M. Lubański
"Ponjatie informacii:
łogiko-metodołogiczeskij aspekt", I.I.
Griszkin, Moskwa 1973 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 10/2, 157-160
p e łn ą te o rię n a u k i bez o p a rc ia się n a ja k ie jś te o rii p o z n a n ia i o n tologii. A le z esp ó ł prof. K o rch a n ie z a d a ł sobie tru d u d o sta te c z n e j e k sp lik a c ji sto so w a n y c h przez sieb ie k a te g o rii filo zo ficzn y ch i p o k a z a n ia ic h o czy w isty ch zw iązk ó w z p ro b lem am i m eto dologicznym i.
J. H erb u t
I. I. G riszkin , P o n ja tie in iorm acii, Ł o g ik o -m e to d o io g ic ze sk ij a sp e k t, Izda-
tie ls tw o „ N a u k a ” , M o sk w a 1973.
W y ra z in fo rm a c ja p rz e ż y w a o b e c n ie sw ój ro zk w it. J e s t o d m ien ian y w ró ż n y c h p rz y p a d k a c h . W ch o d zi ta k ż e ja k o e le m e n t k o n s ty tu ty w n y do n a z w o raz tre ś c i ró ż n y c h gałęz i w ied zy . W y s ta rc z y p rz y k ła d o w o w sp o m n ieć o te o rii in fo rm ac ji n a u k o w e j, in fo rm a ty sty c e , in fo rm a ty c e 1. O sta tn ia z w y m ie n io n y c h d zied zin w ie d z y d o s ta ła się n a w e t do p ra s y co d zie n n ej. T o też nic d ziw nego, że cią g le u k a z u ją się n o w e o p ra c o w a n ia zaró w n o te o rii in fo rm a c ji2, ja k i je j a s p e k tó w m e to d o lo g ic z n y c h o raz filozoficznych. L ite r a tu r a z z a k re s u p o w y ższy ch z a g a d n ie ń w z ra sta w p ro st law in o w o . P u b lik a c ji je s t co raz w ię c e j. J e d n ą z te g o ro d z a ju p ra c o c h a ra k te rz e m eto d o lo g icz ny m je s t w ła śn ie re c e n z o w a n a k siążk a. J e j p o ja w ie n ie się św iad czy o zw ięk sz a ją c e j się sam o w ied zy n a u k o w e j w o d n ie sie n iu do p o ję c ia in fo rm ac ji. Z ch w ilą k ie d y te o r ia z o sta je u ję ta p re c y z y jn ie , p o ja w ia się w n a tu r a ln y sp o só b p o trz e b a d o k o n a n ia n a d n ią re fle k s ji n a u k o w e j. Z teg o ro d z a ju s ta n em rz e c z y m am y do c z y n ie n ia w p rz y p a d k u te o r ii in fo rm ac ji. T oteż, w in te re s u ją c y m n as p rz y p a d k u , r e je s tr u je m y n ie b y w a le szy b k ie p rz e jśc ie od ro z w a ż a ń o d n o sz ą c y c h się"· do sam ej d zied z in y do ro z w a ż a ń o d n o szący ch się do m e ta d zied zin y . P rzecież h is to rię te o rii in fo rm ac ji m ożna ro z p o c z y n a ć z ch w ilą u k a z a n ia się p ra c C. S h an n o n a, a w ięc z ro k ie m 1948. P ra c e H a rtle y a i N y q u ista , w cz e śn ie jsz e o 20 lat, n ie sp o w o d o w a ły teg o ro d z a ju e k sp lo z ji n a u k o w e j, ja k ą o b se rw u je m y po u k a z a n iu się p ra c S h an n o n a. W sz y s tk o to św ia d c z y n ie w ą tp liw ie o dużej d o jrz a ło śc i n a u k o w e j sam ej te o rii in fo rm ac ji, ja k i o w ażn o ści je j w z a sto so w a n ia c h o ró żn o ro d n y m c h a ra k te rz e . T e o rię in fo rm a c ji sto su je się p rzecież w ró ż n y c h n a u k a c h , a ta k ż e w te c h n ic e , sztu ce, m uzyce itd. J e j w p ły w y s ię g a ją n a w e t do filo zofii. N ie ty lk o d lateg o , że in s p iru je o n a in te re s u ją c e z a g a d n ie n ia filo zo ficzn e o raz św ia to p o g lą d o w e , ale ta k ż e z te j ra c ji, iż p o ję c ie in fo rm ac ji p rz e ż y w a isto tn e, u o g ó ln ia ją c e p rz e m ia n y p rz y b ie ra ją c c h a ra k te r p o ję c ia
1 Por. J. R a ta je w sk i, W s tę p do in fo rm a cji n a u k o w e j, K ato w ice 1973, 23. 2 J e d n ą z n o w szy ch p o z y c ji teg o ro d z a ju w lite r a tu rz e p o lsk iej je s t p ra c a W . S obczaka (E lem enty te o rii in fo rm ac ji, W a rs z a w a 1973).
filozoficznego. T a s p ra w a je s t i b ard zo w a ż n a n a u k o w o i je d n o c z e śn ie n ie z w y k le c ie k a w a . D lateg o n a le ż y się cieszy ć z u k a z a n ia się n o w e j p ra c y p o św ię c o n e j asp e k to m m eto d o lo g iczn y m p o ję c ia in fo rm ac ji. O no bow iem je s t tu p o ję c ie m w io d ący m , p o ję c ie m kluczow ym .
S tr u k tu ra fo rm a ln a re c e n z o w a n e j k siążk i je s t p ro s ta i p rz e jrz y s ta . N a je j tre ś ć sk ła d a ją się,o p ró cz W p r o w a d z e n ia o raz Posłowia,. d w a ro z d z ia ły k a ż d y złożony z 3 p a ra g ra fó w .
W p r o w a d z e n ie sy g n a liz u je p ro b lem e k sp lik a c ji p o ję c ia in fo rm ac ji w n a u
k a c h w sp ó łczesn y ch . Z w ra c a się u w a g ę n a z n a m ie n n y fa k t p o le g a ją c y n a tym , że po p o ja w ie n iu się p ra c S h an n o n a o raz W ie n e ra z a in te re s o w a n ie n a u k o w e p o ję c ie m in fo rm a c ji n ie ty lk o n ie słab n ie, lecz w z ra s ta co raz b ar- dizej. T erm in in fo rm a c ja je s t o b ecn ie bez n a jm n ie jsz y c h w ą tp liw o ś c i t e r m inem n au k o w y m . Co w ię c e j, term in em , k tó r y w ch o d zi do co raz w ię k sz e go z a k re s u ró ż n y c h n au k .
R ozdział I (N a tu ra lo g iczn o -g n o se o lo g iczn a p o ję c ia „ in fo rm a cja" w św ie tle je g o h is to rii i rozw o ju ) p re z e n tu je p rz e g lą d ró ż n y c h k o n c e p c ji o d n o sz ą cy c h się do te rm in u in fo rm a c ja . A w ięc d y s k u tu je się u ję c ie s y n ta k ty c z n e , se m a n ty c z n e oraz p ra g m a ty c z n e in te re s u ją c e g o n a s p o ję c ia . W p rz y p a d k u p ierw szeg o z w y m ie n io n y c h a sp e k tó w om ów iono is to tę w k ła d u d o k o n a n eg o przez S h an n o n a, w sk a z a n o n a zac h o d z ą c e p o w ią z a n ia z te o r ią s te ro w a n ia oraz z te o rią in fo rm a c ji n a u k o w e j. W y d a je się, że z ach o w an o tu w ła śc iw e p ro p o rc je .d a ją c c z y te ln ik o w i w ie rn y o b raz sta n u rzeczy. N ie m o żn a te g o n a to m ia st, ta k się w y d a je p iszącem u te słow a, p o w ied zie ć o k o n c e p c ja c h w a sp e k c ie sem an ty czn y m . W p ra w d z ie oprócz p o d e jś c ia C a rn a p a , B ar-H illela w sp o m n ian o ró w n ież o p ro p o z y c ji K e m e n y 'e g o oraz W ellsa, W o jszw iłło i S z re jd e ra . J e d n a k ż e z b y t w ie le m ie js c a p o św ięco n o u ję c iu C a rn a p a i B ar-H illela. M oże to p o w o d o w ać p rz e ś w ia d c z e n ie o n ie z w y k łe j w ażn o ści ta k szero k o o m aw ian e j k o n c e p c ji. A p rz e c ie ż ju ż p rzed 15 la t y L. B rillo u in w y k a z a ł, że k o n c e p c ja ta n iczy m is to tn y m n ie ró żn i się od p o d e jś c ia S h an n o n a. W o d n ie sie n iu do trz e c ie g o a sp e k tu w sk a z a n o n a e le m e n t b e h a v io ry s ty c z n y o raz je g o zn aczen ie. Z a p re z e n to w a n o ta k ż e in te r e s u ją c y m o d el k o m u n ik a c ji p o ch o d z ą c y od D. H a rra h a . W y d a je się b ra k ie m o p ra c o w a n ia p o m in ięcie w k ła d u u c z o n y c h p o ls k ic h w n ie sio n e g o do w y ja ś n ia n ia te rm in u in fo rm a c ja o raz o p ra c o w a n ia a s p e k tu w a rto ś c iu ją cego in fo rm ac ji. A w ięc n ie s p o ty k a m y w k sią ż c e n ig d zie n a z w isk a M. M a zu ra, an i te ż R. S. In g a rd e n a , K. U rb an ik a, czy też E. K o flera. P ierw szy z w y m ie n io n y c h je s t z n a n y ja k o tw ó rc a tzw . ja k o ś c io w e j te o rii in fo rm ac ji. D w aj d a lsi p o d ali in te re s u ją c ą a k sjo m a ty k ę ilo śc i in fo rm a c ji w y ch o d ząc z p o ję c ia in fo rm ac ji, k tó r e p rz y ję li za p ie rw o tn e . T e o ria p o d a n a przez nich p o z w a la n a stę p n ie d o jść do p o ję c ia p ra w d o p o d o b ie ń s tw a , k tó r e w p o zo s ta ły c h te o ria c h p rz y jm o w a n e je s t ja k o zn an e. O sta tn i z w y m ie n io n y c h w sk azał, w ja k i sposób m o żn a do p o ję c ia w a rto ś c i in fo rm a c ji sto so w ać a p a r a t te o rii g ier. P rzem ilczen ie w k ła d u w sp o m n ia n y c h u c z o n y c h w y d a je się b y ć ty m b a rd z ie j dziw ne, że je d e n z a u to ró w P o sio w ia (A. D. U rsuł)
opubli-k o w al n ie d a w n o p ra c ę z m eto d o lo g ii te o rii in fo rm a c ji o m a w ia ją c szero opubli-k o o sią g n ię c ia p o lsk ie. Je m u b y ły one w ięc zn an e. D laczego w ięc, ja k o je d e n z re d a k to ró w k siążk i, p rz y ją ł z a p ro p o n o w a n e u ję c ie A u to ra , w k tó ry m d y s k u tu je się p ra c e z a c h o d n ie o raz n ie k tó re je d y n ie ra d z ie c k ie (opuszczono np. p ra c e E. I. N ieczip o ru k a)? N ie m o żn a teg o fa k tu u k ry ć . A k o n se k w e n cją jeg o je s t p rz y p isa n ie re c e n z o w a n e j p ra c y ce c h y fra g m e n ta ry c z n o śc i. T y tu ł o p ra c o w a n ia o k a z u je się b y ć zb y t szero k i do isto tn e j, z a w a rte j w n im treści.
R ozdział II (Z naczenie m eto d o lo g iczn e p o d e jś c ia c y b e rn e ty c z n o -se m io - ty czn e g o do p o ję c ia in fo rm ac ji) d y s k u tu je u ję c ie a tr y b u ty w n e p o ję c ia in fo rm a c ji o raz jeg o k o n se k w e n c je m e to d o lo g iczn e a ta k ż e u ję c ie fu n k c jo - n a ln o -c y b e rn e ty c z n e i je g o z n aczen ie filozoficzne. R ozw aża się ró w n ie ż s to su n e k in fo rm ac ji i o d b icia. P o d d a je się k ry ty c e p o g lą d y id e a lis ty c z n e o d no szące się do n a tu r y in fo rm ac ji. O m aw ia b ard zo w a ż n y p ro b lem re la c ji zac h o d z ą c e j m ięd zy m o d elo w an iem i in fo rm a c ją . W zw iązk u z ty m z w ra c a się u w a g ę n a o g ó ln o n a u k o w y c h a ra k te r z a b ie g u m o d elo w an ia. Dziś te rm in y : m odel i m o d elo w an ie, p o d o b n ie ja k te rm in in fo rm ac ja, p rz e ż y w a ją ró w nież sw ój ro zk w it. U w y ra ź n ia n ie p o w szech n o ści fa k tu m o d e lo w a n ia w ró ż n y c h n a u k a c h s ta je się czym ś co raz częstszym . M o d e lo w a n ie m oże b y ć tr a k to w a n e ja k o p ro c e s in fo rm a c y jn y . M ożna m ów ić o in fo rm ac ji „m o d elo w e j". S p ecy fik ę m o d e lo w a n ia w id ać do b rze, k ie d y u ja w n ia się c h a ra k te r p o w ią z a ń z a c h o d zący ch m ięd zy o b iek tem m o d e lo w a n y m (oryginałem ) a m o delem . Te s p ra w y są złożone. N ie sposób je s t tu w ch o d zić w zb y t k o n k re tn e szczegóły, co b y z a ję ło z b y t w ie le m ie jsc a , niż m oże go z a ją ć k ró t k ie o m ów ienie. Z a n o tu jm y ty lk o jeszcze, że A u to r p o św ię c a n ieco m ie js c a n a w sk a z a n ie zn aczen ia, ja k ie p o sia d a p o ję c ie in fo rm ac ji d la o k re ś le n ia n a tu r y g n o seo lo g iczn ej m o d e lo w a n ia c y b e rn e ty c z n e g o . W id zi go w d w u cz y n n ik a c h : fu n k c jo n a ln y m o raz in fo rm a c y jn y m . N a stę p n ie z a jm u je się z a g a d n ien iem k la s y fik a c ji m o d eli c y b e rn e ty c z n y c h . P re z e n tu je tu szero k i w a c h la rz p o g lą d ó w o raz u ję ć u c z o n y c h ra d z ie c k ic h i zach o d n ich . O m aw ia n a s tę p n ie p e w n e k o n s e k w e n c je o c h a ra k te rz e g n o seo lo g iczn y m . T em u w a ż n em u, zd an ie m p isząceg o te słow a, z a g a d n ie n iu p o św ię c a zale d w ie d w ie stro n y . W y d a je się to by ć m ało w obec b o g a te j, p o w sta ją c e j tu p ro b le m a ty k i o c h a ra k te rz e filozoficznym . A p rz e c ie ż ju ż w śró d p u b lik a c ji ra d z ie c k ic h u k a z a ło się dość dużo su g e s tii z w iązan y ch z p o ru szan y m i za g a d n ie n ia m i. Szkoda, że A u to r zb y t la k o n ic z n ie p o tra k to w a ł te n te m a t. In te re s u ją c e b y ło b y z re fe ro w a n ie n a je d n y m m ie jsc u ro z p ro sz o n y c h u w a g zw ią z a n y c h z o m aw ian y m p ro b lem em o raz d o d a n ie w ła sn y c h p rzem y śle ń . N a k o n iec p o ru s z a się z a g a d n ie n ie m o d e lo w a n ia p e w n y c h a sp e k tó w p ra c y m ózgu i to zaró w n o od s tro n y te o re ty c z n e j, ja k i p ra k ty c z n e j.
P o sło w ie (pióra re d a k to ró w serii, w k tó re j u k a z a ła się re c e n z o w a n a p r a
ca) sy g n a liz u je z a g a d n ie n ie in fo rm ac ji ja k o p o ję c ia n a u k o w e g o oraz m eta- n a u k o w e g o . R e d a k to rz y p o lem izu ją z p ew n y m i u ję c ia m i A u to ra . L o jaln ie
je d n a k ż e zazn a c z a ją , że m ożliw e są tu ró ż n e sta n o w isk a . T o też w s p o m n ia n e j p o lem ik i nie n a le ż y tra k to w a ć ja k o n e g a c ji w a rto ś c i w k ła d u A u to ra, lecz ja k o d o w o d u n a złożoność z a g a d n ie n ia . Is tn ie n ie o d m ie n n y c h k o n c e p c ji p o zw ala le p ie j i g łę b ie j u ją ć sam p ro b le m o raz u jrz e ć isto tn e , b o g a te r y s y p o ję c ia in fo rm ac ji. W y d a je się, że niem o żliw o ść zm ieszczen ia w sp o m n ian eg o p o ję c ia w p ew n y m sch em acie w sk a z u je n ied w u zn aczn ie, że w y k ra c z a ono p oza ra m y p o ję c ia je d y n ie n a u k o w e g o .
N iezależn ie od w sk a z a n y c h w y żej n ie d o c ią g n ię ć p ra c y n a le ż y ją uznać za p o z y c ję w a rto śc io w ą . Z a jm u je się p rzecież p ro b lem em w sp ó łczesn y m . P re z e n tu je w iele k o n c e p c ji p o ję c ia in fo rm ac ji. D y sk u tu je je w n ik liw ie, a n a d to p o d a je p e w n e w ła sn e su g estie. K siążk ę tę w in ien p rz e c z y ta ć k a ż dy, k to się in te re s u je te o rią in fo rm ac ji i z w iązan ą z n ią p ro b le m a ty k ą m e to d o lo g ic z n ą oraz g n o seo lo g iczn ą. N a le ż y ją p o lecić ró w n ie ż sp e c ja listo m z z a k re s u c y b e rn e ty k i o raz in fo rm a ty k i, k tó rz y n ie o g ra n ic z a ją się do sam ej te c h n ik i te o rii ste ro w a n ia , czy te ż p rz e tw a rz a n ia in fo rm ac ji, lecz p a trz ą szerzej w idząc ta k ż e p ro b le m a ty k ę o c h a ra k te rz e m eto d o lo g iczn y m , a n a w e t i filozoficznym . R e cen zo w an a p o z y c ja , d zięk i u ję c iu o c h a ra k te rz e k o n tro w e rsy jn y m , in s p iru je do p rz e m y śle ń i s ta w ia n ia n o w y c h p roblem ów . A ta k ż e do w y su w a n ia d a lsz y c h p ro p o z y c ji o raz su g e s tii ro zw iązań . T oteż k ażd y , k to k ry ty c z n ie o raz a k ty w n ie p o d e jd z ie do le k tu ry o m aw ian e j k sią ż ki, n ie ty lk o w ie le się d o w ie z za k re su , k tó re m u je s t p o św ięco n a, lecz ta k ż e z o sta n ie p o b u d zo n y do n o w y c h p rzem y śle ń . Z teg o p u n k tu w id z e n ia p ra c ę t ę m o żn a u w ażać n ie ty lk o za m a g az y n in fo rm ac ji o in fo rm ac ji, lecz ró w
n ież za m ag az y n n o w y c h pom ysłów , z a g a d n ie ń i to o c h a ra k te rz e czysto sp e c ja listy c z n y m , ja k ró w n ież m e to d o lo g iczn y m i filozoficznym .
D obrze b y ło b y g d y b y ta p ra c a z o sta ła p rz eło żo n a n a ję z y k p o lski. M o g ła b y w ów czas w p e łn ie js z y m sto p n iu w ejść do k a ż d e j b ib lio te k i z z a k re s u filozofii p rz y ro d o z n a w stw a i b y ć w y k o rz y s ty w a n a n a se m in a ria c h z teg o p rzed m io tu .
M. L u b a ń ski
M e to d o io g ic z e s k ij a naliz tie o re tic ze s k ic h i e k s p e r im e n ta ln y c h a sn o w a n ij iiz ik i graw itacii, „ N a u k o w a D um ka", K ijew 1973.
N ik o g o n ie trz e b a p rz e k o n y w a ć o tym , że p rz y ro d o z n a w stw o u staw iczn ie in s p iru je b o g a tą i złożoną p ro b le m a ty k ę filozoficzną. S p o ty k a m y się z nią na k ażd y m n ie m a l k ro k u p rz y o k a z ji ro z w a ż a ń p rz e p ro w a d z a n y c h n a d k o n k re tn ą n a u k ą p rz y ro d n ic z ą i je j n a jn o w szy m i o siąg n ięciam i. T ak je s t np. w w y p a d k u astro n o m ii, biologii, chem ii itd. G dy idzie o te o r ie fizy k aln e,
