Kanonistyka polska w 60-leciu wolnej Polski (1918-1978)

Piotr Hemperek

Kanonistyka polska w 60-leciu wolnej

Polski (1918-1978)

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 24/1-2, 41-77

1981

R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y

P ra w o K an on iczn e 24 <(1981) n r 1—2

K S. P IO T R H EM PE R EK

K A N O N IS T Y K A P O L SK A W 60-L E C IU W O LNEJ P O L SK I (1918— 1978) T r e ś ć : W stęp, I. O środki k a n o m sty czn e i .kanor.iści, II P ra ce k a ­ n o n istó w . Z ak oń czen ie.

Wstąp

Próba przedstaw ienia k an on istyk i polskiej ostatnich 60 lat w n iew ie lk im z konieczności opracow aniu stanow i p rzed sięw zię­ cie dość trudne. Jest to przede w szystkim oikres czasu z b y t'd łu g i, jeśli się w eźm ie pod u w agę znaczną liczbę i różnorodność p u b li­ kacji kanonistycznych, aby opracow anie takie m ogło ukazać p ełn y obraz nauki praw a kanonicznego w Polsce. Jak w yn ik a z pobież­ nego przeglądu b ib liografii dorobek n au k ow y polskiej kanonistyki w om aw ianym okresie liczy kilka ty się c y pozycji. Zmusza to do ogólnego potraktow ania tej tw órczości, do w skazania jed yn ie k ie­ runków badań i przykładow ej ilustracji w iększym i publikacjam i. W tej sytuacji n ie n ależy od tego opracow ania oczekiw ać należytej o cen y ow oców 60-letniej pracy naukow ej w dziedzinie prawa kanonicznego. K onieczność ograniczeń m oże nasuw ać uzasadnione w ątp liw ości — p iszący to także n ie jest od n ich w o ln y — czy u w zględ n ion e zostało w opracow aniu to, co najbardziej na ukaza­ nie czy podkreślenie zasługiw ało.

O kreślone w ty tu le ram y czasow e opracow ania obejm ują do­ robek k anonistyczny do ostatniego roku. Znaczną część tego do­ robku in teresu jący się nauką praw a kanonicznego, a w szczegól­ ności u praw iający ją kanoniści polscy, znają z w łasn ych obser­ w acji, co w ięcej są jego w spółtw órcam i. Fakt ten, jak rów nież brak odpow iedniego dystansu czasow ego w obec n ow szych pu b li­ kacji w ystarczająco chyba tłum aczą zam iar autora, aby poprze­ stać na ich zasygnalizow aniu.

Rok 1918, który został p rzyjęty za punkt p oczątkow y opracow a­ nia, jako rok odzyskania przez P olskę n iepodległego b ytu państw o­ w ego, jest n iew ą tp liw ie w ażną datą także w dziejach nauki p ol­ skiej. Dla kanonistyki polskiej w yd arzen ie to posiada szczególne znaczenie, poniew aż zbiegło się niem al w czasie z w ejściem w ż y ­ c ie n ow ego K odeksu prawa kanonicznego. N atom iast data końco­

42 K s. P . H em p erek

_[

_]

w a opracow ania n ie stanow i — przynajm niej obecnie — przeło­ m o w eg o m om entu dla nauki praw a kanonicznego w Polsce. Zo­ stała w ybrana tylk o d latego, że zam yka 60 lat, które u p ły n ęły od tam tego w ydarzenia.

N ależy stw ierdzić, że podejm ujący ten tem at n ie b y ł zdany ty lk o na w łasne poszukiw ania. M iał do dyspozycji pom oce znacznie u łatw iające w ykonanie tego zadania. Istnieje b ow iem n ie tylk o b ib liografia prawa kanonicznego, którą zaw dzięczam y przede w szystk im długoletniej i żm udnej pracy o. prof. Joachim a R. Bara, •znakomicie orientująca w rozm iarach i problem atyce kanonistyki polskiej.

Są rów nież opracowania, które w całości lub w części d otyczą in teresu jącego nas okresu. Do p ierw szych należą bardzo dobre artyk u ły zm arłego n iedaw no prof. Jakuba Saw ickiego: Die Ent- w ic k lu n g d er K irch en rech tsw issen sch a ft in P olen 1918— 1957 1 i Aus k irch enrechtsgeschichtlichem S ch rifttu m in Polen 1945— — 1959 2. O pracowania dotyczące historii kanonistyki polskiej o znacznie szerszych ramach czasow ych zaw dzięczam y zm arłem u w 1977 r. ks. prof. A lek sem u Petraniem u z K U L -u oraz ks. prof. T adeuszow i P a w lu k o w i z ATK. P ierw szy jest autorem d w u w a ż ­ n y ch prac z tego zakresu: S z k o ln ic tw o teologiczne w P o l s c e 3 i Praw o kanoniczne w okresie ośw iecenia oraz w X IX i X X w ie ­ ku 4. N atom iast ks. P aw lu k opublikow ał cenne studium pt. Z z a ­ gadnień k a n o n isty k i p o l s k i e j 5, będące zw ięzłym , ale bogatym w treść zarysem historii k an on istyk i polskiej.

Posiadam y także szereg opracow ań przew ażnie o charakterze okolicznościow ym i inform acyjnym , p rezentujących poszczególne

ośrodki kanonistyczne oraz ich dorobek n a u k o w y 6

1 ö s t e r r e i c h i s c h e s A r c h i v f ü r K i r c h e n r e c h t 9 (1958) 243—269.

2 Z e i t s c h r i f t d e r S a v i g n y - S t i f t u n g fü r R e c h ts g e s c h ic h t e . K a n o n i s t i - s c h e A b teilu n g 46 (I960) 62i8—639.

* P ra w o K an on iczn e 7 (1964) n r 1— 2 s. 127— 200 i W: K s i ę g a t y s i ą c ­

l e c i a k a t o l i c y z m u w Polsce, L u b lin 1969 t. 1 c. 255— 320'.

4 W: D z ie j e te o lo g ii k a t o l i c k i e j w Polsce, pod red. bpa M ariana R e- oh ow icza, t. 3. W iek X I X i X X , L u b lin l<9f76 cz. I s. 385— 432.

W o m ó w ien iu op racow ań p o m in ięto p o d sta w o w ą d la d z ie jó w k an o­ n is ty k i p o lsk iej pracę A. P e t i a n i e g o , N a u k a p r a w a k a n o n ic z n e g o

w P o lsc e w X V I I I i X I X w i e k u , L u b lin .1961, gdyż ty lk o w y ją tk o w o

d o ty k a ona okresu, k tó ry m się tu zajm u jem y.

6 P ra w o K an on iczn e 19 (1976) n r 3— 4 s. 153—'230. T. P a w l u k jeSt ta k ż e a u torem a rty k u łu pt. P o s o b o r o w e p r a w o k a n o n ic z n e w o p r a c o w a ­

n ia c h pols kic h. W: P o s o b o r o w e p u b l i k a c j e te o lo g ic z n e w Polsce. P raca

zb io ro w a pod red. J. M y śk o w a i B. P r zy b y szew sk ieg o , W arszaw a 1969 s. 285— 334.

• Zob. A. P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K a n o n ic z n e g o K a to l i c k i e g o U n i­

w e r s y t e t u L u b e ls k i e g o i je g o d zia ła ln o ść n a u k o w a w cza s ie o s t a tn i e g o d w u d z i e s t o l e c i a . Z eszy ty N a u k o w e K U L 8 (1965) n r 3 s. 27—32: ten że.

13] K a n o n isty k a p o lsk a 43

Z ostały ponadto opublikow an e w różnych czasopism ach i w y ­ d a w n ictw a ch krótsze lub dłuższe biogram y naukow e w szystk ich

zm arłych kanonistów tego okresu i niektórych spośród żyjących, »niekiedy z p ełn ym i w ykazam i bibliograficznym i. O bszerne opra­

cow ania biograficzne posiadają dotychczas ty lk o dwaj kanoniści tego okresu W ładysław Abraham i o. Jan Roth. A utoram i ich biografii są Tadeusz S iln ic k i7 i o. M arian Ż u r o w sk i8. C ałościo­ w y obraz kanonistyki polskiej od strony biograficznej otrzym a­ m y z chw ilą opublikow ania przygotow anego już do druku przez ■o. J. Bara S ło w n ik a ka n o n istó w polskich X I X i X X wieku.

B ieżących inform acji na tem at prac p oszczególnych kanonistów i ośrodków kanonistycznych oraz ruchu naukow ego w d ziedzi­ n ie praw a kanonicznego dostarczają czasopism a n au k ow e oraz p erio d y k i inform acyjne 9.

W ostatnim 60-leciu kanonistyki polskiej można w yod ręb n ić -dwa okresy. W ydarzeniem , które stanow i podstaw ę tak iego po­ działu, była druga w ojna św iatow a. W jej następ stw ie zaszły przede w szy stk im pow ażne zm iany w podstaw ach organizacyj­ nych upraw iania kanonistyki. N iektóre ośrodki kanonistyczne prze­ stały bow iem istnieć, pew ne zaś u le g ły zasadniczem u przekształ­ cen iu .

W yróżn ien ie dw óch okresów czy faz w rozw oju kanonistyki polskiej ostatniego 60-lecia nie zostało jednak przyjęte za pod­ sta w ę podziału niniejszego opracowania. Zmiany, jakie

nastąpi-W y d z i a ł P r a w a K a n o n ic z n e g o K a t o l i c k i e g o U n i w e r s y t e t u L u b e ls k i e g o i j e g o d zi a ła l n o ś ć d y d a k t y c z n o - n a u k o w a w cią gu u b ie g łe g o p i ę ć d z i e s i ę ­ ciolecia. R oczn ik i T eo lo g iczn o -K a n o n iczn e 15 (1968) z. 5 s. 5— 65; A.

W o j t k o w s k i , K a t o l i c k i U n i w e r s y t e t L u b e ls k i 1918— 1944. W: K s i ę g a j u b i l e u s z o w a 50-lecia K a to l ic k i e g o U n i w e r s y t e t u L u b e ls k i e g o , L u b lin 1969 s. 21—>104; A. S t a n o w s k i , S p is w y k ł a d o w c ó w 1918— 1939, W y ­ d z i a ł P r a w a K a n o n ic z n e g o , ta m że s. 105— 118; J. G r z y w a c z . K r o n i k a W y d z i a ł u P r a w a K a n o n ic z n e g o 1944— 1968, ta m że s 159—166; P. H e m - p e r e k , W y d z i a ł P r a w a K a n o n ic z n e g o K U L , B iu le ty n In fo rm a cy jn y K U L 4(,1'975) nr 2(8) s. 13— 18; J. R. B a r , P r a c a n a u k o w a W y d z i a ł u P r a w a K a n o n ic z e g o w la t a c h 1954— 1964, War.sza.wa 1965, A TK ; J. R. B a r , D z ia ła ln o ść n a u k o w a W y d z i a ł u P r a w a K a n o n ic z n e g o w la t a c h 1965— 1970. W: D zia ła ln o ść n a u k o w a A k a d e m i i T e o lo g ii K a t o l i c k i e j , opr. A . L ew ek , W arszaw a 1971 s. 384—621; M. F ą k a , W y d z i a ł P r a w a K a n o n ic zn e g o . W: X X la t A k a d e m i i T eologii K a t o l ic k i e j. K sięg a p a ­ m ią tk o w a 1954— 1974, W arszaw a 1976 s. 240'—301. 7 W ł a d y s ł a w A b r a h a m (1860—194(1). W: W ła d y sła w A b r a h a m , O r g a ­ n i z a c j a K o ś c io ł a w P o lsc e d o p o ł o w y w i e k u X I I , P ozn ań 1962 s. 9—69. 8 Ja n R o th , p r o f e s o r k a n o n is ta . W: S tu d ia p ra w n o -h isto ry czn e, W ar­ sza w a 1971 s. 1— 142.

9 Zob. P ra w o K an on iczn e. K w a rta ln ik p ra w n o -h isto ry czn y ; R o czn ik i T eo lo g iczn o -K a n o n iczn e, zesz. 5 P ra w o K an on iczn e; Z eszy ty N a u k o w e K UL; S u m m ariu m . S p ra w o zd a n ia T o w a rzy stw a N a u k o w eg o K a to lic k ie g o U n iw e r sy te tu L u b elsk ieg o ; B iu le ty n In fo rm a cy jn y K U L ; B iu le ty n In fo r­ m a cy jn y A k a d em ii T eo lo g ii K a to lick iej.

44 Ks. P. Hem perek

ły

I. Ośrodki kanonistyczne i kanoniści

W ch w ili odzyskania przez P olsk ę niepodległości w 1918 r. na teren ie odrodzonego państw a istn ia ły trzy un iw ersytety: U n i­ w er sy te t Jagielloń sk i w K rakow ie, U n iw ersy tet L w ow sk i i U n i­ w e rsy tet W arszawski. Jednakże ty lk o w K rakow ie i w e L w o­ w ie była upraw iana na un iw ersytetach , i to na w ysokim pozio­ m ie, kanonistyka. Istniejące tam w y d z ia ły teologiczne i p r a w n e p osiad ały katedry praw a kanonicznego czy kościelnego.

Przyw rócony w 1915 r. U n iw ersy tet W arszaw ski, na którym pow ołan o w y d zia ł teologiczn y w m aju 1918 r., zatw ierd zon y p rzez S to licę A postolską w 1920 r., dopiero przystępow ał do organizo­ w an ia studiów kancnistycznych, tw orząc w ram ach teg o w y d zia łu sekcję prawa kanonicznego. W dekrecie zatw ierdzającym S to li­ c y A postolskiej W ydział T eo lo g ii K atolickiej otrzym ał p ra w o nadaw ania stopni doktorskich rów nież z prawa k a n o n ic z n e g o 10.

W 1919 r. zostały utw orzone dwa dalsze u n iw ersy tety państw o­ we: w W ilnie i Poznaniu. Jednakże w yd ział teologiczn y powstał: ty lk o na przyw róconym U n iw ersytecie W ileńskim . N atom iast w szy stk ie now e u n iw ersy tety u tw o rzy ły katedry prawa k o ściel­ n ego na w ydziałach praw nych n .

W cześniej, w grudniu 1918 r., rozpoczął działalność U n iw e r sy te t K atolick i w L u b lin ie (początkow o pod nazwą U n iw ersy tetu Lu­ belskiego), utw orzony z in icja ty w y ostatniego rektora zn iesion ej w tym że roku A kadem ii D uchow nej w P etersburgu ks. Id ziego R adziszew skiego, który był pierw szym rektorem i organizatorem now ej uczelni, p rzy udziale części profesorów z akadem ii peters­ burskiej i czynnym poparciu biskupa lu b elsk iego Mariana Leona Fulm ana. P oczątkow o d ziałający w oparciu o p raw a przysłu gu ją­ ce A kadem ii D uohownej petersburskiej, które arcybiskup m o h y - le w sk i Edward Ropp przekazał 23 X 1918 r. now ej uczelni, U n i­ w ersy tet L ubelski otrzym ał 25 VII 1920 r. dekret erek cy jn y S to ­

10 P e t r a n i, P r a w o kanon iczne..., s. 421; P a w 1 u k, Z z a g a d n i e ń k a -

n o n i s t y k i p o ls k ie j , s. 167 n.

11 S a w i c k i , D ie E n t w i c k l u n g d e r K i r c h e n r e c h t s w i s s e n s c h a f t in P o -

K a n o n isty k a p o lsk a 45

lic y A p o s to ls k ie j12. Na U n iw ersy tecie K atolickim w L u b lin ie został u tw orzony obok w yd ziału teologiczn ego p ierw szy w P o l­ sce W ydział Praw a K anonicznego. W spom niany dekret erek cy jn y przyznał U n iw ersy teto w i praw o nadaw ania stopni akadem ickich w zakresie teologii i prawa kanonicznego. P ierw o tn ie w y d z ia ł ten p osiad ał n azw ę W ydziału Praw a K anonicznego i Nauk M oral­ n y ch 13. W p ierw szych latach istn ien ia w yd ział ten p od legał czę­ sty m zm ianom organizacyjnym . W 1920 r. utw orzono na nim d w ie sekcje: praw no-społeczną i praw no-historyczną, a w krótce doda­ no trzecią — .prawno-m oralną. Praw o kanoniczne było na w szy ­ stk ich sekcjach głów n ym przedm iotem studiów . W ykładano je początk ow o w w ym iarze 4 następnie 8 godzin tygodniow o w cią­ g u czterech la t studiów 14.

Zasadniczą reorganizację w yd ziału przeprow adzono w 1923 r. przekształcając go w W ydział P raw a K anonicznego z zasadniczo zm ien ion ym program em stu d iów od roku akad. 1923/24. W ydział posiadał odtąd pięć katedr: d w ie katedry tekstu prawa kanonicz­ nego, katedrę publicznego prawta kościelnego, katedrę prawa c y - w iln o -k a ścieln eg o i katedrę prawa rzym skiego. Studia tr w a ły od­ tą d 3 lata. W późniejszych łatach organizacja i program studiów u le g a ły ty lk o nieznacznym zm ia n o m 1S. P onadto na W ydziale Pra­ w a i N auk Społeczno-E konom icznych K UL istniała katedra pra­ w a kościelnego. Na m ocy u staw y sejm ow ej z 9 IV 1938 r. U n i­ w er sy te t K atolick i w L ublinie otrzym ał pełne prawa państw o­ w y c h szkół akadem ickich, a zatem i praw o nadaw ania m agiste­ riów i doktoratów oraz przeprow adzania habilitacji na w szystk ich •wydziałach.

P rzedstaw ione tu podstaw y organizacyjno-praw ne sta n o w iły za­ sad n icze ram y, w których upraw iana była kanonistyka w P olsce d o 1939 r. tj. do w ybuchu drugiej w o jn y św iatow ej.

P raw o kanoniczne b y ło przedm iotem w yk ład ów i studiów rów ­ n ież w sem inariach duchow nych. Jednakże ty lk o n iek tórzy pro­ feso ro w ie praw a kanonicznego w sem inariach oddaw ali się p racy nau k ow ej.

N ie w ie lk ie grono kanonistów p olskich u legło u progu om aw ia­ n ego okresu dotkliw em u uszczupleniu w sk u tek przedw czesnej

12 S a w i c k i (tam że s. 246) u w a ża n ie s łu sz n ie tę d a tę z a d atę p o w s ta ­ n ia U n iw e r sy te tu K a to lick ieg o w L u b lin ie.

13 P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K anonic znego..., s. 5 n. N a zw a ta zo­

sta ła p raw d op od ob n ie p r z y ję ta n a o k reślen ie W ydziału w n a w ią za n iu do is tn ie ją c e j w A k a d em ii D u ch o w n ej p etersb u rsk iej od 19(15 r. S e k c ji P ra w n o -M o ra ln ej. Por. P e t r a n i , N a u k a p r a w a ka n o n ic z n e g o w P olsce

i v X V I I I i X I X w i e k u , s. 296; te n ż e , P r a w o kanoniczne..., s. 412.

14 P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K an on ic zn ego..., s. 11—<18. 15 T am że s. 1'»—22, 30.

46 Ks. P . H em p erek

śm ierci dw u w yb itn ych p rzedstaw icieli należących da ośrodka krakow skiego. W grudniu 1918 r. zm arł p ow ołan y na profesora h isto rii prawa polskiego i dziekana W ydziału . Praw a i N auk Społeczno-E konom icznych K UL S ta n isła w Z achorow ski {ur. 1885), B y ł on docentem prawa kościeln ego h ab ilitow an ym w 1911 r. na w y d zia le prawa U n iw ersy tetu Jagielloń sk iego i autorem k ilk u cennych prac z historii prawa kościelnego, d otyczących sądów syn od aln ych , kapituł i ustaw od aw stw a synodalnego w Polsce 11. W 1919 r. zm arł B olesław U lan ow sk i (ur. 1860), profesor praw a p olsk iego i kościelnego na w y d zia le praw a w K rakow ie, w y b itn y historyk prawa kościelnego w Polsce, autor prac m. in. o p o k u cie kościelnej i statutach synodalnych krakow skich, a przede w szy ­ stk im niestrudzony w ydaw ca źródeł praw a kanonicznego w P o l­ sce 18.

Po śm ierci U lan ow sk iego pozostał na w ydziale praw a U n iw er­ sytetu Jagielloń sk iego jako profesor praw a kościelnego (od 1899 r.) J ó zef B rzeziński {1854— 1932). Stan ow isk o profesora zajm ow ał d o 1928 r. Przedm iotem zasadniczym jego badań i prac była h istoria stosunków m iędzy K ościołem a państw em w P olsce 19.

Następcą B rzezińskiego na katedrze praw a kościelnego w U n i­ w ersytecie Jagielloń sk im został Adam V etu lan i (1901— 1976), zna­ kom ity badacz i znaw ca śred n iow ieczn ego prawa polskiego, au tor p ion iersk ich prac o oficjalacie biskupim w Polsce, o D ekrecie G racjana i pierw szych dekretystach, o początkach u n iw ersy te tó w w Europie środkow ej, u staw od aw stw ie synodalnym . D okończył on rozpoczęte przez U lan ow sk iego, a k ontynuow ane przez ks. Ja­ na Fijałka, prace nad w yd an iem zibioru statutów M ikołaja T rą­ b y 20.

Na w yd ziale teologicznym U n iw ersy tetu Jagielloń sk iego pro­ fesorem prawa kanonicznego b y ł od 1884 r. ks. Tadeusz G rom ­ n ick i {1851— 1939). Na tym stanow isku pozostaw ał do r. 1926, zajm ując się g łów n ie historią ustaw odaw stw a synodalnego, s to

-17 W tej cz ę śc i op racow an ia p o m in ięto w y k a z prac p o szczeg ó ln y ch k a - Tianistów. In fo rm a cje ,na te n te m a t są p od an e w p u b lik a cja ch c y to w a ­ n y c h w p rzyp isach . Zob. P e t r a n i, N a u k a p r a w a ' k a n o n i c z n e g o . . . , s.

184—d'86; ten że, P r a w o kanonic zne..., s. 399; P a w i u k, dz. c y t. s. 200. 18 J. S a w i c k i , B o l e s ł a w TJlanowski (1®60— 1919). P ra w o K anonicznie 14 (1971) n r l1— 2 s. 307— 324; P e t r a n i , N a u k a p r a w a k a n on icz n ego..., 180— 184; ten że, P r a w o kanonic zne..., s. 3S>8 n.; P a w l u k , dz. cyt. s. 1991. 19 A . V e t u l a n i , B r z e z i ń s k i J ó z e f (1854—'1932). W: P o ls k i Słow nik; B io g ra ficzn y , t. 3 s. 39 n.; P e t r a n i , N a u k a p r a w a kan o n icz n eg o . s . 179 n.; ten że, P r a w o kan onic zne..., s. 398 n.; P a w l u k , dz. cyt. s. 199 n .

20 J. K r u k o w s k i , A d a m V e t u l a n i (MOI— 1 '976). S u m m a riu m n r 5 (25) za rok 1976, L u b lin 1978 s. 175*—-177; P e t r a n i , P r a w o k a n o n ic z ­

[7] K a n o n isty k a polslka 4 7

sunków k ościeln ych w P olsce (św iętopietrze) oraz praw em m ał­ żeńskim 21.

Po przejściu G rom nickiego w stan spoczynku objął w yk ład y, a n astępnie katedrę prawa kanonicznego ks. Jan W ładysław K rzem ieniecki

(1887

1956).

W ybitnym badaczem h istorii p olsk iego praw a kościelnego b ył ponadto profesor historii K ościoła w P olsce na w yd ziale te o lo ­ gicznym U n iw ersy tetu Jagielloń sk iego ks. Jan F ijałek

(1864

1936),

W U n iw ersytecie L w ow sk im na w yd ziale praw a profesorem prawa k ościeln ego w latach

1888

1935

(1860

1941),

(271

N astępnie profesorem praw a kościeln ego na W ydziale prawa- U n iw ersy tetu L w ow sk iego był od

1936

(1893—

—

1960),

21 P e t r a n i, N a u k a p r a w a ka nonic znego..., s. 175—>177; ten że, P r a ­

w o kanonic zne..., s. 401; P a w l u k , dz. cyt. s. 200 n.

22 J. B a r , Sp. ks. prof. d r J a n W ł a d y s ł a w K r z e m i e c k i . P o lo n ia S acra 8 1956) 2.17— 222; P e t r a n i , P r a w o kan onic zne..., s. 401; P a w lu k , dz.. cy t. s. 206.

23 J. S a w i c k i , K s . Jan N e p o m u c e n F ij a łe k (8 V 1864— 19 V I 1936)

i B ib l io g r a f ia p r a c ks. Jana F ij a łk a (1887— 1951). P raw o K a n o n iezn e

15 (1972) nr 3— 4 s. 267^ 292; P a w l u k , dz. cyt. s. 202.

24 T. S i l n i c k i , dz. cyt. s. 9— 87; J. S a w i c k i , B ib l io g r a f ia p r a c

W ł a d y s ł a w a A b r a h a m a . W: W. A b rah am , O rganizacja K o ścio ła w P o l­

s c e do p o ło w y w ie k u X II, w y d . 3, P o zn a ń 1962 s. 331—359; P e t r a n i ,

N a u k a p r a w a kanoniczneg o..., s. 194— 200; ten że, P r a w o kanoniczne...,,

s. 403 n.; P a w l u k , dz. cyt. s. 201 n.

25 P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K an on ic zn ego..., s. 38; P a w l u k , dz. cyt. s. 210 n.

43 K s. P . H em p erek

Na w yd ziale teologiczn ym U n iw ersy tetu L w ow sk iego katedrę praw a kanonicznego zajm ow ał w latach 1894— 1921 ks. B łażej Jaszow sk i (1856— 1921), który jednak n ie pozostaw ił po sobie dorobku naukow ego 26. W latach 1909— 1919 pracow ał przy kate­ drze praw a kanonicznego jako adiunkt, n astępnie zastępca pro­ fesora ks. Ignacy G rabow ski, h ab ilitow an y w 1913 'r., od 1919 r. profesor prawa kanonicznego na w ydziale teologicznym U n iw er­ sytetu W arsza w sk ieg o 27.

P o śm ierci Jaszow skiego aż do 1930 r. katedra praw a kanonicz­ n eg o na U n iw ersytecie L w ow sk im n ie była obsadzona. W latach 1921— 1925 zastępczo w yk ład ali praw o kanoniczne ks. S tan isław N arajew ski i ks. A dam G erstm ann, profesorow ie teologii m oral­ n ej. W 1925 r. objął w y k ła d y prawa kanonicznego na w yd ziale teologiczn ym U n iw ersytetu L w ow sk iego jako zastępca profesora ks. M ichał W yszyński (1890— 1972), h ab ilitow an y w tym że roku, uczeń prof. Abraham a. Z ostaw szy w 1930 r. profesorem n a d zw y ­ czajnym prawa kanonicznego kierow ał katedrą teg o praw a do p oczątków drugiej w o jn y św ia to w ej. Jego prace naukow e d o ty ­

czyły głów n ie d ziesięciny w’ Polsce, niektórych zagadnień prawa m ałżeń sk iego i r z y m sk ie g o 28.

W U n iw ersytecie W arszaw skim katedra praw a k ościeln ego na w y d z ia le prawa pozostaw ała nieobsadzona. Pom ocniczo d ziałał tu , prow adząc w yk ład y i sem inaria, ks. prof. Ign acy G rabow ski z w yd ziału teologicznego tegoż U n iw e r sy te tu 29.

W ydział T eologii K atolickiej U n iw ersytetu W arszaw skiego po­ w o ła ł w 1919 r. na profesora praw a kanonicznego w spom nianego już dw ukrotnie ks. Ignacego G rabow skiego (1878— 1950), docenta U n iw ersy tetu L w ow skiego. Szczególnym przedm iotem jego za in ­ teresow ań i badań b yło kanoniczne praw o procesow e zarów no w ujęciu historycznym jak i dogm atycznym . Ks. G rabow ski jest autorem pierw szego po w yd an iu K odeksu prawa kanonicznego podręcznika praw a kanonicznego 30.

W 1937 r. na w yd ziale teologiczn ym U n iw ersytetu W arszaw ­ skiego h ab ilitow ał się w zakresie praw a kanonicznego ks. S tefan B iskupsk i (1895— 1973), profesor sem inarium duch ow n ego w e W ło­

26 P e t r a n i , N a u k a p r a w a kanonic znego..., s 191; ten że, P r a w o k a ­

noniczne..., s. 405. 27 P e t r a n i, N a u k a p r a w a kanonic znego..., s. '192; P a w l u k , dz. cyt. s. 205. 28 W y d z i a ł T e o lo g i c z n y U n i w e r s y t e t u J a n a K a z i m i e r z a w e L w o w i e 1918— 1933. L w ó w 1034 s. 80— 99; W. U r b a n , K s i ą d z p r o f e s o r M ich ał W y s z y ń s k i (1890— 1972). P raw o K a n o n iczn e 20 (1973) n r 1—2 s. 278—285; P e t r a n i , P r a w o kanoniczne..., s. 406; P a w l u k , dz. cyt. s. 209 n. 29 S a w i c k i, D ie E n t w i c k l u n g d e r K ir c h e n r e c h t s w i s s e n s c h a f t in P o ­ l e n 1918— 1957, s. 247; P e t r a n i , P r a w o kanon iczne..., s. 405.

80 P e t r a n i , N a u k a p r a w a ka nonic znego..., s. 193 n.; ten że, P r a w o

19] K a n o n isty k a p o lsk a 49

cław ku. Po h ab ilitacji podjął on w y k ła d y z prawa kanonicznego na tym że w ydziale. D ziałalność naukow a ks. B iskupsk iego sku­ piała się na praw ie procesow ym i m ałżeńskim 31.

W U n iw ersy tecie W ileńskim pierw szym profesorem praw a ko­ ścieln ego na w yd ziale praw a był A lfo n s P arczew ski (1849— 1933), który nie m iał jednak od pow iedniego przygotow ania do teg o przedm iotu i n ie pozostaw ił pow ażn iejszego dorobku n au k ow e­ g o 3^

Po ustąp ien iu P arczew skiego w 1930 r. katedrę prawa k o ściel­ nego w U n iw ersy tecie W ileńskim objął ks. B olesław W ilanow ski (1885— 1952), teolog i kanonista, a także orientalista, h ab ilitow an y w zakresie "teologii na U n iw ersytecie w e L w ow ie, od 1919 r. w y ­ kładający teologię fundam entalną na w yd ziale teologiczn ym w W ilnie, a zajm ujący się rów nocześnie P ism em św . i kanonistyką. G łów na jego praca kanonistyczna d otyczy procesu k ościeln ego w starożytności 33.

Z w yd ziałem prawa U n iw ersy tetu W ileń sk iego zw iązan y b ył rów n ież w y b itn y badacz i znaw ca (historii prawa k ościeln ego Jakub S aw ick i (1899— 1979), który tam w łaśn ie h a b ilitow ał się w 1937 r. w zakresie prawa kościeln ego i w latach 1937— 1939 pro­ w adził jako docent w y k ła d y z prawa w yzn an iow ego i adm ini­ stracji w yzn an iow ej na u n iw ersytetach w W ilnie i W arszawie. Po rezygnacji z asysten tu ry w U n iw ersytecie Jagielloń sk im w 1929 r. pracow ał on w adm inistracji państw ow ej w W arszaw ie, a jednocześnie badał od strony nau k ow ej problem atykę w y zn a ­ niow ą w P olsce ze szczególnym u w zględ n ien iem sytuacji p raw ­ nej m niejszości w y zn an iow ych i z tej dziedziny opublikow ał szereg prac oraz Rozprawę h abilitacyjną. Później zajm ow ał się przede w szystk im zagadnieniam i z dziedziny stosunków k o ściel- n o-p ań stw ow ych w Polsce oraz studiam i nad polskim ustaw o­ daw stw em synodalnym . Owoce tej pracy przypadają na okres p ow ojen n y 34.

W ydział teo lo g iczn y U n iw ersy tetu W ileńskiego otrzym ał w 1919 r. jako p ierw szego profesora prawa kanonicznego i zarazem dziekana ks. B ronisław a Ż ongołłow icza (1870— 1944), k tóry w la ­ tach 1915— 1918 b ył profesorem praw a kanonicznego w A kadem ii

31 M. A. M y r c h a, K s. prof. d r S t e f a n B is k u p s k i. P raw o K an on iczn e 11 (1968) n r 3—4 s. 373— 3i76; P e t r a n d , P r a w o kanonicz ne..., s. 423 n.; P a w i u k , dz. cyt. s. 211.

84 P e t r a n i, P r a w o kanonic zne..., s. 426.

33 T am że s. 426; J. R. B a r , Prof. B o l e s ł a w W i l a n o w s k i (30 I 1885—

4 X 1952). Praiwo K an on iczn e 22 <1979) nr 1—'2 s. 2Ó9— 2(63.

!1 P e t r a n l , P r a w o kan onic zne..., s. 425 n.; P a w l u k , dz. cy t.

s. 203 n.; F. P a s t e r n a k , S z k i c b io g r a f i c z n y i b ib lio g r a fia p r a c n a u ­

k o w y c h prof. J a k u b a S a w ic k i e g o . P ra w o K an on iczn e 21 (1978) nr 1— 2

s. m — 221.

50 Ks. P. Hem perek 110

]

Od 1926 r. praw o kanoniczne na w yd ziale teologiczn ym w W il­ nie w yk ład ał ponadto 'ks. W alerian M eysztow icz (ur. 1893), ab­ solw en t tego w ydziału, który studia kanonistyczne odbył w R zy­ m ie uzyskując tam w 1926 r. doktorat. W 1937 r. został on pro­ fesorem praw a kanonicznego w U n iw ersytecie W ileńskim . Opu­ b lik o w a ł kilka prac kanonistycznych dotyczących m. in. sytuacji praw nej K ościoła w Polsce oraz położenia relig ii w k on stytu ­ cjach państw now oczesnych. Od 1939 r. przebyw a stale w R zy­ m ie, gdzie zajm uje się w yd aw an iem źródeł do historii K ościoła w P olsce 36.

Na w y d zia le praw a U n iw ersy tetu Poznańskiego profesurą i ka­ tedrę prawa kościelnego otrzym ał w 1929 r. Tadeusz S iln ick i (1889—1968), uczeń profesora Abraham a, h ab ilitow an y w zak resie praw a kościelnego w 1927 r. w U n iw ersytecie L w ow skim . G łów ­ n e jego prace naukow e dotyczą archidiakonatu w P olsce, orga­ n izacji K ościoła na Śląsku i Pom orzu, w p ły w ó w francuskich na K ościół w P olsce, działalności legatów papieskich i arcybiskupów , gn ieźn ień sk ich 37.

Sytu acja personalna W ydziału Praw a K anonicznego i Nauk M oralnych K UL b y ła p oczątkow o trudna. W p ierw szym roku istn ien ia w yd ział posiadał ty lk o jednego profesora praw a kano­ nicznego. B y ł nim ks. B ron isław Ż ongołłow icz, p rzy b y ły do L u­ blina z A kadem ii D uchow nej w Petersburgu, który już w na­ stępnym roku odszedł na w y d z ia ł teologiczn y U n iw ersy tetu W i­ leń sk ieg o 38.

N iektóre przedm ioty praw ne, m. in. en cyk lop ed ię i filo zo fię praw a, historię prawa kościeln ego i praw o rzym skie w y k ła d a li profesorow ie z W ydziału Praw a i N auk S połeczno-E konom icznych KUL. Już w pierw szym roku akadem ickim — od trzeciego tr y ­ m estru — zaangażow ano do w yk ład ów prawa kanonicznego ks.

85 P e t r a n i , N au k a p r a w a kanonic znego..., s. 306; ten że, P r a w o k a ­

noniczne..., s. 413 .n., 426; P a w i u k, dz. cy t. s. 1'88.

36 P e t r a n i , P r a w o ka nonic zne..., s. 426 n.

87 K. G o ł ą b , T a d e u s z S iln ick i. W 75-lecie u r o d z i n i 50-lecie p r a c y

n a u k o w e j . P raw o K an on iczn e 9 (.1966) n r 3—4 s. 339— 362; J. S a w i c k i , Sp. prof. d r T a d e u s z S iln ic k i, P ra w o K a n o n iczn e 13 (1970) n r 3—4

s. 274—285; P e t r a n i , P r a w o kanonic zne..., s. 404; P a w i u k, dz. c y t. s. 203.

[

]

Józefa Florczaka {1887— 1943), doktora praw a kanonicznego i cy ­ w iln eg o oraz teologii, adw okata R oty R zym skiej i S y gn atu ry A po­ stolsk iej, k tóry b ył w ów czas audytorem R oty w R zym ie. Ze w zg lęd u na stanow isko w Rocie po dw óch latach zrezygnow ał jed ­ nak z pracy, na K UL 39.

W 1919 r. podjęto starania o pozyskanie zagranicznych p rofe­ sorów praw a kanonicznego. W rezultacie ty ch starań na w y d zia ł praw a kanonicznego K UL p rzyb yli w iosną 1920 r. dw aj kanoni- ści w ło scy M ichele M icheletti, doktor teo lo g ii, założyciel i pro­ fesor C ollegium Leonianum w R zym ie, k onsultor K ongregacji S e­ m inariów i U n iw ersytetów , autor m. in. szeregu prac z praw a zakonnego oraz L uciano L ecisi, doktor teo lo g ii i praw a kano­ nicznego. P ierw szy pracow ał na w yd ziale dw a a drugi trzy lata 40.

Znacznie dłużej — 15 lat — b y ł profesorem prawa kanonicz­ nego na K UL, p ow ołan y w listopadzie 1920 r. po studiach k an o- nistycznych na U n iw ersytecie G regoriańskim w R zym ie, o. G om - mar M ichiels (1890— 1965), B elg z zakonu kapucynów , autor serii w ielk ich i znakom itych kom entarzy do norm gen eraln ych K odek­ su prawa kanonicznego, do ogólnych zasad kanonicznych prawa osobow ego oraz praw a karnego, których publikację rozpoczął w czasie pracy na KUL 41.

Jed n ocześn ie szukano też kandydatów na profesorów w śród k a - nonistów w kraju. W 1921 r. został zatrudniony na W yd ziale Praw a i N auk Społeczno-E konom icznych oraz na W ydziale P ra­ wa K anonicznego i N auk M oralnych K UL jako zastępca profeso­ ra prawa kościelnego, od 1926 r. jako profesor, ks. Jan W iślick i (1879— 1944), doktor prawa kanonicznego b ęd ący w ów czas profe­ sorem gim nazjum w T arnow ie. Z ajm ow ał się on g łów n ie kościel­ nym praw em publicznym , historią źródeł i litera tu ry praw a ka­ nonicznego oraz praw em m ałżeńskim 42.

W 1922 r. pow ołano na w yd ział praw a kanonicznego ks. dra Jana K w olka, profesora sem inarium duchow nego w P rzem yślu , ale n ie pod jął on zajęć na K UL 43.

N atom iast w styczniu 1923 r. rozpoczął w y k ła d y z praw a

39 T am że s. 9 n. 40 Taimże s. 13 n.

41 M. M y r c h a , Sp. O jc ie c G o m m a r u s a B o o is c h o t M ichie ls, P ra w o K a n o n iczn e 9 (1966) .nr 3—4 s. 429^ 444; P. P a ł k a , Sp. o. prof. d r

G o m m a r M ich iels, Z eszy ty n a u k o w e K U L 9 (1966) z. 3 s. 94— 98; P e-

t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K an on ic zn ego..., s. 14 n.

42 P . K a ł w a , K s . d r J a n W i ś li c k i, A te n e u m K a p ła ń sk ie 47 {1947) 95—96; ten że, Sp. ks. J a n W i ś li c k i, R o czn ik i N a u k Sipołecznyoh 1 (1949) 21— 22; P e t r a n i, W y d z i a ł P r a w a K anonic znego..., s. 15 n.; P a w l u k , dz. cyt. s. 208.

52 K s. P . H em p erek 112

]

rzym skiego na w ydziałach p raw nych KUL ks. H enryk Insadow ski (1888— 1946) z W łocław ka, doktor prawa kanonicznego, który sp ecjalizow ał się w zakresie praw a rzym skiego na U n iw ersytecie W arszaw skim i w R zym ie. Od r. 1928 b y ł zastępcą profesora, a od 1935 r. profesorem praw a rzym skiego. Czasowo zajm ow ał się tak ­ że praw em C erkw i praw osław nej oraz K ościołów W schodnich. Interesow ała go zarówmo problem atyka prawa kanonicznego jak i rzym skiego, czego św iad ectw em są publikacje dotyczące m. in. ustroju K ościoła, osob y praw nej w praw ie kanonicznym , pojęcia res sacrae w praw ie rzym skim i w p ły w u chrześcijaństw a na rzym skie prawo m ałżeńskie 44.

W 1924 r. przybył na W ydział Praw a K anonicznego K UL jezu i­ ta ks. dr Jan Roth (1870— 1945), profesor praw a kanonicznego w K olegium Jezu itów w K rakow ie, m ający już znaczny dorobek n au k ow y g łów n ie z zakresu k ościeln ego prawa m ałżeń sk iego. W 1925 r. otrzym ał on ty tu ł profesora. Później zajm ow ał się przede w szystk im praw em p rocesow ym i zakonnym , m. in. opracow y­ w an iem n ow ych k on stytu cji dla zgrom adzeń zakonnych p ol­ skich is.

W d alszych latach W ydział Praw a K anonicznego KUL uzupeł­ n ia ł zespół profesorski już spośród sw oich absolw entów . P ie r w ­ szym z nich był ks. Piotr K ałw a (1893— 1974), zatrudniony w 1927 r. jako zastępca profesora, od 1935 r. profesor, później od 1949 r. biskup lu b elsk i. D oktorat i habilitację uzyskał on w szak­ że na U n iw ersytecie L w ow sk im , gd zie był uczestnikiem sem ina­ rium prof. Abraham a. G łów ne prace naukow e ks. K a łw y do­ tyczą historii kościelnego praw a polskiego oraz prawa m ałżeń ­ sk ieg o 46.

W latach 1932— 1936 był zatrudniony na W ydziale P raw a K a­ n onicznego absolw ent tego w yd ziału w charakterze zastęp cy pro­ fesora ks. dr S tan isław Czajka (1897— 1965), autor rozpraw y o p rzedaw nieniu w praw ie karnym , po odejściu z L ublina rektor

44 P. K a ł w a , K s . d r H e n r y k Insadcrwski. A ten eu m K a p ła ń sk ie

47 i(1947) 94—'96; ten że, Sp. ks. H e n r y k I n s a d o w s k i. R oczn ik i N a u k S p o ­

łe c z n y c h 1 (1949) 26— 27; P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K anonic znego..., s. 23.

45 P. K a ł w a , Sp. o. Ja n R o th TJ. A ten eu m K a p ła ń sk ie 47 (1947)

96— 97; M. Ż u r o w s k i , J a n R o th , p r o f e s o r kan o n is ta . W: S tu d ia

p ra w n o -h isto ry czn e, W arszaw a 1971 s .l —<142; P e t r a n i , W y d z i a ł P r a ­

w a K anonic znego..., s. 24 n.; P a w lu k , dz. cyt. s. 207.

46 A. W o j t o w s k i , J u b i l a t (1916— 1966). W: P a sto r i et M agistro. L u b lin 1966 s. 5— 13; P. H e m p e r e k , P io t r K a ł w a (1893— 1974). S u m - m ariu m 3 (23) za rok 1974. L u b lin 1978 s. 294— 299; J. G r z y w a c z ,

B i s k u p p r o f e s o r d o k t o r P io t r K a ł w a 1893— 1974. R o czn ik i T eo la g iczn o -

K a n o n iczn e 23 (1976)z. 5 s. 7— 9; P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K a n o n i c z ­

[13] K a n o n isty k a polaka 53

sem inarium duchow nego częstochow skiego, od 1944 r. biskup po­ m ocn iczy w C zęstochow ie 47.

W 1937 r. podjął na W ydziale Praw a K anonicznego KUL pra­ cę, p oczątkow o w charakterze asystenta ks. dr P aw eł Pałka (ur. 1904), który później został docentem i profesorem , przez d ługie lata rektor sem inarium duchow nego w L ublinie, od 1975 r. na em eryturze. Zajm uje się g łów n ie, także obecnie, praw em K ościo­ łów W schodnich katolickich, będąc jed n ym z nieliczn ych w kra­ ju znaw ców tego p r zed m io tu 48.

Jako ostatni przed drugą w ojn ą św iatow ą został zatrudniony na W ydziale Praw a K anonicznego KUL w 1937 r. w charakterze zastępcy profesora ks. dr Teodor B ensch (1903— 1958) z Poznania, po w o jn ie adm inistrator apostolsiki w O lsztynie i ordynariusz w G orzow ie, autor m. in. cennej dla praktyki sądow ej rozpraw y o w p ły w ie chorób u m ysłow ych na w ażność um ow y m ałżeńskiej 49. Spośród profesorów -sem inariów duchow nych naukę prawa ka­ n onicznego u praw iali tylk o niektórzy. N a leżeli do nich przede w szystk im późn iejsi profesorow ie u n iw ersytetów : w y m ien ien i już ks. Jan Roth, profesor K olegiu m Jezu itów w K rakow ie, n astępnie na W ydziale Praw a K anonicznego KUL i ks. Stefan B iskupski, profesor sem inarium duchow nego w e W łocław ku oraz ks. dr A le k sy P etrani, profesor sem inarium d u ch ow n ego w Pińsku, po w ojn ie profesor KUL.

Ponadto w kład do nauki praw a kanonicznego w nieśli: profesor Instytutu T eologicznego K sięży M isjonarzy w K rakow ie ks. dr Franciszek B ączkow icz (1877— 1923), autor znanego i przez dłu­ g ie lata używ anego podręcznika praw a kanonicznego, który póź­ niej dw ukrotnie u zupełnili i w y d a li p rofesorow ie tegoż in stytu tu ks. Józef Baron i ks. W ładysław S taw in oga, profesor W ydziału T eologicznego T ow arzystw a Jezusow ego w K rak ow ie i L ublinie ks. W ojciech Szm yd (1874— 1938), autor prac z zakresu prawa m ałżeńskiego i karnego, profesor sem inarium duchow nego w

47 W. P a t y k i e w ^ ic z , Ks. B i s k u p S t a n i s ł a w C z a j k a . Z eszy ty N a u ­ k o w e K U L 10 (1967) nr 3 s. 93— 94; L. S o k o ł o w s k i , S p. K s. B i s k u p

S t a n i s ł a w C z a jk a . C zęsto ch o w sk ie W iad om ości D iecezja ln e 39 (1965)

243— 346; J. Z w i ą z e k , K s . b p C z a j k a S t a n i s ł a w . P raw o K an on iczn e 14 (1971) nr 3—4 s. 308— 310; P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K a n o n i c z n e ­ go..., s. 30 n. 48 E. P r z e k o p , K s i ą d z p r o f e s o r d o k t o r P a w e ł P ałk a. R oczn ik i T eo lo g iczn o -K a n o n iczn e, 24 (1977) z. 5 s. 5—9; P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K anonic znego..., s. 33 n. 49 A. S ł o m k o w s k i , Sp. ks. b i s k u p T e o d o r B ensch. Z eszy ty N a u ­ k o w e K U L 1 (1958) nr 2 s. 156— 160; Z. S t a r n a w s k i , Sp. ks. b i s k u p T e o d o r B e n sc h z G o r z o w a (1903— 1958). W iad om ości D ie c e z ja ln e L u ­ b e ls k ie 32 (1958) 99— 101; P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K a n o n i c z n e ­ go..., s. 34.

54 K s. P . H em p erek [14]

P rzem yślu ks. dr Jan K w olek, profesor sem inarium duchow nego w P łocku ks. W acław Jezu sek oraz ks. W ładysław Padacz.

D ruga w ojna św iatow a przerw ała działalność u n iw ersytetów w Polsce, jak rów nież uniem ożliw iła p u b lik ow an ie prac n auko­ w ych . N ie zdołała jednak całk ow icie u n iem ożliw ić k on tyn u ow a­ n ia badań naukow ych oraz stu d iów w now ej form ie tajnego nau­ czania. W W arszaw ie zo sta ły zorganizow ane tajn e studia prawa kanonicznego w styczniu 1943 r. pod kierunkiem ks. prof. H. In- sadow skiego z KUL, w ram ach których prow adzili zajęcia także dw aj in n i profesorow ie K UL ks. J. R oth i ks. T. Bensch. P on ad ­ to w 1944 r. ks. prof. P. K ałw a zorganizow ał studium praw a ka­ n on iczn ego w K ielcach , w którym uczestniczyło 16 studentów . Studia te zostały 'następnie uznane oficjalnie przez W ydział P ra­ w a K anonicznego K UL so.

Po drugiej w ojn ie św iatow ej nastąpiły znaczne zm iany w pod­ staw ach organizacyjnych kanonistyki polskiej. U n iw ersy tet L w o w ­ ski i W ileński zn alazły się poza- granicam i Polski. P ozostałe u n i­ w e r sy te ty polskie w z n o w iły sw oją działalność zaraz po w y z w o le ­ niu. Jednocześnie zostały u tw orzone trzy n o w e u n iw ersytety: w L u b lin ie (1944 r. U n iw ersy tet M arii C urie-Skłodow skiej), w Ło­ dzi (1945) i w Toruniu (1945). W P olsce znalazł się ponadto U n i­ w ersytet W rocław ski.

Profesorow ie prawa kościeln ego ze L w ow a i W ilna otrzym ali stanow iska na in n ych un iw ersytetach w kraju. Prof. L. Halban ze L w ow a został najpierw profesorem K U L-u, n astępnie w r. 1949 przeszedł na w ydział prawa U n iw ersytetu M arii C u rie-S k ło­ d ow sk iej w Lublinie, gdzie otrzym ał katedrę pow szechnej h isto­ rii państw a i prawa 51.

Ks. prof. B. W ilanow ski z W ilna został sk ierow an y do organi­ zow anego w ydziału prawa U n iw ersy tetu Łódzkiego, na którym do 1950 r. posiadał katedrę h istorii prawa na Zachodzie Euro­ p y

S2-Ks. prof. M. W yszyński z W ydziału teologicznego U n iw ersy te­ tu L w ow sk iego otrzym ał katedrę historii praw a kanonicznego i teorii prawa, następnie od 1948 r. k ierow ał katedrą prawa rzym ­ skiego na w yd ziale prawa U n iw ersy tetu Toruńskiego, skąd w 1954 r. został p rzen iesion y na katedrę prawa rzym skiego w U n i­ w ersy tecie W rocław skim 53.

W 1945 r. w rócił na sw oje stanow isko w U n iw ersy tecie Ja­ gielloń sk im po okresie internow ania w czasie w ojn y w S zw ajca­

50 P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K anonic znego..., s. 35—38. 51 T a m że s. 3B.

“ P e t r a n i , P r a w o kanon iczne..., s. 426; B a r , Pro f. B o l e s ł a w W i­

la n o w s k i , s. 259.

[15] K a n o n isty k a p olsk a 55

rii prof. A. V etulani. W 1946 r. otrzym ał on jednak katedrę h isto­ rii państw a i praw a, a w 1947 r. został profesorem zw yczajnym h istorii ustroju Polski i prawa polsk iego na w yd ziale prawa U n iw ersy tetu J a g ie llo ń sk ie g o 54.

P ozostał rów nież na sw oim stan ow isk u w U n iw ersytecie P oz­ nańskim prof. T. Silnidri. Jednak w 1948 r. został przeniesiony na katedrę praw a kościelnego w U n iw ersy tecie Jagiellońskim . Po latach przerw y w zajęciach u n iw ersyteck ich <1952— 1956) pow rócił do Poznania, gdzie do 1960 r. w y k ła d a ł praw o k ościeln e S5.

W 1945 r. pow ołano na w yd ział prawa U n iw ersy tetu W arszaw ­ sk iego prof. Jakuba Saw ickiego, który w 1947 r. został profeso­ rem zw yczajnym historii ustroju P o lsk i i daw nego polskiego pra­ wa sądow ego na tym U n iw e r s y te c ie 56.

W 1948 r. zostały zniesione na u n iw ersytetach p aństw ow ych z -wyjątkiem U n iw ersy tetu Jag iello ń sk ieg o katedry prawa koś­ c ie ln eg o 5 7 K anoniści przeniesieni w ów czas, n iektórzy n aw et w cze­ śn iej, na in n e k ated ry pozostali jednak w sw ych badaniach w ier­ ni rów nież daw niej w ybranem u przedm iotow i, jakim była h isto­ ria praw a kościelnego i w n ieśli, zw łaszcza A. V etulani, T. S il- n icki i J. S aw ick i, w latach pow ojen n ych duży w kład do kano- n istyk i polskiej.

Ponadto problem atykę z zakresu historii prawa k ościeln ego podejm ow ał w tym czasie W itold S aw ick i (1904— 1973), k iero w ­ nik katedry pow szechnej historii państw a i prawa, docent na w yd ziale praw a UMCS w L ublinie, zw iązan y przez w iele lat z W ydziałem Praw a K anonicznego KUL b ezinteresow nym w y k ła ­ dem i udziałem w przew odach doktorskich. Interesow ał się Non zw łaszcza zagadnieniem praw a społeczności narodów chrześcijań­ skich w średniow ieczu i w p ły w em praw obcych, w szczególności prawa kościeln ego na ustrój P olsk i 38.

Bez istotn ych zm ian pozostał W ydział Praw a K anonicznego KUL. Z w iększyła się w szakże liczba katedr. Do utw orzonych w o k resie'w cześn iejszy m doszły katedry praw a porów naw czego ko­ ścieln ego i praw a w yzn an iow ego, utw orzona w 1972 r. w w yn ik u przekształcenia M ięd zyw yd ziałow ego Zakładu U stroju i Praw a PRL. Łącznie istn ieje obecnie osiem katedr, m ianow icie: katedra kościelnego praw a polskiego, trzy katedry tekstu prawa k anoni­ cznego, katedra porów naw czego prawa kościelnego, katedra

pra-54 T am że s. 400; K r u k o w s k i , A d a m V etw la n i, s. 175. 55 P e t r a n i , P r a w o kanonic zne..., s. 404.

56 P a s t e r n a k , art. cyt. s. 197 n. 57 P e t r a n i , Pravx> kanon iczne..., s. 404.

58 W. S z w a r c , W i t o l d S a w i c k i (1904— 1973). C zasopism o P ra w n o - H isto ry cz n e 26 (1974) z. 2 s. 279— 284; P. H e m p e r e k , W i to l d S a w i c k i . S u m m a riu m n r 2 (22/1) za rok 1973. L u b lin 1975 s. 372i—375.

55 K s. P . H em p erek

_[

_]

w a rzym skiego, katedra praw a publicznego i źródeł praw a kano­ n iczn ego oraz katedra praw a w yzn an iow ego 59.

W 1972 r. oprócz prow adzonych ad początku studiów dla ka­ p łan ów (po studiach filozoficzn o-teologiczn ych ) utw orzona na W y­ d ziale Praw a K anonicznego KUL p ięcioletn i kurs zw yczajn y dla osób duchow nych i św ieck ich po m aturze.

, W ażna zm iana w organizacji studiów kanonistycznych n astą­ piła w 1954 r. Z ostały w ów czas zn iesion e w yd ziały teo lo g iczn e na U n iw ersytetach K rakow skim i Warszawiskim, w ram ach któ­ rych istn ia ły katedry prawa kanonicznego, i jednocześnie pow sta­ ła A kadem ia T eologii K atolickiej w W arszawie, pow ołana uchw a­ łą R ady M inistrów z 2 VIII 1954 r.60 N owa U czelnia otrzym ała trzy w yd ziały, wśród nich W ydział Praw a K anonicznego z ośm io­ m a katedram i, które istn ieją dotychczas. Są to katedry: h isto rii praw a kościelnego w Polsce, historii źródeł i literatu ry praw a kanonicznego, prawa rzym skiego, kościelnego prawa karnego i po­ stępow ania karnego, kościelnego prawa cyw iln ego, procedury ko­ śc ieln eg o prawa cyw iln ego, kościelnego prawa publicznego i m ię­ dzynarodow ego oraz pań stw ow ego prawa cyw ilnego. W p óźn iej­ szym czasie utw orzono na W ydziale Prawa K anonicznego A T K trzy kierunki studiów: kanoniczny, historyczno-kanoniczny i k a - n o n iczn o -cy w iln y ®i. Rozszerzono ponadto m ożliw ość studiów na W ydziale Praw a K anonicznego na osoby duchow ne i św ieck ie, które posiadają św iadectw o dojrzałości.

W 1974 r. zostały utw orzone trzy ośrodki teologiczne (Papie­ sk ie F ak u ltety T eologiczne) w K rakow ie, W rocław iu i Poznaniu, na których istn ieją katedry praw a kanonicznego. Jak dotychczas ty lk o W ydział w K rakow ie posiada h abilitow anego kanonistę. J est nim ks. doc. dr Tadeusz Pieronek, absolw ent KUL, h ab ilito­ w a n y na W ydziale Praw a K anonicznego ATK. Ośrodek w ro cła w ­ ski korzysta z pom ocy profesorów z innych uczelni.

Pod koniec drugiej w ojn y św iatow ej i w krótce po jej zakończe­ n iu W ydział Prawa K anonicznego KUL poniósł d otkliw e straty w sk u tek śm ierci lub odejścia profesorów . W n iew ielk ich ' odstę­ pach czasu zmarli: ks. Jan W iślicki (9 I 1944 r.), ks. Jan R oth (lu ty 1945 r.) i ks. H enryk Insadow ski (14 III 1946 r.). We wrze-" śn iu 1945 r. odszedł ks. Teodor Bensch, m ian ow an y adm inistrato­ rem A postolskim w O lsztynie. Ich m iejsca zajęli profesorow ie spo­ za KUL.

W m arcu 1945 r. objął w y k ła d y na W ydziale Praw a K anonicz­ nego prof. Leon Hałban z U n iw ersytetu L w ow skiego, zatrudnio­

69 Zob. Inform ator K U L n a rok a k a d em ick i 1978/79. L u b lin 1979 s. 62 n.

60 P a w l u k , dz. cyt. s. 167 n.; P e t r a n i , P r a w o kanon iczne..., s. 423. #ł P a w l u k , dz. cyt. s. 168.

117] K a n o n isty k a polaka 577

n y już w cześniej na W ydziale Praw a i Nauk Społaczno-E kono- m iczn ych KUL. P racow ał on na K U L -u do r. 1949 62.

W październiku 1945 r. został p ow ołan y na W ydział Praw a K anonicznego w charakterze zastępcy profesora ks. A lek sy P e— trani (1900— 1977), doktor teo lo g ii i praw a kanonicznego, d ocen t U n iw ersy tetu W arszaw skiego, od 1956 r. profesor, autor liczn ych publikacji dotyczących m. in. prawa K ościołów W schodnich, pra­ wa zakonnego oraz nauki praw a kanonicznego w Polsoe. B y ł czyn n y na W ydziale ponad 25 lat, także po przejściu na em ery tu ­ rę w 1971 r.63.

W latach 1947— 1952 pracow ał na W ydziale jako zastępca pro­ fesora ks. M arian A lfons M yrcha, w yk ształcon y na K U L -u, d ok ­ tor praw a kanonicznego i cyw iln ego, profesor U n iw ersytetu W ar­ szaw skiego, następnie A kadem ii T eo lo g ii K atolickiej w W arsza­ w ie, w y b itn y znaw ca prawa p rocesow ego i karnego, który po­ nadto w latach 1958— 1961 prow adził zajęcia zlecone na W y d zia le Praw a K anonicznego K U L 64.

Od 1948 do 1957 r. b ył zatrudniony na W ydziale jako zastępca profesora dr L eszek W inow ski (1910— 1979), przed w ojną asy­ stent U n iw ersy tetu L w ow sk iego, uczeń prof. A braham a, h a b ili­ tow an y i zatrudniony na W ydziale Praw a i N auk Społeczno-E ko­ nom icznych K U L w 1946 r., pracujący rów nocześnie na U n iw er­ sytecie W rocław skim , od 1957 r. profesor tegoż U n iw ersy tetu , autor szeregu publikacji dotyczących m. in. stosunku chrześcijań­ stw a do w ojn y i do in n ow ierców 6=.

W 1949 r. rozpoczął na W ydziale Praw a K anonicznego K U L pracę ab solw en t tego w yd ziału ks. dr Józef Rybczyk, h ab ilitow a­ n y w 1955 r., który zajm uje się g łów n ie problem atyką prawa m a ł­ żeńskiego i beneficjalnego 66.

W latach 1950—-1965 (z przerw ą 1952— 55) b ył profesorem pra­ wa kanonicznego K UL ks. dr Jan N ow ick i (1894— 1973), w cześniej zastępca profesora na W ydziale teologicznym U n iw ersy tetu L w o w ­ skiego, n astępnie profesor sem inarium d uchow nego lw o w sk ieg o , autor rozpraw z zakresu prawa osobow ego, po przejściu na em e­ ryturę w ikariusz k ap itu ln y i ibiskup-adm inistrator apostolski w L ubaczow ie 67.

62 P e t r a n i , W y d z i a ł P r a iv a K an on ic zn ego..., ,s. 38.

03 P. H e m p e r e k , K s i ą d z p r o f e s o r d o k t o r A l e k s y P etran i. R o czn ik i T eo lo g iczn o -K a n o n iczn e 19 (1972) z. 5 s. 5— 10; ten że, B ib lio g ra f ia p r a c

ks. prof. d r a A l e k s e g o P e tr a n i e g o , ta m że s. 11—'23; ten że, Ks. prof. d r A l e k s y P e t r a n i (1900— 1977). Z eszy ty N a u k o w e K U L 21,(1978) nr 1 s.

94— 96.

64 P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K anonic znego..., s; 41. 65 T am że s. 42 n.

66 T am żk e s. 43 n.

67 T am że s. 44; H. M i s z t a l , Jan N o w i c k i. Su m m ariu m , 2 (22/1) za.

53 Ks. P. Hem perek ,[18]

W latach 1953— 1962 pracow ał na W ydziale Praw a K anoniczne­ g o K UL jako zastępca profesora i docent ks. S tan isław P łodzień

(1913— 1962), absolw ent K UL, doktor praw a kanonicznego i pra­ w a rzym skiego, zatrudniony już w 1947 r. na W ydziale Praw a

i N auk Społeczno-E konom icznych KUL, autor k ilk u rozpraw z zakresu kanonicznego prawa p rocesow ego i prawa rżym sk iego 68.

Od 1952 r. jest zw iązany z W ydziałem Praw a K anonicznego, b ęd ący w latach 1963— 1973 k ierow n ik iem katedry k ościeln ego praw a polskiego, następnie praw a rzym skiego, dr Z dzisław P a- pierkow ski, w cześniej d łu goletn i profesor prawa karnego na W y­ d z ia le Praw a i N auk Społeczno-E konom icznych KUL, w y b itn y znaw ca polskiego praw a karnego 69.

W 1959 r. podjął zajęcia na W ydziale Praw a K anonicznego KUL ks. dr W alenty W ójcik, profesor praw a kanonicznego w sem ina- Tium duchow nym w Sandom ierzu, obecnie profesor k ościeln ego praw a p olsk iego na W ydziale, autor licznych prac z tego zakresu, od 1961 r. bistkup pom ocniczy w diecezji sa n d o m iersk iej70.

W okresie pow ojennym u jaw n iła się szczególna potrzeba sto­ pn io w eg o p rzygotow yw ania p racow n ik ów naukow ych dla W y­ działu Praw a K anonicznego K UL przez zatrudnianie w w iększej liczb ie asysten tów i adiunktów oraz przez zachęcanie do pracy nau k ow ej kanonistów zatrudnionych poza w ydziałem . W szerszym zakresie nastąpiło to w latach sześćdziesiątych. D zięki tem u W y­ d zia ł otrzym ał n ow ych sam odzielnych pracow ników nauki, do

których należą obecnie: p rofesorow ie nadzw yczajni ks. Jerzy G rzyw acz i ks. Piotr H em perek oraz docenci ks. Józef K rukow ski,

ks. Edm und Przekop i ks. W ojciech G óralski.

Do r. 1978 przeprow adzono na W ydziale Praw a K anonicznego K U L 9 habilitacji (J. R ybczyk, W. W ójcik, J. Dudziak, profesor sem inarium duchow nego w T arnow ie, J. G rzyw acz, P. H em perek, J. K rukow ski, E. Przekop, W. Góralski).

W roku akad. 1978/79 b yło zatrudnionych na W ydziale Praw a K anonicznego K U L 7 p racow ników sam odzielnych (4 profesorów i 3 docentów ) oraz 4 p racow ników pom ocniczych, ponadto k ilk a­ n aście osób -prowadzących zajęcia zlecone.

W yd ział Praw a K anonicznego A TK w ch w ili utw orzenia otrzy­ m a ł pięciu profesorów . Z ostali nim i profesorow ie: ks. J an K rze­ m ien ieck i i ks. Piotr Bober z w yd ziału teologiczn ego k rak ow sk ie­ go oraz ks. S tefa n B iskupski, ks. M arian M yrcha i ks. Ignacy

68 P e t r a n i , "Wydział P r a w a K anonic znego..., s. 45 n.; ten że, K s . S t a ­

n i s ł a w P ło d zie ń . R o czn ik i T eo lo g iczn o -K a n o n iczn e 10 (1963) z. 4 s . 9—<11;

S . K a m i ń s k i , Sp. ks. doc. d r S t a n i s ł a w Pło d zień . Z eszy ty N a u k o w e K U Ł 5 (1962) nr 3 s. 141—il44.

69 P e t r a n i , W y d z i a ł P r a w a K anonic znego..., s. 48 n. 70 T am że s. 47 n.

[19] K a n o n isty k a p olsk a 59

S ubera z W ydziału T eologii K atolickiej U n iw ersy tetu W arszaw ­ skiego. Jednakże ks. prof K rzem ienieck i z pow odu złego stanu zdrow ia zajęć nie podjął (zm arł w 1956 r.). -Natomiast ks. P. B o­ ber {1907— 1955), doktor teologii i prawa kanonicznego, h ab ilito­ w an y na w yd ziale teologicznym U n iw ersy tetu Jagielloń sk iego w 1952 r., a zatrudniony tam że od r. 1945, p ow ołan y w 1954 r. na profesora nadzw yczajnego i kierow nika katedry historii praw a kanonicznego w P olsce, zm arł przedw cźeśnie po roku pracy na ATK. W niósł on do kanonistyki polskiej rozpraw ę na tem at ta j­ nej przeszkody m ałżeńskiej i szereg prac z zakresu historii koś­ cieln ego prawa p olsk iego i prawa sy n o d a ln e g o 71.

Ks. prof. S. B iskupski, p o w o ła n y w 1945 r. na now outw orzoną k atedrę historii prawa kanonicznego na W ydziale T eologii K ato­ lickiej U n iw ersy tetu W arszaw skiego, b y ł pierw szym dziekanem W ydziału Praw a K anonicznego ATK. W badaniach naukow ych zajm ow ał się w tym okresie przede w szystk im praw em m ałżeń ­ skim m aterialn ym i form alnym oraz praw em o so b o w y m 72.

Ks. prof. M. M yrcha (ur. 1907) po studiach na K U L-u zakoń­ czonych podw ójnym doktoratem — prawa kanonicznego i prawa cy w iln ego, od 1946 r. b ył zatrudniony na W ydziale T eologii K a­ tolick iej U n iw ersy tetu W arszaw skiego, gdzie w 1947 r. h a b ili­ tow ał się i w 1950 r. został zastępcą profesora, w następnym zaś roku profesorem nadzw yczajnym , jest od 1954 r. profesorem ATK. Zajm uje się g łów n ie praw em karnym , którem u p ośw ięcił liczne prace, w śród n ich ogrom ne dzieło o karze 73.

Ks. prof. I. Subera (ur. w 1907 r.), po studiach odbytych w czasie okupacji w W arszaw ie zaliczonych na W ydziale Praw a K a­ nonicznego KUL oraz po uzyskaniu doktoratu na W ydziale T eo­ lo g ii K atolickiej U n iw ersytetu W arszaw skiego, w 1948 r. podjął na tym że w yd ziale pracę naukow o-dydak tyczną. N astępnie prze­ szedł jako zastępca profesora na W ydział Praw a K anonicznego ATK, gdzie w 1956 r. h a b ilitow ał się i został profesorem . Przez ca ły okres pracy na w yd ziale spraw ow ał funkcje adm inistracyj­ ne w ATK — prodziekana, dziekana i prorektora. G łów nym przed­ m iotem jego badań i prac jest historia praw a kościelnego w P o l­ sce 74. 71 P e t r a n i , P r a w o kanoniczne..., ;s. 424; P a w i u k, dz. cyt. s. 209; M. M y r c h a , Sp. k s i ą d z P io t r B ober. P o lo n ia S acra 7 (1955) 233— 239. 12 P a w l u k , dz. cyt. s. 218 n.; P e t r a n i , P r a w o kanoniczne..., s. 423 n.; M. M y r c h a , K s . prof. d r S t e f a n B is k u p s k i. P ra w o K ano­ n iczn e l,l;(1968) nr 3—4 sm 373—376.

73 P a w l u k , d z. cyt. s. 218 n.; J. R. B a r , Ks. prof. M aria n A lf o n s

M y r c h a . P ra w o K a n a n fczn e 20 (1977) nr 3— 4 s. 5—ilO.

74 P e t r a n i, P raib o kanon iczne..., s. 224; P a w l u k , dz. cyt. s. 219 n.; M. F ą k a, K s . prof. I g n a c y S u b e r a . P ra w o K an on iczn e 20 (1977) nr