WSTĉP
RzeczywistoĞü Królestwa BoĪego stanowi centralny temat przepowiadania Jezusa Chry- stusa i naleĪy do jednego z najwaĪniejszych wątków caáego Pisma ĝwiĊtego. W Starym Testamencie idea królestwa dojrzewaáa powoli wraz z dynamicznymi zmianami, które zachodziáy w spoáecznoĞci ludu wybranego. Gdy ostatecznie staáa siĊ czĊĞcią Objawie- nia, zyskiwaáa systematycznie na znaczeniu, by w czasach utraty przez naród widzialnej dynastii królewskiej zyskaü status eschatologicznej nadziei. Nie znaczy to wcale, Īe lud Boga odsuwaá ĞwiadomoĞü Jego obecnoĞci poza doczesnoĞü. Przeciwnie, Bóg byá zawsze w horyzoncie egzystencji kaĪdego poboĪnego Izraelity. Wierzono jednak, Īe eschatologiczne speánienie polegające na zbawczej interwencji Boga przyniesie radykalną zmianĊ w Īyciu wyznawców. Widzialnym realizatorem tych zmian miaá byü dáugo oczekiwany Mesjasz, który w imieniu Boga dokona ostatecznej rozprawy ze záem i rozdzieli dobra wierzącym.
Z tego powodu Ewangelie podkreĞlają, Īe rdzeniem dziaáalnoĞci ewangelizacyjnej Jezusa, byáo uĞwiadamianie sáuchaczom, Īe królestwo BoĪe nadchodzi (Mk 1,14n), wiĊcej, Īe ono juĪ jest poĞród nich (àk 17,21).
Zainaugurowane przez Jezusa Chrystusa królestwo nie osiągnĊáo jeszcze swojej peáni.
Jak pisze Ğw. Paweá: caáe stworzenie aĪ dotąd jĊczy i wzdycha w bólach rodzenia (Rz 8,22), a Ğw. Jan dodaje: ZostaliĞmy nazwani dzieümi BoĪymi i rzeczywiĞcie nimi jesteĞmy (...), ale jeszcze siĊ nie ujawniáo kim bĊdziemy (1 J 3,1n). Królestwo BoĪe pozostaje wiĊc nadal darem, ale i przedmiotem nadziei dla wszystkich, którzy przylgnĊli do Chrystusa. Dlatego wáaĞnie kolejne Wiosenne Dni Biblijne zorganizowane przez Instytut Nauk Biblijnych KUL w dniach 29-30 kwietnia 2009 r. zostaáy zatytuáowane: „Królestwo BoĪe – dar i nadzieja”.
Wykáady wygáoszone w ramach sympozjum wraz z kilkoma dodatkowymi artykuáami poĞwiĊconymi tematyce królestwa BoĪego wypeániáy obecny, trzeci juĪ tom „Analecta Biblica Lublinensia”. Zgodnie z koncepcją samego sympozjum prezentują one róĪnorodne aspekty i konteksty rzeczywistoĞci królestwa BoĪego od najstarszych tradycji Starego Testamentu aĪ po najmáodsze warstwy zbioru listów Pawáowych. KaĪdy z nich stanowi waĪny gáos w dyskusji nad genezą i naturą królestwa BoĪego, bądĨ wpáywem tej idei na póĨniejszą literaturĊ religijną.
Autorami poszczególnych naukowych rozwaĪaĔ są znaczące postacie polskiej bibli- styki zarówno starszego, jaki i máodszego pokolenia oraz przedstawiciel filologii polskiej, który od wielu lat pochyla siĊ nad przesyconą Pismem ĝwiĊtym i tematyką religijną spu- Ğcizną literacką Cypriana Norwida.
W czĊĞci poĞwiĊconej genezie starotestamentowej idei królestwa czytelnik znajdzie artykuáy ks. Dariusza Dziadosza i ks. Wojciecha Pikora. Pierwszy z nich analizuje ustrój teokratyczny widziany z perspektywy KsiĊgi Jozuego. Deuteronomista przedstawiając wyidealizowaną postaü mĊĪnego i posáusznego Bogu przywódcy, uzupeánia ją równie
WSTĉP
6
idealnym obrazem ulegáego i wiernego ludu. Buduje w ten sposób waĪne teologiczne táo dla historycznego kontekstu, w którym Īyje, wyjaĞniając nie tylko fakt posiadania ziemi przez pokolenia Izraela, ale takĪe powód jej utraty. Dar ziemi okazuje siĊ warunkowy, poniewaĪ Jahwe – Król i Bóg Izraela – oczekuje okreĞlonej postawy wiary, bez której zachowanie status quo w ziemi obietnicy jest niemoĪliwe. Przy czym Bogu nie chodzi o unicestwienie swoich wybraĔców, ani o jakąĞ formĊ zemsty, lecz o uĞwiadomienie im, Īe bosko-ludzka wiĊĨ oparta na Przymierzu jest daleko waĪniejsza od ziemi.
Drugim starotestamentowym wymiarem królestwa omówionym w niniejszym opraco- waniu jest perspektywa królowania Jahwe ukazana w KsiĊdze Izajasza. Ks. Wojciech Pikor zauwaĪa, Īe Iz 33 jest rodzajem zwieĔczenia Izajaszowych proroctw o Królu-Zbawicielu.
Liczne związki semantyczne z rozdz. 28–32, a takĪe wyraĨne powiązania z Iz 1 i 6 i tekstami mesjaĔskimi Proto-Izajasza (7,1-25; 8,23bí9,6; 11,1-9) potwierdzają taką opiniĊ. Za tematyką królowania przemawia równieĪ sama struktura Iz 33, w której autor ksiĊgi rozwija dynamiczną narracjĊ o zagroĪeniu ludu, które zostaje przezwyciĊĪone przez Boga. Trójaspektowe przedstawienie Boga (w relacji do wrogów, ludu i siebie samego) pozwala uchwyciü charakter Jego królowania, przy czym Izajasz posáuguje siĊ w tym celu trzema metaforami (pasterza, wody i statku). Symbolika ta podkreĞla, Īe Ĩródáem Īycia, dobrobytu i bezpieczeĔstwa ludzi jest zbawcza obecnoĞü Boga poĞród swego ludu.
Dwa kolejne artykuáy poĞwiĊcone literaturze miĊdzytestamentalnej dotyczą Psalmów Salomona oraz aramejskiego tekstu zwanego Wizjami Lewiego. Ks. Mirosáaw Wróbel po wstĊpnej prezentacji aktualnego stanu badaĔ nad zbiorem apokryficznych psalmów zajmuje siĊ analizą treĞci dwóch z nich (PsSal 17 i 18) z uwagi na ich wyraĨne zaintere- sowanie tematyką Mesjasza królewskiego. Jego zdaniem autor badanych utworów widzi w Mesjaszu idealnego króla, który bĊdąc wáadcą przepeánionym pokojem i miáoĞcią zasią- dzie na tronie w ĝwiĊtym MieĞcie Jeruzalem. BĊdzie on królem panującym nie tylko nad swoim ludem, ale pociągnie ku sobie wszystkie narody, aby ofiarowaü im zbawienie.
Ks. Henryk Drawnel równieĪ zaczyna od ogólnej prezentacji badanego przez siebie tekstu, ale jego analiza skupia siĊ na tematyce królewskiego kapáaĔstwa poprzez szczegó- áową egzegezĊ terminów i wyraĪeĔ. W dalszej czĊĞci artykuáu autor zauwaĪa tematyczny związek pomiĊdzy pewnymi elementami w treĞci Wizji Lewiego a Rdz 14,18-20 (tytuá
„kapáan Boga najwyĪszego” oraz dziesiĊcina i báogosáawieĔstwo dla ofiarodawcy), by ostatecznie przejĞü do relacji pomiĊdzy aramejskim apokryfem a Listem do Hebrajczyków (zwá. rozdz. 7). Z uwagi na wáączenie w ryt dziesiĊcin osoby Lewiego (Hbr 7,9) argumentacja autora Hbr na temat królewskiego kapáaĔstwa Melchizedeka zdaje siĊ wykraczaü poza tradycjĊ biblijną i, zdaniem autora, najprawdopodobniej powstaáa w polemice do opisu Wizji Lewiego. Potwierdzeniem tej hipotezy jest uĪycie rzeczownika telei,wsij w Hbr 7,11.
CzĊĞü nowotestamentowa ksiąĪki da siĊ z áatwoĞcią podzieliü na dwie mniejsze sekcje, z których pierwsza dotyczy przede wszystkim perspektywy ewangelicznej, druga zaĞ jest analizą szczegóáowych tematów zaczerpniĊtych z Corpus Paulinum. Artykuáy o Ewangeliach otwiera analiza ks. Henryka Witczyka poĞwiĊcona znaczeniu ofiary Jezusa
WSTĉP 7 Chrystusa widzianej w Ğwietle wydarzeĔ wielkanocnych. Historyczny fundament eucha- rystycznych formuá oraz odtworzenie dynamicznego procesu dochodzenia pierwszej wspólnoty chrzeĞcijan do najgáĊbszego sensu Ğmierci ich Mistrza i Pana pozwoliáo autorowi ukazaü gáĊboki związek pomiĊdzy wydarzeniem Ğmierci a królestwem BoĪym i Eucharystią, który wynika z intencjonalnego dziaáania samego Jezusa. Ostatnia Wieczerza jako liturgiczne wydarzenie zbawcze posiada realną moc przybliĪania uczestniczących w niej chrzeĞcijan do peáni królestwa BoĪego objawionego w Jezusie Chrystusie. Zmar- twychwstaáy Pan wzmacnia swoich uczniów na drodze, by w doczesnoĞci, a zwáaszcza w godzinie swojej Ğmierci, byli zdolni do przemiany na wzór Mistrza, który przeszedá tą drogą jako pierwszy i zaprasza kaĪdego, by zasiadá z Nim do uczty niebieskiej (Mt 16,28;
por. àk 14,15; 22,28-30).
Artykuá S. Ewy Jezierskiej proponuje szeroką panoramĊ tematyki królestwa BoĪego obecnej w Ewangeliach synoptycznych i Corpus Paulinum. Autorka wykorzystując metodĊ statystyczną oraz kontekst poszczególnych przypadków wystąpienia frazy „kró- lestwo BoĪe/niebios” przedstawia ogólny obraz idei królestwa u synoptyków. W drugiej czĊĞci artykuáu w podobny sposób opracowuje zbiór listów Ğw. Pawáa. Podsumowaniem tekstu jest porównanie dokonanych zestawieĔ, w którym ukazane zostaáy wyraĨne związki pomiĊdzy obydwoma zbiorami, a takĪe ich wspólną zaleĪnoĞü od tradycji Starego Testa- mentu i katechezy pierwotnego KoĞcioáa. Autorka próbuje takĪe zmierzyü siĊ z fenomenem, iĪ w treĞci Corpus Paulinum akcent z królestwa BoĪego przesuniĊty zostaá w kierunku usprawiedliwienia.
Ostatnim gáosem dotyczącym teologii ewangelistów jest artykuá o. Krzysztofa BieliĔ- skiego, który podjąá siĊ zbadania tematyki cierpliwoĞci Jezusa i Jego uczniów w gáosze- niu Królestwa BoĪego w dziele àukaszowym. Artykuá stanowi analizĊ dwóch tradycji, które dotyczą dziaáalnoĞci ewangelizacyjnej Jezusa i Jego uczniów wĞród Samarytan (àk 9,51-56; Dz 8,4-25). Zdaniem autora obydwa teksty pochodzą ze wspólnego Ĩródáa, którego Sitz im Leben jest parenetyczna tradycja o potrzebie cierpliwoĞci w ogáaszaniu Ewangelii. Tak postawioną tezĊ moĪna obroniü pod warunkiem, Īe przyjmuje siĊ jed- noĞü literacką trzeciej Ewangelii i Dziejów Apostolskich oraz fakt, Īe jednoĞü ta byáa od początku zamierzona przez Ğw. àukasza.
Sekcja druga dotycząca Corpus Paulinum skáada siĊ z czterech artykuáów. Pierwszy z nich zawiera analizĊ ks. Bartosza Adamczewskiego dotyczącą warunków dziedziczenia królestwa BoĪego w tekstach Pawáowych. W dwóch kolejnych paragrafach autor zestawia tradycje tekstowe (1 Kor 6,9-10; Ga 5,21), w których termin basilei,a powiązany jest z listą warunków uczestnictwa w królestwie BoĪym wyliczanych przez Ğw. Pawáa. Opierając siĊ na kryterium intertekstualnoĞci katalogów wad w tekstach Pawáowych, ks. Adamcze- wski czyni szereg spostrzeĪeĔ, które w formie wniosków prezentuje na koĔcu opracowa- nia. Dotyczą one zarówno chronologii powstawania listów Ğw. Pawáa, jak i przydatnoĞci poszczególnych metod biblijnych w analizie tekstów Apostoáa.
W kolejnym studium tradycji Pawáowej ks. Artur Malina zajmuje siĊ Listem do Hebrajczyków. Przedmiotem jego zainteresowania jest relacja, jaka zachodzi w treĞci
WSTĉP
8
listu pomiĊdzy chrzeĞcijanami a królestwem BoĪym. Autor rozpoczyna swoje rozwaĪania od konstatacji, iĪ tekst listu zdaje siĊ traktowaü tematykĊ chrystologiczną w oderwaniu od idei królestwa BoĪego. Sposób przedstawienia postaci Jezusa Chrystusa nasuwa jednak wyraĨne skojarzenia monarchiczne, gdyĪ szereg obrazów i terminologia odsyáa czytelnika do obrazu panowania. WyraĨnym sygnaáem do takiej interpretacji jest mode- lowanie godnoĞci kapáaĔskiej Chrystusa w odniesieniu do osoby Melchizedeka (Hbr 7).
Autor listu przechodzi nastĊpnie do perspektywy historio-zbawczej i eklezjalnej. Chrystus- -Król dokonaá dzieáa zbawienia ustanawiając rzeczywistoĞü, w której panowaü bĊdzie trwaáy pokój i zaprasza tam swoich wiernych uczniów, którzy przygotowują siĊ do spotkania poprzez liturgiczne celebracje (Hbr 12,28) i stale dojrzewającą ĞwiadomoĞü o wzglĊdnej wartoĞci dóbr doczesnych w porównaniu z porządkiem niebiaĔskim.
SekcjĊ poĞwiĊconą Corpus Paulinum zamykają dwie powiązane ze sobą analizy ks. Marci- na Kowalskiego na temat koncepcji przemiany w 1 Kor 15,50-57. W bogatych rozwaĪa- niach máodego egzegety pojawia siĊ najpierw retoryczna analiza argumentacji badanego fragmentu, na podstawie której dochodzi on do szeregu istotnych wniosków dotyczących budowy fragmentu i jego funkcji w szerszym kontekĞcie. Zagadnienie zniszczalnoĞci i niezniszczalnoĞci (w. 50-53) oĞwietlone zostaje perspektywą zbawczej inicjatywy Boga, który odnosi zwyciĊstwo nad Ğmiercią (w. 54-57). Wykorzystując staroĪytne modele reto- ryczne ks. Kowalski wskazuje wáaĞciwą interpretacjĊ caáoĞci fragmentu.
Przechodząc do analizy pola semantycznego pojĊcia przemiany autor zwraca uwagĊ, iĪ adresatami 1 Kor byli zarówno ĩydzi jak i Grecy, dlatego Ğw. Paweá obficie korzystaá zarówno z obiegowych idei filozoficznych, mitycznych obrazów, jak i Īydowskiej apo- kaliptyki. Wedáug Apostoáa Ĩródáem „zniszczalnoĞci” w Īyciu czáowieka jest przede wszystkim grzech, zaĞ gwarancją „niezniszczalnoĞci” jest wyáącznie wolny dar Boga.
Zostaje on jednak udzielony czáowiekowi pod pewnymi warunkami, do których naleĪy odpowiedĨ na BoĪe wezwanie poprzez wiernoĞü Jego przykazaniom, i przyobleczenie na siebie nowego „ja” w Chrystusie. Zdaniem ks. Kowalskiego oryginalnoĞü perspektywy Pawáowej polega na podkreĞleniu chrystologicznego wymiaru przemiany.
Uzupeánieniem refleksji teologiczno-biblijnej jest artykuá Józefa Ferta ukazujący estetyczne táo „PieĞni królewskiej” Cypriana K. Norwida. Artykuá analizuje Norwido- wskie pojmowanie piĊkna, którym poeta wáączaá siĊ w wielowiekowy spór nad proble- matyką estetyczną. Byá on przekonany o Ğcisáym związku sztuki z gáĊboko pojĊtą pracą i „praktycznoĞcią”, w których powinno znaleĨü wyraz najwyĪsze powoáanie czáowieka, tj. powoáanie do ĞwiĊtoĞci.
Autorzy i redaktor wyraĪają nadziejĊ, Īe lektura omówionych wyĪej artykuáów bĊdzie okazją do pogáĊbionej refleksji nad tajemnicą królestwa BoĪego, która wzbudzi w nas gotowoĞü do „wzniesienia serca tam, gdzie są prawdziwe radoĞci”.
Krzysztof Mielcarek
