Navigatie

I :,b. V. Scheepst

,ouvA«ncl. ARCh'IEF

ïechnische Hogeschool

N A V I G A T I E

DeHl

J.A. Spaans

NAVIGATIE

De z e e , hoe d i e p en hoe v e r , I s z i j n o n t a s t b a a r g e b i e d ; A l l e e n e e n s c h i p en e e n s t e r P e i l e n t e z a a m d i t v e r s c h i e t .

Dames en heren van het College van Bestuur

en van de Hogesohoolraad,

mijnheer de Rector Magnificus

en heren Dekanen,

dxmes en heren medewerkers van de Technische Hogeschool,

dames en heren studenten,

collega's en vrienden van het zeevaartonderwijs,

de Vereeniging Cornelis Douwes

en het Maritiem Research Instituut Nederland,

en verder u allen die hier aanwezig bent

en daardoor blijk geeft van uw belangstelling.

M i j n t o e s p r a a k aan u zou i k v ; i l l e n b e g i n n e n met een u i t -spraak van onze vermaarde l a n d g e n o o t C o r n e l i s Douwes (1712¬ 1773) welke h i j s c h r e e f aan h e t s l o t van de v o o r r e d e van z i j n "Zeemanstafelen" ( 1 ) , welke i n 1761 v/erden u i t g e g e v e n en waarvan de zesde en l a a t s t e d r u k b i j n a een eeuw l a t e r i n 1858 verscheen ( 2 ) :

"En i k z a l m i j g e l u k k i g a c h t e n zoo m i j n a r b e i d i n v e r -v o l g -van t i j d e n den Zee-varenden i n h e t ontgaan -van -v e e l g e v a a r l i j k e v e r z e i l i n g e n mag behulpzaam z i j n , want d i t e i s c h t van ons de algemene M e n s c h l i e f d e en de z u c h t v o o r den voorspoed van ons V a d e r l a n d : Het g r o o t e S c h i p , waar-aan w i j a l l e Reeden".

Met deze vroorden g e e f t Douv/es ons i m p l i c i e t aan, w a t de t a k e n z i j n van een wetenschapsbeoefenaar i n de n a v i g a t i e -kunde, n a m e l i j k :

- h e t ontwerpen van methoden en m i d d e l e n t e r v e r b e t e r i n g

va.n een Veilige n a v i g a t i e en

- h e t ontwerpen van methoden en m i d d e l e n t e r v e r b e t e r i n g van een economische n a v i g a t i e .

I k zou u daarom vandaag w i l l e n meenemen op een o n t d e k k i n g s -t o c h -t door de h u i d i g e m a r i -t i e m e n a v i g a -t i e , welke i k aan u w i l v o o r l e g g e n o n t d a a n van a l l e f r a n j e i n z i j n meest elemen-t a i r e vorm, w a a r b i j i k op e n k e l e p u n elemen-t e n z a l aangeven waar o n t d e r z o e k naar v e r b e t e r i n g van v e i l i g h e i d en/of economie kan p l a a t s v i n d e n .

De d e f i n i t i e van " n a v i g a t i e " zou i k a l s v o l g t w i l l e n v/eer¬ geven:

" N a v i g a t i e i s de kunde om een v o e r t u i g t e v e r p l a a t s e n van een b e g i n t o e s t a n d naar een gev/enste e i n d t o e s t a n d v o l g e n s van t e v o r e n v a s t g e s t e l d e c r i t e r i a " . Deze d e f i n i t i e i s g e l d i g v o o r de l u c h t v a a r t , de r u i m t e v a a r t , b i j l a n d e x p e d i t i e s en v o o r de z e e v a a r t , v / a a r b i j de l a a t s t e nog o p g e s p l i t s t k a n worden i n o p p e r v l a k t e en o n d e r w a t e r -v a a r t . M i j n v a k g e b i e d s t r e k t z i c h u i t o v e r h e t m a r i t i e m e g e d e e l t e , w a a r b i j i k m i j i n h e t navolgende z a l beperken t o t de o p p e r -v l a k t e -v a a r t . S o o r t g e l i j k e r e d e n e r i n g e n g e l d e n e c h t e r -v o o r de o v e r i g e v a k g e b i e d e n . Een a a n t a l p u n t e n d i e v o o r t s p r u i t e n u i t de g e s t e l d e d e f i n i t i e van n a v i g a t i e v e r d i e n t de aandacht:

1. De t o e s t a n d van een v o e r t u i g w o r d t weergegeven door een t o e s t a n d s v e c t o r x ( t ) e R", v/aarvan de k e n t a l l e n de situ¬

atie van h e t v o e r t u i g zo v o l l e d i g m o g e l i j k v a s t l e g g e n i n

v e r b a n d met h e t g e s t e l d e d o e l .

2. Er i s sprake van een Voevtuig, wat i n h o u d t d a t e r b e s t u -r i n g s m o g e l i j k h e d e n z i j n . De b e s t u -r i n g v-ro-rdt wee-rgegeven door de k e n t a l l e n van de s t u u r v e c t o r u ( t ) e R™.

3. Er z i j n g e s t e l d e criteria, d i e een g e p l a n d v e r l o o p van de t o e s t a n d s v e c t o r en de d a a r v o o r benodigde b e s t u r i n g b e p a l e n .

4. Er z i j n storingen, d i e d e v i a t i e s van de geplande t o e -s t a n d -s v e c t o r en -s t u u r v e c t o r v e r o o r z a k e n .

5. Er z a l i n f o r m a t i e moeten v?orden v e r z a m e l d door metingen aan b o o r d o f van b u i t e n h e t v o e r t u i g , om t e c o n t r o l e r e n o f h e t n a v i g a t i e p l a n g e v o l g d w o r d t .

6. I n g r i j p e n i n h e t n a v i g a t i e p l a n i s m o g e l i j k door v e r -a n d e r i n g v -a n één o f meer k e n t -a l l e n v -a n de s t u u r v e c t o r .

DE TOESTAND VAN HET VOERTUIG (VAARTUIG)

B i j ooeaannavigatie, wat g e b r u i k e l i j k h e t g e v a l i s a l s de a f s t a n d t o t h e t d i c h t s t b i j z i j n d e n i e t - d r i j v e n d e o b s t a k e l g r o t e r i s dan 50 z e e m i j l e n , w o r d t de p o s i t i e van een opper-v l a k t e opper-v a a r t u i g opper-v a s t g e l e g d door de g e o g r a f i s c h e b r e e d t e en l e n g t e ("P, \) . De beweging van h e t v a a r t u i g v j o r d t u i t g e d r u k t d o o r de k o e r s en v a a r t o v e r de g r o n d (GrK, v ) .

g r

I n d i e n weer en zee k l i m a t o l o g i s c h goed v o o r s p e l b a a r z i j n , z o a l s i n p a s s a a t - en moessongebieden, en i n d i e n weer en zee z o d a n i g z i j n d a t de d i e n s t s n e l h e i d zonder gevaar kan v;orden aangehouden, t e r v / i j l geen andere schepen i n de n a b i j h e i d z i j n , w o r d t de t o e s t a n d van h e t v a a r t u i g op e l k t i j d s t i p adekv/aat b e s c h r e v e n door de v i e r genoemde g r o o t h e d e n V, A, GrK en v

g r

I k a t t e n d e e r u e r o p , d a t h e t v a a r t u i g h i e r dus beschouwd w o r d t a l s een s t o f f e l i j k p u n t .

Schepen i n de n a b i j h e i d , w a a r b i j " n a b i j h e i d " w o r d t g e d e f i n i -e -e r d a l s -e-en a f s t a n d k l -e i n -e r dan c i r c a 12 z -e -e m i j l -e n , mak-en de t o e s t a n d van h e t v a a r t u i g complexer.

I n verband met b e s t u r i n g s b e s l i s s i n g e n d i e gebaseerd z i j n op de " b e p a l i n g e n t e r voorkoming v a n a a n v a r i n g op zee" i s h e t n o d i g van h e t andere v a a r t u i g t e v;eten:

- a f s t a n d

- b o o r d p e i l i n g (RBH)

- k o r t s t e p a s s e e r a f s t a n d (DCPA)

- de t i j d t o t de k o r t s t e p a s s e e r a f s t a n d (TCPA) - a s p e c t

F i g u u r 1.

I n f i g u u r 1 i s een en ander weergegeven i n een zogenaamd " r e l a t i e f p l o t " .

De intentie van h e t andere v a a r t u i g i s een a a n v u l l e n d e b e l a n g r i j k e g r o o t h e i d e v e n a l s de grootte en h e t soort v a a r t u i g .

I n zeegebieden waar d e p r e s s i e s en/of t r o p i s c h e c y c l o n e n v o o r -komen i s de " t o e s t a n d " v a n h e t v a a r t u i g medebepaald door pos i t i e en omvang van deze pos t o r i n g e n en de t r e k r i c h t i n g d a a r -van .

V o o r t s i s de r i c h t i n g en s t e r k t e van de z e e s t r o m i n g van b e l a n g en i s ook de n a b i j h e i d van m i s t g e b i e d e n en/of i j s b e r -gen b e p a l e n d v o o r de s i t u a t i e v a n h e t v a a r t u i g i n haar om-g e v i n om-g .

Voor deze t o e s t a n d s b e s c h r i j v i n g z i j n v o o r h e t b e t r e f f e n d e zeegebied i n een v o l d o e n d a a n t a l g r i d p u n t e n t e n m i n s t e de v o l g e n d e a c h t gegevens w e n s e l i j k ( 3 ) :

- p i e k f r e k w e n t i e van g o l f s p e c t r u m - w i n d s n e l h e i d

- w i n d r i c h t i n g - s t r o o m s n e l h e i d - s t r o o m r i c h t i n g

- gevaarcode voor m i s t , i j s o f andere g e r a p p o r t e e r d e g e v a r e n .

A l s l a a t s t e b i j d r a g e aan de t o e s t a n d s b e s c h r i j v i n g van een v a a r t u i g b i j o c e a a n n a v i g a t i e g e l d t de b e s c h r i j v i n g van h e t

gedrag van h e t s c h i p i n zeegang o f d e i n i n g (seakeeping

q u a l i t i e s ) .

I k beperk m i j h i e r t o t de parameters z o a l s v o o r g e s t e l d door Hoffman (4) en kom h i e r s t r a k s nog op t e r u g :

- f r e k w e n t i e van " p a a l t j e s p i k k e n " - midscheeps buigmoment - v e r t i k a l e v e r s n e l l i n g b i j de boeg - l a t e r a l e v e r s n e l l i n g - f r e k w e n t i e en i n t e n s i t e i t van waterovernemen B i j kustnavigatie g e l d t op een e n k e l p u n t na d e z e l f d e t o e -s t a n d -s b e -s c h r i j v i n g . De p o s i t i e w o r d t h i e r b i j v o o r k e u r weergegeven door p e i l i n g en a f s t a n d t o t een kenbaar p u n t aan de w a l , een v u u r s c h i p o f een b o e i en n i e t door b r e e d t e en l e n g t e .

D i t z e l f d e g e l d t v o o r h e t v a r e n i n een v e r k e e r s s c h e i d i n g s -s t e l -s e l . De n a v i g a t i e g e -s c h i e d t h i e r immer-s i n r e l a t i e t o t de omgeving. Her veronachtzamen van deze r e g e l vras één van de oorzaken van h e t s t r a n d e n v a n een t a n k e r e n k e l e j a r e n g e l e -den . V o o r t s w o r d t b i n n e n de 200 m - d i e p t e l i j n de w a t e r d i e p t e onder de k i e l (UKC) a l s e x t r a k e n t a l aan de t o e s t a n d s v e c t o r t o e g e -voegd . T i j d e n s de b e g i n f a s e en e i n d f a s e van een r e i s , t u s s e n u i t e r -t o n en m e e r p l a a -t s , en i n nauwe v a a r w a -t e r s l a n g s de k u s -t , w o r d t een d e e l g e b i e d van de k u s t n a v i g a t i e b e d r e v e n , d i e

havennavigatie ( t e r m i n a l n a v i g a t i o n ) genoemd v j o r d t .

Het i s dan n i e t meer t o e g e s t a a n h e t v a a r t u i g op t e v a t t e n a l s s t o f f e l i j k p u n t . De p o s i t i e en de beweging van h e t g e h e l e v a a r t u i g moeten nu i n beschouv/ing v/orden genomen.

De k e n t a l l e n d i e v;e h i e r v o o r kunnen g e b r u i k e n z i j n v;eergege-ven i n f i g u u r 2:

- de r e l a t i e v e p o s i t i e van h e t massamiddelpunt t e n op-z i c h t e van een v j a l o b j e c t (WP, R)

- de ware k o e r s

- de a f m e t i n g e n van h e t s c h i p en de p l a a t s van h e t massa-m i d d e l p u n t d a a r i n .

- de s n e l h e i d s v e c t o r o v e r de grond (GrK, v ^) - de k o e r s v e r a n d e r i n g p e r t i j d s e e n h e i d ijj.

DE BESTURING VAN HET VAARTUIG AAN DE HAND VAN DE GESTELDE CRITERIA

A l l e r e e r s t w i l i k nog even h e r h a l e n , d a t pas van n a v i g a t i e kan worden gesproken a l s e r b e s t u r i n g p l a a t s v i n d t . Op een v l o t b i j v o o r b e e l d , d a t zonder b e s t u r i n g onder i n v l o e d van wind en zee v o o r t d o b b e r t , w o r d t géén n a v i g a t i e bedreven; ook a l z i t e r iemand aan b o o r d , d i e aan p l a a t s b e p a l i n g d o e t : B i j o c e a a n n a v i g a t i e met w e r k t u i g e l i j k voortbewogen v a a r t u i g e n t i j d e n s omstandigheden van weer en zee d i e zonder gevaar de d i e n s t s n e l h e i d t o e l a t e n , i s de gewenste kompaskoers ( g y r o -k o e r s ) de e n i g e b e s t u r i n g s g r o o t h e i d d i e a c t i e f g e b r u i -k t w o r d t .

Gegeven de a c t u e l e en v o o r s p e l d e t o e s t a n d van weer en zee en de v a a r t van h e t s c h i p b i j de heersende zee i s h e t m o g e l i j k de o p t i m a l e baan v o o r x = (V ( t ) , A ( t ) , t ) t e berekenen met a l s c r i t e r i u m "de k o r t s t e v a a r t i j d " . Gebieden met g r o t e g o l f -hoogten, v o o r a l van v o r e n inkomend, worden d a a r b i j zo moge-l i j k vermeden.

Op h e t K.N.M.I. t e De B i l t l i g t op de a f d e l i n g scheepsweer-r o u t e scheepsweer-r e n een d e scheepsweer-r g e l i j k computescheepsweer-rpscheepsweer-rogscheepsweer-ramma v o o scheepsweer-r de N - A t l a n t i c gereed ( 5 ) , maar h e t i s nog n i e t o p e r a t i o n e e l onder andere door de b e p e r k t e b e t r o u w b a a r h e i d van de m i d d e l l a n g e t e r m i j n -w e e r s v o o r s p e l l i n g . Er -w o r d t nu nog met de hand g e r o u t e e r d , maar de v e r w a c h t i n g i s d a t met de toename van de b e t r o u w -b a a r h e i d van de w e e r s v o o r s p e l l i n g e n van h e t "European C e n t r e f o r Medium Range W e a t h e r f o r e c a s t s " t e Reading (Engeland) en toename van de r e k e n c a p a c i t e i t op h e t K.N.M.I. b i n n e n e n k e l e j a r e n c o m p u t e r v e r w e r k i n g m o g e l i j k w o r d t .

Ook v o o r (commerciële) z e i l s c h e p e n i s een d e r g e l i j k e p r o c e -dure m o g e l i j k . De s e c t i e N a v i g a t i e k u n d e van de vakgroep

Scheepvaartkunde h e e f t i n samenv;erking met h e t K.N.M.I. e n k e l e s i m u l a t i e r o u t e r i n g e n v o o r z e i l s c h e p e n gemaakt, waar-van de r e s u l t a t e n zeer bemoedigend z i j n .

Verder onderzoek op d i t p u n t v i n d t p l a a t s .

Een aanverv/ant o n d e r z o e k s g e b i e d i s de o n t w i k k e l i n g van p r o -gramma's v o o r r o u t e r i n g gebaseerd op h e t c r i t e r i u m "minimum b r a n d s t o f g e b r u i k " van stoom/motorschepen.

V e e l onderzoek i s op d i t g e b i e d nog n o d i g om t e komen t o t een o p t i m a a l economische n a v i g a t i e .

A l s h e t s c h i p ondanks r o u t e r i n g o n v e r h o o p t t o c h i n een ge-b i e d met g r o t e g o l f h o o g t e n v e r z e i l d r a a k t , dan z u l l e n de ken-t a l l e n d i e de ken-t o e s ken-t a n d van h e ken-t s c h i p b e s c h r i j v e n en de ges t e l d e grengesvjaarden d a a r v o o r , bepalen o f e r b e ges t u r i n g ges b e -s l i -s -s i n g e n genomen moeten v;orden. Deze kunnen b e -s t a a n u i t k o e r s v e r a n d e r e n , v a a r t minderen en i n h e t u i t e r s t e g e v a l b i j l i g g e n .

Onder b i j l i g g e n v e r s t a a t een zeeman een zodanige k o e r s en v a a r t k i e z e n d a t h e t s c h i p " h e t g e m a k k e l i j k s t " l i g t . M e e s t a l i s d i t een s i t u a t i e w a a r b i j w i n d en zee onder een n i e t t e g r o t e hoek van v o r e n inkomen, t e r v / i j l de machine langzaam v o o r u i t d r a a i t . Andere schepen l i g g e n e c h t e r b e t e r met de k o n t naar de zee met de machine langzaam a c h t e r u i t , hoev/el er ook schepen z i j n d i e geen s p a t j e v;ater aan dek k r i j g e n a l s ze g e h e e l aan hun l o t worden o v e r g e l a t e n . De zeemanschaphand-boeken zeggen, d a t men i n de gegeven omstandigheden "naar b e v i n d i n g " moet v a s t s t e l l e n wat h e t b e s t e i s . De o m s t a n d i g -heden z i j n dan e c h t e r d u s d a n i g d a t z i j z i c h n i e t l e n e n v o o r een " t r i a l and e r r o r " methode, want de " e r r o r " kan f a t a a l z i j n .

O p m e r k e l i j k i s , d a t e r op academisch n i v e a u voldoende p u b l i -k a t i e s z i j n o v e r de g e d r a g i n g e n van schepen i n een hoog g o l v e n v e l d , maar d a t de s c h e e p s l e i d i n g aan b o o r d h i e r o v e r i n h e t algemeen e l k e i n f o r m a t i e o n t b e e r t . En d i t g e l d t des t e zwaarder b i j sommige moderne scheepsontv;erpen d i e op de grens van z e e w a a r d i g h e i d z i t t e n . K e n n e l i j k i s er een i n f o r -m a t i e k l o o f t u s s e n wetenschap en p r a k t i j k . En d i t i s g e z i e n h e t g r o t e a a n t a l schepen d a t om deze redenen j a a r l i j k s v e r

-gaat o f e r n s t i g e schade o p l o o p t u i t e r s t b e t r e u r e n s w a a r d i g .

I k z a l u een r e c e n t e l i j k gebeurd v o o r v a l s c h e t s e n . Een gezagvoerder van een RoRo-schip komt i n s l e c h t weer t e r e c h t en b e s l u i t op g r o n d van e r v a r i n g e n op andere schepen langzaam v o o r w i n d en zee weg t e l o p e n . B i j een s i g n i f i c a n t e g o l f h o o g t e van 12 meter s l a a t de zee met z u l k een k r a c h t t e -gen de a c h t e r k l e p , d a t g e v r e e s d w o r d t d a t deze h e t z a l bege-ven. Na scheepsraad w o r d t b e s l o t e n met de kop naar de zee t e gaan l i g g e n . T i j d e n s h e t o p d r a a i e n , dwarszees, maakte h e t s c h i p z u l k e h a l e n d a t een g e d e e l t e van de l a d i n g v e r s c h o o f en g r o t e schade aan dek werd v e r o o r z a a k t door overkomende zeeën. Volgens de opvarenden was h e t een wonder d a t h e t s c h i p e r d o o r kwam.

Meer van d e r g e l i j k e v o o r b e e l d e n z i j n t e geven; zeevarenden onder u z u l l e n d i t s o o r t s i t u a t i e s zeker herkennen.

Een v e r b e t e r d e v r e e r r o u t e r i n g v a n a f de w a l , r e k e n i n g houdend met de s c h e e p s r e s p o n s i e op g o l v e n i s h e t a n t w o o r d op deze problemen.

I n h e t b u i t e n l a n d , met name i n de V e r e n i g d e S t a t e n aan h e t " F l e e t N u m e r i c a l Weather C e n t r a l " t e Monterey C a l . worden u i t g e b r e i d e onderzoekprogramma's h i e r a a n v e r r i c h t v o o r zowel c i v i e l e a l s m i l i t a i r e d o e l e i n d e n . I k a c h t h e t van g r o o t be-l a n g , d a t een d e r g e be-l i j k onderzoekprogramma ook i n N e d e r be-l a n d van de g r o n d komt. V e e l n u t t i g werk i s r e e d s v e r r i c h t door onder anderen p r o f e s s o r G e r r i t s m a . De aanwezige k e n n i s moet e c h t e r g e o p e r a t i o n a l i s e e r d worden t o t wat men i n de V e r e n i g d e S t a t e n noemt een " s h i p response and e n v i r o n m e n t a l r o u t i n g program". De s c h e e p s l e i d i n g moet onder alle omstandigheden weten w a t v o o r dat s c h i p de j u i s t e b e s t u r i n g s b e s l i s s i n g e n z i j n . De zee-varenden hebben daar r e c h t op i n v e r b a n d met hun v e i l i g h e i d .

Wat b e t r e f t h e t voorkomen van a a n v a r i n g e n z i j n de l a a t s t e j a r e n b e l a n g r i j k e m a a t r e g e l e n i n i n t e r n a t i o n a a l verband ge-nomen .

Onder auspiciën van de IMCO werd i n 1972 h e t z e e a a n v a r i n g s -r e g l e m e n t h e -r z i e n . De nieuwe v o o -r s c h -r i f t e n t -r a d e n op

15 j u l i 1977 i n w e r k i n g . B e l a n g r i j k e p u n t e n h i e r u i t z i j n de V / e t t e l i j k e b a s i s v o o r de v e r k e e r s s c h e i d i n g s s t e l s e l s en h e t b e l a n g w a t aan r a d a r w o r d t toegekend a l s h u l p m i d d e l t e r voorkoming v a n a a n v a r i n g . D i t l a a t s t e i s v e r s t e r k t z i c h t b a a r gevrorden i n I M C O v o o r s c h r i f -t e n d i e i n v o e r i n g v a n ARPA's ( A u -t o m a -t i c Radar P l o -t -t i n g A i d ' s ) op a l l e schepen g r o t e r dan 10.000 b r t v e r p l i c h t s t e l t i n de p e -r i o d e t u s s e n 1 septembe-r 1984 en 1 j a n u a -r i 1989. De Ame-rikaanse o v e r h e i d e i s t ARPA's v o o r a l l e t a n k e r s i n de Amerikaanse w a t e r e n vanaf 1 j u l i 1982. Het b e l a n g v a n de ARPA i s , d a t z i j de k e n t a l l e n v o o r de t o e -s t a n d t e n o p z i c h t e v a n een ander v a a r t u i g op aanvraag g e e f t , zonder d a t de n a v i g a t o r t i j d r o v e n d met de hand moet p l o t t e n . Bovendien i s een p r e d i c t o r aanwezig, v / a a r b i j h e t e f f e c t v a n een geplande k o e r s en/of v a a r t v e r a n d e r i n g op de o n d e r l i n g e s i t u a t i e vóóraf v e r s n e l d op h e t r a d a r s c h e r m " a f g e s p e e l d " k a n v;orden.

Wat h i e r b i j u i t e r a a r d n i e t z i c h t b a a r w o r d t , i s de intentie van h e t andere v a a r t u i g en h e t soort v a a r t u i g . D i t probleem kan a l l e e n o p g e l o s t v/orden door communicatie en

identifica-tie.

Wat de intentie b e t r e f t , e i s t h e t z e e a a n v a r i n g s r e g l e m e n t v/eliswaar g e l u i d s s e i n e n b i j k o e r s v e r a n d e r e n en a c h t e r u i t -s l a a n , maar d i t g e l d t a l l e e n v o o r v a a r t u i g e n i n e i k a a r -s z i c h t . Zonder u i t v o e r i g op d i t p r o b l e e m i n t e gaan v / i l i k s l e c h t s opmerken d a t v e r k e e r s b e g e l e i d i n g v a n u i t een v/al-r a d a v/al-r s y s t e e m de v e i l i g h e i d v a n de n a v i g a t i e a a n z i e n l i j k k a n v e r g r o t e n .

V e e l onderzoek i s nog n o o d z a k e l i j k naar de voorv/aarden v a n een o p t i m a l e v e r k e e r s a f w i k k e l i n g i n een gegeven g e b i e d . C o m p u t e r s i m u l a t i e van h e t v e r k e e r i s h i e r b i j een b e l a n g r i j k h u l p m i d d e l . Onder andere b i j de b e s t u d e r i n g van h e t z e e v e r k e e r op de Rede van Hoek v a n H o l l a n d i s een computermodel o n t -w i k k e l d door h e t Nederlands M a r i t i e m I n s t i t u u t i n samen-v/erking met h e t K o n i n k l i j k S h e l l L a b o r a t o r i u m t e Amsterdam. B i j TNO/IWECO i s een d e r g e l i j k model o p e r a t i o n e e l v o o r h e t v e r k e e r op de Nieuwe Waterweg en de b i j b e h o r e n d e h a v e n g e b i e -den.

steeds meer worden o p l o s s i n g e n a a n g e b r a c h t i n de vorm van sea l a n e s o f v e r k e e r s s c h e i d i n g s s t e l s e l s . I n d r u k bevaren gebieden doen z i c h dan problemen van "ruimtelijke ordening" v o o r , daar waar s c h e e p v a a r t , v i s s e r i j en o f f s h o r e - m i j n b o u w e l k a a r v e r d r i n g e n . Op ons e i g e n c o n t i n e n t a a l p l a t i s d i t •probleem a l m a n i f e s t .

M a r i t i e m e i n g e n i e u r s kunnen z i c h i n de n a b i j e toekomst d i e n -s t i g maken b i j h e t o p l o -s -s e n van d e r g e l i j k e problemen.

Een l a a t s t e a s p e c t v a n b e s t u r i n g b e t r e f t de n a v i g a t i e i n nauv;e v a a r w a t e r s en havens. Ook h i e r h e e f t de IMCO aanbeve-l i n g e n gedaan door u i t g a v e van de "Guide t o t h e P aanbeve-l a n n i n g and Conduct o f Passages".

B e l a n g r i j k s t e p u n t h i e r u i t i s de a a n b e v e l i n g v o o r h e t n a v i -g a t i e t e a m aan b o o r d om een n a v i -g a t i e p l a n t e maken v o o r een t r a j e k t . V o o r t s worden a a n b e v e l i n g e n gedaan v o o r de b r u g o r g a -n i s a t i e t i j d e -n s d e u i t v o e r i -n g va-n ee-n passage.

H i e r w o r d t de zeeman e c h t e r met d e z e l f d e problemen gecon-f r o n t e e r d a l s b i j h e t gedrag van h e t s c h i p i n g o l v e n . Er z i j n v;el v e e l v ; e t e n s c h a p p e l i j k e p u b l i k a t i e s , maar e r z i j n aan b o o r d t e w e i n i g p a n k l a r e p r o c e d u r e s v o o r h e t b e t r e f f e n d e s c h i p , v o o r h e t manoeuvreren onder de v e e l h e i d van o m s t a n d i g -heden van v/ind, zee, s t r o o m , bel-ading en UKC.

Te v/einig operationeel g e r i c h t onderzoek v i n d t op d i t g e b i e d p l a a t s .

N u t t i g werk i s i n d i t o p z i c h t reeds gedaan door TNO/IWECO h i e r i n D e l f t en door h e t NSP ( t h a n s MARIN) i n Wageningen, waar l o o d s e n en n a v i g a t i e t e a m s k u r s u s s e n op de manoeuvreer-s i m u l a t o r hebben g e v o l g d . Terug aan boor.d b e manoeuvreer-s c h i k k e n de mensen e c h t e r h o o g u i t o v e r w a t d r a a i c i r k e l s , een s t o p c u r v e en een d e c e l l a r a t i e c u r v e d i e g e l d e n v o o r w i n d s t i l weer, b i j géén s t r o o m en g e l d e n d v o o r s l e c h t s één e n k e l e b e l a d i n g s -t o e s -t a n d , -t e r w i j l o n d i e p w a -t e r e f f e c -t e n v e e l a l n i e -t v e r w e r k -t z i j n .

Voor v e r b e t e r i n g van deze s i t u a t i e gaan m i j n gedachten u i t naar een " m a n o e u v r e e r p r e d i c t o r " v o o r de commandobrug, w a a r i n h e t m a t h e m a t i s c h model van h e t b e t r o k k e n v a a r t u i g i s o p g e s l a

-gen en v/aar vóóraf een manoeuvre g e s i m u l e e r d kan vjorden voor a l l e c o n d i t i e s van w i n d , zee, stroom, l a d i n g en UKC en v;aar a l l e b e s t u r i n g s m o g e l i j k h e d e n : s c h r o e f , r o e r , b o e g s c h r o e f , a c t i e f r o e r , s l e e p b o t e n , ankers en t r o s s e n g e b r u i k t kunnen worden. P r e s e n t a t i e kan geschieden op een b e e l d b u i s , vraar ook de g e o g r a f i s c h e omstandigheden op i n g e t e k e n d kunnen worden. N i e t a l l e e n i s d i t n u t t i g voor gezagvoerder en o f f i -c i e r e n om v e r t r o u v j d t e r a k e n met de manoeuvreereigens-chappen van h e t b e t r e f f e n d e s c h i p , maar v o o r a l v o o r h a v e n n a v i g a t i e kunnen vooraf de manoeuvres en e v e n t u e l e meer o f a n k e r p r o -cedures worden u i t g e p r o b e e r d en a l l e e v e n t u a l i t e i t e n worden o n d e r z o c h t .

De geplande baan met de benodigde b e s t u r i n g kan daarna op de b e e l d b u i s worden v a s t g e l e g d .

Door k o p p e l i n g met de r a d a r kan gemeten worden o f de geplande baan i n d e r d a a d g e v o l g d w o r d t . D i t b r e n g t ons meteen op h e t volgende onderwerp: s t o r i n g e n en m e t i n g e n .

STORINGEN EN METINGEN

B i j h e t b e p a l e n v a n b e s t u r i n g s k e n t a l l e n h o u d t de n a v i g a t o r r e k e n i n g met de Verwachte w a a r d e n v a n w i n d , z e e e n s t r o o m . A f w i j k i n g e n v a n d e z e v e r w a c h t i n g s w a a r d e n z u l l e n b a a n d e v i a -t i e s v e r o o r z a k e n . D a a r n a a s -t z i j n de b e s -t u r i n g s k e n -t a l l e n z e l f ook s t o c h a s t i s c h v a n a a r d ; neemt u maar de i n g e s t e l d e g y r o -k o e r s op de s t u u r a u t o m a a t , w a a r b i j s t o o r p r e c e s s i e s v a n de t o l a s v a n h e t g y r o k o m p a s b a a n a f w i j k i n g e n z u l l e n v e r o o r z a k e n . B o v e n d i e n i s de o v e r d r a c h t v a n a l l e op h e t s c h i p w e r k e n d e f a c t o r e n n a a r de t o e s t a n d s k e n t a l l e n b i j de n a v i g a t o r s l e c h t s b i j b e n a d e r i n g b e k e n d . D e n k t u maar a a n de g e b r e k k i g e manoeu-v r e e r g e g e manoeu-v e n s , w a a r i k z o j u i s t o manoeu-v e r s p r a k . E e n b e l a n g r i j k d e e l v a n de p r a k t i s c h e n a v i g a t i e b e s t a a t d a n ook u i t h e t d o e n v a n m e t i n g e n , t e r c o n t r o l e o f h e t n a v i g a t i e -p l a n g e v o l g d w o r d t . E e n s k a l a v a n i n s t r u m e n t e n e n m e t h o d e n s t a a t de n a v i g a t o r h i e r v o o r t e r b e s c h i k k i n g . T e n o n r e c h t e vrordt d e z e " m e e t b e z i g h e i d " v e e l a l a l s " n a v i g e r e n " a a n g e d u i d . I k hoop d a t i k u i n m i d d e l s d u i d e l i j k g e m a a k t heb d a t n a v i g e -r e n m e e -r i n h o u d t . E e n a a n t a l p u n t e n v a n de m e e t a p p a r a t u u r w i l i k nu a a n s t i p p e n . V o o r p o s i t i e b e p a l i n g z i j n de n i e u w s t e h y b r i d e o n t v a n g e r s v o o r Satnav/Oraega en S a t n a v / L o r a n C e e n d u i d e l i j k e v e r b e t e -r i n g t e n o p z i c h t e v a n de a l l e e n s t a a n d e i n s t -r u m e n t e n , d a a -r e e n a a n t a l t e k o r t k o m i n g e n v a n de e n k e l v o u d i g e s y s t e m e n weg-v a l l e n b i j geïntegreerd g e b r u i k weg-v a n b e i d e s y s t e m e n . D i v e r s e r a p p o r t e n z i j n h i e r o v e r i n de v a k l i t e r a t u u r t e v i n d e n . N a a s t r a d i o p l a a t s i n g s b e p a l i n g met s i g n a l e n v a n w a l s t a t i o n s

o f s a t e l l i e t e n i s a s t r o p l a a t s b e p a l i n g nog s t e e d s noodzake-l i j k , v o o r a noodzake-l a noodzake-l s "back up" a noodzake-l s de " e noodzake-l e c t r o n i c a " f a a noodzake-l t . D i t l a a t s t e i s minder d e n k b e e l d i g a l s de f a b r i k a n t e n ons vaak doen g e l o v e n . Gezien de b e r i c h t e n d i e i k van s t u u r l i e d e n en g e z a g v o e r d e r s d a a r o v e r o n t v i n g , i s h e t a l l e s z i n s g e r e c h t -v a a r d i g d een onderzoek t e -v e r r i c h t e n onder g e b r u i k e r s naar de b e t r o u w b a a r h e i d v a n b i j v o o r b e e l d s a t e l l i e t p l a a t s b e p a l i n g s -o n t v a n g e r s .

Een d e r g e l i j k onderzoek v i n d t t h a n s b i j h e t N a v i g a t i e Research Centrum van MARIN p l a a t s .

Heroverweging b e t r e f f e n d e de noodzaak van a s t r o p l a a t s b e p a l i n g b i j v o o r b e e l d i n v e r b a n d met h e t z e e v a a r t o n d e r v ; i j s z a l pas p l a a t s kunnen v i n d e n a l s e r een w e r e l d w i j d p l a a t s b e -p a l i n g s s y t e e m z a l z i j n , w a t continu b e t r o u w b a r e - positieïnfor-m a t i e l e v e r t . H e t N a v s t a r G l o b a l P o s i t i o n i n g Sytepositieïnfor-m, w a t i n de V e r e n i g d e S t a t e n v o o r v o o r n a m e l i j k m i l i t a i r e d o e l e i n d e n w o r d t o n t v / i k k e l d , z a l aan h e t e i n d v a n de j a r e n t a c h t i g m o g e l i j k aan deze wensen kunnen v o l d o e n .

A c h t t i e n s a t e l l i e t e n i n d r i e banen v a n z e s , c i r k e l e n d op een h o o g t e van c i r c a 20.000 km, zorgen e r v o o r d a t op e l k e p l a a t s op aarde p r a k t i s c h c o n t i n u t e n m i n s t e v i e r s a t e l l i e t e n boven de h o r i z o n z i j n .

De o u t p u t v a n de o n t v a n g e r aan b o o r d b e s t a a t u i t de v o l g e n d e g r o o t h e d e n : g e o g r a f i s c h e b r e e d t e en l e n g t e , hoogte boven een b e p a a l d r e f e r e n t i e v l a k , de v e r a n d e r i n g p e r t i j d s e e n h e i d v a n deze d r i e g r o o t h e d e n en de t i j d . Het systeem k a n g e b r u i k t worden d o o r g e b r u i k e r s variërend van v l i e g t u i g e n met s u p e r -s o n i -s c h e -snelheden t o t b e r g k l i m m e r -s i n de Himalaya. Voor m i l i t a i r e d o e l e i n d e n w o r d t ontvangen i n de " p r o t e c t e d code". P o s i t i e n a u w k e u r i g h e i d i n de o r d e van e n k e l e m e t e r s (r.m.s.) i s dan b e r e i k b a a r . I n de "coarse a c q u i s i t i o n code", d i e v o o r c i v i e l e d o e l e i n d e n v r i j g e g e v e n z a l worden, i s p o s i t i e n a u w k e u r i g h e i d i n de o r d e van e n k e l e t i e n t a l l e n m e t e r s (r.m.s.) m o g e l i j k , t e r v ; i j l de s n e l h e i d n a u w k e u r i g e r gegeven w o r d t dan e l k e t h a n s i n ge-b r u i k z i j n d e l o g . De p r i j s van een o n t v a n g e r z a l i n de o r d e l i g g e n van de h u i d i g e s a t e l l i e t o n t v a n g e r s v o o r p l a a t s b e p a

-l i n g . E n k e l e s a t e l l i e t e n v a n d i t s y s t e e m z i j n op d i t moment i n b a a n g e b r a c h t en h e t p r o j e c t i s i n de v a l i d a t i e f a s e . I n 1983 z a l b e s l i s t worden o f h e t s y s t e e m o p e r a t i o n e e l g e m a a k t z a l w o r d e n en de v e r w a c h t i n g i s g e r e c h t v a a r d i g d d a t de A m e r i k a a n -s e o v e r h e i d de g e l d e n h i e r v o o r b e -s c h i k b a a r z a l -s t e l l e n . De r e v o l u t i e i n de n a v i g a t i e d i e h i e r h e t g e v o l g v a n z a l z i j n i s v e r g e l i j k b a a r met d i e n a de u i t v i n d i n g v a n de t i j d -m e t e r d o o r J o h n H a r r i s o n i n 1739. L e n g t e b e p a l i n g op z e e w e r d t o e n m o g e l i j k . De r e v o l u t i e d i e d o o r de k o m s t v a n de N a v s t a r i n de m a r i t i e m e n a v i g a t i e z a l p l a a t s v i n d e n l i g t e c h t e r meer op h e t t e r r e i n v a n de " n a v i g a t i e - m a n a g e m e n t " . I k kom h i e r s t r a k s nog op t e r u g . B i j n a v i g a t i e i n nauwe v a a r w a t e r s en b i j h a v e n n a v i g a t i e i s men v o o r p o s i t i e b e p a l i n g v e e l a l aangev/ezen op v i s u e l e m i d d e l e n en r a d a r . E e n a a n t a l h a v e n s i s u i t g e r u s t met e l e c t r o -n i s c h e g e l e i d i -n g s s y s t e m e -n . E e -n g o e d v o o r b e e l d h i e r v a -n i s de D e c c a b r o w n b o x i n de a a n l o o p r o u t e v a n E u r o p o o r t . H e t n a v i -g a t i e t e a m a a n b o o r d v a n -g e u l -g e b o n d e n s c h e p e n w e e t h i e r m e e continu de l a t e r a l e p o s i t i e v a n h e t s c h i p i n de g e u l . D i t i s w a t genoemd w o r d t e e n " t r a c k i n g " h u l p m i d d e l , z o a l s ook l i c h t e n l i j n e n , s e c t o r l i c h t e n , R D b a k e n s e n p a r a l l e l i n d e x -p l o t t e n met r a d a r d i t z i j n . Deze h u l -p m i d d e l e n z i j n v o o r a l v a n b e l a n g v o o r s c h e p e n met ze'ér g r o t e d e a d w e i g h t , omdat de b e s t u r i n g z o d a n i g t r a a g v e r l o o p t d a t a f w i j k i n g e n v a n de g e p l a n d e b a a n o n m i d d e l i j k g e c o n s t a t e e r d moeten worden a l s g e -v a r e n w o r d t i n e e n nauw -v a a r w a t e r . Methoden w a a r b i j e e r s t a f l e z i n g e n v a n i n s t r u m e n t e n i n de z e e k a a r t g e p l o t moeten w o r d e n z i j n dan t e t i j d r o v e n d . B e h a l v e de p o s i t i e moet ook de v a a r t v a n d e z e s c h e p e n v o o r -a l i n de l -a -a t s t e f -a s e v -a n de r e i s - v o o r t d u r e n d n -a u w k e u r i g b e k e n d z i j n . De D o p p l e r - l o g , d i e de v a a r t i n l a n g s s c h e e p s e en d w a r s s c h e e p s e r i c h t i n g o v e r de g r o n d a a n g e e f t b i j d i e p t e n k l e i n e r dan c i r c a 300 m, i s i n d i t o p z i c h t e e n w e z e n l i j k e v e r b e t e r i n g t e n o p z i c h t e v a n a n d e r e l o g g e n . H e l a a s w o r d t de w e r k i n g soms v e r s t o o r d op momenten d a t de i n f o r m a t i e h e t

h a r d s t n o d i g i s , b i j v o o r b e e l d b i j ankeren a l s door a c h t e r -u i t s l a a n van de s c h r o e f l -u c h t b e l l e n b i j de sensors komen en b i j h e t meren a l s h e t s c h r o e f w a t e r van s l e e p b o t e n l u c h t b e l l e n b i j de sensor v e r o o r z a a k t . M e t i n g van de n a d e r i n g s s n e l h e i d vanaf de wal g e n i e t dan de v o o r k e u r . Regelmatig v;orden op o n d e r z o e k i n s t i t u t e n en b i j i n g e n i e u r s b u r e a u s p r o j e c t e n v o o r h a v e n a u t o r i t e i t e n en andere belanghebbenden u i t g e v o e r d o v e r n a u t i s c h e e i s e n b e t r e f f e n d e b e v a a r b a a r h e i d van haventoegangen en havens en over de t e v o l g e n meerprocedures.

Het s p r e e k t v a n z e l f d a t m a r i t i e m e i n g e n i e u r s v e e l kunnen b i j -dragen t o t de o p l o s s i n g van d e r g e l i j k e problemen.

NAVIGATIEMANAGEMENT H e t g e h e e l v a n de m a a t r e g e l e n om e e n v e i l i g e e n e c o n o m i s c h e p a s s a g e t e r e a l i s e r e n k u n n e n we s a m e n v a t t e n o n d e r h e t b e g r i p n a v i g a t i e m a n a g e m e n t . I n d i t p r o c e s s p e l e n mee: ( i ) H e t N a v i g a t i e t e a m a a n b o o r d o n d e r l e i d i n g v a n de g e z a g v o e r d e r , met a l s a d v i s e u r s - l o o d s e n ( k u s t , h a v e n ) - v e r k e e r s l e i d e r ( s ) ( k u s t , h a v e n ) - r o u t e e r d e r ( s ) ( o c e a a n ) ( i i ) V e r k e e r s l e i d i n g v a n v/al ( r a d a r ) s y s t e m e n v o o r w a t b e t r e f t de i m p e r a t i e v e m a a t r e g e l e n , ( i i i ) De r e d e r , d i e s p e c i f i e k e r e d e r i j g e b o n d e n v o o r -s c h r i f t e n u i t v a a r d i g t . ( i v ) De n a t i o n a l e o v e r h e i d met h a a r w e t t e l i j k e v o o r -s c h r i f t e n . ( v ) IMCO, I T U , I L O e n a n d e r e i n t e r n a t i o n a l e o r g a n i s a -t i e s d i e i n h e -t a l g e m e e n a a n b e v e l i n g e n g e v e n , d i e d o o r n a t i o n a l e o v e r h e d e n i n w e t t e n w o r d e n v e r w e r k t , ( v i ) B u i t e n l a n d s e o v e r h e d e n , d i e u n i l a t e r a l e v o o r s c h r i f -t e n u i -t v a a r d i g e n v o o r de p a s s a g e d o o r hun w a -t e r e n . Tv/ee a s p e c t e n v a n h e t n a v i g a t i e m a n a g e m e n t w i l i k n a a r v o r e n h a l e n , n a m e l i j k de w a l ( b e ) g e l e i d i n g v a n de n a v i g a t i e i n k u s t -w a t e r e n en h a v e n s e n de t a a k v e r a n d e r i n g v a n h e t n a v i g a t i e t e a m a a n b o o r d . Wat h e t e e r s t e p u n t b e t r e f t i s t e v e r v / a c h t e n d a t h e t aantal v e r k e e r s ( b e ) g e l e i d i n g s s y s t e m e n e n v e r k e e r s i n f o r m a t i e s y s t e m e n z a l toenemen e n b o v e n d i e n z a l de invloed v a n d e z e s y s t e m e n

op de v e r k e e r s a f w i k k e l i n g t o e n e m e n . De "Mare L i b e r u m " w o r d t h i e r m e e s t e e d s v e r d e r n a a r de o c e a a n t e r u g g e d r o n g e n . H e t i s daarom v a n h e t g r o o t s t e b e l a n g d a t de t e c h n o l o g i e e n de g e -v o l g d e p r o c e d u r e s -v a n d e z e s y s t e m e n i n t e r n a t i o n a a l op e l k a a r w o r d e n a f g e s t e m d . Wat de p r o c e d u r e s b e t r e f t , p l e i t i k v o o r a l v o o r h e t t o e w i j z e n a a n s c h e p e n v a n " b e s c h i k b a r e r u i m t e a l s f u n c t i e v a n de t i j d " ( v a a r s c h e m a ) i n e e n s t e l s e l , z o d a t a a n b o o r d de v e r a n t w o o r d e -l i j k h e i d b -l i j f t v o o r de d a a r t o e b e n o d i g d e m a n o e u v r e s . H e t n a v i g a t i e t e a m moet v o o r t s n i e t i n e l k e h a v e n m e t a n d e r e p r o c e d u r e s v/orden g e c o n f r o n t e e r d e n de b o o r d a p p a r a t u u r moet c o m p a t i b e l z i j n met d i e v a n a l l e w a l s y s t e m e n e n met de o v e r i -ge s c h e p e n . Met name denk i k h i e r a a n t r a n s p o n d e r s y s t e m e n v o o r s e l e c t i e v e o p r o e p , d a a r goede c o m m u n i c a t i e z o ' n wezen¬ l i j k e b i j d r a g e g e e f t t o t e e n v e i l i g e n a v i g a t i e . V e e l o n d e r z o e k e n i n t e r n a t i o n a a l o v e r l e g v i n d t op d i t p u n t p l a a t s . U i t w i s s e l i n g v a n o n d e r z o e k r e s u l t a t e n g e b e u r t o n d e r a n d e r e t w e e j a a r l i j k s t i j d e n s h e t s y m p o s i u m " M a r i t i m e T r a f f i c S e r v i c e s " , w a a r v a n de s e c t i e N a v i g a t i e k u n d e v a n de v a k g r o e p S c h e e p v a a r t k u n d e m e d e o r g a n i s a t o r i s . H e t t w e e d e p u n t v a n de n a v i g a t i e m a n a g e m e n t b e t r e f t de t a a k i n h o u d v a n h e t n a v i g a t i e t e a m a a n b o o r d e n de o n d e r l i n g e t a a k -v e r d e l i n g . E x p e r i m e n t e n v i n d e n r e e d s b i j e e n a a n t a l r e d e r i j e n p l a a t s m e t b e t r e k k i n g t o t i n t e g r a t i e v a n t a k e n d i e v a n o u d s h e r d o o r s t u u r l i e d e n , s c h e e p s w e r k t u i g k u n d i g e n e n r a d i o - o f f i c i e r e n w e r d e n u i t g e v o e r d . De v e r a n d e r i n g e n v/erden m o g e l i j k g e m a a k t d o o r nieuv/e t e c h n o -l o g i e z o a -l s b r u g b e d i e n i n g v a n d e v o o r t s t u v / i n g , ARPA's, T e -l e x o v e r R a d i o ( T O R ) , s a t e l l i e t p l a a t s b e p a l i n g e n s a t e l l i e t c o m m u -n i c a t i e . I -n de j a r e -n t a c h t i g z a l u i t b r e i d i -n g v a -n de d i r e k t e c o m m u n i c a t i e m o g e l i j k h e d e n s c h i p - w a l , de i n v o e r i n g v a n h e t N a v s t a r G P S , v e r b e t e r i n g v a n de w a l ( b e ) g e l e i d i n g e n a a n g e -p a s t e t e c h n o l o g i e o-p de commandobrug e n i n de m a c h i n e k a m e r v e r d e r e m o g e l i j k h e d e n v o o r t a a k i n t e g r a t i e b i e d e n . E e n a a n z e t h i e r t o e i s g e m a a k t i n h e t p r o j e k t " S c h i p '80", w a t b i j MARIN w o r d t u i t g e v o e r d . I n a a n v u l l i n g h i e r o p z a l o n d e r z o c h t m o e t e n

worden o f b e s t u r i n g en c o n t r o l e van de w e r k t u i g e n , de n a v i -g a t i e en de communicatie v a n u i t één r u i m t e v ; e n s e l i j k i s . T e c h n o l o g i s c h i s d i t zeker m o g e l i j k . Waar e c h t e r v o o r gewaakt moet v/orden i s h e t i d e e d a t v e r b e t e r i n g van de t e c h n o -l o g i e a-l-léén de v e i -l i g h e i d en de economie van de n a v i g a t i e kan b e v o r d e r e n . I k w i j s u i n d i t verband op een o n l a n g s v e r -schenen r a p p o r t van de Amerikaanse d e f e n s i e d e s k u n d i g e

Chuck Spinney, w a a r u i t b l i j k t , d a t v e e l m i l i t a i r hoogwaardig m a t e r i e e l n i e t d i r e k t i n z e t b a a r b l i j k t t e z i j n vanwege h e t f a l e n van de e l e c t r o n i c a en/of computers. Er w o r d t i n h e t genoemde r a p p o r t v o o r a l g e p l e i t v o o r b e t e r e m o r a a l en b e t e r management. De technologie mag de navigator niet van zijn

taak vervreemden, daar i s de v e i l i g h e i d van de s c h e e p v a a r t

n i e t mee g e d i e n d .

H e t z e l f d e kan o v e r i g e n s gezegd v/orden van de l o o d s b i n n e n een v e r k e e r s ( b e ) g e l e i d i n g s s y s t e e m .

De t e c h n o l o g i e moet de j u i s t e methoden en m i d d e l e n aanbieden en deze i n een ergonomisch v e r a n t w o o r d e a r b e i d s o m g e v i n g p l a a t s e n , w a a r i n de n a v i g a t o r o f s h i p o p e r a t o r z i c h van z i j n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d bewust b l i j f t , waardoor de b e l a n g r i j k s t e eigenschap d i e de zeeman moet hebben - de Waakzaamheid - n i e t v e r l o r e n g a a t .

OPLEIDINGEN

Gezien m i j n werkzaamheden gedurende de a f g e l o p e n 20 j a a r i n h e t z e e v a a r t o n d e r w i j s kan i k vandaag m o e i l i j k om d i t onder-werp heen. Temeer ook omdat t o e g e p a s t e t e c h n o l o g i e en management aan b o o r d samenhangt met en a f h a n g t van h e t op-l e i d i n g s n i v e a u v a n de s h i p o p e r a t o r . De z e e v a a r t d i p op-l o m a w e t , welke de w e t t e l i j k e e i s e n v a s t l e g t o m t r e n t a a n t a l en k w a l i -t e i -t van de d i p l o m a ' s aan b o o r d , kan i n d i -t o p z i c h -t zeker v e r o u d e r d genoemd worden. Behalve de s c h e e p s l e n g t e en h e t machinevermogen, z u l l e n andere f a c t o r e n mede moeten b e p a l e n welke d i p l o m a ' s aan b o o r d moeten z i j n .

Met name b i j l e e r p l a n c o m m i s s i e s en d o c e n t e n b e s t a a n vaak t w i j f e l s o v e r de grenzen van de l e e r s t o f t u s s e n KHV {= MBO) en GHV (= HBO) o p l e i d i n g e n . De KHV'er kan immers onder p r a k -t i s c h d e z e l f d e oms-tandigheden komen -t e v a r e n a l s de GHV'er, z i j h e t op een s c h i p met wat minder l e n g t e en minder machine-vermogen.

I n i n t e r n a t i o n a a l v e r b a n d h e e f t IMCO e i s e n v a s t g e l e g d i n de "Standards o f T r a i n i n g , C e r t i f i c a t i o n and Watchkeeping". Nog hebben n i e t voldoende l a n d e n h e t v e r d r a g g e r a t i f i c e e r d , maar i n e n k e l e j a r e n z a l d i t zeker h e t g e v a l z i j n .

De l e e r p l a n n e n i n ons l a n d z i j n door de "IMCO-standards" op een a a n t a l p u n t e n aangepast en u i t g e b r e i d i n h e t a f g e l o p e n j a a r ; met name i s de "pre-sea c o u r s e " i n g e v o e r d .

O p m e r k e l i j k i s e c h t e r d a t r e s o l u t i e 22 van de IMCO-conventie, d i e a a n b e v e e l t om t o e k o m s t i g e zeevarenden t e o n d e r v ; i j z e n i n "human r e l a t i o n s h i p s and s o c i a l r e s p o n s i b i l i t y t o promote harmonious w o r k i n g r e l a t i o n s aboard s h i p s and m i n i m i z e harm-f u l e harm-f harm-f e c t s o harm-f l o n e l i n e s s and i s o l a t i o n " , d a t deze aanbevel i n g n i e t i s t e r u g t e v i n d e n aanbevel n de aanbevel e e r p aanbevel a n n e n . Met h e t a f

-nemen van h e t b e m a n n i n g s a a n t a l t o t 14 en minder z a l e c h t e r een g r o t e w i s s e l worden g e t r o k k e n op de s o c i a l e v a a r d i g h e d e n van de bemanningsleden, z o d a t h e t m i j van g r o o t b e l a n g l i j k t i n de o p l e i d i n g aandacht aan d i t onderwerp t e b e s t e d e n .

Een zaak d i e i n de komende j a r e n v o o r t s g r o t e aandacht z a l moeten k r i j g e n , i s de o p l e i d i n g t o t "geïntegreerd o f f i c i e r "

( g e i n t e g r e e r d e n a v i g a t i e - s c h e e p s w e r k t u i g k u n d e o p l e i d i n g ) . L e e r p l a n n e n v o o r deze o p l e i d i n g z i j n e r nog n i e t , hoewel de K o n i n k l i j k e Nederlandse R e d e r s v e r e n i g i n g i n een o n l a n g s v e r -schenen r a p p o r t p l e i t v o o r i n v o e r i n g i n augustus 1982. I k zou h i e r i n i e d e r g e v a l w i l l e n p l e i t e n v o o r een l e e r p l a n -commissie van d e s k u n d i g e n d i e v e r a n t w o o r d e l i j k i s v o o r h e t

totale l e e r p l a n . I n de h u i d i g e o p z e t z i j n de vakcommissies

naar m i j n mening t e autonoom, waardoor h e t t o t a a l b e e l d t e vaak u i t h e t oog w o r d t v e r l o r e n .

Met een goed d o o r d a c h t l e e r p l a n i s h e t zeker m o g e l i j k een d e r g e l i j k e H B O o p l e i d i n g 4 j a r i g t e houden, m i t s e r m o g e l i j k -heden gecreëerd worden v o o r Verplichte a p p l i c a t i e k u r s u s s e n v o o r b i j z o n d e r e onderwerpen, naar h e t v o o r b e e l d van de h u i -d i g e r a -d a r n a v i g a t l e k u r s u s o f -de k u r s u s l a -d i n g b e h a n -d e l i n g v o o r " c h e m i c a l t a n k e r s " o f g a s t a n k e r s .

Het zou o v e r i g e n s aan t e b e v e l e n z i j n i n d i e n een b r e e d opgez e t onderopgezoek opgezou p l a a t s v i n d e n naar de noodopgezaak van v e r p l i c h -t e b i j s c h o l i n g v o o r b e z i -t -t e r s van de hoogs-te v a a r d i p l o m a ' s , z o a l s d a t ook door de K o n i n k l i j k e M a a t s c h a p p i j t e r Bevorde-r i n g van de Geneeskunst v o o Bevorde-r h u i s a Bevorde-r t s e n w o Bevorde-r d t b e p l e i t .

Wat de o p l e i d i n g e n aan h e t K o n i n k l i j k I n s t i t u u t v o o r de Ma-r i n e b e t Ma-r e f t , j u i c h i k h e t t o e d a t j a a Ma-r l i j k s een a a n t a l o f f i c i e r e n van de z e e d i e n s t v o o r een a a n v u l l e n d e s t u d i e naar de a f d e l i n g Scheepsbouw en Scheepvaartkunde komen. De e r v a -r i n g e n i n h e t a f g e l o p e n j a a -r wa-ren z e k e -r g u n s t i g en i k ge-l o o f d a t h e t een goede zaak i s , a ge-l s de samenwerking op deze w i j z e w o r d t v o o r t g e z e t .

Zeer gewaardeerde t o e h o o r d e r s ,

B i j de a a n v a a r d i n g van m i j n ambt a l s buitengewoon h o o g l e r a a r i n de n a v i g a t i e k u n d e w i l i k nog even s t i l s t a a n hoe de n a v i g a -t i e z i c h a l s we-tenschap o n -t w i k k e l d e en w e l i n h e -t b i j z o n d e r h i e r i n N e d e r l a n d .

De bakermat l i g t o n g e t w i j f e l d i n h e t n a u t i s c h e c e n t r u m t e Sagres n a b i j Kaap S t . V i n c e n t ( P o r t u g a l ) , g e s t i c h t door P r i n s H e n d r i k de Zeevaarder ( 1 3 9 4 - 1 4 6 0 ) i n h e t b e g i n van de 15e eeuw. De b e s t e cosmografen en c a r t o g r a f e n u i t d i e t i j d t r o k h i j aan en de v / e t e n s c h a p p e l i j k e o n d e r z o e k i n g e n daar ge-daan waren de b a s i s voor de v e l e o n t d e k k i n g s r e i z e n d i e i n de

15e en de 16e eeuw d o o r de Iberiërs werden u i t g e v o e r d . Het e e r s t e l e e r b o e k d e r stuurmanskunst v e r s c h e e n . S l e c h t s één exemplaar i s h i e r nog van bekend ( u i t g a v e 1 5 0 9 ) en be-v i n d t z i c h t e München ( 2 ) .

Het standaardwerk d e r s t u u r m a n s k u n s t , wat z i j n i n v l o e d i n g e h e e l Europa deed g e l d e n , was de " A r t e de Navegar" v a n Pedro Medina, u i t g e g e v e n i n 1545 en v e r t a a l d i n h e t I t a l i aans, F r a n s , H o l l a n d s , Engels en D u i t s , waar h e t v e r s c h i l l e n -de u i t g a v e n b e l e e f d e .

Aan h e t e i n d v a n de 16e eeuw z e t de o n t w i k k e l i n g s g e s c h i e d e n i s der s t u u r m a n s k u n s t z i c h v o o r n a m e l i j k v o o r t i n de N e d e r l a n d e n . P e t r u s P l a n c i u s ( 1 5 5 2 - 1 6 2 2 ) , dominee t e Amsterdéun en befaamd g e o g r a a f , onderwees n a v i g a t i e k u n d e vanaf de k a n s e l aan de ge-z a g v o e r d e r s v a n de compagnie van V e r r e en na 1 6 0 2 aan d i e v a n de V e r e e n i g d e O o s t I n d i s c h e Compagnie, v/aarvan h i j w e t e n -s c h a p p e l i j k a d v i -s e u r wa-s.

V o o r t s hadden de v/erken van Steven, S n e l l i u s en M e t i u s v e e l i n v l o e d op de o n t w i k k e l i n g van de t h e o r i e d e r z e e v a a r t (2)

h i e r t e l a n d e . Hun werken vonden hun w e e r s l a g i n l e e r b o e k e n z o a l s van Lastman (1642) en G i e t e r m a k e r s "Vergulden L i c h t d e r Z e e v a a r t " ( 1 6 6 0 ) .

V e l e " p a r t i c u l i e r e m e e s t e r s " onderwezen i n de s t u u r m a n s k u n s t . C o r n e l i s Douwes was een van hen. Z i j n r e e d s e e r d e r genoemde Z e e m a n s t a f e l e n b e v a t t e n een methode t e r b r e e d t e b e p a l i n g d i e g e n i a a l was v o o r z i j n t i j d en v/elke i n t e r n a t i o n a l e e r k e n n i n g ondervond.

Het Atheneum I l l u s t r e t e Amsterdam ( o p g e r i c h t 1632) was de e e r s t e i n s t e l l i n g van hoger o n d e r w i j s i n Nederland waar de t h e o r e t i s c h e s t u u r m a n s k u n s t werd gedoceerd. De h o o g l e r a a r H o r t e n s i u s g a f daar c o l l e g e s z e e v a a r t k u n d e na 1635. Deze c o l -l e g e s werden v e r v o -l g e n s door d i v e r s e h o o g -l e r a r e n en -l e c t o r e n aan h e t Atheneum I l l u s t r e v e r z o r g d . De bekendste was w e l Pybo S t e e n s t r a , d i e v e e l b i j g e d r a g e n h e e f t t o t de methode van l e n g t e b e p a l i n g op zee door maansafstanden. De l a a t s t e l e c t o r was H e n d r i k de H a r t o g ; na z i j n dood i n 1838 - h i j was t o e n 88 j a a r - werd de f u n c t i e n i e t meer b e k l e e d .

H i e r n a werd h e t i n u n i v e r s i t a i r e k r i n g e n s t i l r o n d de n a v i g a -t i e k u n d e -t o -t i n 1962 door de a f d e l i n g d e r w i s - en n a -t u u r k u n d e van de G e m e e n t e l i j k e U n i v e r s i t e i t i n Amsterdam aan E r s t Crone een e r e d o c t o r a a t werd v e r l e e n d v o o r z i j n h i s t o r i s c h e onder-z o e k i n g e n i n de n a v i g a t i e k u n d e o f s t u u r m a n s k u n s t , onder-z o a l s h i j z e l f p l a c h t t e zeggen.

De t o e n m a l i g e o n d e r a f d e l i n g Scheepsbouw van deze T e c h n i s c h e Hogeschool p i k t e i n 1973 de d r a a d weer op en i n s t a l l e e r d e de l e e r s t o e l n a v i g a t i e k u n d e , waarvoor m i j n voorganger

p r o f . i r . W. Langeraar op 27 maart 1974 z i j n i n a u g u r e l e r e d e h i e l d . Het b e s t u u r van de o n d e r a f d e l i n g zag t e r e c h t i n , d a t s t u d e n t e n i n de scheepsbouwkunde t e v e n s k e n n i s behoren t e hebben van h e t o p e r a t i o n e l e g e b r u i k van v a a r t u i g e n . Bovendien i s er op de a r b e i d s m a r k t v r a a g naar navigatieëxperts met een academische o p l e i d i n g zowel b i j de o v e r h e i d a l s i n h e t be-d r i j f s l e v e n . Speurwerk en o n t w i k k e l i n g s w e r k i s immers noobe-d- nood-z a k e l i j k om de b e d r i j f s v o e r i n g op de Nederlandse schepen èn haar w a l o r g a n i s a t i e t e r a t i o n a l i s e r e n om de g r o e i e n d e c o n c u r -r e n t i e h e t h o o f d t e kunnen b i e d e n . Het i n ons l a n d aanwezige

n i v e a u van o r g a n i s a t i e k u n d e moet o p t i m a a l i n g e z e t v/orden v o o r V / a l - en s c h e e p s b e d r i j f om deze r a t i o n a l i s a t i e t o t s t a n d t e brengen.

Het r a p p o r t " v o o r t v a r e n d v o o r t v a r e n " van de K o n i n k l i j k e Nederlandse Reders V e r e n i g i n g g e e f t wat h e t s c h e e p s b e d r i j f b e t r e f t r i c h t l i j n e n van w a a r u i t goed v e r d e r g e w e r k t kan v/orden. V a n u i t h e t p r o j e c t " S c h i p '80" worden eveneens be-l a n g r i j k e a a n b e v e be-l i n g e n gedaan, hoewebe-l deze s be-l e c h t s v o o r k o r t e t e r m i j n g e l d i g z i j n . Een v e r v o l g s t u d i e "Brug '90" i s daarom n o o d z a k e l i j k om de o r g a n i s a t i e aan boord aan t e passen aan de n i e u w s t e t e c h n o l o g i e op h e t g e b i e d van c o m m u n i c a t i e , n a v i g a t i e en m a c h i n e c o n t r o l e , z o d a t een meer economische b e d r i j f s v o e r i n g m o g e l i j k z a l worden en op deze w i j z e b i j g e -d r a g e n w o r -d t om -de s c h e e p v a a r t on-der Ne-derlan-dse v l a g t e behouden.

Zeev geachte toehoorders.

B i j de officiële a a n v a a r d i n g v a n m i j n ambt a l s b u i t e n g e w o o n h o o g l e r a a r w i l i k a l l e n d i e hebben meegewerkt aan de v o o r -d r a c h t t o t benoeming aan Hare M a j e s t e i t -de K o n i n g i n -dank zeggen v o o r h e t i n m i j g e s t e l d e v e r t r o u w e n . I k z a l de v e r -p l i c h t i n g e n d i e u i t d i e benoeming v o o r t s -p r u i t e n naar b e s t e vermogen nakomen.

En s p e c i a a l t o t u dames en h e r e n h o o g l e r a r e n en medewerkers van de a f d e l i n g d e r Scheepsbouw- en Scheepvaartkunde w i l i k een woord van dank r i c h t e n v o o r de c o l l e g i a l e en v r i e n d -s c h a p p e l i j k e w i j z e v/aarop u m i j i n uw midden h e b t w i l l e n opnemen. I k hoop op een nog v e r d e r e u i t b o u w van de samen-w e r k i n g met u a l l e n , omdat i k g e l o o f d a t h e t v/erken a l s een h e c h t team de b e s t e g a r a n t i e b i e d t v o o r goed o n d e r w i j s en onderzoek.

Hooggeleerde Dijkshoorn, beste Nico,

Een p e r s o o n l i j k woord van dank aan j o u v o o r de w i j z e waarop j e a l s v o o r z i t t e r van onze k l e i n e v a k g r o e p m i j i n h e t b e g i n w e g w i j s h e b t gemaakt b i n n e n de a f d e l i n g . Onze b e i d e vakge-b i e d e n , op h e t e e r s t e g e z i c h t zo v e r s c h i l l e n d , hevakge-bvakge-ben e c h t e r d u i d e l i j k e r a a k v l a k k e n , waar h e t de economische b e d r i j f s -v o e r i n g aan b o o r d b e t r e f t . I k hoop i n d i t o p z i c h t nog -v e e l van j e i n z i c h t e n h i e r i n t e mogen g e b r u i k e n .

Hooggeleerde Gerritsma, beste Jelle,

I n de v e l e g e s p r e k k e n d i e i k met j e v o e r d e heb i k j e g r o t e b e l a n g s t e l l i n g v o o r de n a v i g a t i e k u n d e b i j z o n d e r gewaardeerd. I k z a l nog vaak een b e r o e p op j e doen, v o o r j e g r o t e k e n n i s i n scheepsbewegingen en a l l e s w a t daarmee samenhangt, omdat

d e z e k e n n i s één v a n de p e i l e r s i s w a a r o p de n a v i g a t i e k u n d e i s u i t g e b o u w d . I k w e e t d a t j e d e u r a l t i j d v o o r me o p e n s t a a t ; i k b e n d a a r b i j z o n d e r d a n k b a a r v o o r .

Dames en heren collega's uit het zeevaartonderwijs.

T w i n t i g j a a r heb i k i n uw m i d d e n mogen v e r t o e v e n . De t o e n -m a l i g e Co-m-mandant v a n de K w e e k s c h o o l v o o r de Z e e v a a r t , V e r b e e k , r a a d d e m i j i n 1961 a a n om i n h e t z e e v a a r t o n d e r w i j s t e komen. M i j n b e z w a r e n , d a t i k nog g e e n e n k e l e o n d e r w i j s -e r v a r i n g h a d , v;imp-eld-e h i j l u c h t i g j -e s w-eg m-et d-e o p m -e r k i n g d a t i k a l s s t u u r m a n a l t i j d m e e r w i s t d a n de l e e r l i n g e n v a n de b a s i s o p l e i d i n g e n zo b e g o n i k d a n . Van m i j n s t u d i e a a n de l e r a r e n o p l e i d i n g v a n de " V e r e e n i g i n g C o r n e l i s Douv/es" d i e d a a r o p v o l g d e i s m i j v o o r a l de m a r k a n t e w i j z e v a n d o c e r e n v a n d r . B i j l b i j g e b l e v e n . Z i j n w i s k u n d e -l e s s e n v o r m d e n de e e r s t e s c h r e d e n v a n m i j n w e t e n s c h a p p e -l i j k e v o r m i n g e n w a r e n t e v e n s e e n s t i m u l a n s v o o r m i j om n a de l e r a -r e n o p l e i d i n g i n D e l f t t e s t u d e -r e n . D a a r w a r e n h e t v o o r a l de c o l l e g e s v a n e n g e s p r e k k e n met de h e l a a s t e v r o e g o v e r l e d e n p r o f e s s o r Timman d i e v e e l t o t m i j n v ; e t e n s c h a p p e l i j k e v o r m i n g h e b b e n b i j g e d r a g e n . Z i j n mathema-t i s c h e n p h y s i s c h i n z i c h mathema-t b e w o n d e r d e i k i n mathema-t e n s . Z o n d e r o m h a a l w i s t h i j d i r e c t t o t de k e r n v a n e e n p r o b l e e m d o o r t e d r i n g e n e n z o n d e r humbug w i s t h i j d i t t e v e r w o o r d e n e n m a t h e m a t i s c h t e m o d e l l e r e n . I k heb d a a r v e e l v a n g e l e e r d . I n h e t h o g e r z e e v a a r t o n d e r w i j s z i j n h e t v o o r a l de g e s p r e k k e n met m i j n c o l l e g a ' s M u l d e r s e n D r a a i s m a g e w e e s t d i e v e e l b i j -d r o e g e n t o t v e r -d i e p i n g v a n m i j n k e n n i s i n b e p a a l -d e o n -d e r -d e l e n v a n de n a v i g a t i e k u n d e . S j e f e n Y k e - e n met j u l l i e ook v e l e a n d e r e c o l l e g a ' s - h e t v e l e o n d e r w i j s g e r i c h t e o n d e r z o e k w a t j u l l i e v e r r i c h t e n n a a s t de c i r c a 30 l e s u r e n d i e j e t o c h p e r week d r a a i t d w i n g t g r o t e r e s p e c t a f . Onze p o g i n g e n om v a n h e t M i n i s t e r i e v a n O n d e r w i j s e n W e t e n s c h a p p e n de financiële r u i m t e t e k r i j g e n om d i t o n -d e r w i j s g e r i c h t e o n -d e r z o e k b i n n e n -de " V e r e e n i g i n g C o r n e l i s Douvjes" t e v e r r i c h t e n i s h e l a a s op n i e t s u i t g e l o p e n , z o d a t h e t v o o r l o p i g nog w e l n a c h t w e r k z a l b l i j v e n . I k hoop d a t de o n d e r z o e k r e s u l t a t e n v a n u i t d e z e l e e r s t o e l j u l l i e w e r k i n d a t

o p z i c h t i n de toekomst kan v e r l i c h t e n .

Dames en heren, aollega's van het Maritiem Research Insti-tuut Nederland,

De werkzaamheden d i e i k i n de a f g e l o p e n zeven j a a r b i j uw i n s t i t u u t v e r r i c h t t e hebben er v o o r een g r o o t d e e l t o e b i j -gedragen d a t i k vandaag h i e r v o o r u s t a .

Met name h e t v o r i g e h o o f d van h e t N a v i g a t i e Research Centrum, de heer Wepster, h e e f t m i j i n m i j n werk a l t i j d s t e r k g e s t i m u l e e r d . Jouw g r o t e p r a k t i s c h e k e n n i s van h e t v a k , A r n o u t , w i l -de j e v o o r t d u r e n d t h e o r e t i s c h on-derbouv/en en u i t b o u w e n . I k was daar een w i l l i g e g e s p r e k s p a r t n e r v o o r , V7ant i k kon m i j zodoende v e r r i j k e n met j e p r a k t i s c h e i n z i c h t e n en k e n n i s . De samenwerking t u s s e n h e t N a v i g a t i e Research Centrum en de l e e r s t o e l n a v i g a t i e k u n d e i s vanaf de b e g i n p e r i o d e i n 1973 a l t i j d h e c h t gevreest, mede door de s t i m u l a n s e n van m i j n v o o r -ganger p r o f e s s o r L a n g e r a a r . I k heb e r a l l e v e r t r o u w e n i n d a t deze s i t u a t i e z i c h n i e t z a l w i j z i g e n .

Dames en heren studenten.

Onze a f d e l i n g i s n i e t g r o o t en i k heb zodoende met een g r o o t d e e l van u p e r s o o n l i j k k e n n i s kunnen maken. Zonder u i t z o n d e -r i n g z i j n deze c o n t a c t e n p l e z i e -r i g geweest en hebben bovend i e n b i j m i j bovende i n bovend r u k n a g e l a t e n bovend a t e r b i j u g r o t e b e l a n g -s t e l l i n g v o o r n a v i g a t i e b e -s t a a t . V o o r a l t i j d e n -s de r e i -s met de " Z e e f a k k e l " , h e t s c h i p d a t ons zo v / e l w l l l e n d v o o r een s t u d i e r e i s door de K o n i n k l i j k e M a r i n e t e r b e s c h i k k i n g werd g e s t e l d , i s m i j d a t d u i d e l i j k geworden.

I k hoop d a t i k e r t o e kan b i j d r a g e n , d a t e r b i j u a l l e n een gezond i d e e o v e r b l i j f t over de methoden en m i d d e l e n d i e de zeeman g e b r u i k t b i j h e t v i n d e n van z i j n weg o v e r zee. De e n k e l e n onder u d i e de n a v i g a t i e k u n d e a l s a f s t u d e e r r i c h t i n g k i e z e n hoop i k zodanig t e kunnen b e g e l e i d e n , d a t z i j i n na-v o l g i n g na-v a n C o r n e l i s Douna-vres "den zeena-varenden i n h e t o n t g a a n van v e e l g e v a a r l i j k e v e r z e i l i n g e n mogen behulpzaam z i j n " .

LITERATUUR

(1) De tloodige en bij ondervinding beproefde

nieuw-uytge-vondene Zeemanstafelen en voorbeelden, tot het vinden

der hreete buyten den middag

C o r n e l i s Douwes

U i t g e v e r i j J o h a n n e s v a n K e u l e n e n Z o o n e n . Amsterdam, 1761

(2) Cornelis Doubles zijn leven en zijn werk E r n s t C r o n e

U i t g e v e r i j T j e e n k W i l l i n k , H a a r l e m 1941

(3) Optimization of ship routing E . F r a n k e l a n d H. C h e n

MIT r e p o r t NMRC-KP-167 f o r N a t i o n a l M a r i t i m e R e s e a r c h C e n t e r , New Y o r k 1978

(4) The impact of seakeeping on ship operators D. Hoffman

SNAME N.Y. M e t r o p o l i t a n s e c t i o n 1976

(5) On optimal-time ship routing S . J . B i j l s m a

M e d e d e l i n g e n e n v e r h a n d e l i n g e n no. 94 K.N.M.I. S t a a t s d r u k k e r i j , ' s - G r a v e n h a g e 1975

(6) Petrus Plancius theoloog en geograaf J . K e u n i n g