jest unormowany w odrębnej Księdze:
Księga I –część ogólna
Księga II – Własność i inne prawa rzeczowe
Księga III - Zobowiązania
Księga IV - Spadki
zakres zastosowania: art. 1 KC
Pod względem przedmiotowym – wszystkie stosunki cywilnoprawne
Pod względem podmiotowym – uniwersalizm KC ! Zob. też art. 331 KC
Relacja KC do pozakodeksowych aktów normatywnych
KC znajduje bezpośrednie zastosowanie do wszystkich stosunków cywilnoprawnych unormowanych poza KC w zakresie nieobjętym bezpośrednią regulacją danego aktu normatywnego – wyraz powszechności regulacji KC
Relacja między przepisami KC a regulacjami zawartymi w pozakodeksowych aktach normatywnych zawsze wymaga dokładnego zbadania
Zob. np.
art. 775 KC,
art. 820 KC,
art. 442par. 2 KC,
art. 807 KC,
Art. 300 KP „W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy”.
Art. 1§1KSH „Ustawa reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych. Art. 2 W sprawach określonych w art. 1 § 1, nieuregulowanych w ustawie, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio”
