389
Kw~rtalnik Geologiczny, t. 33, nr 314. str. 389-392
J6zef OBERe
Przejawy ruch6w tektonicznych
Ruchy skorupy ziemskiej przejaWlaJ& si~ jake: odksztalcenia skal i serH skalnych, ruchy synsedymentacyjne, ruchy obszar6w s""siadujqcych ze zbiornikami, zajrno- wanie przestrzeni przez intruzje magmowe i solne, ruchy spowodowane grawitacj&, zmiany w profilu pionowym facji morskich na lqdowe i lC\dowych na morskie. Od- ksztalcenia zwarie niekiedy pseudotektonicznymi (kolapsja, halokineza). odksztal- cenia spowodowane zmianami obj~tosci, uderzeniami meteoryt6w i naciskiem 10- dowc6w Sq tez przedmiotem tektoniki i nalezy badac ieh wiek.
Komisja Tektoniki Komitetu Nauk GeologiCZillych Polskiej Akademii Nauk w kadencji 1984-1986 na wniosek autora uchiwruila w dniu 22 sty- cznia 1985 r. zOI'ganiwwanie cyklu sesji naukowych na temat: "Historia ruchow tektonicznych na Ziemi.ach Polskich". ImoIlIllacja 0 :oami.erzo- nych sesjach i zwi'lzanych z nimi temllinach ukazala si~ na larnaclJ. Prze- gl'ldu Geologicznego 1985/1, p. 37.
Pierwsza z sesj.i dotyczy ruchOw alpejskich i odbywa si~ w Krakowie.
Jej wsp6lorganizatorami s:j: Instytut Nauk Geologi=ych Uniwersytetu Wrodawslciego i Oddzial Karpacki Instytutu Geologicznego .
•
Wi~kszosc definicji geologii zawiera w swej tresci element czasu.
Pierwiastek historyczny wstal najpierw zastosowany w badania.()h stra- tygrafi=ych. Znacznie p6zniej zacz~to porzljdkowac pod wzgl~em cza- sowym zja.wiska tektoniczne, w piewszym ;rz~d:de zjawiska duze, jakimi
sq systemy faldowe. W niedrugim czasie okazalo si~, ze w budowie okres- lonych gor, poza g16wnym iardowaniem, zaznaczaj'l si~ epizody Il'iZszego
rz~u. Na terenach, ktore dzis nazywamy platiormami, wyrnzem ruch6w skorupy ziemslciej byly slabe odksztakenia serii skalnych, przejawy wul- kanizmu i niezgodnooci; ich wiek moina bylo okreslic stosunkowo !atwo.
390 J6zef Oberc
H. Stille (1924)1 usystematyzowal znane do tego czasu dane 0 wieku ruchow, uzupebill je i wprowadzil odpowiednie nazewnictwo. Dla faz tek_
tonicznych postulowal trzy cechy: krotkotrwalose ruch6w, swiatowy ich
zasi~g i rownoczesnose. Jak zwykle przy wamych sformulowaniaeh nau- kowych, tak i w tym przypadku, znalezli si~ seeptycy, entuzjasci, no i badacze, ktorzy rzetelnie i obiektywnie kontrolowali slusznosc wysuni~
tych tez. Gdyby wszystkie trzy postulaty okazaly si~ sluszne, od da:wna poslugiwalibiSmy si~ schematem w rodzaju tabeli stratygraficznej, ktory bylby aktualny dla dost~pnej do badan cz~sc;i skorupy ziemskiej.
Okazalo "i~, ze tylko pierwsza z postulowanych przez H. Stillego cech faz tektonicznych w zasadzie si~ sprawdza. D1atego tez histo!'ia ruchow skorupy ziemskiej wlnna bye badana wsz~dzie. Wiek ruchow skorupy ziemskiej - choe nie zawsze zaslugujq one na miano faz tektooicznych - przejawia si~ jako:
1. Odkszta!cenia serii skalnych (postsedymentacyjne): wiek najmlod- szego ogniwa stratygraficznego b;or'lcego udzial w odkszta!ceniu wyzna- cza dolnq granic~ wieku ruchow. Gornq jegogranicq jest wiek skal spo- czywajqcych na lej budowie.
2. Ruchy dna zbiornika w stosunku do obszarow alimentuj'lcych wy- znacza wiek ogniwa stratygraficznego, ktore jest efektem ruchow tego oCszaru; jest to metoda osadow korelatywnych. Gruboklasycznose osa- dow nie zawsze jest miarodajna, gdyi moze ona bye efeklem powierz- chniowych ruchow masawych a nawet zmian kLimatycznych.
3. Zajmowanie przestrzeni przez magm~ (zwlas"cz,," wi~ksze wystq- pienia skal magmowych) jest zwi'lzane z ruchami skorupy ziemskiej. Wiek zjawiska a raczej moment osiqgni~c,ia przez skal~ magmowq temperatury, w ktorej zaczynajq si~ gromadzic produkty rozpadu radioaktywnego, mo- ze bye okreslony radiometryczne. Kryteriami geologicznymi Sq: wiek naj- mlodszych przeobrazonych termicznie skal oslony dla granicy doLnej wie- ku ruchow i wiek skal osadzonych na skalach magmowych lub wiek skal zawierajqcych material okruchowy skal magmowych dLa granicy gornej.
4. Zmiany w profilu pionowym zasadniczych facj; - kontynentalnej na morsk'l i na odwrot.
5. Pozostale deformacje 0 niewielkim zasi~gu, jak: !ruchy mas skalnych pod wplywem ro,inic g~stosci, deformacj e spowodowane kolapsj'l i uderze- niami meteorytow,zmiany obj~tosci i deformacje glacitektornczne. By- wajq one nazywane pseudotektonikq przez niektorych badaczy, ktorzy w ten sposob dajq wyraz przekonaniu, ze nie S1\ one wyn'ikiem napr~zeii
na wi~kszych odcinkach skorupy ziemskiej. Jesli jednak wyjdziemy z de- finicji mowiqcej, ze przedrniotem tektoniki jest deformacja skal, to i wiek tego typu deforI!l8.cji winien bye przedmiotem cyklu sesji.
Dokladna znajomose wieku i 'charakteru ruch6w skorupy ziemskiej w obr~bie poszczegolnych jednostek geologicznych ma doniosle znaczenie zarowno poznawcze, j ak i praktyczne. U ZUlpelniona danymi 0 skutkach poszczegolnych odkszta!cen, kt6rymi w ramach Sesji bliZej si~ nie zaj- miemy, przyczynia si~ do sprawdzenia slusznoiici aktualnych hipotez geo-
1 Sttlle H. (1924~ - Grundfragen d~r vergleichender Tektonik. Gebr. Borntriiger. B~rlin.
Przejawy ruch6w tektonicznvch 391
--- - -- - -- - - ------ ---- -
tektonicznych i moze przyczynic si~ tez do iormulowania nowych idei poszukiwawczych.
Instytut Nauk Geologicz,nych Uniwersytetu Wrociawskiego Wroclaw. ul. Cybulskiego 30 Nadeslano dn. 26 cz,erwca 1987 r.
103eej> OEiEPU
np05lBJlEHIHl TEKTOHHlJECKHX .nBH)I(EHHI1
Pe310Me
X. CTliJlJle (1924) YliOPH.n04HJI nOCJle.nOBaTeJlbHOCTH B03paCTa .nBHlKe- HHH 3el\-"IHOH KOPbL Cpe.u.y YKa3blBaHHbiX HHM Tpex CBOHCTB TeKTOHHl.JeCKHX
<pa3 OCTaJlOCb TOJIbKO TO, KOTOpOe YKa3bIBaeT Ha HX KpaTKOBpeMeHHOCTb . .nBHlKeHHH 3eMHOH KOPbI npOHBJIHIOTCH B CJIe.nYIOli1HX ¢OpMax: .ne¢op- Mal\HH YlKe CYli1eCTBYIOli1HX CKaJlbHblX Cepm1 H HHTPY3liH, CHHceI\HMeHTa- l\HOHHble .nBHlKeHHH .nOH 6aCCeHHOB, .nBIl)KeHHH 06JIaCTeH npHJIeralOli1HX K 6aCCeHHaM, onpe.n.eJIHeMbIe MeTO)J.OM KOppeJIfITHBHbJX OCa.u.KOB, .n.BH}K.eHHH CBH3aHHbte C aaHHMaHHeM npOCTpaHCTBa COJIeSblMH H MarMaTHl.JeCKHMH liB·
Tpy3YHMH, .neej>OpMalHIH CBH3aHHble C .neJIancHeii, H3MeHeHHH B BepTHKaJIb- flOM pa3pe3e MOPCKHX ej>al\HH B KOHTHHeHTaJlbHble II KOHTHHeHTaJIbHblX B MopCKHe .
.nPYrHe npOHBJIeHHH I\BHlKeHH" H l\e¢OpMal\liH, TaKlKe KaK raJIOKHHe3, KOJIarrCHH, H3MeHeHH 061.eMa, l\eej>opMaUHH Bbl3BaHHble Yl\apaMH MeTeopH- TOB Ii rJIHUHTeKTOHHlfeCKHe .u.ecpopMau,HH, Ha3bIBaIOTCH nCeB,D.OTeKTOHHtIeCKH·
MH l\eej>opMal\HHMH. Ylx BCe - TaKH npH4HCJlHIOT K TeKTOHH4eCKHM HBJle- HHflM, TaK KaK TeKTOHHKa 3aHHMaeTCSI .necpopMaUHSlMH aeMHOH KOPbI Ii ra·
pHblX rropo.n. TaK, l\TO He06xol\HMblM HBJllIeTCH IICCJIel\OBaHHe B03paCTa 3THX l\e¢OpMal\HH.
J6zef OBERC
FEATURES OF TECTONIC MOVEMENTS
Summary
H. Stille (1924) arranged the sequence of the Earth's crust movements. From among three features the formulated concerning tectonic phases only one which refers to its short duration remains valid.
392 Streszczenie
The Earth's crust movements manifest as deformations of formerly formed rock suits and intrusions, synsedimentary movements of basin's floor, movements of the areas adjoining to sedimentary basins which are determined due to correlation of deposits, movements related with magmatic and salt intrusion, deformations from delapsing and appearances of terrestrial facies among marine deposits or changes
of terrestial facies into marine ones observed in vertical sections.
Besides halO'kinesis mentioned above, other movement and deformation i.e.
collapsing changes of volume, deformations due to meteorites strikes and glacitec- tonic deformations are sometimes called pseudo-tectonic deformations. However, they all pertain to tectonics which deals with deformations of the Earth's crust and rocks. Thus the age of these deformations necessarily needs regular investiga- tions.
