• Nie Znaleziono Wyników

Muzyka w Biblii

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Muzyka w Biblii"

Copied!
248
0
0

Pełen tekst

(1)

Praca doktorska

R o b e r t R a c h u t a

Muzyka w Biblii

N a p i s a n a p o d k i e r u n k i e m

P r o f . d r h a b . K a z i mi e r z a I l s k i e g o

(2)

C h c i a ł b y m w t y m m i e j s c u s e r d e c z n i e p o d z i ę k o w a ć P r o f e s o r o w i S t e f a n o w i Z a w a d z k i e m u , k t ó r y s w o j ą w i e d z ą i d o ś w i a d c z e n i e m n i e j e d n o k r o t n i e u c h r o n i ł m n i e p r z e d p o p e ł n i e n i e m b ł ę d ó w . O g r o m n e p o d z i ę k o w a n i a w i n i e n j e s t e m P r o f e s o r o w i J e r z e m u A l b r e c h t o w i , j e g o w i e d z a d o t y c z ą c a k u l t u r y I z r a e l a , k t ó r ą p r z e k a z y w a ł m i p o d c z a s t w o r z e n i a t e j p r a c y , b y ł a b e z c e n n a . J e s t e m r ó w n i e ż n i e z w y k l e w d z i ę c z n y P r o f e s o r o w i P i o t r o w i B r i x o w i z a j e g o p o m o c w r o z w i ą z y w a n i u p r o b l e m ó w d o t y c z ą c y c h t e k s t u B i b l i i . S k ł a d a m r ó w n i e ż p o d z i ę k o w a n i a P a n u D o k t o r o w i W i t o l d o w i T y b o r o w s k i e m u , k t ó r y z a w s z e s ł u ż y ł s w o j ą w i e d z ą d o t y c z ą c ą h i s t o r i i i k u l t u r y M e z o p o t a m i i .

(3)

S p i s t r e

ści

S t r o n a t y t u ł o w a s . 1 P o d z i ę k o w a n i a s . 2 S p i s t r e ś c i s . 3 S p i s i l u s t r a c j i s . 5 W s t ę p s . 7

I . D z i e j e m u z y k i I z r a e l a

s . 1 7 1 . K s z t a ł t o w a n i e s i ę m u z y k i I z r a e l a n a p r z e s t r z e n i d z i e j ó w s . 1 7

I I . I n s t r u m e n t y M u z y c z n e w B i b l i i

s . 3 6 - 1 . O g ó l n a c h a r a k t e r y s t y k a s . 3 6 - 2 . R ó g s . 5 0 - 3 . T r ą b y s . 7 2 - 4 . B ę b e n s . 9 1 - 5 . H a l i l s . 1 0 2 - 6 . K i n n o r s . 1 1 3 - 7 . N e v e l s . 1 3 0 - 8 . U g g a v s . 1 4 0 - 9 . A s e y b r o s z i m s . 1 4 4 - 1 0 . C y m b a ł y ( t a l e r z e ) s . 1 4 6 - 1 1 . S i s t r u m s . 1 5 3 - 1 2 . D z w o n k i s . 1 5 7 - 1 3 . P s a l t e r i u m s . 1 6 1 - 1 4 . S y m p o n y a s . 1 6 5

(4)

I I I . W s p ó ł c z e s n a t e o r i a m u z y k i a m u z y k a w

S t a r y m T e s t a m e n c i e

s . 1 6 9 - 1 . S k a l e i n o t a c j a m u z y c z n a s . 1 6 9

I V . Z j a w i s ka m u z y c z n e w y s t ę p u j ą c e

w B i b l i i

s . 1 7 6 - 1 . Ś p i e w s . 1 7 6 - ś p i e w k o b i e t - ś p i e w a n t y f o n a l n y i r e s p o n s o r i a l n y - 2 . P s a l m s . 2 0 3 - 3 . E k s t a z a i p r o r o c t w a s . 2 1 5 - 4 . T a n i e c s . 2 2 2 Z a k o ń c z e n i e s . 2 3 0 B i b l i o g r a f i a s . 2 3 3 - 2 4 8

(5)

S p i s i l u s t r a c ji

. 1 . W i z e r u n e k m e n o r a , l u l a v , m a h t t a i s z o f a r , s . 5 3 . 2 : S y g n a ł s z o f a r , C o d e x A d l e r , X I I I w . N e w Y o r k , J e w i s h T h e o l o g i c a l S e m i n a r y N o 9 3 2 , f o l . 2 1 b , s . 5 5 . 3 . R ó ż n e r o d z a j e r o g ó w ( s z o f a r ó w ) w g T h e J e w i s h E n c y c l o p e d i a , s . 6 0 . 4 . K o b i e t y g r a j ą c e n a b ę b e n k a c h ( t o f ) . F i g u r k i z t e r a k o t y , I X - V I I I w . p r z e d C h r y s t u s e m , a ) S c h i q m o n a , I A A ( T h e I s r a e l A n t i q u i t i e s A u t h o r i t y ) 8 1 . 2 4 6 , b ) T e l - e l - F a r ` a h , E c o l e b i b l i q u e F - 3 4 2 6 , s . 9 4 . 5. III w. p .n .e. h ali l, Abu Schus ch a (Gezer)1 s. 108 .

6 . M a l o w i d ł o n a g r o b n e B e n i - H a s s a n w E g i p c i e , o k . 1 9 0 0 w . p r z e d C h r y s t u s e m , s . 1 2 5 .

7. Wiz erunki li r n a mon etach z czas ów p owst ani a Bar- Kochb y, 1 32 – 135 r.

a) Kinnor , zbi or y p r yw atn e,

b) Nevel , Heretz Mu seu m K-46 47, s. 13 2.

8 . T a l e r z e ( m e s i l t t a y i m ) , X I I - X w . p r z e d C h r y s t u s e m , M e g g i d o , I A A 3 6 , 1 9 8 6 , s . 1 4 6 . 9 . G r z e c h o t k i g l i n i a n e ( m e n a ` a n i m ) , p ó ź n a e p o k a b r ą z u a ) . H a z o r , I A A ( T h e I s r a e l A n t i q u i t i e s A u t h o r i t y ) 1 9 6 7 - 1 1 6 0 , b ) G e z e r , I A A ( T h e I s r a e l A n t i q u i t i e s A u t h o r i t y ) 1 9 7 4 - 2 6 2 , s . 1 5 4 . 1 0 . D z w o n k i a . I - I I I w . z n a l e z i o n y w C e z a r e a , I A A ( T h e I s r a e l A n t i q u i t i e s A u t h o r i t y ) 5 1 . 6 8 6 . 1D i e M u s i k i n G e s c h i c h t e u n d G e g e n w a r t . A l l g e m e i n e E n z y k l o p a e d i e d e r M u s i k b e g r ü n d e t v o n F r i d r i c h B l u m e . Z w e i t e , n e u b e a r b e i t e t e A u s g a b e , h e r a u s g e g e b e n v o n L u d w i g F i n s c h e r , S a c h t e i l 1 , B d . 1 A - B o g , B ä r e n r e i t e r , K a s e l i i n . 1 9 9 4 , s . 1 5 1 4 .

(6)

b . o k r e s r z y m s k i , I A A ( T h e I s r a e l A n t i q u i t i e s A u t h o r i t y ) 3 4 . 3 1 3 7 , s . 1 5 9 .

(7)

W s t

ęp

P r z e d m i o t e m s t u d i ó w w n i n i e j s z e j r o z p r a w i e j e s t m u z y k a , o k t ó r e j p a m i ę ć z a c h o w a ł a s i ę n a k a r t a c h S t a r e g o T e s t a m e n t u2. P o d s t a w o w y m m a t e r i a ł e m ź r ó d ł o w y m , k t ó r y p o z w a l a w n i o s k o w a ć o t y m i s t o t n y m e l e m e n c i e k u l t u r y I z r a e l i t ó w j e s t T a n a c h . W t e j s y t u a c j i a n a l i z a p o s z c z e g ó l n y c h t e k s t ó w n i e m o ż e b y ć o c z y w i ś c i e w o l n a o d m e t o d s t o s o w a n y c h p r z e z b i b l i s t ó w , j e d n a k B i b l i a j a k o t e k s t , t r a k t o w a n a j e s t p r z e z e m n i e g ł ó w n i e j a k o ź r ó d ł o h i s t o r y c z n e . A b y o b s e r w o w a ć p r o c e s k s z t a ł t o w a n i a i n s t r u m e n t a r i u m i w y s t ę p o w a n i a z j a w i s k m u z y c z n y c h , t r z e b a b y ł o p r z y j ą ć z a p o d s t a w ę w y n i k i b a d a ń3 i n a i c h p o d s t a w i e u s z e r e g o w a ć k s i ę g i i i c h f r a g m e n t y p o d w z g l ę d e m c h r o n o l o g i i i i c h p o c h o d z e n i a . Z a c h o w a n y i o p u b l i k o w a n y m a t e r i a ł a r c h e o l o g i c z n y s t a n o w i o d r ę b n ą g r u p ę ź r ó d e ł . N i e s t e t y , n i e j e s t o n d o ś ć l i c z n y z o b s z a r u 2 W s z y s t k i e w y k o r z y s t a n e w p r a c y w y d a n i a i p r z e k ł a d y B i b l i i p o d a n e s ą w b i b l i o g r a f i i . N a j c z ę ś c i e j c y t u j ę : B i b l i a T y s i ą c l e c i a , P o z n a ń - W a r s z a w a , 1 9 8 0 . J e ś l i c y t u j ę i n n e p r z e k ł a d y z a w s z e t o z a z n a c z a m . 3 P i s m o Ś w i ę t e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u , R e d . k s . M i c h a ł P e t e r a ( S t a r y T e s t a m e n t ) , k s . M a r i a n W o l n i e w i c z ( N o w y T e s t a m e n t ) , P o z n a ń 1 9 9 1 . P i s m o Ś w i ę t e . S t a r y i N o w y T e s t a m e n t . R e d . k s . M i c h a ł P e t e r a ( S t a r y T e s t a m e n t ) , k s . M a r i a n W o l n i e w i c z ( N o w y T e s t a m e n t ) . P o z n a ń 2 0 0 3 . P i s m o Ś w i ę t e , O p r . Z e s p ó ł B i b l i s t ó w P o l s k i c h z i n i c j a t y w y T o w . Ś w i ę t e g o P a w ł a , r o k w y d a n i a : 2 0 0 8 B i b l i a . S t a r y T e s t a m e n t w e w y j ą t k a c h , p o d ł u g t ł u m a c z e n i a k s i ę d z a J a k ó b a W u j k a , p r z e z k s i ę d z a P r o b o s z c z a P e r l i ń s k i e g o s t a r a n n i e z e s t a w i o n y c h . P o z n a ń 1 8 9 1 . K s i ę g a I z a j a s z a , W s t ę p - P r z e k ł a d z O r y g i n a ł u i K o m e n t a r z o p r a c o w a ł k s . L e c h S t a c h o w i a k , P o z n a ń 1 9 9 6 . K s i ę g a P s a l m ó w , W s t ę p - P r z e k ł a d z O r y g i n a ł u i K o m e n t a r z o p r a c o w a ł k s . S t a n i s ł a w Ł a c h , P o z n a ń 1 9 9 0 . P s a l m y , p r z e k ł a d I z a a k C y l k o w , K r a k ó w 2 0 0 8 . K s i ę g a P i ę c i u M e g i l o t , p r z e k ł a d I z a a k C y l k o w , K r a k ó w 2 0 0 7 . K s i ę g a J e r e m i a s z a , p r z e k ł a d I z a a k C y l k o w , K r a k ó w 2 0 0 9 . K s i ę g a H i o b a , p r z e k ł a d I z a a k C y l k o w , K r a k ó w 2 0 1 0 . K s i ę g a J e r e m i a s z a , W s t ę p - P r z e k ł a d z O r y g i n a ł u i K o m e n t a r z o p r a c o w a ł k s . L e c h S t a c h o w i a k , P o z n a ń 1 9 6 7 . B o o k o f P s a l m s , p r z y p i s y J . W e l l h a u s e n , L o n d o n 1 8 9 8 .

(8)

P a l e s t y n y i d l a t e g o m u s i b y ć p o r ó w n y w a n y z i n n y m i a r t e f a k t a m i i u z u p e ł n i a n y n a t e j d r o d z e . P r a c a n a d m a t e r i a ł e m ź r ó d ł o w ym , b e z w y s t a r c z a j ą c o s z e r o k i e j w e r y f i k a c j i a r c h e o l o g i c z n e j , n i e s i e z e s o b ą r y z y k o , i ż w w i e l u p u n k t a c h o m a w i a n e z j a w i s k o n i e j e s t o s t a t e c z n i e w y j a ś n i o n e , a e f e k t c i ą g l e z a c h o w u j e p o s t a ć h i p o t e z y . U s t a w i c z n a p r a c a z e ź r ó d ł a m i p i s a n y m i i a r c h e o l o g i c z n y m i , n i e z a ś z n u t a m i i u g r u n t o w a n ą p r a k t y k ą w y k o n a w c z ą p o s z c z e g ó l n y c h u t w o r ó w s p r a w i ł a , ż e p r z e d k ł a d a m m o j ą p r a c ę j a k o d y s e r t a c j ę z h i s t o r i i a n i e z m u z y k o l o g i i , g d y ż n i e n a l e ż y o c z e k i w a ć , i ż s p e ł n i o n e z o s t a n ą t a k i e w y m o g i , j a k i e s i ę s t a w i a p r z e d p r a c a m i p o ś w i ę c o n y m i m u z y c e b a r o k u l u b k l a s y c y z m u . Z a j m u j ą c s i ę w c z e ś n i e j m u z y k ą M e z o p o t a m i i o r a z S t a r o ż y t n e g o E g i p t u4, m i a ł e m m o ż l i w o ś ć o b s e r w o w a ć , i ż p l e m i o n a s e m i c k i e b y ł y b a r d z o i s t o t n y m ł ą c z n i k i e m m i ę d z y t y m i c y w i l i z a c j a m i , a i c h w ę d r ó w k i m i a ł y o g r o m n y w p ł y w n a r o z p r z e s t r z e n i a n i e s i ę i n f o r m a c j i i z w y c z a j ó w o r a z p o w s t a w a n i e n o w y c h z j a w i s k . S e m i c i p o ś r e d n i c z y l i w c z a s a c h n a j d a w n i e j s z y c h w w y m i a n i e k u l t u r o w e j p o m i ę d z y M e z o p o t a m i ą a E g i p t e m , G r e c j ą a E g i p t e m , w r e s z c i e , w c z a s a c h n o w o ż y t n y c h , p o m i ę d z y A z j ą a E u r o p ą i A m e r y k ą . Z t y c h p o w o d ó w t r u d n o u s t a l i ć n i e k i e d y o r y g i n a l n e c e c h y i c h k u l t u r y m u z y c z n e j . N i e d o s t a t k i e m j e s t b r a k p r z e d s t a w i e ń i k o n o g r a f i c z n y c h . N i e m o ż n o ś ć p o p a r c i a a n a l i z y t e k s t o w e j p r z e d s t a w i e n i a m i m a l a r s k i m i c z y r z e ź b i a r s k i m i , j a k t o m a ł o m i e j s c e w i n n y c h s t a r o ż y t n y c h k u l t u r a c h , j e s t z n a c z n y m u t r u d n i e n i e m w p r a c a c h b a d a w c z y c h n a d m a t e r i a ł e m b i b l i j n y m . Z a n i m z a j m i e m y s i ę a n a l i z ą w ł a ś c i w y c h f r a g m e n t ó w B i b l i i , w a r t o p r z y j ą ć j a s n ą d e f i n i c j ę d z i e ł a l u b u t w o r u m u z y c z n e g o , o r a z f u n k c j i s p o ł e c z n y c h m u z y k i . P o g l ą d I n g a r d e n a j e s t c i ą g l e o b o w i ą z u j ą c y . A u t o r t e n u w a ż a ł , i ż u t w ó r m u z y c z n y n i e j e s t z j a w i s k i e m p s y c h i c z n y m - n i e s t a n o w i b o w i e m c z ę ś c i ż y c i a p s y c h i c z n e g o t w ó r c y , a n i p r z e ż y ć s ł u c h a c z y . N i e j e s t o n t e ż n i c z y m f i z y c z n y m - n i e m o ż n a s p r o w a d z i ć g o d o d ź w i ę k ó w " p r o d u k o w a n y c h " w t r a k c i e w y k o n y w a n i a u t w o r u - d ź w i ę k i t e 4 R . R a c h u t a , M o n o c h o r d v o l . 1 0 . S t r ó j i n s t r u m e n t ó w i n o t a c j a m u z y c z n a w s t a r o ż y t n y m E g i p c i e , T o r u ń 1 9 9 6 , s . 5 - 1 4 .

(9)

s t a n o w i ą t y l k o c z y s t o a k u s t y c z n e j e g o p o d ł o ż e5. N a t o m i a s t c o d o z a p i s u d z i e ł a m u z y c z n e g o i n t e r e s u j ą c ą o p i n i ę w y g ł a s z a U . E c o , k t ó r y t w i e r d z i , ż e o b e c n a n o t a c j a p o w s t a ł a z e s t a r o ż y t n y c h z a p i s ó w g e s t y k u l a c j i i z n o t a c j i n e u m a t y c z n e j , k t ó r a r e j e s t r o w a ł a z j a w i s k a z a r a z e m k i n e z y c z n e i p a r a l i n g w i s t y c z n e , a w s e m i o l o g i i z a g a d n i e n i a m u z y k i p o r u s z a s i ę , g d y c h o d z i o s p r a w d z e n i e m o ż l i w o ś c i s k o d y f i k o w a n i a t o n e m ó w6. E n c y k l o p e d y c z n e u j ę c i e m u z y k i o k r e ś l a j e j f u n k c j e , j a k o z a d a n i a , k t ó r e p e ł n i o n a w ż y c i u s p o ł e c z e ń s t w . Z a d a n i a t e s ą r ó ż n e w r ó ż n y c h o k r e s a c h d z i e j o w y c h . W z a l e ż n o ś c i o d s w o i c h z a d a ń m u z y k a z m i e n i a ś r o d k i , z a p o m o c ą k t ó r y c h j e r e a l i z u j e . M u z y k a m o ż e s ł u ż y ć o b r z ę d o m m a g i c z n y m , w y c h o w a n i u s p o ł e c z e ń s t w a , k o n t e m p l a c j i , r e l i g i i , r o z r y w c e i t p . J e j p o d s t a w o w y m z a d a n i e m j e s t j e d n a k d o s t a r c z a n i e p r z e ż y ć e s t e t y c z n y c h7. W s z y s t k i e t e f u n k c j e w y s t ę p o w a ł y w w i ę k s z y m l u b m n i e j s z y m s t o p n i u w k u l t u r z e m u z y c z n e j I z r a e l a , k t ó r e j c e c h ą s p e c y f i c z n ą b y ł o p r z e d e w s z y s t k i m z a c h o w a n i e b a r d z o u n i k a l n e g o „ ź r ó d ł a l i t e r a c k i e g o ” , j a k n a z y w a j e A . C z e k a n o w s k i , j a k i m b y ł a B i b l i a .8 N a B l i s k i m W s c h o d z i e m u z y k a I z r a e l i t ó w t r w a , z p e w n y m i p r z e r w a m i , o d p o n a d t r z e c h t y s i ę c y l a t , z m i e n i a j ą c f o r m y o r a z i n s t r u m e n t a r i u m . Z a k r e s z m i a n t r u d n o j e s t u s t a l i ć , d l a t e g o w m o i c h b a d a n i a c h z a s a d n i c z o n i e w y c i ą g a m w n i o s k ó w d o t y c z ą c y c h s t a r o ż y t n o ś c i n a p o d s t a w i e o b s e r w a c j i w s p ó ł c z e s n e j m u z y k i N a r o d u W y b r a n e g o , c z y m u z y k i , k t ó r a z n i e j c z e r p a ł a ( j a k c h r z e ś c i j a ń s k a z a r ó w n o r z y m s k o k a t o l i c k a j a k i b i z a n t y j s k a ) . Z a s a d ę t ę ł a m i ę t y l k o w k i l k u m i e j s c a c h , k i e d y w y d a j e s i ę t o n i e z w y k l e w a ż n e , a n a w e t k o n i e c z n e . T e m a t , k t ó r e m u p o ś w i ę c o n a j e s t t a p r a c a , b y ł j u ż p r z e d m i o t e m b a d a ń , c h o ć z a j m o w a ł o s i ę n i m s t o s u n k o w o n i e w i e l u n a u k o w c ó w . S z c z e g ó l n i e g o d n a u w a g i j e s t c z ę ś ć e n c y k l o p e d i i m u z y k i o p r a c o w a n e j p r z e z F . B l u m e9 d o t y c z ą c a b i b l i j n y c h i n s t r u m e n t ó w . 5 R . I n g a r d e n , S t u d i a z e s t e t y k i , W a r s z a w a 1 9 5 7 , s . 1 8 0 . 6 U . E c o , P e j z a ż s e m i o t y c z n y , W a r s z a w a 1 9 7 2 , s . 3 7 2 - 3 . 7 T h e N e w G r o v e D i c t i o n a r y o f M u s i c a n d M u s i c i a n s , S e c o n d E d i t i o n e d i t e d b y S t a n l e y S a d i e a n d J o h n T y r r e l l , O x f o r d 2 0 0 3 , V o l . X V I I , s. 4 2 5 - 4 8 8 . 8 A . C z e k a n o w s k a , K u l t u r y m u z y c z n e A z j i , K r a k ó w 1 9 8 1 , s . 1 6 6 . 9D i e M u s i k i n G e s c h i c h t e u n d G e g e n w a r t . A l l g e m e i n e E n z y k l o p a e d i e d e r M u s i k b e g r ü n d e t v o n F r i d r i c h B l u m e . Z w e i t e , n e u b e a r b e i t e t e A u s g a b e ,

(10)

M i m o u p ł y w u c z a s u i p e w n e g o b r a k u a k t u a l n o ś c i , b a r d z o w a ż n e d l a r o z w o j u w i e d z y w t e j d z i e d z i n i e s ą k s i ą ż k i A . Z . I d e l s o h n a10 o r a z C . S a c h s a11. I n n e , n i e z w y k l e w a ż n e i n f o r m a c j e , u m o ż l i w i a j ą c e p o s t ę p w p r z y g o t o w a n i u t e j r o z p r a w y n a u k o w e j , z a w a r t e s ą w p r a c a c h a u t o r ó w , k t ó r y c h w y m i e n i ę w p r z y p i s i e w k o l e j n o ś c i a l f a b e t y c z n e j , p o n i e w a ż t r u d n o m i u ł o ż y ć j e w e d ł u g w a g i c z y z n a c z e n i a , j a k i e m i a ł y d l a r o z w o j u b a d a ń12. N i e c a ł e p i ę ć l a t t e m u u k a z a ł s i ę p r z e k ł a d b a r d z o d o b r e j p r a c y J . M o n t a g u13, d o t y c z ą c e j i n s t r u m e n t ó w w B i b l i i . A u t o r p o r u s z a s i ę w n i e j i d ą c t r o p e m p o s z c z e g ó l n y c h k s i ą g . J e s t t o b a r d z o p o c i ą g a j ą c a k o n s t r u k c j a , a l e u z n a ł e m , ż e l e p s z a d l a z r o z u m i e n i a i s t o t y i w a r t o ś c i m u z y k i I z r a e l a , b ę d z i e m e t o d a p o l e g a j ą c a n a u k a z a n i u p o s z c z e g ó l n y c h z j a w i s k m u z y c z n y c h i a n a l i z i e i n s t r u m e n t a r i u m w s p o s ó b p r z e k r o j o w y , n a p o d s t a w i e c a ł e g o m a t e r i a ł u b i b l i j n e g o . h e r a u s g e g e b e n v o n L u d w i g F i n s c h e r , S a c h t e i l 1 , B d . 1 A - B o g , B ä r e n r e i t e r , K a s e l i i n . 1 9 9 4 . 10 A . Z . I d e l s o h n , J e w i s h L i t u r g y a n d I t s D e v e l o p m e n t , D o v e r P u b l i c a t i o n s , I n c . N e w Y o r k 1 9 3 2 . A . Z . I d e l s o h n , J e w i s h M u s i c i n i t s h i s t o r i c a l d e v e l o p m e n t , N e w Y o r k 1 9 2 9 . 11 C . S a c h s , H i s t o r i a i n s t r u m e n t ó w m u z y c z n y c h , W a r s z a w a 1 9 7 5 . C . S a c h s , M u z y k a w ś w i e c i e s t a r o ż y t n y m , W a r s z a w a 1 9 8 8 . 12 B . B a y e r , M u s i c , B i b l i c a l P e r i o d , i n : E n c y c l o p e d i a J u d a i c a , J e r u s a l e m , 1 9 7 1 . B . B a y e r , T h e B i b l i c a l N e b e l , i n : Y u v a l 1 , 1 9 6 8 . E . J . D e n t , T h e M u s i c o f t h e P e n t a t e u c h , C o p y r i g h t i n U . S . A . , 1 9 3 4 , b y t h e M u s i c a l A s s o c i a t i o n . E . G e r s o n - K i w i , M i g r a t i o n s a n d M u t a t i o n s o f t h e M u s i c i n E a s t a n d W e s t , T e l A v i v U n i v e r s i t y , I s r a e l 1 9 8 0 . O . K e e l , P i e ś ń n a d P i e ś n i a m i , P o z n a ń 1 9 9 7 . E . K o l a r i , M u s i k i n s t r . U n d i h r e V e r w e n d u n g i m A T , H e l s i n k i 1 9 4 7 . R . L a c h m a n n , G e s a n g e d e r J u d e n a u f d e r I n s e l D j e r b a , J e r u z a l e m 1 9 7 8 . R . L a c h m a n n , J e w i a h C a n t i l l a t i o n a n d S o n g i n t h e I s l e o i D j e r b a , J e r u s a l e m 1 9 4 0 . A . S e n d r e y , M u s i c i n A n c i e n t I z r a e l , V i s i o n P r e s s L t d . , L o n d o n 1 9 6 9 . A . S h i l o a h , J e w i s h M u s i c a l T r a d i t i o n s , W a y n e S t a t e U n i v e r s i t y P r e s s D e t r o i t 1 9 9 2 . E . W e l l e s z , A n c i e n t a n d O r i e n t a l M u s i c , L o n d o n O x f o r d U n i v e r s i t y P r e s s , L o n d o n 1 9 5 7 . E . W e r n e r , J e w i s h M u s i c , T h e G r o v e D i c t i o n a r y o f M u s i c a n d M u s i c i a n s , 6 t h E d i t i o n , V o l . I X , L o n d o n , 1 9 8 0 . 13 J . M o n t a g u , I n s t r u m e n t y m u z y c z n e B i b l i i , K r a k ó w 2 0 0 6 .

(11)

N a z a k o ń c z e n i e t e g o k r ó t k i e g o p r z e g l ą d u l i t e r a t u r y t r z e b a w y m i e n i ć j e s z c z e p r a c ę J . B r a u n a14, k t ó r a r ó w n i e ż m i a ł a w p ł y w n a k o ń c o w y k s z t a ł t t e j d y s e r t a c j i . M o ż n a z a u w a ż y ć , ż e w w y m i e n i o n e j l i ś c i e a u t o r ó w n i e m a ż a d n e g o P o l a k a , a t y l k o j e d n a p r a c a b y ł a w y d a n a w j ę z y k u p o l s k i m . Ś w i a d c z y t o o b r a k u z a i n t e r e s o w a ń t ym z a g a d n i e n i e m w n a s z ym k r a j u . W a r t o t e ż z a u w a ż y ć , ż e ż a d n a z w y m i e n i o n y c h t u t a j p r a c n i e z a j m u j e s i ę t e m a t e m m u z y k i w B i b l i i w c a ł o ś c i . O g r a n i c z a j ą s i ę o n e t y l k o d o p e w n y c h f r a g m e n t ó w l u b s z c z e g ó ł o w y c h z a g a d n i e ń z a w a r t y c h w t y m t e m a c i e . Z z a z d r o ś c i ą s p o g l ą d a ł e m n a b a d a n i a n a d m u z y k ą g r e c k ą , ś w i e t n i e o p r a c o w a n e , i t o s t o s u n k o w o n i e d a w n o , p r z e z L a n d e r s a15 c z y W e s t a16, k t ó r z y b a r d z o s z c z e g ó ł o w o i a n a l i t y c z n e p o d e s z l i d o t e g o z a g a d n i e n i a , w y k a z u j ą c o g r o m n e z r o z u m i e n i e b a d a n e g o p r z e d m i o t u . O d r ó ż n i e n i a t o t e p r a c e o d p u b l i k a c j i S e i d e l a17, z a j m u j ą c e g o s i ę m u z y k ą I z r a e l i t ó w , k t ó r y c y t u j e f r a g m e n t y B i b l i i n i e m a j ą c e z w i ą z k u z o p i s y w a n y m z a g a d n i e n i e m , a t a b e l a u m i e s z c z o n a n a s t r o n a c h 2 2 1 - 2 2 5 j e g o k s i ą ż k i , p e ł n a b ł ę d ó w i n i e ś c i s ł o ś c i , j e s t z a p r z e c z e n i e m r z e t e l n o ś c i j a k ą p o w i n i e n k i e r o w a ć s i ę k a ż d y , k t o c h c e d o j ś ć d o p r a w d y h i s t o r y c z n e j . A u t o r c h c ą c u s t r z e c s i ę t a k i e g o s p o s o b u p r a c y , s t a r a ł s i ę d o k ł a d n i e ś l e d z i ć t e k s t B i b l i i , k t ó r a s a m a w s o b i e j e s t t r u d n ym m a t e r i a ł e m . N i e w i e l k a i l o ś ć a r t e f a k t ó w n i e m o ż e b y ć t a k p o m o c n a j a k w p r z y p a d k u a n a l i z y t e k s t ó w p o c h o d z ą c y c h z t e r e n ó w i n n y c h s t a r o ż y t n y c h k u l t u r . Z a t e m j e d y n ą s ł u s z n ą m e t o d ą w y d a j e s i ę p o d ą ż a n i e z a h e b r a j s k ą w e r s j ą j ę z y k o w ą S t a r e g o T e s t a m e n t u , u z u p e ł n i a j ą c a n a l i z ę t e k s t ó w z a p o m o c ą g r e c k i e g o ( S e p t u a g i n t a ) i ł a c i ń s k i e g o ( W u l g a t a ) t ł u m a c z e n i a . S t a r s z y m i b l i ż s z y m o r y g i n a ł o w i j e s t S e p t u a g i n t a i o n a b ę d z i e z d e c y d o w a n i e b a r d z i e j p o m o c n a n i ż W u l g a t a , w k t ó r e j t e r m i n o l o g i a m u z y c z n a p r z e ł o ż o n a z o s t a ł a n i e k o n s e k w e n t n i e , m o ż e n a w e t b e z d o k ł a d n e g o z r o z u m i e n i a . W p r a c y t e j p o r ó w n y w a n e b ę d ą r ó w n i e ż p r z e k ł a d y p o l s k i e i a n g i e l s k i e . J a k w i e l k i e s ą r ó ż n i c e w t ł u m a c z e n i a c h B i b l i i , c h o ć b y t y l k o n a j ę z y k p o l s k i , m o ż e ś w i a d c z y ć c y t o w a n y p o n i ż e j w d w ó c h r ó ż n y c h w e r s j a c h t e k s t . 14 J . B r a u n , M u s i c i n a n c i e n t I s r a e l - P a l e s t i n e , C a m b r i d g e 2 0 0 2 . 15 J . G . L a n d e r s , M u z y k a s t a r o ż y t n e j G r e c j i i R z y m u , K r a k ó w 2 0 0 3 . 16 M . L . W e s t , M u z y k a s t a r o ż y t n e j G r e c j i , K r a k ó w 2 0 0 4 17 H . S e i d e l , M u s i k i n A l t i s r a e l , F r a n k f u r t 1 9 8 9 .

(12)

N e 1 2 2 4 Z w i e r z c h n i k a m i l e w i t ó w b y l i : C h a s z a b i a s z , S z e r e b i a s z , J o z u e , B i n n u j , K a d m i e l i b r a c i a i c h - k t ó r z y w e d ł u g r o z p o r z ą d z e n i a D a w i d a , m ę ż a B o ż e g o , p r z y w i e l b i e n i u i d z i ę k c z y n i e n i u s t a l i n a p r z e c i w n i c h , o d d z i a ł r ó w n o z o d d z i a ł e m 18 N e 1 2 2 4 p r z e ł o ż o n y m i l e w i t ó w b y l i : C h a s z a b i a , S z e r e b i a , J o z u e , B i n n u j , K a d m i e l i i c h b r a c i a z u r z ę d u , k t ó r z y p r z y ś p i e w a n i u h y m n ó w p o c h w a l n y c h i d z i ę k c z y n n y c h z g o d n i e z r o z p o r z ą d z e n i e m D a w i d a , m ę ż a B o ż e g o , s t a l i n a p r z e c i w n i c h j a k o c h ó r [ ś p i e w a j ą c y ] n a p r z e m i a n z d r u g i m c h ó r e m . 19 W t y m c y t a c i e w i d a ć d o k ł a d n i e j a k a u t o r z y p r z e k ł a d ó w z m i e n i a j ą z n a c z e n i e n i e t y l k o p o s z c z e g ó l n y c h w y r a z ó w , a l e r ó w n i e ż c a ł y c h f r a z i t o w s p o s ó b i s t o t n y . S ł o w a " s t a l i n a p r z e c i w n i c h , o d d z i a ł r ó w n o z o d d z i a ł e m " m a j ą c a ł k o w i c i e i n n e z n a c z e n i e n i ż " s t a l i n a p r z e c i w n i c h j a k o c h ó r [ ś p i e w a j ą c y ] n a p r z e m i a n z d r u g i m c h ó r e m " . K o r z y s t a n i e z r ó ż n y c h p r z e k ł a d ó w i c z ę s t o n i e d o s t a t e c z n a i c h w e r y f i k a c j a , c z y b r a k w i e d z y w s z c z e g ó ł o w y c h z a g a d n i e n i a c h w p ł y w a n a p o w i e l a n i e w c z e ś n i e j s z y c h i t w o r z e n i e n o w y c h b ł ę d ó w . P o n i e w a ż p r a c a p i s a n a j e s t w j ę z y k u p o l s k i m , d l a t e g o n a j c z ę ś c i e j c y t o w a n e b ę d ą f r a g m e n t y z B i b l i i T y s i ą c l e c i a20, k t ó r a j e s t n a j p o p u l a r n i e j s z y m p o l s k i m p r z e k ł a d e m , a l e n i e n a j l e p s z y m i d l a t e g o w m i e j s c a c h , g d z i e b ł ę d y b ę d ą s z c z e g ó l n i e w y r a ź n e c y t o w a n e b ę d ą f r a g m e n t y z e S t a r e g o T e s t a m e n t u w p r z e k ł a d z i e i n t e r l i n e a r n y m21. W w y j ą t k o w y c h p r z y p a d k a c h , k i e d y u s t a l e n i e l u b 18 B i b l i a T y s i ą c l e c i a , P o z n a ń - W a r s z a w a , 1 9 8 0 . 19 P i s m o Ś w i ę t e . S t a r y i N o w y T e s t a m e n t . R e d . k s . M i c h a ł P e t e r a ( S t a r y T e s t a m e n t ) , k s . M a r i a n W o l n i e w i c z ( N o w y T e s t a m e n t ) . P o z n a ń 2 0 0 3 . 20 B i b l i a T y s i ą c l e c i a , P o z n a ń - W a r s z a w a , 1 9 8 0 . 21 H e b r a j s k o - p o l s k i S t a r y T e s t a m e n t ( P i ę c i o k s i ą g ) , P r z e k ł a d i n t e r l i n e a r n y z k o d a m i g r a m a t y c z n y m i , t r a n s l a c j ą o r a z i n d e k s e m r d z e n i , o p r a c o w a n i e i w s t ę p A . K u ś m i r e k , W a r s z a w a 2 0 0 3 . H e b r a j s k o - p o l s k i S t a r y T e s t a m e n t ( P r o r o c y ) , P r z e k ł a d i n t e r l i n e a r n y z k o d a m i g r a m a t y c z n y m i , t r a n s l i t e r a c j ą i i n d e k s e m s ł ó w h e b r a j s k i c h , R e d a k c j a i w s t ę p A . K u ś m i r e k , W a r s z a w a 2 0 0 8 .

(13)

d y s k u s j a n a d z a k r e s e m s e m a n t y c z n y m p o j ę ć b ę d z i e k o n i e c z n a , p r z y t a c z a m r ó w n i e ż t e k s t h e b r a j s k i , g r e c k i i i n c y d e n t a l n i e ł a c i ń s k i . W s z y s t k i e t e r m i n y m u z y c z n e , a w i ę c i n a z w y i n s t r u m e n t ó w , b ę d ą t r a n s l i t e r o w a n e n a j ę z y k p o l s k i , z w y j ą t k i e m m i e j s c , w k t ó r y c h t a k a t r a n s l i t e r a c j a ( z d a n i e m a u t o r a ) n i e j e s t w s k a z a n a . Z e s t a w i e n i e z a p o m o c ą t a b e l , w p r z y p a d k u t a k s z e r o k i e j i n t e r p r e t a c j i n a z e w n i c t w a t e r m i n ó w m u z y c z n y c h , o k a z a ł o s i ę o s t a t e c z n i e k o n i e c z n e . T a b e l e z a m i e s z c z o n e b ę d ą w r ó ż n y c h m i e j s c a c h t e j d y s e r t a c j i , w z a l e ż n o ś c i o d p o t r z e b . Z e w z g l ę d u n a d u ż ą r ó ż n o r o d n o ś ć , t r u d n o p i s a ć o m u z y c e ż yd o w s k i e j , j e j w ł a ś c i w o ś c i a c h s t yl i s t yc z n yc h , g a t u n k a c h c z y i n s t r u m e n t a c h . I n a c z e j w y g l ą d a ł a m u z y k a o k r e s u n a j d a w n i e j s z e g o — t o z n a c z y m u z y k a n o m a d ó w i w o j o w n i k ó w ( w ą s k i a m b i t u s , s t a ł e p o w t a r z a n i e k i l k u f o r m u ł , a k l a m a c j a ) , i n a c z e j m u z y k a w o k r e s i e r o z k w i t u p a ń s t w a I z r a e l i t ó w o r a z m u z y k a w o k r e s i e p i e r w s z e j d i a s p o r y ( d i a t o n i k a , 8 m o d e l i m e l o d y c z n y c h ) . I n a c z e j j e s z c z e b r z m i a ł a m u z y k a Ż y d ó w p o o s t a t e c z n y m u p a d k u p a ń s t w a w c z a s a c h r z y m s k i c h . W t y m o s t a t n i m o k r e s i e z a z n a c z y ł y s i ę b a r d z o w y r a ź n e r ó ż n i c e p o m i ę d z y m u z y k ą Ż y d ó w z a c h o d n i c h — n p . m u z y k ą Ż y d ó w ż yj ą c yc h n a t e r e n i e H i s z p a n i i , o c h a r a k t e r ys t yc z n e j b u d o w i e s t r o f i c z n e j i Ż yd ó w o r i e n t a l n y c h — p i e ś n i k s z t a ł t o w a n e i m p r o w i z a c y j n i e , w c y k l a c h w g z a s a d y m a k a m u , b o g a t o m e l i z m o w a n e , o l i c z n y c h c h r o m a t y z m a c h i s k a l a c h d r o b n o i n t e r w a ł o w y c h . J e d n ą z f o r m m u z y c z n y c h k s z t a ł t o w a n y c h w e d ł u g t y c h z a s a d b y ł p s a l m . P o d w z g l ę d e m w y k o n a w c z y m n a t o m i a s t w s k a z a ć t r z e b a n a b o g a c t w o f o r m r e s p o n s o r i a l n y c h i a n t y f o n i c z n y c h . Ż y d o w s k i e ś p i e w y m i a ł y s w o i c h n a ś l a d o w c ó w . B i n d e r u w a ż a22, ż e b y ł y o n e b a z ą d l a p o w s t a n i a c h o r a ł u g r e g o r i a ń s k i e g o , k t ó r y z n a n y i w y k o n y w a n y j e s t d o d n i a d z i s i e j s z e g o . W ś r ó d Ż y d ó w s t a r o ż y t n y s p o s ó b k a n t y l a c j i p r z e t r w a ł d o d z i s i a j n a B l i s k i m i Ś r o d k o w y m W s c h o d z i e . Z c z a s e m , k i e d y m e l o d i e r o z p r z e s t r z e n i a ł y s w ó j z a s i ę g p o d c z a s m i g r a c j i I z r a e l i t ó w , w c h ł a n i a ł y e l e m e n t y m u z y k i z a c h o d n i e j . D z i s i a j s p o s ó b k a n t y l a c j i n a t e r e n a c h M e z o p o t a m i i j e s t H e b r a j s k o – p o l s k i S t a r y T e s t a m e n t , P i s m a , P r z e k ł a d i n t e r l i n e a r n y z k o d a m i g r a m a t y c z n y m i , t r a n s l i t e r a c j ą i i n d e k s e m s ł ó w h e b r a j s k i c h i a r a m e j s k i c h , O p r a c o w a n i e i w s t ę p A n n a K u ś m i r e k . 22 A . W . B i n d e r , S t u d i e s i n J e w i s h M u s i c , C o l l e c t e d W r i t i n g s o f A . W . B i n d e r , e d i t e d b y I r e n e H e s k e s , B l o c h P u b l i s h i n g C o . N e w Y o r k C i t y 1 9 2 7 , s . 9 4 .

(14)

c a ł k o w i c i e i n n y n i ż w o r t o d o k s y j n y c h g m i n a c h ż yd o w s k i c h Z a c h o d n i e j E u r o p y . N a d a l j e d n a k m o ż n a w m u z y c e t y c h o b s z a r ó w z n a l e ź ć i r o z p o z n a ć w s p ó l n e k o r z e n i e . Z n a c z e n i e m u z y k i ż y d o w s k i e j d l a r o z w o j u k u l t u r y m u z y c z n e j c h r z e ś c i j a n z a u w a ż y ł W e l l e s z23, k t ó r y w w i e l u m i e j s c a c h s w e j b a r d z o c i e k a w e j p r a c y z w r a c a u w a g ę n a o g r o m n y w p ł y w j a k i m i a ł a s z t u k a m u z y c z n a I z r a e l i t ó w n a m u z y k ę k o ś c i o ł a b i z a n t y j s k i e g o . Z a s i ę g m u z y k i ż y d o w s k i e j i j e j u d z i a ł w t w o r z e n i u s i ę n o w y c h s t y l ó w c z y c a ł y c h k i e r u n k ó w m u z y c z n y c h w c z a s a c h n a s z e j e r y j e s t o g r o m n y , n i e t o b ę d z i e j e d n a k t e m a t e m t e j d y s e r t a c j i . A b y l e p i e j z r o z u m i e ć k s z t a ł t o w a n i e s i ę m u z y k i I z r a e l a , n a l e ż y z a p o z n a ć s i ę z o g ó l n y m i z a s a d a m i f o r m o w a n i a m u z y k i i i n s t r u m e n t a r i u m n a p r z e s t r z e n i d z i e j ó w . R o z w ó j c y w i l i z a c j i , o d f o r m p r e h i s t o r y c z n y c h i p r y m i t y w n y c h , p o c i ą g n ą ł z a s o b ą o d p o w i e d n i ą e w o l u c j ę i n s t r u m e n t ó w , k t ó r e z n a r z ę d z i l u d o w y c h i o b r z ę d o w y c h p r z e k s z t a ł c i ł y s i ę w i n s t r u m e n t y p r z e z n a c z o n e d l a c e l ó w s z t u k i i r o z r y w k i . P o d z i a ł p r a c y w ś r o d o w i s k u m i e j s k i m s p o w o d o w a ł u f o r m o w a n i e s i ę z a w o d o w e j k l a s y ś p i e w a k ó w i m u z yk ó w . O b o k l u d z i g r yw a j ą c yc h i ś p i e w a j ą c yc h w c e l a c h m a g i c z n yc h , r e l i g i j n yc h c z y t o w a r z ys k i c h , p o w s t a ł a o d r ę b n a k l a s a , c z y n a w e t k a s t a , m u z y k ó w z a w o d o w y c h . O d t e g o m o m e n t u i n s t r u m e n t y p o d z i e l i ć m o ż n a n a d w i e g r u p y — l u d o w e i p r o f e s j o n a l n e ( u ż y w a n e p r z e z z a w o d o w y c h a r t y s t ó w ) . R o z w ó j t y c h o s t a t n i c h i d z i e w k i e r u n k u o s i ą g n i ę c i a w i ę k s z y c h m o ż l i w o ś c i m u z y c z n y c h i u ł a t w i e n i a t e c h n i k i g r y . N a p o c z ą t k o w y m e t a p i e r o z w o j u24 f o r m y m u z y k i w o k a l n e j i i n s t r u m e n t a l n e j n i g d y s i ę n i e m i e s z a ł y i n i e z b i e g a ł y . M e l o d i a n i e b y ł a p o m y s ł e m a b s t r a k c y j n y m , a b y m o g ł a b y ć d o w o l n i e r e a l i z o w a n a n a i n s t r u m e n t a c h l u b p r z e z g ł o s l u d z k i . W p i e r w s z y c h c y w i l i z a c j a c h , t a k i c h j a k s t a r o ż y t n y E g i p t , c z y S u m e r , m e l o d i a k o j a r z o n a b y ł a z e z j a w i s k a m i a s t r a l n y m i l u b ś w i a t e m m i t ó w25. 23 E . W e l l e s z , H i s t o r i a m u z y k i i h y m n o g r a f i i b i z a n t y j s k i e j , K r a k ó w 2 0 0 6 s . 4 9 - 5 6 . 24 W p o s z c z e g ó l n y c h k u l t u r a c h b ę d z i e m y m i e l i d o c z y n i e n i a z i n n ą d a t a c j ą , a l e z a w s z e d o t y c z y ć b ę d z i e o n a o k r e s u p r e d y n a s t y c z n e g o , l u b c z a s ó w p o p r z e d z a j ą c y c h s c e n t r a l i z o w a n y s y s t e m p a ń s t w o w y . 25 R . R a c h u t a , M o n o c h o r d v o l . 1 0 . S t r ó j i n s t r u m e n t ó w i n o t a c j a m u z y c z n a w s t a r o ż y t n y m E g i p c i e , T o r u ń 1 9 9 6 . s . 5 - 1 4 .

(15)

P r z y k ł a d e m m o ż e b y ć z a p i s n u t o w y , k t ó r y u E g i p c j a n b y ł p r a w i e i d e n t y c z n y z o p i s e m ś w i a t a k o s m i c z n e g o . W r z e c z y w i s t o ś c i o d ż a d n e g o i n s t r u m e n t a l i s t y n i e o c z e k i w a n o , b y g r a ł c a n t a b i l e , j a k t o m a m i e j s c e o b e c n i e . G r a n a j a k i m k o l w i e k i n s t r u m e n c i e i ś p i e w a n i e t e k s t ó w p o e t y c k i c h b y ł y d w i e m a o d r ę b n y m i c z y n n o ś c i a m i , k t ó r e n i e m o g ł y s i ę s t a p i a ć w j e d n ą26. R ó w n i e ż ż a d e n z e z n a n y c h n a m p i e r w o t n y c h j ę z y k ó w , z w y j ą t k i e m a k a d y j s k i e g o ( m u z y k a – n i g û t u )27, n i e p o s i a d a ł s ł o w a , k t ó r e b y ł o b y o d p o w i e d n i k i e m n a s z e g o o g ó l n e g o p o j ę c i a " m u z y k a " , o b e j m u j ą c e g o o b i e t e c z y n n o ś c i . Z a p e w n e P s a l m o m D a w i d o w y m t o w a r z y s z y ł a g r a n a i n s t r u m e n t a c h , a l e c z y b y ł o t o w y d o b y w a n i e d ź w i ę k ó w m i ę d z y w e r s a m i , c z y m e l o d y j n e w t ó r o w a n i e m e l o r e c y t a c j i t r u d n o d z i ś o k r e ś l i ć . D o p o c z ą t k ó w d w u d z i e s t e g o w i e k u w d z i e ł a c h z a j m u j ą c y c h s i ę g e n e z ą i n s t r u m e n t ó w z a z w y c z a j ł ą c z o n o i c h p o w s t a w a n i e z k o n k r e t n y m i o s o b a m i l u b c z ę ś c i e j b ó s t w a m i . J e d n a k w w i e k u d w u d z i e s t y m t a k i e p o d e j ś c i e s t a ł o s i ę a n a c h r o n i c z n e . J u ż C . S a c h s w y k a z y w a ł n a i w n o ś ć t e z y , i ż J u b a l j e s t o j c e m m u z y k ó w g r a j ą c y c h n a h a r f i e i o r g a n a c h , b o ż k o w i P a n o w i p r z y p i s y w a n o z a s ł u g ę w y n a l e z i e n i a f l e t n i P a n a , a M e r k u r y m i a ł r z e k o m o z b u d o w a ć l i r ę z n a p o t k a n e j n a b r z e g a c h N i l u w y s c h n i ę t e j s k o r u p y ż ó ł w i a .28 O b e c n i e w i e m y , i ż w i ę k s z o ś ć i n s t r u m e n t ó w p o w s t a w a ł a n a d r o d z e e w o l u c j i i w z a j e m n y c h w p ł y w ó w , c o d o t y c z y r ó w n i e ż i n s t r u m e n t a r i u m b i b l i j n y c h I z r a e l i t ó w . B a d a j ą c d z i e ł a s t a r o ż y t n e , a z w ł a s z c z a B i b l i ę , n a l e ż y p a m i ę t a ć , i ż w t e r m i n o l o g i i o k r e ś l a j ą c e j p e w n e z j a w i s k a m o g ą w y s t ę p o w a ć r ó ż n i c e p o w s t a j ą c e n a p r z e s t r z e n i w i e k ó w i w y n i k a j ą c e z r ó ż n o r o d n o ś c i k u l t u r o w e j . M i m o t e j r ó ż n o r o d n o ś c i m a m y t e ż d o c z y n i e n i a z p o d o b i e ń s t w a m i . J e d n y m z n i c h j e s t o k r e ś l a n i e w y s o k o ś c i d ź w i ę k u . S e m i c k i W s c h ó d p o s i a d a ł p o d o b n ą t e r m i n o l o g i ę m u z y c z n ą d o g r e c k i e j . G r a m a t y c y ż yd o w s c y j u ż w I I w i e k u n a z yw a l i 26 U l e g n i e t o z m i a n i e w c z a s a c h p ó ź n i e j s z y c h . W p r z y p a d k u I z r a e l i t ó w m a m y p e w n o ś ć , i ż m u z y k a w o k a l n o - i n s t r u m e n t a l n a f u n k c j o n o w a ł a ( w n a s z y m t e g o s ł o w a z n a c z e n i u ) j u ż w c z a s a c h S a l o m o n a , a b y ć m o ż e i n i e c o w c z e ś n i e j z a p a n o w a n i a D a w i d a . 27 T h e A s s y r i a n D i c t i o n a r y o f t h e O r i e n t a l I n s t i t u t e o f t h e U n i v e r s i t y o f C h i c a g o , e d i t o r i a l b o a r d J . A . B r i n k m a n , M . C i v i l , I . J . G e l b , A . L . O p p e n h e i m , E . R e i n e r , C h i c a g o 1 9 8 0 , n / 2 , s . 2 1 7 . N i g û t u – j o y f u l m u s i c . 28 C . S a c h s , H i s t o r i a i n s t r u m e n t ó w m u z y c z n y c h , W a r s z a w a 1 9 7 5 , s . 1 5

(16)

n a j c i e m n i e j s z e s a m o g ł o s k i o i u — h a g b d h a h o d s ł o w a g a v o a h — „ w y s o k i " . W p i ś m i e h e b r a j s k i m k r o p k a p o n i ż e j s p ó ł g ł o s k i o z n a c z a , ż e n a s t ę p u j e p o n i e j s a m o g ł o s k a „ i ” , n a t o m i a s t k r o p k a p o w yż e j s p ó ł g ł o s k i , ż e n a s t ę p u j e p o n i e j s a m o g ł o s k a „ o ” . P o d o b n i e A r a b o w i e s t a w i a j ą k r ó t k ą , u k o ś n ą k r e s k ę p o n i ż e j s p ó ł g ł o s k i d l a o z n a c z e n i a , ż e n a s t ę p u j e p o n i e j „ i ” , a p o w y ż e j s p ó ł g ł o s k i n a o z n a c z e n i e , ż e n a s t ę p u j e p o n i e j „ a ” . G ł o s m ę s k i j e s t „ w y s o k i " , p o d c z a s g d y ż e ń s k i — „ n i s k i " . O d p o w i e d n i o d o t e g o , „ s k a c z ą o n i w g ó r ę " n a d ź w i ę k n i ż s z y , a n a j n i ż s z ą s t r u n ę l u t n i n a z y w a j ą b a m m , c z y l i „ n a j w y ż s z a " . N a s e m i c k i m B l i s k i m W s c h o d z i e p i e r w o t n e z n a c z e n i e s ł o w a „ w y ż s z y " n i e o d p o w i a d a ł o n a s z e m u „ n a w i ę k s z e j w y s o k o ś c i " , l e c z n a s z e m u „ d ł u ż s z y " ; w e d ł u g t e j z a s a d y n p . n a j d ł u ż s z e p i s z c z a ł k i o r g a n ó w d a j ą n a j n i ż s z e d ź w i ę k i . ”29 A n a l i z a p o s z c z e g ó l n y c h z j a w i s k m u z y c z n y c h o r a z i n s t r u m e n t a r i u m n a p r z e s t r z e n i c a ł e g o t e k s t u B i b l i i p o z w o l i n a k r e ś l e n i e p e w n e j m a p y , n i e z w y k l e p r z y d a t n e j w p o r u s z a n i u s i ę p o ś w i e c i e m u z y c z n y m I z r a e l i t ó w . M e t o d a , p o l e g a j ą c a n a p o r ó w n y w a n i u k o n k r e t n y c h z j a w i s k w y s t ę p u j ą c y c h w p o s z c z e g ó l n y c h K s i ę g a c h i a n a l i z o w a n i e i c h p o d w i e l o m a w z g l ę d a m i , p o z w o l i n a p r z e ś l e d z e n i e z m i a n w c z a s i e i b y ć m o ż e o k r e ś l i j a s n e r a m y c z a s o w e i p r z e s t r z e n n e w y s t ę p o w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h i n s t r u m e n t ó w , c z y f o r m m u z y c z n y c h . M e t o d a t a p o z w a l a r ó w n i e ż n a j a s n e p r z e d s t a w i e n i e t e m a t u o r a z m i n i m a l i z u j e r y z y k o c z ę s t y c h p o w t ó r z e ń p o s z c z e g ó l n y c h z a g a d n i e ń , c o j e s t n i e u n i k n i o n e j e ś l i p o r u s z a m y s i ę w e d ł u g s c h e m a t u z a p r o p o n o w a n e g o n a p r z y k ł a d p r z e z M o n t a g u30. T a k a a n a l i z a u m o ż l i w i w y k r y c i e p e w n y c h t r e n d ó w , z m i a n c z y w p ł y w ó w w k u l t u r z e m u z y c z n e j I z r a e l i t ó w . W t y m k r ó t k i m w p r o w a d z e n i u w s k a z u j ę k i l k a k i e r u n k ó w b a d a ń , a b y u z m y s ł o w i ć j a k z ł o ż o n e j e s t z a g a d n i e n i e z a t y t u ł o w a n e " M u z y k a w B i b l i i " i j a k t r u d n o d o k ł a d n i e z b a d a ć t e n t e m a t , n i e p o m i j a j ą c j e g o i s t o t n y c h a s p e k t ó w . 29 C . S a c h s , M u z y k a w ś w i e c i e s t a r o ż y t n y m , W a r s z a w a 1 9 8 8 , s . 6 8 . 30 J . M o n t a g u , I n s t r u m e n t y m u z y c z n e B i b l i i , K r a k ó w 2 0 0 6 .

(17)

R o z d z i a ł I

D z i e j e mu z y k i I z r a e l a

1 . K s z t a ł t o w a n i e s ię m u z y k i I z r a e l a n a p r z e s t r z e n i d z i e j ó w P i e r w s z e z a p i s d o t y c z ą c y m u z y k i p o j a w i a j ą s i ę w B i b l i i j u ż w h i s t o r i i o p i s u j ą c e j s t w o r z e n i e ś w i a t a i z n a j d u j e s i ę w K s i ę d z e R o d z a j u 4 , 2 1 . W e r s e t t e n o p i s u j e J u b a l a j a k o o j c a g r a j ą c y c h n a

ר וֹ נּ ִכּ

k i n n o r ( h a r f a , c y t r a l u b l i r a )31 i

ב ָ ג וּ ע

32 „ u g g a v ” . N a z w ę d r u g i e g o z w y m i e n i o n y c h i n s t r u m e n t ó w t ł u m a c z y s i ę w p o l s k i c h p r z e k ł a d a c h B i b l i i z a z w y c z a j j a k o o r g a n y l u b f l e t . O d c z y t u j ą c d o s ł o w n i e t e n f r a g m e n t m o ż e m y w y w n i o s k o w a ć , i ż m ó w i n a m o n o p i e r w s z y m m u z y k u l u b w y n a l a z c y p o t r a f i ą c y m g r a ć n a o b u t y c h i n s t r u m e n t a c h . S h i l o a h33 s ą d z i ł , i ż d a w n i b i b l i j n i k o m e n t a t o r z y r o z s z e r z y l i t o z n a c z e n i e p r z y d z i e l a j ą c J u b a l o w i t y t u ł t w ó r c y m u z y k i w o g ó l e . W t e n s p o s ó b b y ł o n p o s t r z e g a n y w ś r e d n i o w i e c z n e j l i t e r a t u r z e Ż yd ó w i c h r z e ś c i j a n . S h i l o a h u z n a ł J u b a l a z a b i b l i j n e g o w y n a l a z c ę b ę d ą c e g o o d p o w i e d n i k i e m P i t a g o r a s a r e p r e z e n t u j ą c e g o p o g a ń s k i ś w i a t . Z g o d n i e z b a d a n i a m i w s p ó ł c z e s n y c h b i b l i s t ó w , m o ż e m y i n t e r p r e t o w a ć h a r f ę i f l e t j a k o m e t a f o r ę d w ó c h r o d z i n i n s t r u m e n t ó w – s t r u n o w y c h i d ę t y c h . P o t w i e r d z a t o r ó w n i e ż t r e ś ć f r a g m e n t u z a w a r t e g o w M i d r a s h h a -G a d o l , k t ó r y m ó w i , ż e J u b a l w y n a l a z ł n i e t y l k o d w a i n s t r u m e n t y w s p o m n i a n e w B i b l i i , a l e b y ł w y n a l a z c ą c a ł e g o i n s t r u m e n t a r i u m . A n a w e t b y ł t w ó r c ą s z t u k i ś p i e w a n i a34. O z n a c z a t o , ż e b ył o d p o w i e d z i a l n y z a s t w o r z e n i e m u z y k i w o g ó l n y m t e g o s ł o w a z n a c z e n i u . F r a z e r u w a ż a ł , ż e i s t o t n e j e s t p o s t a w i e n i e w y n a l a z k u m u z y k i o b o k m i e d z i c z y ż e l a z a , w y n a l e z i o n y c h p r z e z T u b a l k a i n a , b r a t a J u b a l a35. B l i s k o ś ć m u z y k i i ż e l a z a w t e k ś c i e S t a r e g o 31 W ą t p l i w o ś c i a m i c o d o t ł u m a c z e n i a s ł o w a k i n n o r z a j m i e m y s i ę w r o z d z i a l e p o ś w i ę c o n y m t e m u i n s t r u m e n t o w i . 32

ב ָ ג וּ ע

– k o ł c z a n , d ł u g i f l e t W i e l k i S ł o w n i k H e b r a j s k o - P o l s k i i A r a m e j s k o - P o l s k i S t a r e g o T e s t a m e n t u . K o e h l e r L . , B a u m g a r t n e r W . , S t a m m J . J . , W a r s z a w a 2 0 0 8 , t . I , s . 7 4 4 . 33A . S h i l o a h , J e w i s h M u s i c a l T r a d i t i o n s , W a y n e S t a t e U n i v e r s i t y P r e s s D e t r o i t 1 9 9 2 , s . 3 9 . 34 M i d r a s h h a - G a d o l , e d . M . M a r g o l i o t , J e r o z o l i m a 1 9 4 7 , T . 1 , s . 1 2 6 . 35J . G . F r a z e r , F o l k l o r e i n t h e O l d T e s t a m e n t , L o n d o n 1 9 1 9 , v o l . 3 , s . 4 4 8 - 8 0 .

(18)

T e s t a m e n t u p r o w a d z i d o s p e k u l a c j i o m o ż l i w y c h k o n e k s j a c h m i ę d z y m u z y k ą a z b r o j e n i a m i l u b d ź w i ę k i e m ż e l a z a w m u z y c e . W y n a l a z k i b r a c i d o p r o w a d z i ł y d o t e g o , i ż w k u l t u r z e I z r a e l a , j a k r z a d k o w k t ó r e j , p o j a w i a j ą s i ę ś c i s ł e z w i ą z k i p o m i ę d z y m u z y k ą a m i l i t a r n ą s f e r ą ż y c i a . I n n e g o z d a n i a j e s t k s i ą d z M . P e t e r , k t ó r y t w i e r d z i , ż e o m a w i a n y f r a g m e n t , n a z y w a n y „ L i s t ą K a i n i t ó w ” j e s t j e d n y m z n a j s t a r s z y c h t e k s t ó w b i b l i j n y c h i u l e g a ł o n z m i a n i e p o d c z a s k o l e j n y c h r e d a k c j i . S ł o w e m , k t ó r e z o s t a ł o d o d a n e b y ł o w ł a ś n i e „ ż e l a z o ” , g d y ż w c z a s a c h , k i e d y p o w s t a w a ł t e n d o k u m e n t , n i e z n a n o j a s z c z e t e c h n o l o g i i w y t o p u ż e l a z a l u b d o p i e r o j ą p o z n a w a n o36. J e ś l i t e z ę t ę p r z y j m i e m y z a s ł u s z n ą , t o w y ż e j p r z y t a c z a n e d y w a g a c j e F r a z e r a , o ś c i s ł ym z w i ą z k u m u z yk i z ż e l a z e m , o k a ż ą s i ę t r u d n e d o o b r o n y. M i m o i ż j e s t t o p i e r w s z a w t e k ś c i e B i b l i i i n f o r m a c j a d o t y c z ą c a i n s t r u m e n t ó w , t o n i e m o ż e m y t r a k t o w a ć j e j j a k o p o d s t a w y d o n a s z y c h b a d a ń . J e s t o n a b o w i e m z w i ą z a n a z p o s t a c i ą m i t y c z n ą z o k r e s u p a t r i a r c h ó w , a m i t o l o g i a , c h o ć c z ę s t o b a r d z o p o m o c n a , n i e m o ż e b y ć b a z ą w n a s z y c h d o c i e k a n i a c h . B ę d z i e o n a j e d n a k i c h n i e z w y k l e c e n n y m u z u p e ł n i e n i e m , g d y ż m i t y o d b i j a j ą n a t u r ę ś w i a t a , w k t ó r ym p o w s t a w a ł y i n i e n a l e ż y n i e d o c e n i a ć i c h z n a c z e n i a . Z a j m i j m y s i ę z a t e m c z a s a m i , w k t ó r y c h i s t n i a ł o p a ń s t w o I z r a e l i t ó w . N a l e ż y p a m i ę t a ć , ż e c z a s p o w s t a w a n i a p a ń s t w a i z r a e l s k i e g o , a w i ę c X I - X w i e k p r z e d C h r y s t u s e m , s z c z e g ó l n i e s p r z y j a ł p o w s t a w a n i u t e k s t ó w p o e t y c k i c h . P o w s t a ł a w t y m c z a s i e m i ę d z y i n n y m i c z ę ś ć p s a l m ó w p r z y p i s y w a n y c h c z ę s t o D a w i d o w i . L i t e r a t u r a t e g o t y p u c z y t a n a b y ł a z a z w y c z a j p r z y a k o m p a n i a m e n c i e i n s t r u m e n t ó w37, g d z i e i c h „ s ł o d k i ” d ź w i ę k m i a ł w p r o w a d z a ć w n a s t r ó j i o b r a z o w a ć p r z e d s t a w i a n y t e k s t . Ł a t w o z n a l e ź ć p a r a l e l ę d o s p o s o b u o d c z y t y w a n i a t e k s t ó w w i n n y c h k u l t u r a c h s t a r o ż y t n y c h . J e d n y m z t a k i c h p r z y k ł a d ó w m o ż e b y ć s t a r o ż y t n a G r e c j a , g d z i e j u ż o d X V I I I w . p . n . e . c z y t a n i u l i t e r a t u r y z a w s z e t o w a r z y s z y ł a m u z y k a , a i n s t r u m e n t e m n a j c z ę ś c i e j w y k o r z y s t y w a n y m , p o d o b n i e j a k w 36 P i s m o Ś w i ę t e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u , P o z n a ń 1 9 9 1 , K s i ę g a R o d z a j u 4 , 1 8 - 2 4 , k o m e n t a r z k s . M i c h a ł P e t e r . 37 L e p s z e b y ł o b y w t y m m i e j s c u u ż y c i e l i c z b y p o j e d y n c z e j , g d y ż z w y c z a j o w o b y ł o t o s u b t e l n e t o w a r z y s t w o j e d n e g o k o n k r e t n e g o i n s t r u m e n t u ( n a j c z ę ś c i e j l i r y l u b h a r f y ) , a u ż y t e s ł o w o „ z a z w y c z a j ” s u g e r u j e , i ż n i e w k a ż d y m o k r e s i e a k o m p a n i a m e n t m u z y c z n y b y ł s t o s o w a n y .

(19)

I z r a e l u , b y ł a l i r a38. I n s t r u m e n t a r i u m g r e c k i e b y ł o n i e c o s z e r s z e o d i z r a e l s k i e g o , a l e m i m o t o p o d s t a w o w y m k r y t e r i u m w y k o r z y s t y w a n i a i n s t r u m e n t ó w d o a k o m p a n i a m e n t u w o b u t y c h k u l t u r a c h b y ł o i c h s ł o d k i e i d e l i k a t n e b r z m i e n i e , k t ó r e n i e p r z e s z k a d z a ł o p r z e k a z o w i s ł o w n e m u . W ś r ó d I z r a e l i t ó w b a r d z o c z ę s t o s t o s o w a n a b y ł a h o m o f o n i a a n a w e t , j e ś l i j e d n o c z e ś n i e w y s t ę p o w a ł ś p i e w i g r a n a i n s t r u m e n c i e , t o b y ł o t o u n i s o n o l u b r ó w n o l e g l e p r o w a d z o n a m e l o d i a w o k t a w i e . W n i o s k u j ę t o n a p o d s t a w i e n a s t ę p u j ą c e g o t e k s t u : ( 2 K r n 5 , 1 3 )

םירצצחמל ד ָח ֶא ְכ י ִהְ י ַו

]

םי ִר ְצּ ַח ְמ ַל

[

ל ֵלּ ַה ְל ד ָח ֶא־לוֹק ַעי ִמ ְשׁ ַה ְל םי ִר ְרֹ שׁ ְמ ַל ְו

ה ָוהי ַל תוֹדֹ ה ְלוּ

ל ֵלּ ַה ְבוּ רי ִשּׁ ַה י ֵל ְכ ִבוּ םִ י ַתּ ְל ִצ ְמ ִבוּ תוֹר ְצֹ צ ֲח ַבּ לוֹק םי ִר ָה ְכוּ

׃ה ָוהְ י תי ֵבּ ןָנ ָע א ֵל ָמ תִ י ַבּ ַה ְו וֹדּ ְס ַח ם ָלוֹע ְל י ִכּ בוֹט י ִכּ ה ָוהי ַל

K i e d y t a k z g o d n i e , j a k j e d e n , t r ą b i l i i ś p i e w a l i , t a k i ż s ł y c h a ć b y ł o t y l k o j e d e n g ł o s w y s ł a w i a j ą c y m a j e s t a t P a n a , k i e d y p o d n i e ś l i g ł o s w y s o k o p r z y w t ó r z e t r ą b , c y m b a ł ó w i i n s t r u m e n t ó w m u z y c z n y c h p r z y w y c h w a l a n i u P a n a , ż e j e s t d o b r y i ż e n a w i e k i J e g o ł a s k a w o ś ć , ś w i ą t y n i a n a p e ł n i ł a s i ę o b ł o k i e m c h w a ł y P a ń s k i e j39 . J ę d r n i e j s z a w s w o i m w y r a z i e w y d a j e s i ę r e d a k c j a p o z n a ń s k a , w k t ó r e j S t a n i s ł a w S t a ń c z y k k o m e n t u j ą c t e n f r a g m e n t w s k a z u j e n a u ż y c i e p o d o b n e g o r e f r e n u , s ł a w i ą c e g o J a h w e , w w i e l u P s a l m a c h ( n p . P s 1 0 0 , 1 ; 1 0 5 , 1 ; 1 0 7 , 1 ; 1 1 8 , 1 ; 1 3 6 , 1 ) . ( 2 K r n 5 , 1 3 ) [ . . . ] t a k a z a ś z g o d n o ś ć p a n o w a ł a m i ę d z y t y m i , c o g r a l i n a t r ą b a c h , a t y m i , c o ś p i e w a l i , ż e s ł y c h a ć b y ł o j a k b y j e d e n g ł o s s ł a w i ą c y i w y c h w a l a j ą c y J a h w e - g d y j e s z c z e g ł o ś n i e j g r a l i n a t r ą b a c h , c y m b a ł a c h o r a z i n n y c h i n s t r u m e n t a c h m u z y c z n y c h i c h w a l i l i J a h w e , ż e j e s t d o b r y , ż e n a w i e k i [ t r w a] m i ł o s i e r d z i e J e g o , Ś w i ą t y n i a n a p e ł n i ł a s i ę o b ł o k i e m C h w a ł y J a h w e40. 38 J . G . L a n d e r s , M u z y k a S t a r o ż y t n e j G r e c j i i R z y m u , K r a k ó w 2 0 0 3 , s . 7 8 - 8 2 . 39 B i b l i a T y s i ą c l e c i a , P o z n a ń - W a r s z a w a , 1 9 8 0 . 40 P i s m o Ś w i ę t e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u , P o z n a ń 1 9 9 1 , D r u g a K s i ę g a K r o n i k 5 , 1 3 , k o m e n t a r z o . S t a n i s ł a w S t a ń c z y k .

(20)

U n i s o n o u k a z u j e n a m s p e c y f i c z n y s p o s ó b s p o j r z e n i a n a ś w i a t N a r o d u W y b r a n e g o i ł ą c z y s i ę z n i e z w y k l e r z a d k i m w t y m c z a s i e m o n o t e i z m e m . T a j e d n o r o d n o ś ć o d n o s i s i ę r ó w n i e ż d o t e g o , i ż w k a ż d e j c z ę ś c i p a ń s t w a i z r a e l s k i e g o c a ł o ś ć o p r a w y m u z y c z n e j w y k o n y w a n e j n a c z e ś ć J a h w e m u s i a ł a b y ć p o d o b n a , n a d c z y m p i e c z ę s p r a w o w a l i p r z e z n a c z e n i d o t e g o L e w i c i . P i e ś ń L a m e k a d o j e g o ż o n A d y i C i l l o j e s t z d a n i e m A . S e n d r e y a41 p i e r w s z y m p r z e j a w e m m u z y c z n e j p i e ś n i w B i b l i i . N i e s t r i c t e p i e ś n i , j a k p i e ś ń D e b o r y , c z y p i e ś ń z n a d M o r z a C z e r w o n e g o , a l e j e s t p r z y k ł a d e m d a w n e j p o e z j i , k t ó r e j r y t m i a k c e n t a c j a t r a k t o w a n e s ą j a k o p i e r w s z y p r z e j a w m u z y c z n e g o p r z e k a z u . W c z a s a c h , k i e d y g ł o w y r o d ó w s p r a w o w a ł y p o s ł u g ę k a p ł a ń s k ą , c e r e m o n i a ł i ś p i e w y m u s i a ł y b y ć r a c z e j n i e s k o m p l i k o w a n e , g d y ż n i e b y l i t o l u d z i e p r z y g o t o w a n i d o t e j p o s ł u g i , a s p r a w o w a l i j ą z e w z g l ę d u n a s w o j ą p o z y c j ę r o d z i n n ą . W t y m p r z y p a d k u m e l o r e c y t a c j a b y ł a i d e a l n ą f o r m ą p r z e k a z u . W s z y s t k i e n a j d a w n i e j s z e c y w i l i z a c j e u ż y w a ł y j e j d o p r z e k a z y w a n i a n a s t ę p n y m p o k o l e n i o m s w o i c h p r a w , z w y c z a j ó w i o p o w i e ś c i o w i e l k i c h h e r o s a c h . M e l o r e c y t a c j a u k ł a d a ł a t e k s t w o d p o w i e d n i s p o s ó b i o r g a n i z o w a ł a g o , p r z e z c o b y ł ł a t w i e j s z y d o z a p a m i ę t a n i a p r z e z o d t w ó r c ę , j a k i p r z e z s ł u c h a c z a42. P i e ś ń L a m e k a j e s t b i b l i j n y m p r z y k ł a d e m t e k s t u i d e a l n i e n a d a j ą c e g o s i ę d o m e l o r e c y t a c j i . R z e c z ą o c z y w i s t ą j e s t , ż e r o d z a j a k o m p a n i a m e n t u z m i e n i a ł s i ę w r a z z e z m i a n ą w ł a d c y , c z y z e z m i a n ą w p ł y w ó w n a r o d ó w o ś c i e n n y c h l u b n a j e ź d ź c ó w . J e ś l i n a t o m i a s t m i e l i b y ś m y p r z y j ą ć o g ó l n ą z a s a d ę f u n k c j o n o w a n i a a k o m p a n i a m e n t u , t o z a p e w n e n a j l o g i c z n i e j p o d z i e l i ć m u z y k ę N a r o d u W y b r a n e g o n a d w a o k r e s y . 41 B i b l i a T y s i ą c l e c i a , P o z n a ń - W a r s z a w a , 1 9 8 0 . ( R d z 4 , 2 3 - 2 4 ) L a m e k r z e k ł d o s w y c h ż o n , A d y i S i l l i : « S ł u c h a j c i e , c o w a m p o w i e m , ż o n y L a m e k a . N a s t a w c i e u c h a n a m o j e s ł o w a : G o t ó w j e s t e m z a b i ć c z ł o w i e k a d o r o s ł e g o , j e ś l i o n m n i e z r a n i , i d z i e c k o - j e ś l i m i z r o b i s i n i e c ! J e ż e l i K a i n m i a ł b y ć p o m s z c z o n y s i e d m i o k r o t n i e , t o L a m e k s i e d e m d z i e s i ą t s i e d e m r a z y ! » 42 A . S e n d r e y , M u s i c i n A n c i e n t I z r a e l , V i s i o n P r e s s L t d . , L o n d o n 1 9 6 9 , s . 1 6 2

(21)

P i e r w s z y d o t y c z y ł b y c z a s ó w p r z e d z b u r z e n i e m Ś w i ą t y n i p r z e z B a b i l o ń c z y k ó w w r o k u 5 8 7 p . n . e . , a d r u g i c z a s ó w p o j e j z b u r z e n i u . T r z y m a j ą c s i ę d a l e j t e g o o g ó l n e g o z a ł o ż e n i a m o ż n a b y p o w i e d z i e ć , ż e p i e r w s z y o k r e s , a z w ł a s z c z a p i e r w s z a j e g o c z ę ś ć t o c z a s r o z w o j u m u z y k i , j a k r ó w n i e ż a k o m p a n i a m e n t u b ę d ą c e g o j e j c z ę ś c i ą . M o ż n a b y t u p r z y t o c z y ć c h o ć b y p o s t a ć D a w i d a a k o m p a n i u j ą c e g o s o b i e n a h a r f i e p o d c z a s ś p i e w u p s a l m ó w . T r a f n e w y d a j e s i ę p r z y t o c z e n i e w t y m m i e j s c u j e d n e g o z n a j b a r d z i e j z n a n y c h f r a g m e n t ó w d o t y c z ą c y c h m u z y k i w B i b l i i , a m i a n o w i c i e ; 2 S m 6 , 5 . T a k D a w i d , j a k i c a ł y d o m I z r a e l a t a ń c z y l i p r z e d P a n e m z c a ł e j s i ł y p r z y d ź w i ę k a c h p i e ś n i i g r y n a c y t r a c h , h a r f a c h , b ę b n a c h , g r z e c h o t k a c h i c y m b a ł a c h . W a r t o w t y m m i e j s c u p r z y j r z e ć s i ę o r y g i n a l n e j - h e b r a j s k i e j w e r s j i j ę z y k o w e j t e g o t e k s t u i k i l k u j e j p r z e k ł a d o m . B r z m i ą o n e n a s t ę p u j ą c o :

יֵנ ְפ ִל םי ִק ֲח ַשׂ ְמ ל ֵא ָר ְשִׂ י תי ֵבּ־ל ָכ ְו ד ִו ָד ְו

ה ָוהְ י

םי ִפּ ֻת ְבוּ םי ִל ָבְ נ ִבוּ תוֹרֹ נּ ִכ ְבוּ םי ִשׁוֹר ְב י ֵצ ֲע לֹ כ ְבּ

םי ִל ֱצ ְל ֶצ ְבוּ םי ִעְנ ַעַנ ְמ ִבוּ

׃

L i n e a r n e t ł u m a c z e n i e t e k s t u h e b r a j s k i e g o ; A D a w i d i c a ł y l u d I z r a e l a g r a l i p r z e d J H W H n a w s z e l k i c h ( i n s t r u m e n t a c h z ) d r e w n a s z l a c h e t n e g o , i n a h a r f a c h , i n a b ę b n a c h , i n a t a m b u r y n a c h , i n a g r z e c h o t k a c h i n a c y m b a ł a c h43. A V D a w i d i c a ł y l u d I z r a e l a g r a l i p r z e d P a n e m n a w s z e l k i c h i n s t r u m e n t a c h z d r z e w a j o d ł o w e g o , n a w e t n a h a r f a c h , n a p s a l t e r i a c h , t a m b u r y n a c h ( t i m b r e l s ) , k o r n e t a c h i t a l e r z a c h .44 43 H e b r a j s k o - p o l s k i S t a r y T e s t a m e n t ( P r o r o c y ) , R e d a k c j a i w s t ę p A . K u ś m i r e k , W a r s z a w a 2 0 0 8 .

(22)

B G D a w i d z a s i ę i w s z y s t e k I z r a e l g r a l i p r z e d P a n e m n a w s z e l a k i c h i n s t r u m e n t a c h z c e d r o w e g o d r z e w a , n a h a r f a c h i n a s k r z y p c a c h , i n a b ę b n a c h , i n a p i s z c z a ł k a c h , i n a c y m b a ł a c h .45 T e c z t e r y p r z e k ł a d y p o k a z u j ą , j a k t r u d n e j e s t r o z p o z n a w a n i e p o s z c z e g ó l n y c h i n s t r u m e n t ó w i j a k w i e l k a z a c h o d z i d o w o l n o ś ć w i c h i n t e r p r e t a c j i p o d c z a s t ł u m a c z e n i a . F r a g m e n t t e n p o k a z u j e j e s z c z e j e d n o c i e k a w e z j a w i s k o . S t a r s z e p r z e k ł a d y n i e z a w s z e s ą g o r s z e . P o z a o c z y w i s t y m i b ł ę d a m i , t a k i m i j a k p o j a w i e n i e s i ę w a n g i e l s k i e j w e r s j i k o r n e t u , c z y w p o l s k i e j s k r z y p i e c , c a ł o ś ć t e k s t u j e s t b l i ż s z a p i e r w o t n e j w e r s j i j ę z y k o w e j . N a s z c z ę ś c i e n a j n o w s z a e d y c j a P i s m a Ś w i ę t e g o46 w y d a j e s i ę b y ć p o z b a w i o n a z a s a d n i c z y c h b ł ę d ó w i t ł u m a c z y t e n t e k s t n a s t ę p u j ą c o : 2 S m 6 , 5 D a w i d z a ś i c a ł y d o m I z r a e l a w e s e l i l i s i ę p r z e d J a h w e G r a j ą c n a w s z e l k i c h i n s t r u m e n t a c h z d r e w n a c y p r y s o w e g o , t a k i c h j a k c y t r y i h a r f y , p r z y a k o m p a n i a m e n c i e b ę b e n k ó w g r z e c h o t e k i c y m b a ł ó w . D l a c z e g o o k r e ś l e n i e " c y p r y s o w e g o " w y d a j e s i ę w t y m f r a g m e n c i e w ł a ś c i w e , j e ś l i w h e b r a j s k i e j w e r s j i j ę z y k o w e j , k t ó r a z o s t a ł a t u t a j p r z y t o c z o n a , j a k r ó w n i e ż w h e b r a j s k o - p o l s k i m S t a r y m T e s t a m e n c i e47 w y s t ę p u j e s ł o w o " d r e w n a s z l a c h e t n e g o " ? Z a p e w n e t a k i e o k r e ś l e n i e b y ł o b y n a j w ł a ś c i w s z e , t r a n s l a t o r z y j e d n a k p r z y j m o w a l i r o d z a j k o n k r e t n e g o g a t u n k u , k t ó r y i c h z d a n i e m a u t o r k s i ę g i m i a ł n a m y ś l i . J e s t t o z a b i e g d o ś ć n i e b e z p i e c z n y , a l e 44 O b a c y t a t y z k s i ą ż k i J . M o n t a g u , I n s t r u m e n t y M u z y c z n e B i b l i i , K r a k ó w 2 0 0 6 , s . 7 1 . T h e H o l y B i b l e ( A u t o r i z e d V e r s i o n o r K i n g J a m e s B i b l e ) R o b e r t B a r k e r , 1 6 1 1 . 45 B i b l i a G d a ń s k a 1 6 3 2 . 46P i s m o Ś w i ę t e , O p r . Z e s p ó ł B i b l i s t ó w P o l s k i c h z i n i c j a t y w y T o w . Ś w i ę t e g o P a w ł a , r o k w y d a n i a : 2 0 0 8 . 47 H e b r a j s k o - p o l s k i S t a r y T e s t a m e n t ( P i ę c i o k s i ą g ) , R e d a k c j a i w s t ę p A . K u ś m i r e k , W a r s z a w a 2 0 0 8 , s . 3 8 2 .

Cytaty

Powiązane dokumenty

M ożna sądzić, że spojrzenie - w różnych aspektach - na fakt przywoływania ludzi przez Maryję do miłości Ojca na pewno daje okazję do wysnucia wniosków,

Zbudowana instytucja jest nie- jako platformą komunikacji, jak również siecią współpracy między szkołami a pracodawcami, a także instytucjami rynku pracy, o których

Celem badań było ustalen ie wpływu rodzaju substancji , którą naniesiono ślad dakty loskopijny, na starzenie się tego śladu.. Było to

Jednak, gdy jeden z tych wa- runków staje się nieaktualny, pojawia się kryzys, który „przerywa potok zwyczaju i pozwala na zmianę warunków myślenia i praktyki [...] wzór

(Poznań) Erik Hansen (Copenhagen) Ernst Håkon Jahr (Kristiansand) Gert Kreutzer (Cologne) Bernard Piotrowski (Poznań) Eugeniusz Rajnik (Poznań) Grzegorz Skommer (Poznań). ADAM

Dzieci, których rodzice zdecydowali się na rozłąkę, przeżywają ją przede wszystkim emocjonalnie, ale konsekwencje tych przeżyć dotyczą przede wszystkim zachowań

Dwudziesty pierwszy tom, a zarazem pierwszy z serii Salaman- dry i traszki świata przedstawia gatunki występujące w Afryce Północnej, Europie oraz zachodniej Azji.. Jak

Z jeziora Niegocin na Mamry można przeprawić się Kanałem Niegocińskim albo biegnącym przez cen- trum Giżycka Kanałem Łuczańskim z zabytkowym mostem obrotowym..