18
Wanda Pindlowa*
• Prof. UJ, dr hab. WANDA PINDLOWA, do 2002 r. wicedyrektor Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, jest członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma PTINT oraz członkiem Komisji Egzaminacyjnej dla Bibliotekarzy Dyplomowanych przy MENiS. Wydala książki: lnformctria w nauce o informacji. Metody i problemy (1994) oraz Elcclronic futurę of acadcmic librarics (1997). Adres clcktr.: ipindcl@bilon.miks.uj.cdu.pl
InstytutInformacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloński, Kraków
EDUKACJA NA ODLEGŁOŚĆ A BIBLIOTEKI PUBLICZNE I PARAFIALNE
[IMPORTANCE OF DISTANCE EDUCATION FOR IMPROVING QUALIFICATIONS OF LIBRARIANS FROM PUBLIC AND PAROCHIAL
LIBRARIES]
Abstrakt: Omówiono możliwość wykorzystania kształcenia na odległość bibliotekarzy z bi
bliotek publicznych i parafialnych z mniejszych ośrodków miejskich i wiejskich. Zwrócono uwagę na czynniki warunkujące jakość i efektywność tego rodzaju kształcenia, a w pierw
szym rzędzie na dobre przygotowanie pakietów programów z uwzględnieniem interesują
cych tematów. Podkreślono konieczność odpowiedniego wyposażenia bibliotek publicz
nych i parafialnych w sprzęt umożliwiający bezpośredni kontakt wzrokowy i głosowy z wykła
dowcami, a przede wszystkim w dobrze funkcjonujące połączenia sieciowe. Na zakończe
nie wskazano zalety płynące z tej formy kształcenia oraz trudności, na jakie mogą być narażeni bibliotekarze podejmujący kształcenie się na odległość.
Abstract: The author discusses the benefits of distance education for librarians from public and parochial libraries from small towns and villages. The attention is paid to factors influencing quality and effectiveness of distance education and, first of all, to designing and preparing programs reflecting students' interests. The stress is laid on providing local public and parochial libraries with equipment enabling distance (video and audio) commu
nication with tutors, including efficient network connections. Also some difficulties connec
ted with distance education for librarians are discussed.
Edukacja na odległość ma wiele wspólnegoz procesemsamokształcenialub ucze
niasięprzezcałe życie, chociażnaturalnieniemożnatych procesówutożsamiać.Nie jest też zjawiskiem nowym, ponieważ ma zasobą co najmniej trzysta lat,a pokonywa
no ową odległośćpomiędzy uczniem i nauczycielemwróżnysposóbwzależnościod możliwości techniki-począwszy odkorespondencji, przez radio, telewizję aż po sieci rozległe, a więc Internet. Do niedawna można było powiedzieć,żew procesie zdalne
gonauczaniauczeń i nauczyciel nieprzebywająw tym samym miejscuaninieporozu miewają się w tym samym czasie.Obecnie wprawdziedzieli ich odległość, ale czas może być ten sam.Mogą „rozmawiać” zsobą, używając sieci, atakże mogąsię na wzajem widzieć, jeśli wykorzystuje się technikę wideokonferencji.
Pragnę dlategozwrócić uwagęna rolę bibliotekpublicznych i parafialnych w pro cesie edukacji na odległość,zarówno w podnoszeniu kwalifikacji swoich własnych pracowników, jak i innych osób kontynuujących kształcenie(np. studentów studiują cych wtrybie zaocznym) lubosób, które pragną uczyć się wciąż czegoś nowego, ponieważ wybrały taki sposób na życie.
Według Delorsa: „Uczeniesiępowinnoopieraćsięna czterech filarach. Uczyć się, aby żyć razem, uczyć się,aby wiedzieć, uczyćsię,abypracować iuczyć się,aby być” [Delors 1996,dok.elekr.]. Wypowiedźtaodnosi sie przede wszystkim dojed
noczącejsię Europy, wktórej każdypowinienmieć poczucie wspólnoty, powinno się stworzyć warunki do wyrównania poziomu edukacjidla wszystkich obywateli. Edu- kacjajest bowiemgłównym narzędziem przygotowania ich do współuczestniczenia i tworzenia społeczeństwa wiedzy.
W marcu 2000 r. w Lizbonie Komisja Wspólnot Europejskich podjęładecyzję, żejednym z głównych kierunków jej polityki i działania będzie wspomaganieprogra mówkształcenia przez całeżycie,aby wprowadzićEuropę w wiek wiedzy. Wysu
nięto sześć podstawowych zadań, nie określono jednak wyraźnie, aby miały one odnosić się do roli bibliotek publicznych. Wydaje sięjednak, że co najmniej dwa ostatnie zalecenia bardzo ściśle łączą sie z zadaniami bibliotek,a mianowicie:
• Zapewnienie, żekażdymoże mieć łatwy dostępdodobrejjakości informacji i porady o możliwościach kształcenia zarówno w całej Europie, jaki poprzezcałe swojeżycie.
• Dostarczeniemożliwości kształcenia przezcałe życietak blisko miejsca za mieszkania, jakto możliwe, we własnej społeczności i w oparciu otechnologiekom puterowe wszędziedostępne [PULMANdok.elektr.].
Dla wypełnieniatych zadań istniejekoniecznośćbliższej współpracy instytucji zajmujących się formalnie edukacjąorazbibliotek, zwłaszcza bibliotek publicznych, ale i parafialnych, ponieważ one w małych środowiskach lokalnych przechowują i udostępniająwiedzę zawartąw różnorodnych dokumentach. Mogą więc tebiblio
teki stać sięważnymiogniwamiw systemie kształceniapermanentnego jakoośrodki informacji o zasobach globalnej informacji i wiedzy podejmującymi szeregzadań edukacyjnych.Unia Europejska ogłosiła specjalne programy, w których ma się wy-
166 Wanda Pindlowa
pracowaćstrategię podjęcia takich zadań. Należy do nich między innymi program PULMAN, czyli Public Libraries Mobilising Advanced Networks, który na razie obejmuje zadania na lata2002-2004. W poszczególnych krajach możnazauważyć różne aspekty wypełnianiafunkcji dydaktycznych w społeczeństwie przezbiblioteki.
We wspomnianym programie chodzi o ustalenie, jakiezadania mapodjąćbiblioteka publiczna dlawypracowaniastrategiipomocy w kształceniu społeczeństw lokalnych.
W programie tymnie mówi się wprawdzieo bibliotekachparafialnych,ale wydaje się, że i one mogąwnieść tu swój wkład.Nietylkochodzi o możliwość dokształcania samych bibliotekarzy,ale o pomoc bibliotekom publicznym w transferowaniu infor
macji o możliwościach kształceniasięi dokształcania obywateli, którzyniesą użyt
kownikamibibliotek publicznych, a np.tylko parafialnych. Mogą tobyćgrupyosób w wieku emerytalnym, ale również młodzież i inne osobybędącestudentami studiów zaocznych lub słuchaczami jakichś kursów dokształcających a prowadzonych na odległość. Biblioteki parafialnemogą również pomóc wprzeprowadzeniu sondaży odnoszących się dopotrzeb kształcenia i dokształcania na danym terenie, a także współorganizować z bibliotekamipublicznymi spotkaniai wykłady na interesujące tematy dlagrup użytkowników obu tychtypów bibliotek.Biblioteki bowiem istnieją międzyinnymipoto,aby zbudować pomost pomiędzyposzczególnymiosobami a śro dowiskiem lokalnym i wiedząglobalną. Uczenie zapomocąśrodków elektronicz nych (e-nauczanie) jestobecnie przedmiotem badań Komisji Europejskiej w kontek
ście problemu mobilizacji edukacyjnejikulturalnej społeczeństw lokalnych.
Włączenie polskich bibliotek publicznychi parafialnych w proces kształcenia i do
kształcania społeczeństwa wywołuje refleksje nadtym, jakie sąmocnei słabe punkty wkształceniu naodległość.Warunkiem sine qua nonorganizowania i uczestniczenia w procesiekształcenia na odległość jest posiadanie przez bibliotekę odpowiedniego sprzętu, a przynajmniejjednego komputera pracującego w sieci.Ten ostatnijestwy starczający, gdyby chodziło jedynieo kursy prowadzone przy udziale sieci Internetu.
Zajęcia organizowane w systemie wideokonferencjiwymagają dodatkowo specjalnej kamerywideo, ekranu ispecjalnych połączeń telekomunikacyjnych. Edukacja na odle
głość może też odbywać się w ten sposób, że nauczyciel i uczeń, profesor/student, instruktor/słuchacz, co zależy od typu prowadzonych zajęć, pracują w innych miej
scach, ale w tym samym czasie, np.w trybie wideokonferencji lub tzw. „czatu” (od angielskiego słowa chat - pogawędka) albo winnych miejscach i w innymczasielub w innych miejscach, lecz w tym samym czasie,np. przez Internet.
Następnym ważnym zadaniem jestuzyskanieorientacji w potrzebach lokalne
go społeczeństwaw zakresiekształcenia, aby można zaproponować różnego typu wykłady, pełne kursy czy też studia na różnych poziomach nauczania, np. średnim, półwyższym czy wyższym.
Obywatele mogą mieć różne motywacje odnośniedo podejmowania kształce nia, muszą oni posiadać pewne wstępne umiejętności, jak choćby np. znajomość pracy w sieci.Wtym może przyjść z pomocą zarównobiblioteka, jak i szkoła:
• Koszty edukacjina odległość sąporównywalne z kosztami edukacji prowa
dzonej sposobamitradycyjnymi. Możnajednak pokusić się o stwierdzenie,żekoszty temaleją, gdy został jużzakupionypotrzebny sprzęt, a edukacja prowadzona jest
sposobami mieszanymi, tzn. przemienniepoprzez kursy typu wideo i kursy przez Internet.
• Bardzoistotnymproblemem wedukacjinaodległość jestczas. Chodzitutaj przedewszystkim o czas poświęcany na kształcenie, zarówno przygotowanie się i nauczenie, jak i opracowanieodpowiednichmateriałów dydaktycznych przezna
uczyć i e I i/profesorów/i nstruktorów.
• Jeśli w bibliotece publicznej w małejmiejscowościjest zatrudnionyniewielki personel, np. jedna lub dwie osoby, to wyjazdypozamiejsce zamieszkania są mało realne. Możliwe jest tymczasem, aby bibliotekarz oderwał się nachwilęodswego warsztatu pracy i wysłuchał wykładu czy wykładów inietraciłczasui pieniędzyna dojazdy.Można także zaprosićdo biblioteki posiadającejodpowiednisprzęt,kolegów z najbliższych miejscowości,abyuczestniczyć w szkoleniu.
• Jeśli uczelnie prowadzą kursy czy wykładynaodległość, to mogą wykorzy
stać sprzętiumiejętności bibliotekarzy, dla przeprowadzenia zajęćw bibliotece dla studentów, np. studiującychzaocznie.
• Jakość i wartość programu kształceniana odległośćpowinna być zapewnio
na. Studenci/słuchacze powinni wiedzieć, czyprogram, który wybrali, jest przygoto
wanyprzez uczelnię, która posiada w tym zakresieświadectwoakredytacji. Powinni także otrzymaćodpowiedni dyplom czy świadectwo ukończeniastudiówlubkursu.
• Studenci/słuchacze powinnibyć uprzedzeni, w jakisposób przebiega proces kształcenia na odległość, ilezaniegotrzebapłacićoraz mieć pewność, żepotencjalni pracodawcy mogą dane studiaczy kurs uznać.
• Bardzoważnym elementem kształcenia naodległość jest dobreprzygotowanie materiałów dydaktycznych. Osoby prowadzące zajęcia przez Internet twierdzą, żewiele czasu pochłania przygotowanie ćwiczeń, testów,pokazów, które muszą byćw postaci elektronicznej lub zdigitalizowanej, np. zdjęciabibliotek, grafika,mapy, itp.
Równie dużo czasu zabierasprawdzaniezdobytej przez studentów/słuchaczy, wiedzy, sprawdzanietestów, projektów,czytanie esejów, zadań, itp., a także odpo wiadaniena listy izapytania studentów.
• Nauczyciel może miećwykładdlawielu słuchaczy siedzących wsali w in
nymmieścieczy winnym kraju, czyliw tymprzypadku mieć kontakty bezpośrednie lub via komputer(nauczyciel może odpowiadać na pytania wczasierzeczywistym).
• Kształcenie na odległość daje szansę wysłuchania wykładów bardzo do
brych, znanych wykładowców, zarówno z kraju,jak i z zagranicy. W przypadku jednakwykładówprowadzonych w języku obcym warunkiem jest rozumienie tego języka, o czym muszą pamiętać organizatorzy tej formy kształcenia.
• Egzaminy zdaje się jednak na ogół bezpośrednio uwykładowcyw placówce organizującej dany kurs czy też studia. A więcco najmniej razna zakończenie kursu lub w każdym rokuw czasie trwania studiów trzeba zdawać egzaminy bezpośrednio, a nie wirtualnie.
Zarzutybrakubezpośrednichkontaktów z nauczycielami są naturalniesłuszne, botrudno je zastąpić nawetwówczas,gdy można porozmawiać w czasie wideokon- ferencji. Każdywypowiadający się oraz słuchający ma poczucie mijającegoczasu, którykosztuje. Skraca sięwięc wypowiedzi i często tracą one na jasności i klarow
168 Wanda Pindlowa
ności. Często też pozostaje pewien niedosytw dowiedzeniu się czegoś więcej na interesujący temat.
Z drugiejstrony, wielkim plusem edukacji naodległość jest możliwość nagrania wykładów czy wypowiedzi nauczyciela i powtarzania ich w dogodnymczasie, gdy student przygotowuje siędo egzaminu [Dziekańska 1997].
Edukacjana odległość daje także szanse pewnego wyrównania poziomu - wszy scy słuchacze niezależnie od tego, gdzie się znajdują, mogąnp.wysłuchać wykładu znanegowykładowcy.
Bez względu na toczy przeważają plusy, czy minusy, nadszedł czaswykorzy stywania telematyki wprocesie kształcenia, a bibliotekipublicznei parafialne mogą w tym procesie wiele uzyskać iodegrać znaczną rolę.
WYKORZYSTANE ŹRÓDŁA I OPRACOWANIA
Delorls, J. (1996). Learning: the treasure within. Report to UNESCO of the International Commission on Education for the Twenty-first Century. Paris UNESCO [http://www.unesco.org./delors/].
Dziekańska, E. (1997). Wirtualny uniwersytet. Chip 1997 nr 5.
PULMAN (Public Libraries Mobilising Advanced Networks) Lifelong Learning [http://www.pulman- web.org].
