• Nie Znaleziono Wyników

Wspomnienia (zapiski do autobiografii)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wspomnienia (zapiski do autobiografii)"

Copied!
78
0
0

Pełen tekst

(1)

T ad eu sz C zeżo w sk i

W s p o m n i e n i a

/ Z a p i s k i d o a u t o b i o g r a f i i /

U r o d z i ł e m s i ę w W i e d n i u 2 6 l l p o a 1 8 8 9 r o k u , O j c i e c m ó j p o ­

c h o d z i ł z e z u b o ż a ł e j s z l a c h t y , p i e c z ę t u j ą c e j s i ę h e r b e m J a s t r z ę ­

b i e c . J e s z c z e J e g o d z i a d e k S t a n i s ł a w C z e ż o w s k i w m e t r y c e s w e g o

s y n a b y ł o k r e ś l o n y J a k o h a e r e s b o n o r u m , z i e m i a n i n n a m a j ą t k u

K o s o c h o w a o i e c w O b w o d z i e Z l o c z o w s k i m n a P o d o l u G a l i c y j s k i m , ó w

s y n z k o l e i , a o j c i e c m o j e g o o j c a H i p o l i t C z e ż o w s k i f i g u r u j e n a

m e t r y c e m e g o o j c a j u ż t y l k o j a k o c o n d u c t o r b o n o r u m , d z i e r ż a w c a

w d o b r a c h l w o w s k i e g o A r c y b i s k u p a t w a . H i p o l i t C z e ż o w s k i z m a r ł

,

w c z e ś n i e , o s i e r o c a j ą c d w u l e t n i e g o s y n k a . M a t k a m e g o o j c a B a r b a r a

K u s c h e e p o c h o d z i ł a z d r o b n o m i e s z c z a ń s b i e j r o d z i n y l w o w s k i e j p o ­

c h o d z e n i a - j a k w s k a z u j e b r z m i e n i e n a z w i s k a - f r a n c u s k i e g o , p ó ź ­

n i e j z n i e m c z o ł e j / n a z w i s k o t o w i d z i a ł e m n a g r o b a c h s t a r e g o c m e n ­

t a r z a w i e j s k i e g o k o ł o W r o c ł a w i a / , a w r e s z c i e s p o l o ­

n i z o w a n e j . O s i a d ł a p r z y s w e j r o d z i n i e w e L w o w i e z s y n e m j e d y n a ­

k i e m , k t ó r y u k o ń c z y ł w e L w o w i e g i m n a z j u m i u n i w e r s y t e c k i e s t u d i a

p r a w n i c z e , p o c z y m w s t ą p i ł d o s ł u ż b y a d m i n i s t r a c y j n e j w s p o l s z ­

c z o n y m o d r . 1 8 6 7 N a m i e s t n i c t w i e G a l i c y j s k i m . M ł o d z i u r z ę d n i c y

N a m i e s t n i c t w a w y r ó ż n i a j ą c y s i ę z d o l n o ś c i a m i , a d o t a k i c h n a l e ż a ł

m ó j o j c i e c , b y l i - p o l a t a c h s ł u ż b y w N a m i e s t n i c t w i e - k i e r o w n i

n a k r ó t k i s t a ż d o M i n i s t e r s t w a S p r a w W e w n ę t r z n y c h w W i e d n i u ,

s k ą d p o w r a c a l i z n o m i n a c j ą n a s t a r o s t ó w p o w i a t o w y c h . W k r ó t c e p o

m o i m u r o d z e n i u o j c i e c m ó j z o s t a ł s t a r o s t ą w G o r l i c a c h , p o t e m w

Ż ó ł k w i , a w r e s z c i e , g d y m i a ł e m l a t d z i e w i ę ć , p o w r ó c i ł j a k o r a d c a

n a m i e s t n i c t w a d o L w o w a . Z l a t g o r l i c k i c h p r a w i © n i c n i e p a m i ę t a m ,

n a t o m i a s t ż y w o m i w p a m i ę c i s t a j e ż y c i e w Ż ó ł k w i , g d z i e z a c z ą ł e m

(2)

-

2

-

c h o d z i ć d o m i e j s c o w e j s z k o ł y . S t a r o s t w o , e z a r e z e n i m i e s z k a n i e

s t a r o s t y m i e ś c i ł o s i ę w w i e l k i m c z w o r o b o c z n y m z a m k u S o b i e s k i c h !

s t a r o s t w o z a j m o w a ł o s k r z y d ł o f r o n t o w o o d s t r o n y R y n k u , w b o c z ­

n y c h s k r z y d ł a c h m i e ś c i ł s i ę s ą d p o w i a t o w y $ - n a p r z e c i w - d o w ó d z t -

w o p u ł k u u ł a n ó w , c z w a r t e s k r z y d ł o , c z ę ś c i o w o w r u i n i e , m i e ś c i ł o

n a p a r t e r z e k a s y n o w o j s k o w e . O b s z e r n y d z i e d z i n i e c z a m k u b y ł w y ­

s a d z o n y p i ę k n y m i k a s z t a n a m i , o d R y n k u z a m e k b y ł o d d z i e l o n y o g r o ­

d e m k w i a t o w y m o d t y ł u o b s z e r n y s a d s i ę g a ł p o b ł o t n i s t ą r z e c z k ę ,

o p ł y w a j ą c ą m i a s t o . O j c i e c b y ł e z a n o w a n y p r z e z s p o ł e c z e ń s t w o i

ł u b i a n y p r z e z p o d w ł a d n y c h , ż y ł o s i ę s p o k o j n i e . M i e l i ś m y l i c z n e

t o w a r z y s t w o d z i e c i d o z a b a w y , w d o m u b y ł a n a s j u ż t r ó j k a , s i o s t r a

m o j a Z o s i a o r o k o d e m n i e m ł o d s z a i b r a c i s z e k , z n ó w o d n i e j o r o k

m ł o d s z y A d a m . M i e l i ś m y b o n ę f r a n c u s k ą , s t a r s z ą w i e k i e m p a n i ą , z

k t ó r ą p r z e z d ł u ż s z y j e s z c z e c z a s t r w a ł a k o r e s p o n d e n c j a , g d y p o ­

w r ó c i ł a d o s w o j e j r o d z i n n e j G e n e w y .

N a s z a m a t k a b y ł a c ó r k ą F r a n c i s z k a K u s c h e e , b r a t a B a r b a r y

/ r o d z i c e m o l b y l i w i ę c s o b i e c i o t e c z n i / , któx*y j a k o m ł o d y c h ł o ­

p i e c w y w ę d r o w a ł n a U k r a i n ę , t a m p r a c o w a ł j a k o t e c h n i k p r z y b u d o ­

w i e c u k r o w n i , p o t e m z o s t a ł d y r e k t o r e m c u k r o w n i w S i t k c w c a c h n a d

B o h e m , g d z i e p r z y s z ł a n a ś w i a t c ó r k a H e l e n a , m o j a m a t k a . D o r o b i w ­

s z y s i ę , F r a n c i s z e k K u s c h e e w r ó c i ł w r o d z i n n e s t r o n y , n a b y ł k a ­

m i e n i c ę w e L w o w i e p r z y u l . A k a d e m i c k i e j i f o l w a r k P ł u h o w e z y k k o ­

ł o Z ł o c z o w a , d o k ą d j e ź d z i l i ś m y n a l a t o . Siatka p i ę k n i e g r a ł a n a

f o r t e p i a n i e / b y ł a u c z e n i c ą p i a n i s t y o j c i e c ś p i e w a ł

ł a g o d n y m , m i ę k k i m g ł o s e m t e n o r o w y m , m u z y k o w a l i z w y k l e p o p o ł u d n i u ,

z t y c h c z a s ó w b r z m i ą m i d o t y c h c z a s w u s z a c h p i e ś n i S c h u b e r t a i

S c h u m a n n a , s o n a t y B e e t h o v e n a i m a z u r k i S z o p e n a . P ó ź n i e j , g d y ś m y

b y l i j u ż n i e c o s t a r s i , s i a d a l i ś m y w i e c z o r a m i p r z y o k r ą g ł y m j a d a l ­

n y m s t o l e , p o d w i s z ą c ą n a d n i m l a m p ą n a f t o w ą i o j c i e c c z y t a l i n a m

(3)

/ © c z y t a ł b a r d z o p i ę k n i e / p o e z j e T r z e c h W i e s z c z ó w *

W e L w o w i e u k o ń c z y ł e m c z t e r o l e t n i ą s z k o ł ę l u d o w ą i p r z e s z e d ­

ł e m d o g i m n a z j u m . P o c z ą t k i n i e b y ł y s z c z ę ś l i w e , b o r y k a ł e m s i ę z

t r u d n o ś c i a m i s k ł a d n i ł a c i ń s k i e j | u c z o n o m n i e * ż e p r z y m i o t n i k m ©

s i ę z g a d z a ć z r z e c z o w n i k i e m , w i ę c s ą d z i ł a m , ż e p i w n n o s i ę m ó w i ć

" b o n e r a g e r " , a n i e " b o n u s a g e r " , j a k o d e m n i e w y m a g a n o . tf© s z c z ę ś -

c i e n a s z ł a c i n n i k , p r o f e s o r S z a f r a n , z d ł u g i m i s i w y m i w ą s a m i ,

b y ł w y r o z u m i a ł y i u m i a ł s k i e r o w a ć m n i e n a w ł a ś c i w ą d r o g ę . W t o j -

p i e r w s z e j k l a s i e d e b i u t o w a ł e m w s z k o l n e j u r o c z y s t o ś c i j a k

J t ózia z n i c I d a w i c z o w s k i c h D z i a d ó w , w r a z z n i e c o s t a r s z y m o d e m n i e

k o l e g ą j a k o J ó z i e m . S w ą k a r i e r ę a r t y s t y c z n ą z a k o ń c z y ł e m w s i ó d m e j

k l a s i e n a s t ę p n y m w y s t ę p e m j a k o " s t u k s p a d a j ą c e g o c i a ł a " w s c e n i e

s p i s k o w e j z K o r d i a n o | s t u k w y p a d ł t a k n a t u r a l i s t y c z n i e , S e w y c h o ­

w a w c a k l a s y , s i e d z ą c y w p i e r w s z y m r o ę d z i o w i d z ó w , z e r w a ł s i ę z a ­

n i e p o k o j o n y , c z y s i ę n i e s t a ł o c o ś z ł e g o .

P o c z ą t k i j e d n a k w d a l s z y m c i ą g u n i e b y ł y ł a t w o . W d r u g i e j '

k l a s i e m i a ł e m k ł o p o t y z n i e m i e c k i m , w t r z e c i e j z g r e k ą , g d z i e

k i e d y ś z o b a w y p r z e d k l a s ó w k ą r o z c i ą ł e m s o b i e s c y z o r y k i e m p a l e c —

d o b r y n a u c z y c i e l p o ż a ł o w a ł m n i e i z w o l n i ł o d p i s a n i a . D o p i e r o w

c z w a r t e j k l a s i e d w ó c h w y b i t n y c h n a u c z y c i e l i , J e r z y M i h u ł o w i c z

m a t e m a t y k i f i z y k i B o l e s ł a w B ł a ż e k r o z j a ś n i ł o m i w g ł o w i e ,

W a k a c j e o d p i e r w s z e j a ż d o s i ó d m e j k l a s y s p ę d z a l i ś m y w K o r ­

c z y n i e n a d r z e k ą S t r y j e m , w B i e s z c z a d a c h k o ł o f k o l e g o . B o z k o s z n e

% «

t o b y ł y w a k a c j e # W s t a r y m d w o r z e , z w i e l k i m t r o c h ę z a p u s z c z o n y m

o g r o d e m , n a d s a m ą r z e k ą z j e ż d ż a ł o s i ę k i l k a n a ś c i e z a p r z y j a ź n i o ­

n y c h r o d z i n z g r o m a d ą m ł o d z i e ż y . T a m p o z n a ł e m g ó r y , k t ó r e o d t e ­

g o c z a s u o c z a r o w a ł y m n i e s w y m u r o k i e m , W a j p i e r w p o d o p i e k ą , a

p o t e m j u ż s a m o d z i e l n i e p o d e j m o w a l i ś m y c o r a z d a l s z e w y c i e c z k i .

(4)

-

4

-

G d y m i a ł a m l a t s z e s n a ś c i e z a c z ą ł e m j e ź d z i ć n a n a r t a c h , W tyra

w ł a ś n i e c z a s i e p o w s t a ł o w e L w o w i e K a r p a c k i e T o w a r z y s t w o N g r c i a -

r s y , k t ó r e g o z o s t a ł e m c z ł o n k i e m , N t o w a r z y s t w i e T a d e u s z a i '’a r i o ­

n a 8 o o ł o c h o w s k i c h , Hoicana K o r d y s a , Z y g m u n t a K l e m e n s i e w i c z a , M a k ­

s y m i l i a n a D u d r y k a i w i e l u i n n y c h z a c n y c h t o w a r z y s z y w ę d r ó w e k z a -

c z ą ł e , r a z e m z m o i m b r a t e m u c z e s t n i c z y ć w o d k r y w a n i u z i m o w y c h

K a r p a t , z u p e ł n i e j e s z c z e n i e z a g o s p o d a r o w a n y c h t u r y s t y c z n i e ,

p r z e p i ę k n y c h w s w e j n a t u r a l n e j d z i k o ś c i .

N s i ó d m e j k l a s i e z e t k n ą ł e m s i ę z l o g i k ą , N a u c z y c i e l e m n a ­

s z y m b y ł h i s t o r y k L u d w i k K u b a l a , j u ż w ó w c z a s s t a r u s z e k , i?czył

z p o d r ę c z n i k a K o k o w s k i e g o . N a p o c z ą t k u z d a r z y ł o roi s i ę z n ó w

m a ł e p o t k n i ę c i e , o b e r w a ł e m p a ł ę , a l e r y c h ł o z d o ł a ł e m s i ę z r e h a ­

b i l i t o w a ć , W t y m c z a s i e z a c z ę ł o m n i e n u r t o w a ć z a g a d n i e n i e e t y c z ­

n e , j a k n a l e ż y p o s t ę p o w a ć , a b y d o b r z e p o s t ę p o w a ć . R o z w i ą z y w a ł e m

j e s o b i e u t y l i t a r y s t y c z n i e . I d ą c z a z a c h ę t ą j e d n e g o z m o i c h n a u ­

c z y c i e l i s w o j e w y p r a c o w a n i e n a t e n t e m a t p o s ł a ł e m d c P r z e g l ą d u

F i l o z o f i c z n e g o w K & r s z a w i e . N i g d y n i e o t r z y m a ł e m o d p o w i e d z i i

w o a l e s i ę t e m u n i e d z i w i ę , T e k s t u t y c h p i e r w o c i n j u ż n i e p o s i a d e m .

W o k r e s i e n a s z e g o d o r a s t a n i a z a c z ę ł y s i ę l e k c j e t a ń c a , k t ó r e

r y c h ł o p r z e m i e n i ł y s i ę w r e g u l a r n e w i e c z o r k i t a n e c z n e . P r z y z n a ć

s i ę m u s z ę , ż e l u b i ł e m t a ń c e , p i ę k n ą s a l ę b a l o w ą , ś w i a t ł a , s t r o j e

i m u z y k ę . T a ń c z o n o w t e d y K a d r y l e , l a n s i e r a , w a l c a 2 f i g u r a m i i

m a z u r a | p ó ź n i e j p o j a w i ł y s i ę t a ń c e e g z o t y c z n e , t a n g o i f o k s t r o t t y .

T a ń c z y l i ś m y d u ż o a ż d o w o j n y 1 9 1 4 r o k u , a p o w o j n i e p r z e z c a ł ą

w y p o s z c z o n ą F u r o p ę p r z e s z ł a f a l a t a ń c e , o b e j m u j ą c m ł o d y c h i s t a ­

r y c h , 1 t y m s a m y m c z a s i e z a c z ą ł e m i z j n i e u c z ę s z c z a ć n a k o n c e r t y ,

L w ó w b y ł m u z y k a l n y t o t e ż m o ż n a b y ł o s ł u c h a ć d u ż o d o b r e j m u z y k i .

I n t e r e s o w a ł y m n i e t e ż o d c z y t y o d b y w a j ą c e s i ę c o t y g o d n i a w Z w i ą z ­

k u I l t e r a c k o - N a u k o w y r o .

(5)

5

Z d a ł e m m a t u r ę w r . 1 9 0 7 » p o t o m m i a ł o m d ł u g i e w a k a c j e » k t ó r o

w y p e ł n i ł e m n a u k ą i n t r o l i g a t o r s t w a u m ł o d e g o m a j s t r a S t a n i s ł a w a

D e s z c z u ł l d L f z d o b y t a u m i e j ę t n o ś ć n i e w i e l e m i s i ę p r z y d a ł a p r a k ­

t y c z n i e » a l e i n t e r e s u j ą c e b y ł o w e j r z e n i e w ś w i a t r z e m i e ś l n i c z y .

»Tako p r z e d m i o t s t u d i ó w u n i w e r s y t e c k i c h w y b r a ł e m m a t e m a t y k ę »

f i z y k ę i f i l o z o f i ę . P o c z ą t e k n i e b y ł s z c z ę ś l i w y , n i e u m i a ł e m s i ę

u c z y ć t a k » j a k t e g o w y m a g a s i ę w u n i w e r s y t e c i e i p i e r w s z e k o l o k ­

w i a » d o j a k i c h s i ę z g ł o s i ł e m z r a c h u n k u r ó ż n i c z k o w e g o i g e o m e t r i i

a n a l i t y c z n e j w y p a d ł y n i e p o m y ś l n i e . D o p i e r o p ó ź n i e j p r z y p o m o c y

s t a r s z y c h k o l e g ó w n a u c z y ł e m s i ę , j a k s i ę t r z e b a u c z y ć . M a t e m a t y ­

k ę w y k ł a d a l i p r o f e s o r o w i e J ó z e f P u z y n a i z a s t ę p c z o p r o f e s o r a s t r o ­

n o m i i M a r c i n E ę n s t , n i e d ł u g o p ó ź n i e j p r z y b y ł p r o f e s o r W a c ł a w

S i e r p i ń s k i . P r o f e s o r a m i f i z y k i b y l i I g n a c y Z a k r z e w s k i i M a r i a n

S m o l u c h o w s k i , f i l o z o f i ę r e p r e z e n t o w a l i p r o f e s o r o w i e K a z i m i e r z

T w a r d o w s k i i M ś c i s ł a w 7 / a r t e ń b e r g , o b o k n i c h w y k ł a d a l i d o c e n c i

W ł a d y s ł a w W i t w i c k i i J a n Ł u k a e i e w i c z . Z p r o f e s o r e m / / © r t e n b e r g i e m

m i a ł e m m a ł o k o n t a k t u , n a j b l i ż s i m i b y l i T w a r d o w s k i i ł i u k a s i e w i c z .

N a p i e r w s z y m z e b r a n i u p r o s e m i n a r i u m f i l o z o f i c z n e g o u s i e d l i ś m y

p r z y p a d k o w o o b o k s i e b i e z T a d e u s z e m K o t a r b i ń s k i m , k t ó r y p r z y j e ­

c h a ł ś w i e ż o n a s t u d i a d o L w o w a i t a k z a c z ę ł y s i ę n a s z e d ł u g o l e t ­

n i e s t o s u n k i k o l e ż e ń s k i e . L a t a u n i w e r s y t e c k i e z b i e g ł y s z y b k o ,

n o r m a l n ą d r o g ą . W r . 1 9 1 2 z ł o ż y ł e m e g z a m i n n a u c z y c i e l s k i z m a t e ­

m a t y k i i f i z y k i , w r . 1 9 1 4 » w I c c i e p r z e d w y b u c h e m w o j n y z ł o ż y ł e m

e g z a m i n y d o k t o r s k i e z f i l o z o f i i i m a t e m a t y k i .

B e z p o ś r e d n i o p o c z t e r o l e c i u s t u d i ó w u n i w e r s y t e c k i c h r o z p o ­

c z ą ł © , r o c z n ą p r a k t y k ę n a u c z y c i e l s k ą w V I g i m n a z j u m w e L w o w i e

p o d k i e r u n k i e m m ą d r e g o i ż y c z l i w e g o p r o f e s o r a K a r o l a C z a j k o w s ­

k i e g o z m a t e m a t y k i i f i z y k i o r a z M a c i e j a R a t a j a , p ó ź n i e j s z e g o

m a r s z a ł k a S e j m u p o l s k i e g o , z p r o p e d e u t y k i f i l o z o f i i . P o p r a k t y c e

(6)

-

6

-

z o s t a ł e m n a u c z y c i e l e m w t y m s a m y m g i m n a z j u m , k t ó r e g o d y r e k t o r e m

w ó w c z a s b y ł K o n s t a n t y W o j c i e c h o w s k i , a w ś r ó d n a u c z y c i e l i w i e l u

z a j ę ł o p o t o m w y b i t n e s t a n o w i s k a w n a u c e p o l s k i e j * W ś r ó d s t a r -

s z y c n k o l e g ó w w t y m g r o n i e n a j s e r d e c z n i e j w s p o m i n a m p s y c h o l o g a

B r o n i s ł a w a B a n d r o w s k i e g o , k t ó r y z g i n ą ł w T a t r a c h w l e c i e 1 9 1 4 |

r o z m o w o m z n i m i p r z y n a j z n y m j e g o w s k a z ó w k o m w i e l e z a w d z i ę c z a m *

W y b u c h w o j n y 1 9 1 4 r o k u z a s t a ł r o d z i c ó w m o i c h n a w a k a c j a c h ,

z k t ó r y c h j u ż n i e m o g l i w r ó c i ć d o L w o w a , z a g r o ż o n e g o p r z e z c o r a z

b l i ż s z y f r o n t w o j e n n y . P r z y j ę ł a i c h s i o s t r a m o j e j m a t k i , w d o w a

p c p o w s t a ń c u z 1 8 6 3 r * , a p o t e m p u ł k o w n i k u a u s t r a c k i m Efliiłu *

K l e e b e r g u * k t ó r a z c ó r k ą i d w o m a s y n a m i , p ó ź n i e j s z y m i g e n e r a ł a ­

m i w o j s k a p o l s k i e g o , m i e s z k a ł a w W i e d n i u . Barn b y ł e m w t y m c z a s i e

w g ł ę b o k i c h g ó r a c h w C z a r n o h o r z e j a k o k i e r o w n i k s z k o l n e g o o b o z u

w a l e n c y j n e g o , w k t ó r y m m i a ł e m 3 0 c h ł o p c ó w , u c z n i ó w s t a r s z y c h k l a s

g i m n a z j a l n y c h , z a j ę t y c h p o d d o z o r e m i n s t r u k t o r ó w z e s ł u ż b y l e ś ­

n e j p r z y z a g o s p o d a r o w y w a n i u p o ł o n i n * M i e s z k a l i ś m y w y s o k o w g ó r z e

w o b s z e r n e j s z o p i e * p r a c a t r w a ł a t y l k o c z t e r y g o d z i n y d z i e n n i e ,

r e s z t ę c z a s u w y p e ł n i a ł y w y c i e c z k i n a o k o l i c z n e s z c z y t y i z a j ę c i a

g o s p o d a r s k i e , k u c h n i ę b o w i e m m i o l i ś m y w e w ł a s n y m z a r z ą d z i e . R o z ­

k o s z n e t o ż y c i e t r z e b a b y ł o n a g l e p o r z u c i ć , o b ó z s z y b k o z l i k w i ­

d o w a ć i m ł o d z i e ż o d w i e ź ć d o d o m ó w . P o n i e u d a n e j p r ó b i e o e h ó t n i -

c z e j s ł u ż b y w o j s k o w e j w d r u ż y n a c h s o k o l i c h , w k r ó t c e r o z w i ą z a n y c h ,

p r z y j e o h a ł e m d o r o d z i n y w W i e d n i u , g d z i e K a z i m i e r z T w a r d o w s k i

w ó w c z a s r e k t o r l w o w s k i e g o u n i w e r s y t e t u , o r g a n i z o w a ł n a u c h o d ź t w i e

p o m o c d l a m ł o d z i e ż y a k a d e m i c k i e j z o b s z a r ó w o b j ę t y c h d z i a ł a n i a m i

w o j e n n y m i . Z o s t a ł e m p r z e z n i e g o z a t r u d n i o n y j a k o a d m i n i s t r a t o r a

d o m u a k a d e m i c k i e g o d l a u c h o d ź c z e j m ł o d z i e ż y a k a d e m i c k i e j , c o m n i e

u w a l n i a ł o o d p o b o r u w o j s k o w e h o d o a r m i i a u s t r i a c k i e j . W o b s z e r ­

n e j k a m i e n i c y , o p r ó ż n i o n e j p r z e z p o p r z e d n i c h l o k a t o r ó w , z n a l a z ł o

(7)

p o m i e s z c z e n i e p r a w i e 3 0 0 s t u d e n t ó w . D o m b y ł c z y n n y d o j e s i e n i

1 9 1 5 r o k u , g d y L w ó w z o s t a ł z a j ę t y z n ó w p r z e z w o j s k a a u s t r i a c k i e

i r e k t o r ( T w a r d o w s k i m ó g ł u r u c h o m i ć s t u d i a u n i w e r s y t e c k i e •

G d y p o w r ó c i ł e m d o L w o w a p o z l i k w i d o w a n i u u r z ą d z e ń w i e d e ń s ­

k i c h , l e k t o r i w a x ‘d o w s i d z a t r u d n i ł m n i e j a k o k i e r o w n i k a k a n c e l a r i i

u n i w e r s y t e c k i e j • O o o w i ą z i d L t e p e ł n i ł e m d o l a t a 1 9 1 8 r . T w a r d a t o

b y ł a s ł u ż b a , r e k t o r p r a c o w a ł w U n i w e r s y t e c i e o d g o d z . 8 d o 1 4 i

o d 1 6 d o 2 0 - p r z e z d z i e s i ę ć g o d z i n d z i e n n i e i w y m a g a ł o d e m n i e ,

a b y m p r a c o w a ł t a k s a m o , a l e z a r a z e m t a w s p ó ł p r a c a z b l i ż y ł a m n i e

d o P r o f e s o r a , k t ó r y s t a ł s i ę d l a m n i e j a k b y d r u g im o j c e m , g d y

s t r a c i ł e m s w e r o o j c a , k t ó r y z m a r ł p o d ł u g i e j i c i ę ż k i e j c h o r o b i e

w r . 1 9 1 5 * Z a r a z e m p r a c a t a b y ł a s z k o ł ą a d m i n i s t r o w a n i a p o d z n a ­

k o m i t y m k i e r o w n i c t w e m T w a r d o w s k i e g o , k t ó r a m i a ł 8 d l a m n i e d u ż ą

w a r t o ś ó w d a l s z y m ż y c i u . M i n i s t e r O ś w i a t y H u e s a r o k w e W i e d n i u ,

n i e p r z y c h y l n y P o l a k o m , d ą ż y ł d o o d e b r a n i a U n i w e r s y t e t o w i L w o w s ­

k i e m u - w y k o r z y s t u j ą c w a r u n k i w o j e n n e - j e g o p o l s k i e g o c h a r a k t e ­

r u . T w a r d o w s k i p o t r a f i ł u c h y l i ć t o n i e b e z p i e c z e ń s t w o , s i ę g a j ą c poi

n a d g ł o w ę m i n i s t r a d o s f e r d w o r s k i c h , p r z e z n a d a n i e d o k t o r a t u

h o n o r o w e g o A r c y k s i ę c i u F r y d e r y k o w i , n a c z e l n e m u w o d z o w i * T o p o s u ­

n i ę c i e o y ł o p o w o d e m n a m i ę t n e j k r y t y k i z e s t r o n y k ó ł , n i e z n a j ą ­

c y c h s t a n u r z e c z y .

Z w i o s n ą 1 9 1 8 r . p r z y j e c h a ł d o L ^ o w a z W a r s z a w y M i n i s t e r

W y z a n ń R e l i g i j n y c h i O ś w i e c e n i a O b l i c z n e g o A n t o n i P o n i k o w s k i

i z a p o p a r c i e m i w a r d o w s i d a g o , k t ó r y j u ż n i e b y ł w t y m c z a s i e

r e k t o r e m u n i w e r s y t e t u , m i a n o Y ł a ł m n i e s t a r s z y m r e f e r e n t e m w M i n i s ­

t e r s t w i e . iłowe o b o w i ą z k i o b j ą ł e m 1 w r z e ś n i © t e g o r o k u , p r z e s t a j ą c

b y ć j e d n o c z e ś n i e n a u c z y c i e l e m w V I l w o w s k i m g i m n a z j u m , k t ó r y m

b y ł e m n o m i n a ł n i o d o t e g o c z a s u , p o z o s t a j ą c o d r . 1 9 1 4 n a w c i ą ż

(8)

p r z e d ł u ż a n y m u r l o p i e . O p u s z c z a ł e m L w ó w , w k t ó r y m p r z e ż y ł e m d w a ­

d z i e ś c i a l a t m ło d o ś c i

i

do k tó r e g o

j u ż

n ig d y n ie

m i a ł e m p o w r ó c i ć

lia s t a ł e , P o z o s t a ły po t y c h l a t a c h — wspód in n y c h —

w s p o m n i e n i a

, p o s ie d z e ń T ow arzystw a F i l o z o f i c z n e g o z

d y s k u s j a m i , k o ń c z o n y m i

w k a w ia r n i B z k o o k ie j

m P l a c u

F r e d r y

l u b w P a r k u

b t r y

j a k i m o r a z

\ w ieO zo ry w o jen n e

u

^ a d y s ła w © t f i t w i c k i e g o , k t ó r y

c z y t a ł n a m w ł a s ­

ne p r z e k ła d y P la t o n a , przysotov?yw ane do

d r u k u .

W a r s z a w ę p o z n a ł a m j u ż p r z e d t e m n a w i o s n ę 1 9 1 2 r o k u , g d y j a ­

k o n a u c z y c i e l z w y c i e c z k ą k i l k u n a s t u u c z n i ó w p r z y j e c h a ł e m W i s ł ą

z F a n d o m l e r z a . P r z e ż y l i ś m y w ó w c z a s m a ł ą p r z y g o d ę w K a z i m i e r z u

n a d P i e ł ą , k t ó r y z w i e d z a l i ś m y p o d r o d z e . Z a t r z y m a l i n a s t a m ż a n ­

d a r m i , p o d a j ą c j a k o p o w ó d , ż e n i e z o s t a l i z a w i a d o m i e n i , j a k n a ­

l e ż a ł o , o p r z y b y c i u w y o l e c z k i 1 ż e w o b o c t e g o s ą o b o w i ą z a n i d o

o d s t a w i e n i a n a e d o n a c z e l n i k a p o w i a t u w P u ł a w a c h . L a l i n a m j a k o

e s k o r t ę p o c z c i w e g o m i e j s c o w e g o p o l i c j a n t a , k t ó r y z a b a w i a ł c h ł o p ­

c ó w p o d r o d z e o p o w i a d a n i a m i i o z m i e r z c h u d o j e c h a l i ś m y f u r m a n k ą

d o P u ł a w . C z e k a l i ś m y n a n a c z e l n i k a o o w i a t u d ł u ż s z ą c h w i l ę , z a n i m

w y s z e d ł d o b m s p o s t a w n y b r o d a t y m ę ż c z y z n a w m u n d u r z e . P r z y z n a j ę ,

ż e b y ł e m z a k ł o p o t a n y Î z a c z ą ł e , o r a c j ę d o w ł a d z y w j ę z y k u d y p l o ­

m a t y c z n y m p o f r a n c u s k i | g d y t o n i e w y w o ł a ł o e f e k t u p r z e s z e d ł e m

n a u r z ę d o w y j ę z y k n i e m i e c k i , n a o o o t r z y m a ł e m o d p o w i e d ź u n i e n a ­

g a n n e j p o l s z c z y ż n i e i " A p o p o l s k u P a n n i e u m i e ? " , b p r a w a z o s t a ł ©

z a ł a t w i o n a u p r z e j m ą p o g a w ę d k ą , p o w r ó c i l i ś m y n a s t a t e k w i ś l a n y

i p o j e c h a l i ś m y d a l e j . W W a r s z a w i e p o z n a ł e m w t e d y W ł a d y s ł a w a W e -

r y h ę i F l o r i a n a Z n a n i e c k i e g o o r a z b y ł e m a a o d c z y c i e p u b l i c z n y m

O r i o n a w f e s s o n i u s o .

P i ę ć l a t p r z e b y w a ł e m w W a r s z a w i e j a k o u r z o d n i k m i n i s t e r i a l ­

n y . B y ł y t o l a t a w y t ę ż o n e j p r a c y , a l e t e ż l a t a z d o b y w a n i a d o ś ­

w i a d c z e n i a ż y c i o w e g o . P r z e k o n a ł e m s i ę w i e l o k r o t n i e , j a k m a ł o

(9)

~ 9 -

A

p o w a ż n i e r o z s t r z y g a s i ę s p r a w y b a r d z o p o w a ż n e , o t a r ł e ś s i ę o

i n t r y g i p o l i t y c z n e . B y ł e m ś w i a d k i e m r o z b r a j a n i a ż o ł n i e r z y n i e ­

m i e c k i c h w l i s t o p a d z i e r o k u 1 9 1 8 , a p ó ź n i e j ś m i e r c i P r e z y d e n t ©

T T a r u i o w i c z n . B r a ł e m u d z i a ł w p o s i e d z e n i a c h k o m i s j i s e j m o w y c h i

c i a ł r z ą d o w y c h , a t a k ż e w u r o c z y s t y c h p r z y j ę c i a c h n a Z s a k u .

P i a ł e m g r o n o p r z y j a c i ó ł , k t ó r z y p o d o b n i e j a k j a s a m z a m i e n i l i

L w ó w n a T7a r s z a w ę , a p o n a d t o w s z e d ł e m w w a r s z a w s k i ś w i a t n o u k i .

S e r d e c z n i e w s p o m i n a m z w ł a s z c z a " U o c z y s ł a w © D o b i j ę , z k t ó r y m p r a ­

c o w a l i ś m y r a s e m w M i n i s t e r s t w i e a z m o b i l i z o w a n y j a k o o f i c e r r e -

E e r w y w r . 1 9 3 9 d o a t a ł c i ę d o n i e w o l i , z k t ó r e j j u ż n i e p o w r ó c i ł .

S z e f e m m o i r b y ł n a j p i e r w J a n Ł u k a s i e w i c z , p o n i m p r o f e s o r A d o m

W r z o s e k * . ' T r a k o w a , a n i k o n i e c p r o f e s o r M i k u ł o w s I d L - P o n o r s k i ,

z k t ó r y m n a j l e p o e j s i ę p r a c o w a ł o «

ciąg*i p i ę c i o l e c i a m i a ł e m d w i e p r z e r w y w w a r s z a w s k i m u r z ę ­

d o w a n i u . O d j e s i e n i 1 9 1 9 d o k w i e t n i a 1 9 2 0 b y ł e m o d d e l e g o w a n y d o

U n i w e r s y t e t u w W i l n i e , c e l e m z o r g a n i z o w a n i a t a m a d m i n i s t r a c j i

u n i w e r s y t e c k i e j . . J a k n a j m i l e j w s p o m i n a m ż y c z l i w y d o m n i e s t o s u ­

n e k r e k t o r a f l c h o ł a S i e d l e c k i e g o i p o d n i o s ł y n a s t r ó j w o w s k r z e ­

s z o n y m p o p r a w i e s t u l a t a c h TM w o r s y t e c i e . W a m p r z e d o c z a m i o b r a z

n «jboiotistwe w k a p l i c y O s t r e j B r a m y u p r z e d d z i e ń i n a u g u r a c j i U n i ­

w e r s y t e t u . C i e g p y , p a ź d z i e r n i k o w y w i e c z ó r , p e ł n i o k s i ę ż y c a n a d

k a . o ł i c ą j a ś n i e j ą c ą ś w i a t ł e m , w n i e j p r o b u s t r o n a c h o ł t a r z © s i ­

n o b r o d y W ł a d y s ł a w ’t i c k i e w i c z i J ó z e f P i ł s u d s k i , p o n i ż e j g r u p a

o f i c e r ó w w o j s k a p o l s k i e g o , a w d o l e w y p e ł n i o n a z w a r t ą m a s ą l u d z i

u Ł i c a O s t r o b r a m s k a . D r u s e p r z e r w a w y p a d ł o w l e c i e 1 9 2 0 r o k u , g d y

j a k o s z e r e g o w y ż o ł n i e r z u c z e s t n i c z y ł e m w ó w c z e s n e j k a m p a n i i .

w t y m s a m y m r o k u 1 9 2 0 n o w i o s n ę h a b i l i t o w a ł e m s i ę w e L w o w i e ,

o w t r z y l a t o p ó ź n i e j p o s t a ł e m m i a n o w a n y n a d z w y c z a j n y m p r o f e s o r e m

f i l o z o f i i w U n i w e r s y t e c i e S t e f a n a B a t o r e g o w W i l n i e .

(10)

P r z e b y ł e m d o W i l n a z p o c z ą t k i e m t r z e ś n i a 1 9 2 3 r . N a j b l i ż ­

s z y m i m o i m i k o l e g a m i n a k a t e d r a c h u n i w e r s y t e c k i c h b y l i d u ż o

s t a r s i o d e c m l e W i n c e n t y L u t o s ł a w s k i i W a r i a n ^ a e s o r d u s . L u t o s ­

ł a w s k i v s a j ę t y p r o p a g o w a n i e m s w o j e g o m e s j a n i z m u , m a ł o i n t e r e s o ­

w a ł s i ę s p r a w a m i n a u c z a c i e i p o z o s t a w i ł m i z u p e ł n ą s w o b o d ę w

d y s p o n o w a n i u l o k a l e m s e m i n a r y j n y m i b i b l i o t e k ą * ’i a s e o n l u e k i e ­

r o w a ł s t u d i u m p e d a g o g i k i , a p o z a t y m m i e w a ł w y k ł a d y z h i s t o r i i

* m o z o l i i i z e s t e t y k i * L o k a l s e m i n a r y j n y , z ł o ż o n y z d w ó c h n i e ­

w i e l k i c h p o k o i o p i ę k n y c h s k l e p i e n i a c h o r a z w i ę k s z e j s a l i , m i e ś ­

c i ł o i ę n a d r u g i m p i ę t r z e d o m u w o b s z e r n y m d z i e d z i ń c u z a B i b l i o ­

t e k ą U n i w e r s y t e c k ą , n a z w a n y m d z i e d z i ń c e m B a r b i e w e k i e g o * L o k a l

t e n m i a ł w ł a s n ą k l a t k ę s c h o d o w ą , p r o w a d z ą c ą d o j e s z c z e j e d n e g o

p o k o i k u n a p o d d a s z u , z n a k o m i c i e n a d a j ą c e g o s i ę n © p r a c o w n i ę n a u ­

k o w ą d l a k o g o ś s z u k a j ą c e g o c i s z y i s p o k o j u * Z c z a s e m l o k a l s e m i ­

n a r y j n y z o s t a ł p o w i ę k s z o n y o j e s z c z e j e d n ą o b s z e r n ą s a l ę n t d t t e j

s a m e j k l a t c e s c h o d o w e j , i n i e j s z a z d w ó c h s a l z o s t a ł a u r z ą d z o n a

j a k o c z y t e l n i a s t u d e n c k a z p o d r ę c z n ą b i b l i o t e k ą i c z a s o p i s m a m i ,

» . p r z y l e g a j ą c y c h d o n i e j p o k o j a c h m i e ś c i ł s i ę g a b i n e t p r o f e s o r ­

s k i i p r a c o w n i ą a s y s t e n t a * D o d a t k o w a d u ż a s a l a z o s t a ł a u r z ą d z o n a

j a k o s a l a w y k ł a d o w a * A s y s t e n t e m p r z y k a t e d r a c h f i l o z o f i i b y ł d o k ­

t o r f i l o z o f i i B e n e d y k t N o y c z y ń s i d , p o w a ż n y , m ą d r y , z a c n y m ł o d z i e ­

n i e c , u z d o l n i o n y t a k ż e l i t e r a c k o » L ł u g i e r o z m o w y , k t ó r e p r o w a d z i ­

l i ś m y z e s o b ą , w y s o k o s o b i e c e n i ł e m i z a c h o w u j ę j e w e w d z i ę c z n e j

p a m i ę c i . TT1 e s te t y L o y e z y ń s k l z m a r ł w k i l k a l a t p ó ź n i e j n a g r u ź ­

l i c ę *

S t a n ą ł e m u p r o g u u n i w e r s y t e c k i e j d z i a ł a l n o ś c i n a u c z y c i e l s ­

k i e j , z d a j ą c s o b i e s p r a w ę z t e g o , j a k w i e l k a p r a c a m n i e c z e k a

w p r z y g o t o w a n i u w y k ł a d ó w i ć w i c z e ń . s e m i n a r y j n y c h . T z i e w i ę c l a t

w y p e ł n i o n y c h z a j ę c i a m i a d m i n i s t r a c y j n y m i © t w o r z y ł o l u k ę w m o i m

(11)

11

r o z w o j u n a u k o w y m * m i n o ż e z e w s z y s t k i c h s i ł s t a r a ł e m s i ę w t y c h

l a t a c h u t r z y m a ć k o n t a k t z o y ń k ą n a u k o w ą * B r a k m i b y ł o s z e r s z e g o *

o c z y t a n i a z a r ó w n o w h i s t o r i i f i l o z o f i i * j a k w b i e ż ą d a j l i t e r a ­

t u r z e f i l o z o f i c z n e j . K o ń c z ą c s t u d i a , o b r a ł e m l o g i k ę j a k o d z i e ­

d z i n ę * w k t ó r e j p r a g n ą ł e m s a m o d z i e l n i e p r a c o w a ć , j e d n a k ż e n i e

o s i ą g n ą ł e m w y b i t n i e j s z y c h r e z u l t a t ó w . M o j a r o z p r a w a d o k t o r s k a

" T e o r i a k l a s " / A r c h i w u m i l a u k c w e * W y d a m . i o w . d l a p o p i e r a n i a

n a u k i p o l s k i e j * L w ó w 1 9 1 8 / p i s a n a p o d w p ł y w e m b a d a ń S r n s s t a

S c n r U d e r a i B e r t r a n d a B u s s e l l s * j a k k o l w i e k n i © z a w i e r a ł a b ł ę d ó w *

t o j e d n a k n i e d a ł a n i c , c o b y w e s z ł o w p ó ź n i e j e ż y t a k ż y w y w

P o l s c e r o z w ó j b a d a ń l o g i c z n y c h . T a k ż e r o z p r a w a h a b i l i t a c y j n a

" & m i e n n © i f u n k c j e " / P r z e g l ą d T i l o z o f i c z n y r . 2 2 /1 9 1 9 / r o z w i j a ­

j ą c a p e w n e p o m y s ł y z a c z e r p n i ę t e u F r e g e g o , m i n ę ł a b e z e c h a .

T r z e b a w i ę c b y ł o z n a j w i ę k s z y m w y s i ł k i e m p r z y g o t o w y w a ć s i ę d o

c o d z i e n n e g o w y k ł a d u , p o s ł u g u j ą c s i ę ś r o d k a m i , j a k i c h m o g ł a d o ­

s t a r c z y ć s k r o m n a j e s z c z e b i b l i o t e k a s e m i n a r y j n a . D o p i e r o p o d

k o n i e c l a t t r z y d z i e s t y c h m o g ł e m s o o i e p o w i e d z i e ć * ż e o s i ą g n ą ł e m

p o z i o m * n a k t ó r y m n o g ę o p r z e ć w ł a s n e p o g l ą d y n a w a ż n i e j s z e z a ­

g a d n i e n i a f i l o z o f i c z n e .

M o j e s t o s u n k i z p r o f . L u t o s ł a w s k i m b y ł y p o p r a w n e , o g r a n i ­

c z a ł y s i ę j e d n a k d o s f e r y t o w a r z y s k i e j § z p r o f . M a s s o n l u s e m b y ­

ł y s e r d e c z n o * a l e n a u k o w o t e ż n i e w i e l e b y ł o w s p ó l n e g o . Z m ł o ­

d z i e ż ą n a t o m i a s t w s z y s t k o u k ł a d a ł o s i ę j a k n a j l e p i e j , y i ł o d z i e ź

g a r n ę ł a s i ę d o n a u k i i s z a n o w a ł a u n i w e r s y t e t . N i e z w y k ł e m s i ę w y ­

d a w a ł o * ż e n a t y c h m i a s t n a w i ą z a ł a s i ę n i ć t r a d y c j i z d a w n y m u n i ­

w e r s y t e t e m Ś n i a d e c k i c h , j a k b y r o z b u d z o n e j z b l i s k o w i e k o w e g o

u ś p i e n i a # B y e h ł o w y t w o r z y ł s i ę z e s p ó ł s t u d e n t ó w s t a l © k o r z y s t a ­

j ą c y c h z c z y t e l n i s e m i n a r a c y j n e j | k a ż d y z u c z e s t n i k ó w o t r z y m y w a ł

k l u c z , d z i ę k i c z e m u m ó g ł k o r z y s t a ć w d o w o l n e j poi^ze d n i a z c z y ­

t e l n i , k a ż d y t e ż d y s p o n o w a ł s z u f l a d ą * w k t ó r e j m ó g ł p r z e c h o w y w a ć

(12)

• »

12

k s i ą ż k i i n o t a t k i * Z t y m i s t u d e n t a m i r o z p o c z ą ł e m p o k i l k u l a t a c h

z b i e r a n i e m a t e r i a ł ó w d o p o l s k i eg o s ł o w n i k a f i l o z o f i c z n e g o w p o s ­

t a c i w y p i s ó w z t e k s t ó w f i l o z o f i c z n y c h * P r a c ę t ę p r z e r w a ł w y b u c h

w o j n y , z e b r a n e m a t e r i a ł y z o s t a ł y p r z e w i e z i o n e d o T o r u n i a , a l e

[ X > n a w i a n e p r ó b y p r o w a d z e n i a n a d a l t e j p r a c y n i e d a ł y w y n i k ó w .

O d ż y ł o K o ł o f i l o z o f i c z n e s t u d e n t ó w , z a ł o ż o n e p o p r z e d n i o p r z e z

p r o f e s o r a r a t a r i i i o w i c z a z a j e g o d w u l e t n i e j d z i a ł a l n o ś c i w W i l n i e .

O d b y w a ł y s i ę r e g u l a r n a z e b r a n i a n a u k o w e k o ł a z r e f e r a t e m i d y s ­

k u s j ą w k t ó r y c h u c z e s t a i o ż y l i ś m y o b a j z p p o i e s o i ^ m : l a s s o n i u s e m

i k t ó r e b y ł y n o t o w a n e w k r o n i c e c z y n n o ś c i K o ł a * L a t o b y ł o o k r e ­

s e m w s p ó l n y c h w y c i e c z e k w m a l o w n i c z e o k o l i c e V i l n a , d o T r o k , d o

^ c n a r , d o W a r e k i Z i e l o n y c h J e z i o r *

3o k i l k u l a t a c h p o w s t a ł o f i l e ń s l d e T o w a r z y s t w o F i l o z o f i c z ­

n e , ł ą c z ą c e u n i w e r s y t e c k i c h p r z e d s t a w i c i e l i r ó ż n y c h d y s c y p l i n ,

k t ó r z y m i e l i z a i n t e r e s o w a n i a f i l o z o f i c z n e * T o w a r z y s t w o o r g a n i z o ­

w a ł o z e b r a n i a f i l o z o f i c z n e z o d c z y t a m i i d y s k u s j ą , z e b r a ń t a k i c h

b y ł o 5 3 d o w y b u c h u w o j n y . W y d a n o d r u k i e m d w i e m o n o g r a f i e f i l o z o ­

f i c z n e i u r z ą d z o n o w l e c i o 1 9 2 7 r . t r z y d n i o w y t o w a r z y s k i z j a z d

f i l o z o f i c z n y , z u d z i a ł e m p o n a d 5 0 o s ó b , g o ś c i i m i e j s c o w y c h , w y ­

p e ł n i o n y r e f e r a t a m i i d y s k u s j a m i o r a z w y c i e c z k a m i w o k o l i c e m i a s ­

t a * W c z a s i e w o j n y c z ł o n k o w i e T o w a r z y s t w © z b i e r a l i s i ę n a d a l n a

. d y s k u s j e f i l o z o f i c z n e w p r y w a t n y c h m i e s z k a n i a c h ! z e b r a ń t a k i c h

o d b y ł o s i ę 1 4 3 w o k r e s i e 1 9 3 9 - 1 9 4 5 #

P o l a t a c h n a s t ą p i ł y z m i a n y w o b s a d z i e k a t e d r . P r o f e s o r o w i e

L u t o s ł a w s k i i M a s s o n i u s , p o o s i ą g n i ę c i u g r a n i c y w i e k u p r z e s z l i

n a e u e r y f e u r ę , N a k a t e d r ę p o p r o f * L u t o s ł a w s k i m p r o p o n o w a ł e m d o c *

H e n r y k a •‘J l z e n b e r g a , B a d a W y d z i a ł o w a n i e p r z y j ę ł a t e j k a n d y d a t u r y

i p o p e w n y c h j e s z c z e k o m p l i k a c j a c h p r o f e s o r e m z o s t a ł m i a n o w a n y

(13)

- 1 3

h i s t o r y k f i l o z o f i i B o g u m i ł J a s i n o w s k i . N i © m i a ł o m t e ż p o w o d z e n i a

p r z y o b s a d z e n i u k a t e d r y p e d a g o g i k i . B ę d ą c r e f e r e n t e m s p r a w y p r o ­

p o n o w a ł e m k a n d y d a t a o n a s t a w i e n i u s e r o l o g i c z n y m , a b y w y p e ł n i ć

l u k ę w © k ł a d z i e W y d z i a ł u , w k t ó r y m s o c j o l o g i a n i e b y ł a r e p r e z e n ­

t o w a n a . B a d a W y d z i a ł o w a n i e p r z y j ę ł a m o j e g o w n i o s k u i p o w o ł a ł a

n a k a t e d r ę p o p r o f . Y l a s s o n i u s i e h i s t o r y k a f i l o z o f i i L u d w i k a Chrna-

j a , z k t ó r y m z r e s z t ą p o t e m b y ł e m w n a j l e p s z y m p o r o z u m i e n i u . Tteys-

k a w s z y z a ś e t a t a d i u n k t a p r z y k a t e d r z e f i l o z o f i i m o g ł e m z a p r o p o ­

n o w a ć H e n r y k o w i E l s e a b e r g o w i p r z e n i e s i e n i e j e g o h a b i l i t a c j i n ©

U n i w e r s y t e t Y / i l e ń s l d i o b j ę c i e w y k ł a d ó w w c h a r a k t e r z e d o c e n t a

n a © t a c i e a d i u n k t a , n a c o o n w y r a z i ł s w o j ą z g o d ę .

N a j b l i ż e j b y ł e m z ż y t y / o b o k o s ó b j u ż w y m i e n i o n y c h / z r o d z i ­

n a m i p r o f e s o r ó w W ł a d y s ł a w a Z a w a d z k i e g o , k i c h a ł o R e i c h e r a i S t e f a ­

n a E h r e n k r e u t z a , z p r o f e s o r e m z a ś J e r z y m L a n d a ł ą c z y ł y n a s n i e

t y l k o z a i n t e r e s o w a n i a n a u k o w e , l e c z t a k ż e z a m i ł o w a n i e t u r y s t y c z ­

n e . P r o f . L a n d a p r z e s z e d ł a k o ń c e m l a t d w u d z i e s t y c h n e k a t e d r ę

t e o r i i p r a w a d o K r a k o w a , a p r o f . Z a w a d z k i , o b j ą w s z y s t a n o w i s k o i

m i n i s t r a s k a r b u , p r z e n i ó s ł s i ę d o W a r s z a w y , w i ę c k o n t a k t y n a s z e

s t a ł y c i ę l u ź n i e j s z e . P r z y b y l i n a t o m i a s t d o ^ i l n a d w a j p o l o n i ś ­

c i , p r o f e s o r o w i e I f o n f r e d K r i d l i K o n r a d G ó r s k i , z k t ó r y m i o d r a z u

n a w i ą z a ł y s i ę b l i s k i e s t o s u n k i .

P r z e z d w a l a t a b y ł e m d z i e k a n e m W y d z i a ł u H u m a n i s t y c z n e g o ,

p r z e z r o k p r o r e k t o r e m U n i w e r s y t e t u . P r z e z w i e l e z a ś l a t a ż d o

w y b u c h u w o j n y p e ł n i ł e m o b o w i ą z k i p r z e w o d n i c z ą c e g o k o m i s j i e g z a m i ­

n ó w m a g i s t e r s k i c h n a W y d z i a l e o r a z p r z e w o d n i c z ą c e g o k o m i s j i e g z a ­

m i n ó w p a ń s t w o w y c h n a n a u c z y c i e l i s z k ó ł ś r e d n i c h .

W r o k u 1 9 2 9 » m a j ą o l a t c z t e r d z i e ś c i , o ż e n i ł e m s i ę z A n t o n i ­

n ą P a o k i e w i c2ó w n ą , k t ó r ą p o z n a ł e m w i e l e l a t p r z e d t e m n a m o i c h

w y k ł a d a c h j a k o s t u d e n t k ę r o m a n i f e t y k i i n a s z a z g o d n e p o ż y c i e s b l i -

\

(14)

- 1 4 -

fia s i ę j u ż d o z ł o t e g o j u b i l e u s z u * H o d ż i n a m o j e j S o n y p o c h o d z i ł a

z o k o l i c n a d D ź w i n ą k o ł o P o l o c k a . J a j g ł ó w n y m a j ą t e k 7,o m s z a n y ,

l e ż ą c y n a d r z e k ą D r y s s ą , p r a w o b r z e ż n y m d o p ł y w e m U ż w i n y , p o z o s t a ł

p o z a g r a n i c a m i ^ o l s k i , n a t o m i a s t m n i e j s z y o b s z a r H r y f c o r o w i c z e

z n a j d o w a ł s i ę w n a j d a l s z y m p ó ł n o c n o - w s c h o d n i m k a c i e ^ o l s k i , g d z i e

n a j b l i ż s z y m m i a s t e c z k i e m i c e n t r u m g o s p o d a r c z y m b y ł a B z i e n a n a d

D ż w i n ą . P r z e z m a ł ż e ń s t w o w s z e d ł e m w ' m i e j s c o w e s p r a w y . S t o s u n k i

m a j ą t k o w e p r z y ż y c z l i w e j d o r a d z i e ś w i a t ł e g o r o l n i k a W ł a d y s ł a w a

M a e * s i a k i e g o i d z i ę i d p r a c y d z i e l n e g o i s u m i e n n e g o r z a d c y J ó z e ­

f a I w a n o w s k i e g o z e s r a ł y u p o r z ą d k o w a n e . W B z i ś n i e p o w s t a ł o d o b r z e

z o r g a n i z o w a n e g i m n a z j u r , z k t ó r y m p o z o s t a w a ł e m w s t a ł y m k o n t a le­

w y s z ł a

c l e i s k ą d w y ż o f i a g r u p a w a r t o ś c i o w e j m ł o d z i e ż y .

G d y w y b u c h ł a w o j n a , W i l n o z o s t a ł o z a j ę t e p r z e z w o j s k a r a ­

d z i e c k i e , l e c z w k r ó t c e p o t e m z o s t a ł o p r z y ł ą c z o n a d o H e p u b l i k l l i ­

t e w s k i e j , k t ó r e j w ł a d z e p o z w o l i ł y d z i a ł a ć U n i w e r s y t e t o w i S t e f a n a

B a t o r e g o d o k o ń c a t r i m e s t r u , t o j e s t d o 1 5 g r u d n i a 1 9 3 9 r . H e k t o ­

r e m U n i w e r s y t e t u b y ł p r o f e s o r S t e f a n E h r e n k r e u t z . R o z p o c z ę l i ś m y

4

w y k ł a d y i p r z y ś p i e s z y l i ś m y s e s j e e g z a m i n a c y j n e , a b y s t u d e n c i k o ń ­

c z ą c y s w e s t u d i a m o g l i o t r z y m a ć n a s z e j e s z c z e d y p l o m y . W d n i u 1 5

g r u d n i a r e k t o r E h r e n k r e u t z z o r g a n i z o w a ł n a g ł ó w n y m d z i e d z i ń c u

u n i w e r s y t e c k i m w i e c p r a c o w n i k ó w i s t u d e n t ó w U n i w e r s y t e t u i p r z e ­

m ó w i ł s i l n i e i ś m i a ł o , w y r a ż a j ą c w i a r ę w o s t a t e c z n e z w y c i ę s t w o .

N i e d o c z e k a ł g o , z m a r ł s z y v# r . 1944- u w i ę z i e n i u . ° o d a c i e 1 5

g r u d n i a U n i w e r s y t e t n i e p r z e s t a ł d z i a ł a ć p o t a j e m n i e . O b r a d o w a ł

S o n a t U n i w e r s y t e t u p o d p r z e w o d n i c t w e m r e k t o r a , z o r g a n i z o w a n o p o ­

m o c k o l e ż e ń s k ą d l a p o t r z o o u j ą c y c n j e j p r a c o w n i k ó w i i c h r o d z i n ,

p r o f e s o r o w i e n a u c z a l i t a j n i e , o d b y w a n o e g z a m i n y . . S p o ś r ó d m o i c h

u c z n i ó w z t y c h c z a s ó w w y r ó ż n i ł © s i ę d w o j e « E d w a r d C s a b ó i B a r b a r a

S k a r g a .

(15)

- 1 5 -

w c z a s i e r z ą d ó w l i t e w s k i c h z o s t a ł e m z a t r u d n i o n y w r a z z jrf.1-

k u . I n n y m i p r a c o w n i k a m i n a s z e g o U n i w e r s y t e t u j a k o n a u c z y c i e l m a —

t e m a t y k i i f i z y k i w k l a s a c h p o l s k i c h l i t e w s k i e g o g i m n a z j u m d l a

d o r o s ł y c h . Z b l i ż y l i ś m y s i ę t a m z m ł o d y m n a u c z y c i e l e m b i a ł o r u s i -

n e m A l e k s a n d r e m S e p k o , k t ó r e m u z a w d z i ę c z a m n i e z m i e r n i e w i o l e ,

g d y p ó ź n i e j , j u ż z a c z a s ó w o k u p a c j i n i e m i e c k i e j , p e w n e g o j e s i e n ­

n e g o d n i a o w i c i e z a p u k a ł a d o n a s z e g o m i e s z k a n i a , s z u k a j ą c o p i e ­

k i , z a p r z y j a ź n i o n a ż y d o w s k a r o d z i n a n a u c z y c i e l s k a , k t ó r a w y d o s t a ­

ł a s i ę z g e t t a . D z i ę k i p o n o c y k ę p k i , k t ó r y z a o p a t r z y ł j ą w d o k u ­

m e n t y i p r z e p r o w a d z i ł p r z e z g r a n i c ę l i t e w s k ą n a s t r o n ę b i a ł o r u s ­

k ą , r o d z i n a t a z n a l a z ł a b e z p i e c z n e s c h r o n i e n i e . f t i e s t e t y B e p k o

z g i n ą ł p r z e d k o n c e r n w c j n y j a k o o f i a r a s a m o s ą d u p a r t y z a n c k i e g o .

G d y n a s t a ł a o k u p a c j a n i e m i e c k a , g i m n a z j u m d l a d o r o s ł y c h ,

w k t ó r y m u c z y ł e m , z o s t a ł o z a m k n i ę t e . J a k o ź r ó d ł o u t x ‘z y m a n i a d l a

r o d z i n y o t w o r z y ł o m i s i ę , j a k r ó w n i e ż n i e k t ó r y m k o l e g o m , z a z g o ­

d ą n a s z y c h w ł a d z u n i w e r s y t e c k i c h , s t a n o w i s k o l e k t o r a j ę z y k a n i e -

m i e c i d e g o d l a l i t e w s k i c h u r z ę d n i k ó w D y r e k c j i k o l e i . J e d n o c z e ś n i e

n a u c z a ł e m w t a j n y c h k o m p l e t a c h s z k o ł y ś r e d n i e j , k i e r o w a n y c h p r z e z

p r o f e s o r a. W ł a d y s ł a w a D z i e w u l s k i e g o * L e k c j e o d b y w a ł y s i ę w r ó ż n y c h

m i e s z k a n i a c h , l e ż ą c y c h n a j c z ę ś c i e j n a p r z e d m i a ś c i a c h , t r z e b a w i ę c

b y ł o n i e r a z d a l e k o c h o d z i ć .

? p o ł o w i e w r z e ś n i o 194-3 r . z o s t a ł e m w n o c y a r e s z t o w a n y i

w r a z z s e t k ą p o l s k i c h m i e s z k a ń c ó w W i l n a , w t y m k i l k u j e s z c z e p r o ­

f e s o r ó w n a s z e g o U n i w e r s y t e t u , w y w i e z i o n y d o o b o z u c i ę ż k i c h r o b ó t

ii P r o w i e n i s z k a c h k o ł o K o w n a . D z i e s i ę c i u z a r e s z t o w a n y c h , w ś r ó d

n i c h p r o f e s o r ó w P e l c z a r a / l e k a r z a / i G u t k o w s k i e g o / p r a w n i k a / n a

m i e j s c u r o z s t r z e l a n o w p o d z i e m i a c h g m a c h u s ą d ó w n a ° l a c u L u k i s k i m .

B y ł t o a k t r e p r e s j i z a z a m o r d o w a n i e p o l i c j a n t a l i t e w s k i e g o * j a k

s i ę o k a z a ł o , p o l i c j a l i t e w s k a k ł a m l i w i e r z u c i ł a p o d e j r z e n i e n a

(16)

16

o r g a n i z a c j ę p o l s k ą , g d y ż p o l i c j a n t a w k ł ó t n i w k ł ó t n i z a b i ł i n n y

*

p o l i c j a n t l i t e w s k i « T o t e ż p o k i l k u t y g o d n i a c h z w o l n i o n o n a s z

o b o z u , a l e r o z s t r z e l a n y c h j u ż n i e m o ż n a b y ł o w s k r z e s i ć . D r u g i

r a z j e s z c z e z n a l a z ł e m s i ę w a r e s z c i e b e z p o ś r e d n i o p r z e d w y j a z d e m

z W i l n a w c z e r w c u 194-5# g d y w c h o d z ą c d o m i e s z k a n i a z n a j o m y c h w p a d ­

ł e m w k o c i o ł . T y m r a z e m j e d n a k j u ż p o t y g o d n i u p r z e s ł u c h a ń z o s t a ­

ł e m z w o l n i o n y .

Z i m a 1 9 4 4 / 4 5 b y ł a d l a n a s n a j c i ę ż s z y m o k r e s e m z c a ł e j w o j n y .

W w a l k a c h w e w n ą t r z m i a s t a w l e c i e 1 9 4 4 z o s t a ł a z n i s z c z o n a e l e k ­

t r o w n i a , n i e b y ł o ś w i a t ł a , n i e d z i a ł a ł y w o d o c i ą g i , w o d ę t r z e b a

b y ł o p r z y n o s i ć w i a d r a f t i z k o p a n y c h s t u d n i , b r a k o w a ł o o p a ł u i

ż y w n o ś c i . W p o ł o w i e s t y c z n i a g w a ł t o w n y w y b u c h n a d w o r c u k o l e j o ­

w y m w y b i ł n a m s z y b y p k i e n n e , o k n a t r z e b a b y ł o z a ł a t a ć d y k t ą , w

m i e s z k a n i u p a n o w a ł p r z e t o s t a ł y p ó ł m r o k . > & lo s i ę w c i e m n o ś c i ,

r o z j a ś n i a n e j p r y m i t y w n ą l a m p k ą " k o p c i ł k ą * * w ł a s n e g o w y r o b u , o g ł o ­

d z i e i w c h ł o d z i e - z i m a b y ł a o s t r a , ^ z e t r z y m a ł i ś m y i t o j e d n a k .

W o j n a 3 i ę s k o ń c z y ł a i z o s t a l i ś m y p r z e s i e d l e n i d o T o r u n i a ,

^ d r ó ż t r w a ł a t y d z i e ń , s z c z ę ś l i w i e b y ł o t o w l i p c u i p r z y d o b r e j

p o g o d z i e . P o w o l i ż y c i e u ł o ż y ł o s i ę , p o w s t a w a ł n o w y u n i w e r s y t e t

t o r u ń s k i , w k t ó r y m o b j ę l i ś m y z H e n r y k i e m E l z e n b e r g i e m d w i e k a t e d ­

r y f i l o z o f i i .

J e s z c z e w r o k u 1 9 5 8 p r o f e s o r M a k s y m i l i a n H u b e r , p r z e w o d n i ­

c z ą c y K o m i s j i p o d r ę c z n i k ó w a k a d e m i c k i c h z a p r o p o n o w a ł m i n a p i s a ­

n i e a k a d e m i c k i e g o p o d r ę c z n i k a l o g i k i . P o d r ę c z n i k u k o ń c z y ł e m w

c z a s i e w o j n y i p o w o j n i e z o s t a ł o n w y d a n y w r . 1 9 4 9 p r z e z P a ń s t ­

w o w e Z a k ł a d y W y d a w n i c t w S z k o l n y c h w W a r s z a w i e . W w y d a w n i c t w i e

z a ś U n i w e r s y t e t u M i k o ł a j a K o p e r n i k a , n a k ł a d e m K s i ę g a r n i N a u k o ­

w e j T . S z c z ę s n y i S - k a w T o r u n i u u k a z a ł y s i ę c z t e r y m o j e o p r a c o ­

w a n i a , r o z s z e r z o n y p r z e d w o j e n n y p o d r ę c z n i k p r o p e d e u t y k i f i l o z o f i i

(17)

p o ć z m i e c i o n y m t y t u ł e m " G ł ó w n e z a s a d y n a u k f i l o z o f i c z n y c h " / 1 9 4 6 , ;

n o v e w y d a ń l o 1 9 5 9 / # k s i ą ż k a " 0 m e t a f i z y c e , J e j k i e r u n k a c h i z a ­

g a d n i e n i a c h " A 9 W o r a z d w i e b r o s z u r y ? ” 0 u n i w e r s y t e c i e i s t u d i a c ]

u n i w e r s y t e c k i c h " / 1 9 4 6 / , " 0 n a u k a c h h u m a n i s t y c z n y c h " / 1 9 4 6 / .

1 p u b l i k a c j a c h t y c h s t e r a ł e m s i ę u p o r z ą d k o w a ć t r e ś c i m y ś l o w e ,

g r o m a d z o n e w l a t a c h w y k ł a d ó w u n i w e r s y t e c k i c h , d z i ę k i l e k t u r z e ,

d y s k u s j o m i w ł a s n e m u n a m y s ł o w i . K a t e j p o d s t a w i e w y r a s t a ł y w l a ­

t a c h n a s t ę p n y c h r o z w a ż a n i a , k t ó r e u j m o w a ł e m n a j c z ę ś c i e j w f o r m ę

o d c z y t ó w , z ł ą c z o n y c h p ó ź n i e j w c a ł o ś ć w k s i ą ż k a c h " O d c z y t y f i l o ­

z o f i c z n e " i " f i l o z o f i a n © r o z d r o ż u " . Z a j m o w a ł e m s i ę w n i c h g ł ó w - !

n i e z a g a d n i e n i a m i m e t o d o l o g i i n a u k , s z e r o k o p o j ę t e j . ? r z y t y m -

z w i e k i e m - c o r a z m n i e j b y ł a ml p o t r z e b n a s y m b o l i k a l o g i c z n a ,

c o r a z l e p i e j u k ł a d a ł y m i s i ę m y ś l i w s t a r a n n y c h s f o r m u ł o w a n i a c h

j ę z y k a p o t o c z n e g o .

U c z e s t n i c z y ł e m w p r a c a c h o r g a n i z a c y j n y c h n o w e g o u n i w e r s y t e ­

t u , a t a k ż e w n a d a n i u n o w e j p o s t a c i T o w a r z y s t w u N a u k o w e m u w T o ­

r u n i u . P o w s t a ł o t e ż T o r u & c k i e T o w a r z y s t w o f i l o z o f i c z n e , p r z a k s z t a ł «

c o n c n a s t ę p n i e w O d d z i a ł T o r u ń s k i ^ e ł c k i e g o T o w a r z y s t w a f i l o z o f i ­

c z n e g o z s i e d z i b ą z a r z ą d u w 'a r s z a r i e . J a k o o r g a n

tego

t o w a r z y s t w a p o p r z e r w i e r o j e n n e j z a c z ą ł w y c h o d z i ć w T o r u n i u o d r . 1 9 4 8 k w a r ­

t a l n i k " k u c h F i l o z o f i c z n y " , w y d a w a n y p o p r z e d n i o w e L w o w i e j k w a r ­

t a l n i k t e n p o p o n o w n e j p r z e r w i e w l a t a c h 1 9 5 1 - 1 9 5 8 u k a z u j e s i ę

r e g u l a r n i e n a d a l .

W r o k u 1 9 5 1 d o t y c h c z a s o w a u n i w e r s y t e c k i e k a t e d r y f i l o z o f i i

z o s t a ł y u n i e r u c h o m i o n e l u b p r z e m i a n o w a n e n a k a t e d r y l o g i k i , d o

t y c h d r u g i c h n a l e ż a ł a t e ż k a t e d r a z a j m o w a n a p r z e z e m n i e , p r z y c z y m

o t r z y m a ł a m n a s t ę p u j ą c y d e k r e t , d a t o w a n y 1 4 c z e r w c a 1 9 5 1 r * 1 p o d ­

p i s a n y p r z e z M i n i s t r a R a p a c k i e g o » " W z w i ą z k u z p r z e m i a n o w a n i e m

k a t e d r y f i l o z o f i i I n a W y d z i a l e H u m a n i e t y c z n y r n U n i w e r s y t e t u M l -

Cytaty

Powiązane dokumenty

Warto przypomnieć, gdy myślimy o tym znaczącym znalezisku, że istnieją dwa najważniejsze źródła tekstów Słowackiego związanych z jego wielką „podró- żą na Wschód”

In our opinion, under the forensic provision of investigations into crimes committed in penitentiary institutions, one should understand the system of

[r]

P rzy całej jednak różnorodności teorii lansowanych przez poszczególnych prawników, praw ie wszystkie te teorie dadzą się sprowadzić z grubsza do dwóch

Za główny cel postulowanego, nowego ładu międzynarodowego Ra- port uznaje „zapewnienie wszystkim obywatelom świata życia w god- ności..., a także i dobrobycie, a dla

van Stijn, Moral decision-making in medical hybrid intelligent systems: A team de- sign patterns approach to the bias mitigation and data sharing design problems, 2021.

Py IR in- directly probes the amount of cationic sites of Mo inside the pores of the zeolite particles, XPS only probes the outer surface of the zeolite and UV–vis is a bulk