A N N A L E S S O C I E T A T I S G E O L O G O R U M P O L O N I A E R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O
v. 51—1/2: 241—271 K ra k ó w 1981
Tadeusz Gunia
PROBLEMY STRATYGRAFII METAMORFIKU SUDETÓW I BLOKU PRZEDSUDECKIEGO
w Ś
w i e t l e n o w y c h b a d a ń p a l e o n t o l o g i c z n y c h(1 fig .)
Stratigraphic problems of the metamorphic rocks of the Sudeten M ts and the Fore-Sudetic Block in the light of new paleontological investigations
(1 Fig.)
T adeusz G u n i ,a: Stiratigraphic problem s o f the -metamorphic nookis of the Srudeten Mts and of the Foiresudeitic Btadk in 'the light o f n e w paleootoilogical investigation.
S u m m a r y . Ann. Soc. Geol. Poloniae 51—1/2: 241—271, 1981 Kraków.
A b s t r a c t : N ew m acro- and m icropaleontological research m ethods have been applied in order to find faunal and m icrofloral rem ains in metam orphic rocks. This paper p resent a synopsis of the resu lt achieved so far and discusses th eir significance for the stratigraphy and tectonics in th e in vestigated com plexes.
A num ber of n ew stratigraphically fix ed horizons in the Upper Proterozoic and Cam brian till L ow er Carboniferous w ere recognized.
K e y w o r d s : S u deten Mts., Fore-Sudetic Block, folding periods, m acrofauna and m icroflora in m etam orphic rocks, Upper Proterozoic, Cambrian, Ordovician, Silurian, D evonian, L ow er Carboniferous.
Tadeusz Gunia: In stytu t N auk G eologicznych U n iw ersytetu W rocławskiego, ul. Cy
bulskiego 30, 50-205 W rocław.
m anuscript received: February 1980 accepted: July 1980
T r e ś ć : W pracy przedstaw iono m etody poszukiw ań skam ieniałości w seriach m etam orficznych. Om ówiono now e stanow iska fau n y i m ikroflory w skałach m eta
m orficznych oraz ich znaczenie dla stratygrafii i tektoniki niektórych jednostek strukturalnych Sudetów . Na podstaw ie danych paleontologicznych zaliczono b a
dane serie do różnych okresów stratygraficznych w przedziale czasow ym ryfej—
dolny karbon.
16 — R o czn ik P T G 51/1—2
W STĘP
Zagadnienia w ieku serii m etam orficznych Sudetów oraz bloku p rzed- sudeckiego dyskutow ane były przez dziesiątki lat w literatu rze geolo
gicznej. Wieloetapowość deform acji tektonicznych i złożoność procesów m etam orfozy u tru d n iały w yjaśnienie tych zagadnień. Skamieniałości znane były jedynie z pojedynczych odsłonięć. Prow adzone na ty ch obszarach badania geologiczne — przede w szystkim prace kartograficzne, stru k tu ra ln e i petrologiczne, a zwłaszcza syntezy regionalne w ym agały ustalenia wiekowego następstw a serii skalnych.
Różni autorzy w zależności od zakresu prowadzonych badań, od sto
sowanych m etod badawczych i przyjm ow anych kryteriów przedstaw iali różne poglądy na te zagadnienia. Utworzono wiele regionalnych podzia
łów opierających się przede wszystkim na litologii, a w ostatnim trz y dziestoleciu także na analizach petrologicznych, mineralogiczno-geoche- micznych oraz m ezostrukturalnych.
Dość powszechnie przyjm owano, że skały bardziej zm etam orfizowane należą do prekam bru, natom iast serie epim etam orficzne mogą należeć do prekam bru, do kam bro-syluru lub ogólnie do starszego paleozoiku.
W regionalnych pracach tektonicznych zastępowano często jednostki stratygraficzne pojęciam i „pięter stru k tu ra ln y c h ” , łącząc je z różnym i fazami orogenicznymi lub orogenezami.
W ostatnim dziesięcioleciu podjęto próby poszukiwań skamieniałości w m etam orfiku celem ustalenia reperów stratygraficznych. Badania te koncentrow ały się przede w szystkim w Instytucie N auk Geologicznych U niw ersytetu im. B. B ieruta we W rocławiu. Niektóre nowe stanow iska fauny opracowane zostały przez pracow ników In sty tu tu Geologicznego — Oddział Dolnośląski we Wrocławiu, jeden profil oraz fauna graptolitow a z Gór Bardzkich opracow any został przez pracow nika In sty tu tu N auk Geologicznych U niw ersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, natom iast jedna odkryw ka m ikroflory z w apieni krystalicznych na bloku przed- sudeckim przez pracowników Akadem ii Górniczo-Hutniczej w K rakow ie i In sty tu t Paleobotaniki Polskiej Akademii Nauk.
Zastosowane m etody badawcze, uzyskane w yniki poszukiwań ska
mieniałości w seriach m etam orficznych oraz ich znaczenie dla s tra ty grafii i tektoniki przedstaw ione zostały szczegółowiej w dalszej części pracy.
— 243 —
METODY B A D A Ń PALEONTOLOGICZNYCH
Metody poszukiw ań skamieniałości i ich opracowywania znane są z licznych publikacji naukowych. Niektóre z nich z pew nym i m odyfika
cjam i zastosowano do badań serii m etam orficznych Sudetów i ich przed
pola.
O parto się je d n ak przede w szystkim na nowych oryginalnych m eto
dach opracowanych na podstawie wielu eksperym entów . W pew nym etapie badań przystąpiono do poszukiwań makroskam ieniałości w wapie
niach krystalicznych i towarzyszących im m etałupkach. Zastosowano powszechnie znane m etody stosowane p rzy poszukiwaniach skam ienia
łości w seriach osadowych. Metody te nie przyniosły jednak zadowala
jących rezultatów . Po przeprow adzeniu w ielu prób, polegających na po
wierzchniowej m aceracji skał w kwasach (HC1, HF) oraz przecinaniu ich na płytki, które następnie badano w świetle odbitym pod lupą bino- kularną, stwierdzono, że stosunkowo najlepsze w yniki można uzyskać przy m acerow aniu przeciętych powierzchni. P róby do tego ty p u badań pobierano zwykle nieco większe 10 X 10 X 15 cm zorientowane. Wyko
nyw ano z nich liczne cienkie pły tk i wzdłuż w yraźnie rozpoznawalnych powierzchni ich pierw otnej laminacji. Powierzchnie tych p ły tek mace- rowano na zimno w 5% HC1 (wapienie) lub w 20% HF (fyllity, kw arcyty 1 inne), a następnie badano w świetle odbitym . N iejednokrotnie już na podstawie tych w stępnych badań można było stwierdzić bądź to regu
larne skupienia k alcytu lub kw arcu odpowiadające zarysom znanych grup fauny, bądź naw et w yraźnie widoczne fragm enty s tru k tu r orga
nicznych. N iejednokrotnie też okazywało się, że są to skupienia powstałe w w yniku krystalizacji związanej z procesam i metam orfozy. Miejsca mogące przypom inać zarysy form czy też s tru k tu ry organicznego po
chodzenia oznaczano na płytkach dla późniejszego w ykonania szlifów paleontologicznych. Wielkość szlifów była różna i w ahała się od 2 X 2 cm do 5 X 10 cm, natom iast ich grubość uzależniona była od gru
bości ziarn m ineralnych w ypełniających daną stru k tu rę. O ptym alne wyniki uzyskiwano wówczas, gdy grubość szlifów była nieco większa od ziarn m ineralnych. P rzy w ykonyw aniu szlifów zbyt cienkich s tru k tu ra ulegała zatarciu lub całkowicie zanikała i pozostawał jedynie k o n tu r d a
nego okazu. W szystkie szlify w ykonyw ane b yły pod ciągłą kontrolą prowadzącego badania.
Po zakończeniu tego rodzaju badań można było już wstępnie ustalić odkrywki, w któ ry ch należało przeprowadzić szczegółowe i system atycz
ne badania paleontologiczne.
Przed przystąpieniem do szczegółowych badań należało dokładnie zapoznać się z budow ą geologiczną obszaru, na k tórym rozpoczęto po
szukiwania skamieniałości. Po dokładnym opisaniu odkryw ki i ustaleniu 16*
sekw encji w arstw pobierano z nich próby do badań paleontologicznych, w odstępach od 1—2 m w zależności od wielkości powierzchni od
słonięcia p rzy uw zględnieniu zmienności litologicznej w badanym p ro filu.
Powtórzono badania przeciętych p ły te k i szlifów paleontologicznych.
Tam, gdzie stwierdzono skamieniałości, zmniejszano odstępy pobierania prób do 0,5 m w celu ustalenia w arstw najbogatszych w faunę. Stosując tę metodę można było także wyeliminować w arstw y bez fauny i ustalić w arstw y z nieliczną fauną. Opierając się na tych ustaleniach pobierano również większe ilości prób z zawężonego odcinka profilu. W ykony
wano następnie dużą ilość płytek (kilkaset) oraz szlifów paleontologicz
nych w celu uzyskania jak największej ilości okazów nadających się do badań paleontologicznych. W trakcie tych badań w yłoniły się jednak dodatkowe trudności, wynikające z deform acji mechanicznych skały po
w stałych w czasie fałdow ań i metam orfozy. Powierzchnie złupkowania często ukośnie przecinały pierw otne powierzchnie stratyfikacji. Nie
które okazy były mechanicznie zdeformowane, eliptycznie wydłużone, spękane i porozrywane. Czasem trudno było naw et ustalić pierw otne powierzchnie sedym entacji. Dla uzyskania m ateriału paleontologicznego, nadającego się do oznaczenia, trzeba było wykonać dużą ilość płytek przeciętych w różnych płaszczyznach. Tego rodzaju badania, żmudne i czasochłonne doprowadziły w końcu do odkrycia fau n y w kilku od
kryw kach w apieni krystalicznych, które znane były z lite ra tu ry od kilkudziesięciu la t jako nie zawierające fauny. Tę sam ą metodę zasto
sowano również do badań innych skał m etam orficznych ja k fyllity, kw arcyty, łupki kw arcytow e, łupki kw arcytow o-grafitow e oraz p ara- gnejsy. N iestety w tych skałach nie udało się znaleźć m akrofauny, n a tom iast w niektórych odkryw kach znaleziono m ikrofaunę i m ikroflorę.
Po przeprow adzeniu wielu dalszych eksperym entów rozpoczęto ba
dania skał m etam orficznych m etodam i mikropaleontologicznymi. W do
tychczasowej literatu rze opisywane są różne m etody poszukiwań m ikro- skamieniałości. Ich zastosowanie daje jednak różne wyniki, co w dużym stopniu uzależnione je st od dokładności m etody, a przede wszystkim od rodzaju badanych skał.
Niektórzy autorzy stosując m etody m aceracji chemicznej przy po
szukiw aniach m ikroflory w wapieniach, piaskowcach, łupkach ilastych i niektórych skał częściowo zm etam orfizowanych uzyskali bardzo cenne i istotne w yniki (Timofiejew 1966, M aithy 1968 1975, Cloud et Germs 1971, Vidal 1974). P rzy tego rodzaju badaniach istnieje jednak duże prawdopodobieństwo kontam inacji. N iektórzy autorzy, a przede w szyst
kim Schopf i Cloud skoncentrow ali się przede w szystkim na poszuki
w aniach m ikroflory w czertach, gdzie prawdopodobieństwo kontam inacji je st najm niejsze (Schopf 1968, G utstadt, Schopf 1969, Schopf, Blacic 1971, Cloud 1965).
— 245 —
Nowe oryginalne m etody o istotnym znaczeniu dla badań prekam - bryjskich mikroskamieniałości, a zwłaszcza skał archaiku opracował i za
stosował P flug (1970, 1978, 1979a, 1979b). Polegają one na zastosowaniu specjalistycznej ap a ra tu ry , a mianowicie m ikroskopu fluorescencyjnego, m ikrosondy elektronow ej, m ikrofotom etrii, m ikro term ograf ii, ram anow - skiej spektrom etrii laserow ej, m ikroskopu scaningowego oraz m ikro- rentgenu.
W badaniach sudeckich skał m etam orficznych połączono m etodę m a
ceracji chemicznej z w ykonyw aniem szlifów mikroskopowych. Zmody
fikowano przy ty m niektóre m etody palinologiczne.
Do badań mikropaleontologicznych pobierano kilka prób (w m iarę możliwości zorientowanych) z każdej odkryw ki uw zględniając różne od
m iany litologiczne odsłoniętych skał. Wielkość prób w ahała się w g ra
nicach od 10 X 10 X 15 cm. Ze środka każdej próby wycinano kostki 0 w ym iarach 5 X 5 X 5 cm, usuw ając zw ietrzałe powierzchnie. W te n sposób uzyskano fragm ent niezwiietrzałej skały. Powierzchnie tych ko
stek następnie szlifowano i polerowano. Badano je później w świetle odbitym w m ikroskopie optycznym lub pod lupą binokularną. Celem tych w stępnych badań mikroskopowych było stw ierdzenie ew entual
nych pierw otnych powierzchni stratyfikacji skały, w tórnych powierzch
ni złupkowania, obecności por i szczelin oraz obecności s tru k tu r orga
nicznych i ich rozmieszczenia w skale, tzn. czy rozmieszczane są zgod
nie z pierw otną lam inacją czy też zgodnie z pow ierzchniam i złupkowa
nia. W pierw szym przypadku związane b y łyby one z pow staniem skały, natom iast w drugim z w tórnym procesem złupkowania. Dla łatwiejszego w ykrycia tych zjaw isk macerowano polerow ane powierzchnie na zimno lub p rzy nieznacznym podgrzaniu w 5% HC1 (wapienie i dolomity) oraz 20% HF (inne skały metamorficzne) przez 15—20 m in. P rz y zastosowa
niu kwasów uw idaczniały się szczeliny i po ry wypełnione kalcytem lub kw arcem . W yniki tych badań doprowadziły do odkrycia konodontów w fyllitach i m ikrokw arcytach radiolarii w łupkach krzem ionkow ych oraz m ikroflory i fauny w wapieniach krystalicznych.
W drugim etapie badań z pociętych kostek skały w ykonywano szlify mikroskopowe przecinając skałę zgodnie z pierw otną powierzchnią stra tyfikacji i prostopadle do niej, elim inując stwierdzone szczeliny i pory.
Szlify badano następnie w m ikroskopie polaryzacyjnym .
D rugą część kostki poddawano m aceracji chemicznej. Stosowano m e
chaniczną i term iczną m etodę dezintegracji skały. Po przeprow adzeniu wielu prób okazało się, że najlepsze w yniki daje jednak dezintegracja term iczna, polegająca na w yprażeniu skały do temp. 300—500°C i chło
dzeniu jej w wodzie destylowanej. N iektóre próby zwłaszcza fyllitów 1 kw arcytów zam rażano w ciekłym azocie do temp. — 130°C, a następnie odmrażano w wodzie destylow anej podgrzanej do temp. 20°C, pow ta
rzając tę czynność wielokrotnie aż do rozkruszenia skały.
Zdezintegrowane próby wapieni i dolomitów macerowano następnie w 5% HC1 na zimno lub przy podgrzaniu, natom iast inne skały m e ta morficzne oraz niem etam orficzne (łupki ilaste i krzemionkowe) m acero
wano w 20%—40% HF na zimno w czasie od 20—60 min. Po zneu trali
zowaniu roztw oru w 20% KOI^ przem yw ano wielokrotnie uzyskane resi
du u m w wodzie destylow anej. Dla usunięcia tlenków żelaza, pokryw a
jących niektóre mikroskamieniałości, osad otrzym any po m aceracji w HF ponownie m acerowano w 5% HC1 w czasie od 30—60 min., lub kwasie winowym od 4—8 godz. Otrzym ane residuum po przem yciu w wodzie destylow anej i odsączeniu suszono i w ykonyw ano p rep araty proszkowe utrw alone w balsamie kanadyjskim na szkiełkach podstawkowych, p rzy k ry te szkiełkami nakryw kow ym i. W początkowym okresie badań stoso
wano, podobnie jak w m etodach palinologicznych, odwirowywanie. Po przeprow adzeniu w ielu prób okazało się, że w skałach m etam orficznych oprócz m ikroflory w ystępują także inne mikroskamieniałości, których nie można było wyizolować przez odwirowywanie ze względu na różnicę ciężaru. Po zbadaniu cięższych frak cji osadu okazało się, że znajdują się w nim szkielety radiolarii igły gąbek i inne problem atyczne m ikro
skamieniałości. Biorąc pod uwagę ten fak t w późniejszych badaniach nie stosowano więcej odwirowywania. Z każdej próby w ykonyw ano kilkaset preparatów , łącznie ze szlifami. W te n sposób uzyskiwano potw ierdze
nie w ystępowania tych sam ych mikroskamieniałości w szlifach i w p re paratach. P re p a ra ty i szlify badano w m ikroskopie polaryzacyjnym , co równocześnie pozwalało też na ustalenie składu petrograficznego skały, wyelim inow anie s tr u k tu r mineralogicznych (np. figury z w ytraw iania agregatów ziarn m ineralnych itp.) i ustalenie s tr u k tu r organicznych.
W mikroskopie polaryzacyjnym niejednokrotnie można było obserwować odlewy s tru k tu r organicznego pochodzenia, utrw alone w kw arcu po w y parciu w ęglanu w apnia w procesie m etam orfozy. N iektóre okazy A cri- tarch a znajdow ały się w ew nątrz ziarn kw arcu. Czasem na pow ierzch
niach ziarn k w arcu lub w ew nątrz znajdow ały się też fragm enty nitek Cyanophyta. Fotografie mikroskamieniałości w ykonywano również w mikroskopie polaryzacyjnym .
Nieco odm ienne m etody m aceracji chemicznej zastosowano w poszu
kiwaniach konodontów. Macerowano skały epim etam orficzne oraz osa
dowe takie jak łupki ilaste i krzemionkowy (Urbanek 1979, H aydukie- wicz 1980). Szczególnie czasochłonne i żmudne były w tym przypadku badania skał epimetamorficznych. Kilkukilogram ow e próby pobierano z fyllitów serycytow ych i serycytow o-kw arcow ych oraz z metaiłowców, m etaszarogłazów i m ikrokw arcytów . W początkowym etapie skały te przecinano w celu stw ierdzenia konodontów na pociętych powierzch
niach. W stępne w yniki takich badań doprowadziły do odkrycia p rze
krojów konodontów (Baranowski, U rbanek 1972). W toku dalszych b a
dań próby o wadze 0,5— 3 kg kruszono mechanicznie, a następnie roz
— 247 —
puszczano na zimno w 5%—40% H F w czasie od 10 m in u t do kilkunastu godzin. Czas m aceracji uzależniony był od składu mineralogicznego skały i jej złupkowania. Dla skał bogatszych w kwarc, np. dla m ikrokw arcy- tów stosowano H F o większym stężeniu do 40%, natom iast dla fyllitów o m niejszym do 20%. Skały drobnokrystaliczne z m ałą zawartością związków żelaza traw iono krócej, natom iast skały o większej zawartości związków żelaza traw iono dłużej, np. fyllity kw arcow o-serycytow e bo
gate w związki żelaza macerowano przez 30— 45 min, a pozbawione sub
stancji żelazistej 15— 30 min. Podobnie postępowano z m ikrokw arcytam i 0 drobnych ziarnach kw arcu słabo zażelazionych, które trawiono 15—
30 m in w 40% H F natom iast te same skały o większych ziarnach kw arcu 1 większym zażelazieniu p rzy takim sam ym stężeniu HF przez 40— 60 min. Analogiczne m etody m aceracji zastosowano w badaniach łupków krzem ionkowych i łupków ilastych różnicując czas m aceracji i stężenie H F w zależności od rodzaju skały. Uzyskane optym alne p aram etry, tzn.
stężenie H F i czas m aceracji ustalono eksperym entalnie przeprow adza
jąc żm udne i czasochłonne ł badania w ielu dziesiątek prób.
NOWE STANO W ISKA FA U N Y I MIKROFLORY
Badania paleontologiczne serii m etam orficznych Sudetów rozpoczęto wT znanych już wcześniej odkryw kach w apieni krystalicznych.
W pierwszej kolejności przebadano wapienie krystaliczne i leżące na nich czerwone fy llity z konkrecjam i wapieni w miejscowości Lipa Gór
na (fig. 1 — I ) 1. Ten nieczynny kamieniołom opisany został po raz pierw szy przez G uricha (1929), k tó ry po raz pierw szy znalazł we wspo
m nianych konkrecjach w apiennych skamieniałości należące do gatunku
Silesicaris nasuta
(Phyllocarida). W edług tego autora znalezione okazy w ykazują zróżnicowanie w w ykształceniu pancerza i na tej podstawie wydzielił trz y podgatunki '(„forma”globosa, angustior
ilaevior).
Ponadto G urich przyjm uje, że opisany przez niego nowy rodzajSilesicaris
stanowi „form ę” przejściow ą między ordowickim rodzajem
Ceratiocaris
a górnosylurskim i dolnodewońskim rodzajemAristozoe.
A utor ten nie zajm uje stanowiska odnośnie do wieku fyllitów z konkrecjam i wapieni, w których w ystępuje rodzajSilesicaris.
Razem zSilesicaris
Giirich znalazł również w niektórych konkrecjach w apiennych „cienkie rureczko- w ate form y” .
Problem w,ieku wapieni krystalicznych i leżących na nich fyllitów w yjaśniony został znacznie później przez Schwarzbacha (1934, 1936), któ ry porównał profil w arstw z Lipy Górnej i Wojcieszowa z profilem
W dalszym tek ście cyfra rzym ska odnosi się do nru odkryw ki na fig. 1.
dolnego k am b ru Łużyc, udokum entow anym fauną trylobitow ą. Na tej podstawie zaliczył wapienie krystaliczne i leżące na nich czerwone fy l- lity do dolnego kam bru. Ponadto a u to r ten wspom ina o znalezieniu w w apieniach wojcieszowskich s tr u k tu r zbliżonych do rodź. Collenia. Po
nowne badania paleontologiczne kam bryjskich w apieni okolic Wojcie
szowa i L ipy Górnej przeprow adził au to r w latach 1965— 1967 (Gunia 1967). Zbadano kilka odkryw ek w apieni krystalicznych w okolicy W oj-
— 249 —
Fig. 1. Szkicow a mapa serii m etam orficznych i ciał intruzyw nych S udetów (w g T e is - seyre 1968). 1 — postkinem atyczne granodioryty w aryscyjsk ie, 2 — synkinem atyczne granitoidy w aryscyjsk ie, 3 — granodioryt łużycki, 4 — słabo zm etam orfizow any gór
ny dew on, 5 — zm etam orfizow any dolny i środkowy dew on S udetów W schodnich, 6 — bazyty i m etabazyty okalające blok gn ejsow y Gór Sow ich — prawdopodobnie starszy paleozoik, 7 — k am bro-sylur Gór K aczaw skich, ordowik górny i sylur południow ych Karkonoszy, sylur m etam orfiku kłodzkiego, 8 — kam bro-sylur i prawdopodobnie też eokam br, 9 — prekambr?, kam bro-sylur i prekambr? lub ordow ik i sylur? w schodnich Karkonoszy, 10 — łupki radzim ow ickie — eokambr, 11 — łupki, m ylonity i gn ejsy strefy N iem czy i ok ryw y granitu strzelińskiego — prekambr, częściow o paleozoik, 12 — granitognejsy m etasom atyczne — prekambr?, assyntyk? lub kaledonik?, 13 — poligeniczny zespół gn ejsów izerskich — prekambr, assyntyk? lub kaledonik?, 14 — granit rum burski — assyntyk?, 15 — granodioryt zaw idow ski — assyntyk?, 16 paragnejsy i m igm atyty — prekambr?, assyntyk? lub kaledonik? oraz serie łupków łyszczykow ych — prekam br, 17 — p aragnejsy i m i
gm atyty bloku sow iogórskiego — prekambr, m oże archaik, 18 — w ażn iejsze na
sunięcia, 19 — uskoki, 20 — odkryw ki z fauną i m ikroflorą. A :— blok łużycki, B—D—C — blok Karkonoszy, B—B — region izerski, C—C — Karkonosze w schod
nie, D-—D — K arkonosze południow e, E—E — G óry K aczaw skie, F —F — m eta- łupki w e w schodnim przedłużeniu Gór K aczaw skich, G — gn ejsy Wądroża W iel
kiego, H — depresja Św iebodzic, J—J — niecka śródsudecka, K— K — blok sow io- górski, L—L — strefa dyslokacyjna Niem czy, M—M — m etam orfik w okryw ie m asyw u S trzelin—Żulova, N — Góry Bardzkie, O — m etam orfik kłodzki, P — Góry Bystrzyckie. Q—Q — Góry Orlickie, R — rów górnej N ysy, S—S — region Lądka
i Snieżnika
Fig. 1. Sketch map of m etam orphic series and in tru sive bodies of the S u deten Mts.
(after T eisseyre 1968). 1 — postkinem atic V ariscan granitoids, 2 — synkinem atic V ariscan granitoids, 3 — L usatian granodiorite, 4 — Upper D evonian, sligh tly m e
tam orphic, 5 — L ow er and M iddle D evonian of the Eastern S u detes m etamorphic, 6 — basic and m etabasic rocks in the neighbourhood of Sow ie Góry block, Lower Paleozoic? 7 — C am bro-Silurian of the K aczaw a Mts., Upper O rdovician and S i
lurian of the Southern Karkonosze, Silu rian o f the Kłodzko m etam orphic region, 8 — C am bro-Silurian or Low er Paleozoic in general, probably also Eocambrian, 9 — Precambrian?, Precam brian and C am bro-Silurian? or rather Silurian? of E astern Karkonosze, 10 — R adzim ow ice slates and p h yllites — Eocambrian, 11 — schists, m ylonites and gn eisses of the N iem cza zone and the m etam orphic com plex encasing the Strzelin— Zulova in tru sive body, Precam brian and Paleozoic, 12 — m e- tasom atic granite-gneisses-P recam brian? A ssyntian? or Caledonian?, 13 — polygenic Izeragneisses — Precam brian? A ssyntian? or Caledonian?, 14 — Rum burg grani
te — Assyntian?, 15 — Z aw idów granodiorite — A ssyntian? 16 — paragneisses and m igm atites — Precam brian? A ssyntian? or Caledonian? crystalline schists — P re
cam brian, 17 — p aragn eisses and m igm atites o f the S o w ie Góry block — P re
cam brian, perhaps A rchean, 18 — m ain thrusts, 19 — m ain faults, 20 — outcrops w ith fauna and m icroflora. A — block of L usatia, B—D—C — block of Karko
nosze, B —B — Izera region, C—C — Eastern Karkonosze, D—D Southern Karko
nosze, E—E — K aczaw a Mts, F —F -— m etam orphic series in the eastern pro
longation of the K aczaw a Mts., G — gneisses o f W ądroże W ielkie, H — Ś w ieb o
dzice depression, I—I — Intrasudetic basin, K— K — g n eissic block o f S o w ie Góry, L—L — zone of N iem cza, M—M — m etam orphic com plex encasing the Strzelin—
Zulova intru sive body, N — Bardo Mts., O — Kłodzko m etam orphic com plex, P — Bystrzyca Mts., Q—Q — Orlica Mts., B — U pper N ysa graben, S—S — region
o f L ądek — Snieżnik
cieszowa, Mysłowa oraz Lipy Górnej w tym również nieczynny kam ie
niołom znany już wcześniej Giirichowi (1929). W niektórych odmianach wapieni, np. w stalowoszarych, jasnoszarych i czerwonych stwierdzono (w szlifach mikroskopowych) zarysy s tr u k tu r zbliżonych do niektórych glonów (? C o lle n ia , Osagia, E p ip h y to n , Renalcis). Zbadano także kon- krecje w apienne z fyHitów, w których G urich znalazł Silesicaris. Znale
ziono tu kilka nowych okazów należących do rodzaju Silesicaris, oraz rureczkow ate form y zbliżone do rodzaju H yo lith e s. Najcenniejszym je d nak było odkrycie w tych konkrecjach m asyw nych kolonii zbudowanych z drobnych rureczek o wielobocznych zarysach w przekroju poprzecz
nym, należących do rodzaju C a m b ro try p a (przypuszczalnie prym ityw ne Tabulata). Rodzaj ten po raz pierw szy opisany został przez F ritz i Howel (1959) ze środkowego k am b ru Kanady, a przez Bolton i Copeland (1963) ze środkowego k am b ru A m eryki Północnej (Montana). Z Europy nie był dotychczas znany. Stosunkowo dobrze zachowane okazy z Lipy G ór
nej opisane zostały przez autora w odrębnej pracy (Gunia 1967) jako C a m b ro try p a sudetica.
W tym sam ym czasie na sąsiednim obszarze, analogiczne badania przeprow adziła Gorczyca-Skała (1966). Zbadała ona niektóre soczewki w apieni krystalicznych w ystępujące w m etałupkach pasm a Radomi- ce—Pilchowice—P ław na (II). Wiek tych serii nie było dotychczas jedno
znacznie ustalony. W dwóch odkrywikach wapieni, a mianowicie w P il
chowicach i Pław nej cytowana auto rk a znalazła również fragm enty ko
lonii z rodzaju C a m b ro tryp a .
W kilka la t później przeprowadzono badania paleontologiczne w a
pieni krystalicznych w innej części Sudetów, a mianowicie na obszarze określonym w literatu rze (Teisseyre 1957) „m etam orfikiem kłodzkim ”.
W ystępujące tu soczewki wapieni wśród fyllitów znane były wielu po
przednim autorom jako nie zawierające skamieniałości. W czasie pro
wadzonych badań w jednym z nieczynnych kamieniołomów wapieni w Małym Bożkowie (III) znaleziono po raz pierw szy liczny i stosunkowo dobrze zachow any zespół fauny liczący 21 gatunków należących do 8 ro dzajów T abulata, 7 rodzajów Tetracoralla oraz dw a rodzaje S trom ato- poroidów (Gunia, Wojciechowska 1964, 1971). Znaleziona fauna pozwo
liła na określenie w ieku wapieni i fyllitów jako dolny ludlow.
N astępnym nowym stanowiskiem skamieniałości odkrytym w kolej
ności chronologicznej jest nieczynny kamieniołom w apieni krystalicz
nych tw orzących soczewki w łupkach biotytow ych okolicy Dusznik Zdroju (IV). W regionalnym podziale geologicznym Sudetów obszar te n w ydzielany je st jako „m etam orfik Gór B ystrzyckich” (Teisseyre 1957).
Przeprow adzone tu badania mikropaleontologiczne (Gunia 1974) dopro
wadziły do znalezienia w jednej z soczewek wapieni, licznego i zróżnico
wanego zespołu m ikroflory górnoproterozoicznej (Acritarcha Cyano- phyta, C hlorophyta i Mycophyta).
— 251 —
W tym samym czasie kontynuow ano badania wapieni krystalicznych Gór Kaczawskich, a zwłaszcza w zachodniej ich części: Badania te do
prow adziły do odkrycia fauny w niektórych odkrywkach znanych z wcześniejszej lite ra tu ry .
Zbadano pow tórnie znaną Schwarzbachowi (1936) odkryw kę w Rzą- sinach (V). Stwierdzono w niej po raz pierw szy (Sawicki, Chorowska 1975, Chorowska 1977, 1978) faunę konodontową. F auna ta w ystępuje w licznych drobnych okruchach i bloczkach wapieni, tkw iących w czar
nych i szaroczarnych, czasem zielonkawych m etałupkach ilastych (olisto- stroma). Zespół rodzajów i gatunków konodontów obejm uje bardzo roz
legły in terw ał stratygraficzny — fra n — fam en — tu rn ej i niższy wizen.
We wspom nianych łupkach konodontów nie stwierdzono. Stwierdzono w nich jedynie nieliczne małżoraczki.
W tej samej zachodniej części Gór Kaczawskich przeprowadzono po
nowne badania w apieni krystalicznych w następnej odkrywce, tj. w oko
licy Lubania (VI), k tó ra również znana była Schwarzbachowi (1936).
A utor te n cytował ze w spom nianych w apieni liliowce oraz rurećzko- w ate form y mogące być koralowcami.
Nowe badania (Chorowska, Ozonkowa 1975, 1977) doprowadziły do odkrycia przekrojów ślimaków, małży, a przede w szystkim otwornic z rodziny E ndothyrida w skazującej na dolnokarboński wiek badanych wapieni.
W ostatnich latach rozpoczęto także badania m ikrofacjalne i sedy- mentologiczne kam bryjskich wapieni jednostki stru k tu ra ln e j Bolków—
Wojcieszów (wschodnia część Gór Kaczawskich). Badania te, mające inny ch arak ter i inny cel, pozwoliły jednak n a odkrycie nowegb stanow iska fauny (VII) między DziwiszoWem a Podgórkami. W kilku szlifach, w y
konanych z w apieni krystalicznych, Baranowski i Lorenc (1977, 1978) stw ierdzili regularne s tru k tu ry przypom inające przekroje niektórych trylobitów. N iestety cytow anym autorom nie udało się do tej póry zna
leźć lepiej zachowanych okazów pozwalających na bliższe oznaczenie ich przynależności system atycznej.
W ty m samym czasie, kiedy badano wapienie krystaliczne w Sude
tach, zbadano również kilka w ystąpień wapieni krystalicznych na bloku przedsudeckim. Zaledw ie w jednym z nich udało się znaleźć m ikroska- mieniałości. W jednej z odkryw ek m arm urów w miejscowości P rzew or
no (VIII) k. Strzelina Kwiecińska i Siem ińska (1973) na podstaw ie ba
dań w mikroskopie elektronow ym odkryły w ystępowanie 28 różnych m ik ro stru k tu r należących do Diatomeae (Bacillariophyceae). Pojaw ienie się okrzem ek łączono dotychczas z okresem kredow ym . M arm ury z P rze
w orna są niew ątpliw ie starsze. Bederke (1935) przypisyw ał im wiek dewoński, natom iast Oberc (1966) zalicza je do proterozoiku.
Reasum ując dotychczasowe w yniki badań w apieni krystalicznych w y
stępujących w różnych jednostkach stru k tu ra ln y c h Sudetów oraz na
bloku przedsudeckim można stwierdzić, że w 8 stanowiskach stw ierdzo
no skamieniałości p rzy czym w pięciu po raz pierwszy.
Prowadzono też poszukiw ania skamieniałości w innych skałach m e ta
morficznych w Sudetach na ich przedpolu. Zbadano niektóre w ystąpie
nia fyllitów, łupków łyszczykowych, łupków kw arcytow o-grafitow ych, kwarcytów , m etałupków ilastych, metaszarogłazów, a ostatnio także paragnejsów. B yły to przede w szystkim badania mikropaleontologiczne, które doprowadziły do odkrycia nowych stanow isk fauny i m ikro
flory.
Szczególnie owocne okazały się badania przeprowadzone przez U rba
nek w północno-wschodniej części Gór Kaczawskich (IX). Doprowadziły one do odkrycia zróżnicowanych zespołów konodontów w seriach epi- m etam orficznych budujących ten obszar. R ezultaty tych badań przed
stawione zostały w odrębnych opracowaniach (Baranowski, U rbanek 1972, U rbanek 1975, Urbanek, Baranowski, Haydukiewicz 1975, U rbanek 1977, 1978).
W pierw szym etapie poszukiwań odkryto konodonty ordowickie w serii złożonej z naprzem ianległych w arstw fyllitów, serycytowych, sery- cytowo-kwarcow ych z interkalacjam i syderytowym i.
Dalsze badania pozwoliły na odkrycie konodontów dewońskich w 19 odkrywkach m etałupków ilastych, w fyllitach serycytow o-kw arcow ych i m ikrokw arcytach. Znalezione zespoły rodzajów i gatunków w skazują na ems, eifel, fra n i famen.
W tej samej części Gór Kaczawskich przeprowadzono też ponowne poszukiwania graptolitów (X) sylurskich. Niektóre odkrywki z sylurską fauną graptolitow ą znane były z tego obszaru już wcześniej (Zim m er- m ann 1936). Nowe badania przeprowadzone przez K ornaś (1975) pozwo
liły na zebranie znacznie liczniejszego m ateriału i odkrycie nowych sta nowisk tej fauny. G raptolity górnego landow eru i wenloku znaleziono w lidytach, łupkach krzem ionkowych oraz w m etałupkach ilastych.
Poszukiwania m ikrofauny prowadzone b yły również na innym obsza
rze Sudetów, a mianowicie w Górach Bardzkich (XI). Badania te nie odnosiły się do serii epim etam orficznych, lecz do serii osadowych. M ają one jednak bardzo doniosłe znaczenie dla badań stratygraficznych S u
detów i dlatego uwzględnione zostały w niniejszym syntetycznym opra
cowaniu. Badania przeprowadzone przez Haydukiewicz (1974, 1979) w 29 odkrywkach, iłowców, łupków krzem ionkowych i szarogłazów po
zwoliły na odkrycie 19 stanow isk fauny konodontowej, k tó ra do tej pory nie była znana z tego obszaru. Bardzo liczny zespół (1500 okazów) pozwolił na udokum entow anie środkowego i górnego dewonu, a także częściowo dolnego karbonu.
Ta sam a autorka znacznie wcześniej stw ierdziła również występo
w anie radiolarii w łupkach krzem ionkowych (Skandy 1972) tego obszaru*
— 253 —
W Górach Bardzkich (XII) prowadzone były też badania sylurskiej i dolnodewońskiej fau n y graptolitow ej (Malinowska 1955, Teller 1959, 1960, K urałowicz 1976). Po raz pierwszy udokum entow ano profil syluru, a przede wszystkim pełny profil dolnego dewonu, będący trzecim w Europie po B arrandienie i Turyngii. K ontynuując badania m ikropale- ontologiczne serii m etam orficznych Sudetów zbadano też jedno w ystą
pienie paragnejsów (Wyszki) w Górach Bystrzyckich (XIII). C harakte
rystyka geologiczna tego obszaru i opis odkryw ki przedstaw ione zostały w odrębnych opracowaniach (Dumicz 1964, Dumicz, Haydukiewicz 1975).
Badania mikropaleontologiczne przeprowadzone przez autora (Gunia, Wierzchołowski 1979) pozwoliły na odkrycie (zarówno w szlifach jak w preparatach) licznego i zróżnicowanego zespołu mikroskamieniałości, wśród których dom inują A critarcha oraz fragm entarycznie zachowana inna m ikroflora.
Na szczególne podkreślenie zasługuje tu znalezienie szkieletów radio
larii, igieł gąbek oraz form zbliżonych do otwornic i konodontów, które mogłyby wskazywać na młodszy od proterozoiku wiek tych skał. Bada
nia petrologiczne łącznie z analizami chemicznymi w ykonane przez Wierzchołowskiego (Gunia, Wierzchołowski 1979) pozw alają na określe
nie tych skał nazwą paragnejsów granatowo-m ikow ych, które pow stały z łupków ilastych zaw ierających niewielką domieszkę m ateriału tufo- genicznego.
Dalsze poszukiwania skamieniałości prowadzone były także w epi- m etam orficznych seriach bloku przedsudeckiego. Podobnie nie znane do
tychczas zespoły sporomorfów oraz faunę graptolitow ą znaleziono w pró
bach z wierceń (IG-1 Biskupin, IG-2 Nowa Kuźnia, Chocianów IG-3 XIV) w zachodniej części bloku przedsudeckiego. W edług Jerzm ańskiego (1970) w profilu tych w ierceń stwierdzono sporom orfy żyw etu i fra n u oraz źle zachowane okazy graptolitów sylurskich.
W innym otworze w iertniczym w ykonanym również w tej części bloku przedsudeckiego (Jelenin IG 1/1—XV) stwierdzono w ystępowanie radiolarii oraz zespołu konodontów górnofam eńskich (Chorowska 1976).
W następnym otworze w iertniczym Parkoszów 3/II Jerzykiew icz (Je- rzykiewicz, Grocholski 1975) odkryła zespoły A critarcha w skazujące na pogranicze proterozoiku i kam bru, a w ystępujące w fyllitach kw arco
wych i serycytow ych, m iejscam i dolomitycznych, w spągu kw arcyto- wych (XVI).
To nowe stanowisko m ikroflory ma doniosłe znaczenie dla s tr a ty grafii stosunkowo mało jeszcze poznanych serii epim etam orficznych blo
ku przedsudeckiego. J a k podkreślają cytowani autorzy stanowi ono ogni
wo pośrednie pozwalające na korelowanie tych w arstw z górnoprotero- zoicznymi łupkam i radzimowickim i sąsiedniego obszaru Gór Kaczaw- skich oraz form acji szarogłazowej Łużyc. Prowadzone były również po
szukiwania skamieniałości w m etam orfiku wschodniej części bloku przedsudećkiego (m etam orfik kamieniecko-niemczański). Na wschód od gnejsów Gór Sowich w miejscowości K ietlin (XVII) Dziedzicowa i Gó
recka (1965) odkryły po raz pierw szy sporom orfy wizenu i dolnego na- m u ru w łupkach epimetamorficznych. System atyczne badania m ikro- paleontologiczne na tym obszarze są obecnie kontynuow ane przez autora.
Częściowe ich w yniki odnoszące się do okolicy Niemczy (XVIII) zostały już opublikowane (Gunia 1978, 1979). W toku dotychczasowych badań zebrano dość liczny i zróżnicowany zespół A critarcha oraz innych m ikro- skamieniałości w większości o problem atycznej przynależności syste
m atycznej.
Dotychczas opracowano zespoły pochodzące z trzech odkryw ek (Wój- cin, Piotrówek, Wojsławice), tj. z kw arcytów , łupków kw arcytow o-grafi
towych oraz z łupków łyszczykowych (Gunia 1978, 1979). Oprócz ze
społu A critarcha wskazującego na wend i najniższy kam br, znaleziono w tych odkryw kach również problem atyczne s tru k tu ry zbliżone do m i- kroskler gąbek, do Archaeogastropoda, robaków oraz do konodontów.
Całość m a teriału opisana zostanie przez autora w odrębnym opraco
waniu.
Na sąsiednim obszarze w strefie łupków epim etam orficznych północ
nego obrzeżenia gnejsów sowiogórskich (XIX) Majerowicz (1979) znalazł w fyllitach krzem ionkow ych (szlify petrograficzne) stosunkowo dobrze zachowane szkielety radiolarii, które w edług oznaczeń H aydukiew icz należą do S p u m e llin a. Odkrycie to stanow i potwierdzenie wcześniej
szych przypuszczeń Fabiana (1938) odnośnie do w ystępowania radiolarii w tych seriach łupkowych.
W roku 1978 pobrano również do badań mikropaleontologicznych kilka prób z drobnoziarnistych paragnejsów Gór Sowich (Zagórze Ś lą
skie, XX) wykonano kilkanaście szlifów oraz kilkadziesiąt preparatów . W niektórych szlifach można było stwierdzić s tru k tu ry organicznego pochodzenia, które po konsultacji z prof. drem H. Pflugiem, jakie a u to r przeprow adził .w czasie swego p o bytu w Geologisch-Palaontologisches In stitu t J. Liebieg U niversitat Giessen (RFN), można uznać za fragm enty nitek Cyanophyta, a niektóre zaliczyć do grupy A critarcha. Stw ierdzone stru k tu ry w y stępują w obrębie ziarn m ineralnych. Badania m ikropale- ontologiczne w spom nianych paragnejsów będą nadal kontynuow ane, a ich w yniki przedstaw ione zostaną w odrębnych publikacjach.
Dalsze nowe stanowiska m ikroflory (Acritarcha) oraz innych m ikro- skamieniałości odkryła w ostatnim czasie Gorczyca-Skała (informacja ustna) w m etapsefitach i m etapsam itach (kw arcyty z Tarczyna) oraz w w apieniach krystalicznych i towarzyszących im m etałupkach (Pil
chowic — południowa część Gór Kaczawskich — (XXI). M ateriał ten jest obecnie opracowywany i zostanie opublikow any w odrębnej pracy.
— 255 —
ZNACZENIE NOWYCH ODKRYĆ PALEONTOLOGICZNYCH D LA STR ATYGRAFII METAMORFIKU SUDETÓW
I BLOKU PRZEDSUDECKIEGO
Dotychczasowe badania paleontologiczne m etam orfiku Sudetów i ich przedpola przyniosły znaczące wyniki. Łącznie zbadano kilkadziesiąt od
k ry w ek różnych skał m etam orficznych w ystępujących na różnych ob
szarach (fig. 1). W niektórych jednostkach stru k tu ra ln y c h odkryto znacz
nie więcej nowych stanow isk skamieniałości, natom iast w innych są one jeszcze nieliczne lub naw et pojedyncze. Ja k w ynika z załączonej m apy (fig. 1) ilustrującej ich rozmieszczenie są jeszcze w Sudetach i na ich przedpolu takie obszary, z których do tej pory skamieniałości nie zostały poznane. Łączna liczba nowych odkryw ek z fauną i m ikroflorą w po
rów naniu ze znaczną powierzchnią, jaką zajm uje m etam orfik w Sude
tach i na bloku przedsudeckim , jest jeszcze zbyt mała, ażeby można było dokładnie ustalić profile stratygraficzno-litologiczne i dać bardziej pełną syntezę stratygraficzną. Znaczenie now ych odkryć paleontologicz
nych i ustalonych dzięki tym odkryciom reperów stratygraficznych od
nosić należy w pierw szym rzędzie do badanych m niejszych lub w ięk
szych jednostek stru k tu raln y ch .
Stosunkowo najwięcej nowych stanowisk fauny, a ostatnio także m i
kroflory stwierdzono na obszarze Gór Kaczawskich. Znalezione tu ska
mieniałości pozwoliły na udokum entow anie now ych reperów stra ty g ra ficznych.
Jednym z obszarów Gór Kaczawskich, gdzie problem wiekowego n a
stępstw a w arstw był przez dziesiątki lat dyskutow any, jest jednostka s tru k tu ra ln a zwana siodłem Bolków-Wojcieszów (Teisseyre 1957, 1963, 1967). W prawdzie w jednym z odsłonięć znaleziona została przez G uri- cha (1929) fauna (Silesicaris nasuta), lecz na jej podstawie nie ustalono jednoznacznie w ieku w apieni krystalicznych i leżących na nich czerwo
nych fyllitów. Późniejsze odkrycia fauny dolnokam bryjskiej na Łużycach pozwoliły Schwarzbachowi (1934, 1936) na skorelowanie profilu tych w arstw i zaliczenie ich do dolnego kam bru.
W późniejszym czasie Teisseyre (1967) przedstaw ił syntetyczny p ro fil stratygraficzno-litologiczny paleozoiku, opierając się na dawnych i nowszych wynikach badań w tej jednostce stru k tu ra ln e j. W ujęciu tego autora wapienie krystaliczne siodła Bolków—Wojcieszów reprezentują częściowo dolny, a częściowo środkowy kam br, natom iast do kam bru górnego należą zieleńce, m etałupki oraz porfiroidy, paleoryolity i paleo- trachity. M etałupki według cytowanego au to ra sięgają aż do ordowiku, gdzie w ich obrębie znajduje się kw arcyt z Tarczyna i Sadów Górnych.
Do ordowiku należą też diabazy i spility, natom iast profil zam ykają utw ory syluru i dewonu.
Odkrycie przez autora (Gunia 1967) w fyllitach Lipy Górnej, a przez Lorenca i Baranowskiego (1977) w w apieniach krystalicznych okolicy Dziwiszowa i Podgórek nowej fauny, stanow ią znaczny postęp w bada
niach paleontologicznych m etam orfiku siodła Bolków—Wojcieszów, lecz nadal nie w yjaśniają jednoznacznie zagadnienia wieku tych serii.
W pierw szym przypadku rodzaj C a m b ro try p a (Gunia 1967) znalezio
ny w konkrecjach w apiennych w ystępujących w fyllitach Lipy Górnej znany był dotychczas ze środkowego k am bru K anady i A m eryki P ó ł
nocnej. W Europie nie b ył znany. Być może, że również w Europie jego zasięg stratygraficzny łączyć należy ze środkowym kam brem . P rzy t a kim założeniu należy wspomniane fyllity z C a m b ro try p a leżące w stro pie wapieni wojcieszowskich zaliczyć również do środkowego kam bru.
Do czasu znalezienia innej fauny potw ierdzającej to przypuszczenie p ro blem ten pozostawić należy jednak jako nadal otw arty.
W drugim przypadku przekroje trylobitów znalezione przez B ara
nowskiego i Lorenca w wapieniach krystalicznych w skazują na w ystę
powanie nie znanej do tej pory z k am b ru Gór Kaczawskich fau n y try lo - bitowej. Odkrycie to m a doniosłe znaczenie nie tylko dla dalszych po
szukiw ań paleontologicznych, lecz także dla in terp retacji paleogeogra- ficznych.
Na zachód od w ym ienionych obszarów również w ystępują wapienie krystaliczne w postaci soczew w m etałupkach. Jedne z nich zaliczane były do kam bru, inne do syluru, a niektóre do dolnego karbonu (Schwarzbach 1936).
W w apieniach krystalicznych okolic Pław nej i Pilichowic Gorczyca- -Skała (1965) odkryła również rodzaj C a m b ro tryp a . Odkrycie to m a do
niosłe znaczenie paleontologiczne, gdyż z w apieni tych żadne skam ienia
łości nie były dotychczas znane.
Nie przesądzając środkow okam bryjskiego w ieku tych wapieni, z u w a
gi na nie znany bliżej zasięg stratygraficzny rodzaju C a m b ro try p a w E u ropie, można jednak w tym przypadku korelować wspomniane wapienie krystaliczne Pław nej i Pilchowic z fyllitam i L ipy Górnej, gdzie ja k wspomniano wyżej rodzaj C a m b ro try p a również został znaleziony. W ta kim ujęciu wapienie krystaliczne z Pław nej i Pilchowic stanow iłyby ekw iw alent stratygraficzny najwyższej części profilu w apieni krystalicz
nych okolicy Wojcieszowa zwanymi stąd wojcieszowskimi.
Znalezienie przez Gorczycę-Skałę skamieniałości (1965) w tej części Sudetów m a także doniosłe znaczenie dla regionalnych syntez geologicz
nych, a przede wszystkim dla w yjaśnienia problem u granicy m etam or
fiku Gór Kaczawskich z gnejsami Gór Izerskich.
Duże znaczenie dla stratygrafii m etam orfiku zachodniej części Gór Kaczawskich m ają stanowiska fauny odkrytej w okolicy Rząsin i L u b a
nia (Sawicki, Chorowska 1975, Chorowska 1977, 1978). Badania tej a u torki wykazały, że w olistostromie znajdują się okruchy wapieni z m ie
— 257 —
szanym i zespołami konodontów (fran, famen, tu rn ej i wizen). W iek tych w apieni ustalony został jako górnowizeński. Podobnie otwornice zna
lezione w wapieniach okolicy Lubania (Chorowska, Ozonkowa 1975, Cho
rowska 1977) w skazują również na dolnokarboński wiek tych wapieni.
Opierając się na tych w ynikach Chorowska (1977) p rzyjm uje, że w te j części Sudetów sedym entacja trw ała co najm niej do niższej części górnego wizenu, natom iast fałdowanie i m etam orfoza nastąpiły w fazie sudeckiej. Odkrycie to stanowiłoby w odniesieniu do w apieni z Lubania potwierdzenie wcześniejszych sugestii Schwarzbacha (1936), k tó ry po
rów nyw ał te w apienie z krynoidow ym i w apieniam i z miejscowości K unnersdorf ńa północ od Zgorzelca, zaliczanymi wówczas do dolnego karbonu. Obecnie wapienie te na podstawie konodontów zalicza się do niższego fam enu (Reichstein 1961).
Szczególnie duże znaczenie dla stratygrafii m etam orfiku Gór K a
czawskich m ają nowo odkryte stanowiska konodontów w północno- wschodniej części tego obszaru. Dotychczas znane były tu jedynie nie
liczne odkrywki z sylurską fauną graptolitową, natom iast z innych serii epim etam orficznych tego obszaru fauna nie była znana. Ich przynależ
ność stratygraficzną ustalono na podstawie korelacji z udokum entow a
nym i paleontologicznie profilam i Łużyc, Turyngii, a ostatnio naw et Gór Bardzkich (Dahlgriin 1934, Schwarzbach 1936, Quitzow 1939, Teisseyre
1967, 1968, Oberc 1966, 1973).
Odkrycie w pierw szym etapie badań, środkowo- i górnoordowickich konodontów (Baranowski, U rbanek 1972) pozwoliło po raz pierw szy na udokum entow anie w ieku niektórych serii fyllitów serycytow ych i sery- cytowo-kwarcowych.
Równolegle na ty m obszarze zebrano, a następnie opracowano sylu r
ską faunę graptolitow ą (Kornaś 1975), na podstawie której ustalono pro
fil stratygraficzny syluru w rejonie Świerzawy, dokum entując fauną jego interw ał stratygraficzny obejm ujący górny landower oraz wenlok.
K ontynuow ano w tej okolicy dalsze poszukiwania fauny konodontowej.
B adania te doprowadziły do odkrycia nowych stanowisk fauny kono
dontowej w seriach epimetamorficznych, z których dotychczas skam ie
niałości nie były znane (Urbanek 1975, U rbanek, Baranowski, H aydu
kiewicz 1975, U rbanek 1978). Nowe stanowiska z konodontami dewoń- skimi stały się pierw szym i reperam i stratygraficznym i emsu, eiflu, fra - nu i fam enu w m etam orfiku Sudetów. N iektórzy autorzy w praw dzie już wcześniej przypuszczali, że w zachodniej części Gór Kaczawskich mogą występować m etam orficzne utw ory dew onu (Teisseyre 1967, Ja e- ger 1963, H irschm an 1964, Brause 1965), natom iast odnośnie do wschod
niej części Gór Kaczawskich poglądy takie były raczej odosobnione (Oberc, 1966, 1972, 1973).
Reasum ując znaczenie nowych odkryć paleontologicznych w m e ta
m orfiku Gór Kaczawskich można stwierdzić, że stanow ią one poważne
17 — R o czn ik P T G 51/1—2
osiągnięcie i znaczący postęp w badaniach stratygraficznych m etam or
fiku Sudetów . W kam brze znaleziono nową faunę i nowe jej stanowiska, co pozwoliło na przeprowadzenie korelacji stratygraficznej izolowanych w ystąpień wapieni. Po raz pierwszy udokum entow ano paleontologicznie epim etam orficzny ordowik, ems, eifel, fran, fam en we wschodniej części tego obszaru, natom iast w zachodniej dolny karbon. Nowe ustalenia stratygrafii pozwoliły na rewizję dotychczasowych poglądów odnośnie do wieku fałdow ań i m etam orfozy w Górach Kaczawskich. Z ebrana i opracowana sylurska fauna graptolitow a pozwoliła na ustalenie p ie rw szego syntetycznego profilu stratygraficzno-litologicznego syluru w re jonie Św ierzaw y (wschodnia część Gór Kaczawskich). Pozostało jeszcze w Górach Kaczawskich wiele obszarów zbudowanych z serii epim eta- morficznych, na których badań paleontologicznych jeszcze nie p rzepro
wadzono. Na niektórych badania takie dopiero rozpoczęto. Sądzić należy, że w stosunkowo niedługim czasie w m iarę postępu badań można będzie przedstawić dalsze nowe osiągnięcia w badaniach stratygraficznych.
D rugim po Górach Kaczawskich obszarem, gdzie uzyskano znaczące w yniki w badaniach stratygraficznych, je st obszar Gór Bardzkich. Skala trudności w prowadzonych tu badaniach była jednak m niejsza mim o złożonej tektoniki, gdyż w ystępują tu serie niezmetamorfizowane. P ie rw sze badania przeprow adzone przez Malinowską (1955) pozwoliły na udo
kum entow anie graptolitam i profilu syluru.
Późniejsze badania przyniosły próbę w yjaśnienia problem u granicy sylur/dew on (Teller, 1959, 1960, Jaeg er 1963, 1964). Badania flory psylo- fitowej (Kuchciński 1964) w skazyw ały na w ystępowanie środkowego dewonu.
Inne serie łupkowe w ystępujące na tym obszarze nie posiadały doku
m entacji paleontologicznej i dlatego problem ich w ieku różnie był in te r
pretow any. Przyjm ow ano (Oberc 1957, 1972), że profil stratygraficzno- -litologiczny łupkow ej serii Gór Bardzkich rozpoczyna się kw arcytam i ordowickimi (kw arcyty nie m ają dokum entacji paleontologicznej), na których leżą sylurskie łupki graptolitow e przechodzące k u górze w łupki dolnodewońskie, natom iast profil kończy się środkowo dewońskimi łu p kam i z psylofitam i. W konsekwencji takiej in terp retacji straty g rafii cytowany wyżej au to r (Oberc 1972) wyróżnił w obrębie stru k tu ry bardz- kiej dw a p ię tra struktu raln e: starsze zwane starow aryscyjskim obej- m ującym sylur, a także dolny i środkow y dewon, które uległy sfałdo- w aniu w czasie ruchów wczesnobretońskich, oraz młodsze obejmujące osady dolnego karbonu, które zostały sfałdowane w fazie sudeckiej wspólnie z seriam i starszego piętra.
Nowsze badania paleontologiczne przeprowadzone przez H aydukie- wicz (1972, 1974, 1980) i Kurałowicz (1976) w łupkow ych seriach Gór Bardzkich doprowadziły do odkrycia nowych zespołów fauny dokum en
tującej nowe rep ery stratygraficzne. Na podstaw ie fauny graptolitow ej
_ 259 —
udokum entow ano po raz pierw szy wszystkie poziomy graptolitow e dol
nego dewonu, natom iast w oparciu o zespoły konodontowe ustalono re- p ery stratygraficzne dla najwyższego eiflu, żywetu, franu, fam enu, a częściowo także tu rn eju . Tak więc udokum entow ane tu zostało na
stępstw o w arstw od ordowiku do najniższego karbonu. Na szczególne podkreślenie zasługuje stw ierdzenie osadów górnego dew onu w ykształ
conego w facji łupkow ej. Dotychczas znany był górny dewon jedynie z sąsiedniego obszaru Kłodzka i okolic Nowej Rudy, gdzie jest w y
kształcony w facji węglanowej. Możliwość w ystępow ania górnego dewo
nu w Górach B ardzkich przew idyw ał już wcześniej Jaeg er (1964), opie
rając się tylko na porównawczych syntezach stratygraficzno-paleogeo- graficznych. O dkrycia nowej fauny w Górach Bardzkich pozwalają także na stwierdzenie ciągłości sedym entacji od ordowiku do najniższego k a r
bonu, co w zasadniczy sposób przeczy dotychczasowym poglądom od
nośnie do dwuetapowości fałdow ań w stru k tu rze bardzkiej sensu Oberc (1972).
W ażne znaczenie dla straty g rafii paleozoiku w tej części Sudetów po
siada również nowo odkryte stanowisko koralowców górnosylurskich w M ałym Bożkowie, na obszarze przyległym do Gór Bardzkich. Większość poprzednich autorów uznaw ała odsłaniające się tu w apienie krystaliczne tworzące soczewkę w śród fyllitów za pozbawione fauny, a na podstawie analogii z innymi w apieniam i znanym i z tej okolicy zaliczała je do gór
nego dewonu (Beyrich, Rose, Roth, Runge 1967, Dathe 1904, Bederke 1924) lub do kam bro-syluru, względnie do ordowiku (Fischer 1932, Finckh, Meister, Fischer, Bederke 1942, Oberc 1957, 1966, 1968). Udo
kum entow anie tu po raz pierw szy dolnego ludlow u w oparciu o nowo odkrytą faunę rozstrzygnęło długotrw ającą dyskusję odnośnie do wieku zarówno wapieni, jak i fyllitów z Małego Bożkowa. We wcześniejszej literatu rze (Svoboda 1955, 1972) znajdujem y wpraw dzie sugestie odnoś
nie do możliwości w ystępowania w Sudetach w apieni krystalicznych związanych z nim i fyllitów w ieku sylurskiego (wenlok-ludlow), a n a
w et dolnodewońskiego. Poglądy te opierały się jedynie na analogii z pro
filem sy luru i dew onu wschodnich Karkonoszy.
Analogicznie duże znaczenie dla straty g rafii m etam orfiku Gór B y
strzyckich m ają dw a nowo odkryte stanowiska mikroskamieniałości w D usznikach-Zdroju i Wyszkach k. Bystrzycy Kłodzkiej (Gunia 1974, G u
nia, Wierzchołowski 1980). Dotychczasowy podział stratygraficzny serii m etam orficznych tego obszaru opierał się wyłącznie na litologii i miał ch arak ter podziału regionalnego.
Na podstawie porów nań z analogicznymi seriam i innych obszarów zaliczano serie m etam orficzne do prek am b ru (Smulikowski 1951, Du- micz 1964, Oberc 1966, Teisseyre 1968). Odosobniony w tym przypadku był pogląd Gierwielańca (Gierwielaniec 1957, 1965), któ ry zaliczał wa
pienie krystaliczne okolic D usznik-Zdroju do kam bru.
17*
Przeprowadzone przez autora niniejszego opracowania badania m ikro- paleontologiczne w jednej soczewce wapieni krystalicznych w ystępującej wśród łupków biotytow ych (Gunia, 1974) pozwoliły na odkrycie w nich górnoproterozoicznego zespołu m ikroflory.
Późniejsze badania przeprowadzone w innej części tego obszaru, tj.
w miejscowości Wyszki wykazały, że w odsłoniętych tam paragnejsach w ystępuje nie tylko zróżnicowany i dość liczny zespół m ikroflory, lecz także szkielety radiolarii, spikule gąbek oraz inne problem atyczne m ikro
skamieniałości zbliżone do znanych grup fauny. Na podstawie całości m ateriału paleontologicznego przyjęto, że te paragnejsy można uznać jako młodsze od proterozoiku (Gunia, Wierzchołowski 1979). Tak więc na obszarze m etam orfiku Gór Bystrzyckich dla dwóch odkryw ek można było podjąć próbę udokum entow ania odsłoniętych tam serii skalnych w oparciu o skamieniałości. Je st to jeszcze stanowczo za m ała ilość re perów stratygraficznych dla ustalenia syntetycznego profilu stra ty g ra - ficzno-litologicznego m etam orfiku Gór Bystrzyckich. W prawdzie taką próbę podjął Oberc (1978), lecz w obecnym etapie badań uznać należy profil stratygraficzno-litologiczny proponowany przez tego auto ra jako jeszcze jedną nie potwierdzoną hipotezę. Na podstawie badań m ikro- paleontologicznych można jedynie przyjąć, że serie m etam orficzne tego obszaru są różnowiekowe, część z nich należy do górnego proterozoiku, natom iast część może reprezentow ać wend lub naw et kam br, ale do czasu udokum entow ania większej ilości reperów stratygraficznych p ro blem ten pozostawić należy jako otw arty.
Ostatnio podjęto próby (Lis, Sylw estrzak 1978) ustalenia izotopowego w ieku niektórych serii m etam orficznych Gór Bystrzyckich. Metodą K -A r ustalono w iek biotytów ze wspom nianych wyżej paragnejsów z m ikro- skamieniałościami oraz z łupków łyszczykowych w Młotach. Dla obu odsłonięć położonych w niezbyt dużej odległości od siebie uzyskano ta k w yraźnie różniące się wyniki, że nie można na ich podstawie jedno
znacznie ustalić wieku ostatniego etapu metamorfozy.
I tak w iek biotytów z 4 badanych próbek paragnejsów z Wyszek w a
hał się w granicach od górnego dewonu do górnego karbonu. W edług cy
tow anych autorów zjawisko to można by tłum aczyć bądź to procesami metam orfozy, podgrzaniem skały lub procesami m etasom atycznym i. W y
niki badań analitycznych zinterpretow ane według m etody izochronowej (Depciuch, Lis 1971) w skazują na izochronowy wiek paragnejsów wyno
szący 368 m in lat, co odpowiadałoby granicy środkowego i górnego de
wonu w skali Eysinga (1975). Według Lisa i Sylw estrzaka (1978) byłby to „wiek jednej i jedynej m etam orfozy tych paragnejsów ”. Zjawisko to w takim ujęciu można by łączyć z fazą reussyjską. Stosunkowo m niej
szy rozrzut datow ań wieku biotytów uzyskano z łupków łyszczykowych Młotów. Zbadano 3 próby, w których wiek biotytów wynosił 450, 446 i 421 m in lat. Cytowani autorzy określają te datow ania nazwą „wieku
— 261 —
termicznego w ydarzenia, którem u podlegały uform ow ane już w pre- kam brze serie m etam orficzne” . W skali Eysinga (1975) „wiek tego w y
darzenia” odpowiadałby górnem u ordowikowi i dolnemu sylurow i i m ógł
by być łączony z fazą takońską.
Ostatnio autor rozpoczął w stępne badania mikropaleontologiczne pa- ragnejsów z m asyw u gnejsowego Gór Sowich, uważanego za najstarszą jednostkę Sudetów. Na podstawie kilkudziesięciu szlifów m ikroskopo
wych i preparatów można było stwierdzić, że niektóre z odmian, a prze
de wszystkim drobnoziarniste gnejsy z Zagórza Śląskiego zaw ierają m i
kroflorę. Można przypuszczać, że w toku dalszych badań uda się znaleźć liczniejszy i lepiej zachowany m ateriał nadający się do oznaczeń.
O drębną uwagę poświęcić należy nowo odkrytym stanowiskom m i
kroflory oraz fauny w m etam orfiku bloku przedsudeckiego.
Szczególnie ważne znaczenie dla straty g rafii m ają nowe wiercenia w północno-zachodniej części tego obszaru. Na podstaw ie tych nowych danych ustalono profile stratygraficzno-litologiczne, p rzy czym wiek nie
których serii udokum entow ano paleontologicznie. W trzech spośród nich (IG-.1 Biskupin, IG-2 Nowa Kuźnia, IG-3 Chocianów) Jerzm ański (1970) ustalił w ystępowanie prekam bru (gnejsy, łupki łyszczykowe, m etadiaba- zyty) górnego ’ ordowiku {piaszczyste łupki i kw arcyty), syluru (łupki ilaste, szarogłazowe. krzemionkowe, lidyty i łupki tufogeniczne z frag
m entam i źle zachowanej fauny graptolitowej) oraz dolnego i środkowego, a być może i częściowo górnego dewonu ze sporomorfami żywetu i franu. Do dewonu cytowany autor zalicza łupki ilaste, fyllity, diabazy i ich tufy, kw arcyty, skały węglanowe oraz p stre łupki. W otworze P ar- koszów IG-3/II (Jerzykiewicz, Grocholski 1975) zespołami A critarcha udokum entow ano najw yższy proterozoik i najniższy kam br. W innym otworze I G - l/T Jelenin udokum entowano paleontologicznie (Chorowska 1976) górny dewon, a przede wszystkim najw yższy famen.
Reasum ując w yniki badań paleontologicznych w północno-zachodniej części bloku przedsudeckiego można stwierdzić, że m ają one doniosłe znaczenie dla stratygraficznej korelacji z sąsiednim obszarem Sudetów oraz dla ustalenia zasięgu utw orów paleozoiku. Tak samo duże znaczenie dla stratygrafii m a ją przeprowadzone już wcześniej oraz będące w toku badania mikropaleontologiczne m etam orfiku wschodniej części bloku przedsudeckiego. Wcześniejsze z tych badań pozwoliły na udokum ento
wanie epimetamorficznego wizenu i niższego n am u ru (Dziedzicowa, Gó
recka 1965), natom iast badania autora (Gunia 1978, 1979) wskazują, że niektóre kw arcyty, łupki kw arcytow o-grafitow e oraz niektóre w ystąpie
nia łupków łyszczykowych należą do w endu i być może także do niż
szego kam bru.
Na wschodnim obszarze bloku przedsudeckiego na północ od gnejsów sowiogórskich w krzem ionkow ych seriach epim etam orficznych okolic P ustkow a Wilczkowickiego znane były już wcześniej Fabianowi (1938)
