Konsumpcja kolaboratywna jako nowy trend konsumencki

(1)

Studia i Materiaïy, 2013 (16): 7– 32 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2013.16.1

* Mgr Paulina Wardak – Grupa Eurocash S.A.

Adres do korespondencji: Grupa Eurocash S.A., ul. Bokserska 66a, 02-690 Warszawa; e-mail: paulina.

wardak@gmail.com.

** Prof. UW, dr hab. Tomasz Zalega – Katedra Gospodarki Narodowej, Wydziaï ZarzÈdzania Uniwersytetu Warszawskiego.

Konsumpcja kolaboratywna jako nowy trend konsumencki

Paulina Wardak

^*

, Tomasz Zalega

^**

Celem artykuïu jest wykazanie, ĝe mïodzi ludzie zamieszkujÈcy duĝe miasta Polski sÈ nieufni wbstosunku do wspóïdzielenia dóbr zbnieznajomymi, abco za tym idzie, zdecydowanie chÚtniej korzystajÈ zb konsumpcji kolaboratywnej, gdy znajÈ osoby, zb którymi dokonujÈ transakcji.

Ponadto wbartykule podjÚto siÚ próby wykazania, ĝe jednym zbkluczowych motywów uczestni- czenia mïodych ludzi wbkonsumpcji kolaboratywnej sÈ wzglÚdy finansowe.

Struktura artykuïu jest nastÚpujÈca. Po wyjaĂnieniu pojÚcia konsumpcji kolaboratywnej ibjej podstawowych form, skoncentrowano siÚ na omówieniu zjawiska ibnarzÚdzi wspierajÈcych rozwój konsumpcji wspóïpracujÈcej oraz istoty zaufania do tego alternatywnego trendu konsumenckiego. Po omówieniu metodologii badania oraz krótkim opisie próby badawczej, skoncentrowano siÚ na analizie konsumpcji wspóïpracujÈcej wbzachowaniach nabywczych ankietowanych konsumentów, abwbszczególnoĂci na stosunku ludzi mïodych, zamieszkujÈcych duĝe miasta Polski, do konsumpcji kolaboratywnej oraz najistotniejszych czynników ksztaï- tujÈcych uczestnictwo respondentów wbtym nowym trendzie konsumenckim. Podsumowanie rozwaĝañ ibwaĝniejsze wnioski koñczÈ niniejszy tekst.

Sïowa kluczowe: alternatywne trendy konsumpcyjne, konsumpcja kolaboratywna, gospo- darstwa domowe, zachowania konsumpcyjne.

Nadesïany: 9.10.2013 | Zaakceptowany do druku: 25.10.2013

Collaborative consumption as abnew consumer trend

The purpose of this article is to demonstrate that young people living in large Polish cities are distrustful of sharing different goods with strangers, and therefore, they are much more likely to benefit from collaborative consumption when they know the people with whom they make the transaction. Furthermore, the article is an attempt to show that financial reasons are one of the key factors for young people to participate in collaborative consumption. The structure of the article is as follows. The presentation of the concept of collaborative consumption and its basic forms is followed by abdiscussion about different tools supporting the development of collaborative consumption and the meaning of trust in such an alternative consumer trend.

The next section of the article presents research methodology and abbrief description of the study sample. Subsequently, the analysis focuses on collaborative consumption in the buying behavior of young people living in big Polish cities and on the most importa nt factors influen-

(2)

Wprowadzenie

Przemiany zachodzÈce we wspóïczesnym Ăwiecie pod wpïywem procesów globalizacji ib internacjonalizacji gospodarki Ăwiatowej wywierajÈ istotny wpïyw na postawy konsumpcyjne gospodarstw domowych. Zacho- wania konsumentów na rynku ksztaïtujÈ siÚ pod wpïywem wielu determinant, nie tylko stricte ekonomicznych, lecz takĝe spoïecznych ib kulturowych. Z ekonomicz- nego punktu widzenia, wb ekonomii gïów- nego nurtu celem kaĝdego gospodarstwa domowego jest dÈĝenie do realizacji aspi- racji konsumpcyjnych wb wyniku maksy- malizacji oczekiwanej uĝytecznoĂci zb konsumpcji, przy zaïoĝeniu istnienia zestawu aksjomatów wystarczajÈcych do istnienia takiej funkcji. Natomiast zb punktu widzenia czynników pozaekonomicznych (takich jak: wielkoĂÊ gospodarstwa domowego, cykl ĝycia rodziny, osobowoĂÊ, styl ĝycia, nawyki, obyczaje, tradycje, naĂladownic- two, system wartoĂci), celem konsumentów moĝe byÊ dÈĝenie do osiÈgniÚcia poziomu konsumpcji charakterystycznego dla grup spoïecznych, do których aspirujÈ (Zalega, 2013a).

W zachowaniach konsumenckich wspóï- czesnych gospodarstw domowych na caïym Ăwiecie moĝna dostrzec pojawienie siÚ nowych trendów konsumenckich. Wbramach tendencji bazowych, diagnozowanych pod koniec pierwszej dekady XXIb w., wĂród

„alternatywnych” lub „nowych” trendów konsumenckich wymienia siÚ konsump- cjÚ kolaboratywnÈ, zwanÈ równieĝ kon- sumpcjÈ wspóïpracujÈcÈ, sharing’iem, mesh’em lub „ekonomiÈ dzielonÈ” (Zalega, 2013b, s. 25).

Konsumpcja kolaboratywna jest stosunkowo nowym trendem konsumenckim.

Z tego teĝ wzglÚdu trwajÈ badania, które próbujÈ przybliĝyÊ strukturÚ ibdeterminanty tego zjawiska. Bez wÈtpienia, jednym zbklu-

czowych wydarzeñ ksztaïtujÈcych wspo- mniany alternatywny trend konsumencki jest globalny kryzys gospodarczy oraz intensywny rozwój technologii (Rifkin, 2011).

Kluczowymi aspektami wbdyskusji nad kon- sumpcjÈ kolaboratywnÈ sÈ motywy, jakimi kierujÈ siÚ jej uczestnicy oraz ich podejĂcie do nowego trendu konsumenckiego.

Celem artykuïu jest wykazanie, ĝe mïo- dzi ludzie zamieszkujÈcy duĝe miasta Polski sÈ nieufni wb stosunku do wspóïdzielenia dóbr zb nieznajomymi, ab co za tym idzie, zdecydowanie chÚtniej korzystajÈ zb konsumpcji kolaboratywnej, gdy znajÈ osoby, zb którymi dokonujÈ transakcji. Ponadto wb artykule podjÚto siÚ próby wykazania, ĝe jednym zbkluczowych motywów uczestniczenia mïodych ludzi wbkonsumpcji kolaboratywnej sÈ korzyĂci finansowe, takie jak np. oszczÚdnoĂÊ pieniÚdzy.

Struktura artykuïu jest nastÚpujÈca. Po wyjaĂnieniu pojÚcia konsumpcji kolaboratywnej ib jej podstawowych form, skoncentrowano siÚ na omówieniu zjawiska ibnarzÚdzi wspierajÈcych rozwój konsumpcji wspóïpracujÈcej oraz istoty zaufania do tego alternatywnego trendu konsumenckiego. W dalszej czÚĂci tekstu, po omó- wieniu metodologii badañ oraz krótkim opisie próby badawczej, skoncentrowano siÚ na analizie konsumpcji wspóïpracujÈcej wb zachowaniach nabywczych ankietowanych konsumentów oraz najistotniejszych czynników ksztaïtujÈcych uczestnictwo badanych wbanalizowanym trendzie konsumenckim. Podsumowanie rozwaĝañ ibwaĝ- niejsze wnioski koñczÈ niniejszy tekst.

1. PojÚcie konsumpcji kolaboratywnej

Konsumpcja kolaboratywna zwana takĝe konsumpcjÈ wspóïpracujÈcÈ jest nowym trendem konsumpcyjnym, który bazuje na poĝyczaniu, wymianie, barterze bÈdě pïat- cing the participation of the respondents in this alternative consumer trend. The article ends with absummary of the discussion and major conclusions.

Keywords: alternative consumer trends, collaborative consumption, households, consu- mer behavior.

Submitted: 9.10.2013 | Accepted: 25.10.2013

JEL: A12; C18; C46; D03; D12; D18

(3)

nym udostÚpnianiu swych dóbr innym osobom. Jest to trend stojÈcy wb opozycji do dotychczas królujÈcej wb spoïeczeñstwach potrzeby posiadania. Konsumpcja kolaboratywna opiera siÚ na idei wspóïdzielenia ib tzw. product service approach, czyli sku- pieniu siÚ na funkcji produktu, bez koniecz- noĂci posiadania go na wïasnoĂÊ. Innymi sïowy, nie potrzebujemy pïyty DVD, tylko filmu, który moĝemy zb niej obejrzeÊ. Po przeczytaniu ksiÈĝki moĝemy wymieniÊ jÈ na innÈ. RozwiÈzania zb nurtu konsumpcji wspóïpracujÈcej siÚgajÈ od zwykïej sÈsiedz- kiej wymiany przysïug, przez róĝnego typu biblioteki, po coraz bardziej rozpowszech- nione wbEuropie rowery miejskie (system, który pozwala mieszkañcom krótkotermi- nowo korzystaÊ zb rowerów ustawionych na specjalnych stanowiskach wbwybranych punktach miasta) czy systemy wspóïdzie- lenia samochodów (np. ZipCar) (Zalega, 2013a). NiewÈtpliwie, konsumpcja kolaboratywna nie tylko pozwala ograniczyÊ konsumpcjÚ indywidualnÈ ib niepotrzebne zakupy, lecz takĝe wzmacnia integracjÚ ibwiÚzi spoïeczne.

Po raz pierwszy termin ten zostaï uĝyty wb1978 r. przez amerykañskich profesorów M. Felson oraz J.L. Spaeth wb napisanym przez nich artykule „Community Struc- ture and Collaborative Consumption:

Ab routine activity approach”. Artykuï dotyczyï wypoĝyczania samochodów innym osobom ib zostaï opublikowany wb presti- ĝowym miesiÚczniku American Behavio- ral Scientist. Obecnie, pojÚcie konsumpcji kolaboratywnej zostaïo upowszechnione przez brytyjskiego konsultanta ds. zarzÈ- dzania R.bAlgara, który wb2007 r. opubliko- waï artykuï „Konsumpcja kolaboratywna”

(Collaborative Consumption), zamieszczony wbLeisure Report Journal. Natomiast do roz- powszechnienia tego terminu niewÈtpliwie przyczyniïy siÚ R. Botsman ib R. Rogers.

Wb2010 r. obie ekonomistki wydaïy wspól- nie ksiÈĝkÚ pt. What’s Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Consumption. Mono- grafia ta jest bardzo wnikliwÈ analizÈ zjawiska konsumpcji kolaboratywnej oraz próbÈ potwierdzenia, ĝe nie jest to jednorazowy alternatywny trend konsumencki, ale dïu- goterminowa rewolucja wbsposobie konsu- mowania. W tym samym czasie ukazaïa siÚ ksiÈĝka L. Gansky pt. The Mesh: Why the Future of Business is Sharing. W monografii autorka przedstawia konsumpcjÚ kolabo- ratywnÈ jako zjawisko, które rozwija siÚ

wbbïyskawicznym tempie ibzmienia oblicze dotychczasowej konsumpcji. R. Botsman zaprezentowaïa wïasny model konsumpcji kolaboratywnej oparty na wieloletnich badaniach, na konferencji TEDx¹ wbSydney wb2010 r. Konferencja ta zostaïa wbcaïoĂci wyemitowana przez ABC Television wbpro- gramie Big Ideas. Natomiast TIME Maga- zine, wbtym samym roku, uznaï konferencjÚ poĂwiÚconÈ konsumpcji kolaboratywnej za jednÈ zb10 idei, które zmieniÈ wspóïczesny Ăwiat. R. Botsman pojawiïa siÚ takĝe na spotkaniu TEDGlobal2012², podczas któ- rego zaznaczyïa, ĝe zjawisko konsumpcji kolaboratywnej kreuje takĝe nowÈ walutÚ wymiany na róĝnych platformach. TÈ walutÈ jest zaufanie ibreputacja.

Poniewaĝ temat konsumpcji kolaboratywnej jest wzglÚdnie nowy, iloĂÊ doty- czÈcych jej publikacji jest ograniczona.

Ponadto nie istnieje równieĝ jedna, potwierdzona empirycznie teoria, która by opisywaïa zjawisko konsumpcji alternatyw- nej. NiewÈtpliwie wszelkie badania prowa- dzone wb tym zakresie pozwolÈ na lepsze zrozumienie pojÚcia konsumpcji kolaboratywnej oraz jej wpïywu na ksztaït dzisiejszej ibprzyszïej ekonomii.

2. Formy konsumpcji kolaboratywnej

Konsumpcja kolaboratywna rozwija siÚ wb bardzo szybkim tempie. W zwiÈzku zbtym, juĝ teraz moĝna wymieniÊ róĝne jej formy, jakie powstaïy na przestrzeni zaledwie kilku lat. WiÚkszoĂÊ zb nich dotyczy sposobu dzielenia siÚ oraz wymiany dóbr ib usïug. JednÈ zb popularnych form konsumpcji kolaboratywnej sÈ tzw. banki czasu (Felson i Speath 1978). Zwykle dziaïajÈ one jako nieformalne instytucje wzajemnej pomocy, wymiany usïug pomiÚdzy czïon- kami okreĂlonej spoïecznoĂci czy serwisy online. Wymiana przebiega bezgotów- kowo, co oznacza, ĝe otrzymuje siÚ usïugÚ za usïugÚ, abwalutÈ wymiany jest czas, czyli za 1h poĂwiÚconÈ komuĂ otrzymujemy 1h czasu kogoĂ innego. Uĝytkownicy banków czasu deklarujÈ jakie usïugi mogÈ zaofero- waÊ wbokreĂlonym czasie ibterminie.

Kolejnym czÚsto spotykanym modelem konsumpcji kolaboratywnej jest lokalny system wymiany ib handlu LETS (Local Exchange Trading Systems). Zazwyczaj sÈ to organizacje zorganizowane przez lokalne spoïecznoĂci ib zarazem przez nie kontro-

(4)

lowane. OpierajÈ siÚ na bazach danych na temat uĝytkowników, wbktórych moĝna zna- leěÊ takie informacje, jak: oferowane usïugi, przedmioty ibpotrzeby poszczególnych osób oraz ich stan konta. Poprzez tÚ bazÚ ofert ibpotrzeb ludzie mogÈ sami kontaktowaÊ siÚ ze sobÈ, proponujÈc wspóïpracÚ, wymianÚ ibpomoc. Wspiera to równieĝ rozwój nowych znajomoĂci wb lokalnym spoïeczeñstwie bÈdě sÈsiedztwie. Wb przypadku tego typu modeli konsumpcji kolaboratywnej, zazwyczaj nie stosuje siÚ standardowych Ărodków pïatniczych, takich jak pieniÈdze. NajczÚ- Ăciej ludzie decydujÈ siÚ na transakcje bar- terowe, typu „rzecz za rzecz”. Powszechnie znanym modelem wspóïpracy, który spraw- dza siÚ równieĝ wb przypadku konsumpcji wspóïpracujÈcej, jest barter. Jest to forma wymiany bezgotówkowej, typu przedmiot za przedmiot, usïuga za usïugÚ. Uczestnicy wymiany ustalajÈ pomiÚdzy sobÈ wartoĂÊ przedmiotów bÈdě usïug tak, aby bilans transakcji byï finalnie zerowy.

Ciekawym rozwiÈzaniem wbodniesieniu do konsumpcji kolaboratywnej jest wirtu- alna waluta zwana Bitcoin. Jest to pierwszy niekontrolowany przez ĝadnÈ instytu- cjÚ finansowÈ ani rzÈd pieniÈdz cyfrowy.

Celem jej powstania byïo wïaĂnie pominiÚ- cie banków ibinnych instytucji finansowych wb procesie wymiany. W celu przeprowadzenia transakcji, uĝytkownicy platformy P2P (peer-to-peer) przesyïajÈ je miÚdzy sobÈ przez Internet.

Naleĝy wspomnieÊ, ĝe istniejÈ róĝne formy konsumpcji kolaboratywnej, które dotyczÈ konkretnych przedmiotów bÈdě usïug. WĂród najistotniejszych zbnich moĝna wymieniÊ:

• clothswap, toyswap – bezgotówkowa wymiana ubrañ lub zabawek;

• cohousing – poïÈczenie zupeïnie samo- dzielnych mieszkañ przestrzeniÈ wspólnÈ, uĝytkowanÈ przez wszystkich mieszkañ- ców, jakÈ moĝe byÊ na przykïad: kuchnia, pralnia lub plac zabaw;

• couchsurfing – platforma, poprzez którÈ moĝna zaoferowaÊ darmowy noc- leg ludziom zb caïego Ăwiata bÈdě zna- leěÊ kogoĂ, kto przenocuje nas podczas podróĝy;

• crowdfunding – spoïeczne zbieranie fun- duszy na realizacjÚ okreĂlonego celu, na przykïad otworzenie biznesu bÈdě wyda- nie ksiÈĝki; osoby, którym pomysï siÚ podoba mogÈ wspieraÊ pomysïodawcÚ niewielkimi kwotami;

• coworking – wynajmowanie pomiesz- czeñ, wbktórych moĝna wykonywaÊ swojÈ pracÚ; ta forma konsumpcji kolaboratywnej jest bardzo popularna wĂród fre- elancerów oraz osób pracujÈcych zdalnie dla firmy;

• carpooling – wspóïdzielenie jazdy samo- chodem za opïatÈ wb celu zmniejszenia kosztów dojazdu do celu;

• roomsharing – wynajmowanie swojego pokoju wb okreĂlonych terminach za pomocÈ serwisów internetowych, wynajem taki jest zwykle krótkookresowy np.

2–3 dni ibnajczÚĂciej korzystajÈ zbniego turyĂci.

Konsumpcja kolaboratywna rozwija siÚ bardzo dynamicznie. Powoduje to, ĝe praktycznie zb kaĝdym dniem przybywa jej nowych form. R. Botsman ibR. Rogers (2010, s. 45) wyróĝniïy trzy gïówne katego- rie wspóïkonsumpcji:

1. Systemy usïug produktowych, które powstajÈ wówczas, gdy firmy posiada- jÈce wiele produktów decydujÈ siÚ na ich udostÚpnianie osobom trzecim za pewnÈ opïatÈ, np. rowery, panele sïo- neczne. Ponadto firmy te oferujÈ czÚ- sto caïÈ gamÚ usïug dopasowanych do produktu, który sprzedajÈ, np. serwis.

Sprawia to, ĝe cykl ĝycia produktu staje siÚ coraz dïuĝy, dziÚki czemu zyskuje na tym Ărodowisko naturalne.

2. Rynki redystrybucyjne, czyli rynki, na których zainteresowani przekazujÈ sobie uĝywane przedmioty. W zaleĝno- Ăci od wykorzystywanego modelu biznesowego, transakcje sÈ bezpïatne bÈdě pïatne wbróĝnych formach, np. punktów, monety cyfrowej bÈdě pieniÚdzy. W ten sposób wspierane jest ponowne uĝycie produktów, przez co ich cykl ĝycia siÚ ulega wydïuĝeniu. Redukuje to rów- nieĝ liczbÚ zasobów potrzebnych do ich produkcji oraz iloĂÊ odpadów, co pozytywniebwpïywa na Ărodowisko naturalne.

3. Collaborative lifestyle, czyli wspóïkon- sumowanie jako pewien styl ĝycia. Ta kategoria wspóïkonsumpcji opiera siÚ na czerpaniu niematerialnych korzyĂci zb konsumpcji kolaboratywnej, takich jak np. czas, umiejÚtnoĂci lub miejsce.

Dodatkowym profitem jest równieĝ tworzenie nowych relacji oraz wiÚzi spo- ïecznych. Analizowana kategoria wspóï- konsumpcji moĝe mieÊ wymiar zarówno lokalny, jak ibglobalny.

(5)

3. Zjawiska ibnarzÚdzia

wspierajÈce rozwój konsumpcji kolaboratywnej

W ksiÈĝce pt. What’s Mine is Yours: The Rise of Collaborative Consumption, jej auto- rzy omówili stosunkowo nowy socjalno- ekonomiczny rodzaj konsumpcji kolaboratywnej. DoĂÊ precyzyjnie pokazuje on, jak nowoczesne technologie umoĝliwiajÈ ludziom kontakt wb celu wymiany róĝnego rodzaju przedmiotów lub usïug. Istotne jest wziÚcie pod uwagÚ genezy konsumpcji kolaboratywnej, jakÈ R. Botsman ib R.b Rogers stworzyïy we wspomnianej ksiÈĝce. Autorki zauwaĝyïy, ĝe postÚpujÈca cyfryzacja Ăwiata sprawia, iĝ ludzie przestajÈ byÊ biernymi konsumentami. Ponadto, ïÈcznoĂÊ mobilna pozwala na dzielenie siÚ róĝnego rodzaju treĂciÈ ib doĂwiadczeniem wb czasie rzeczy- wistym zb dowolnego miejsca na Ăwiecie, ab takĝe posiada zdolnoĂÊ ïÈczenia ludzi.

Naleĝy równieĝ podkreĂliÊ, ĝe R. Botsman ibR. Rogers (2010), na podstawie wïasnych badañ ib obserwacji dowodzÈ, ĝe na obec- nym etapie konsumpcji kolaboratywnej moĝna wyróĝniÊ cztery kluczowe determinanty napÚdzajÈce jej rozwój, do których zaliczyïy: równowagÚ wbotoczeniu, znaczenie wspólnoty ibautentycznoĂci, technologie peer to peer oraz korzyĂci finansowe.

3.1. Równowaga wbotoczeniu

NajwaĝniejszÈ ib prawdopodobnie najbardziej potrzebnÈ siïÈ napÚdowÈ dla nowego trendu konsumenckiego, jakim jest konsumpcja kolaboratywna, jest coraz wiÚkszy nacisk na kwestie Ărodowiska naturalnego ib jego ochrony. R. Botsman ib R. Rogers (2010) uĝyïy przykïadu Wiel- kiej Pacyficznej Plamy ¥mierci, aby zilu- strowaÊ zaniedbanie ludzi wb stosunku do negatywnych skutków hiperkonsumpcji. Im wiÚcej siÚ konsumuje, tym wiÚcej dóbr jest wyrzucanych, tworzÈc zbiorowiska Ămieci.

Autorki wb swojej ksiÈĝce zwracajÈ uwagÚ, ĝe potrzebna jest zmiana wbtrendach konsumenckich, która pomoĝe zachowaÊ wiÚk- szÈ równowagÚ wbĂrodowisku naturalnym, poniewaĝ zasoby naturalne Ziemi sÈ zuĝy- wane wbzastraszajÈcym tempie. R. Botsman ibR. Rogers przytaczajÈ takĝe wiele histo- rii, które ilustrujÈ pozornie nieuniknione efekty hiperkonsumpcji, abnastÚpnie przed- stawiajÈ jej cztery aspekty ob charakterze socjo-demograficznym ib psychologicznym.

Pierwszym zbnich jest tzw. efekt Diderota,

który wb bardzo logiczny sposób pokazuje spiralÚ decyzji konsumpcyjnych. Gdy konsumenci nabywajÈ nowy produkt, wówczas stare przedmioty tracÈ wbich oczach swojÈ wartoĂÊ iburok. Wywoïuje to u konsumen- tów dysonans ib popycha ich do kolejnych zakupów. Efekt ten wziÈï swojÈ nazwÚ od francuskiego pisarza, który napisaï esej na temat nowej jedwabnej szaty, która zmie- niïa jego ĝycie. Otrzymaï jÈ wbprezencie, po czym zauwaĝyï, ĝe wystrój jego gabinetu nie jest spójny zbnowÈ szatÈ. Dlatego teĝ zde- cydowaï siÚ na caïkowitÈ zmianÚ wystroju wnÚtrza, mimo ĝe wyposaĝenie pomieszcze- nia byïo wbbardzo dobrym stanie. Doprowa- dziïo to do powstania efektu spirali niepotrzebnych zakupów, które wbkonsekwencji doprowadziïy do nieodpartej chÚci posiadania rzeczy pasujÈcych do siebie. Efek- tem wspomnianych dziaïañ byïo zadïuĝenie finansowe pisarza. Naleĝy wb tym miejscu nadmieniÊ, ĝe znawca tematu, antropolog G. McCracken (1990, s. 59), ocenia ten esej jako wymowny symbol stosunkowo silnej relacji, jaka zachodzi pomiÚdzy konsumen- tem ab siïÈ komplementarnoĂci nabywa- nych dóbr. Z kolei ekonomistka ibsocjolog, J.b Schor (2013, s. 17), analizowaïa wspo- mniany efekt wbinnej perspektywie, odno- szÈc opisanÈ sytuacjÚ do Ăwiadomego stanu konsumpcji napÚdzanej przez niezadowo- lenie. Natomiast R. Botsman ib R.b Rogers (2010, s. 32) twierdzÈ, ĝe zjawisko to jest wzmocnione przez moc perswazji reklamy, abtakĝe zaciera granice miÚdzy tym, czego konsument naprawdÚ potrzebuje abtym, co chce rzeczywiĂcie posiadaÊ. NiewÈtpliwie efekt Diderota stwarza sytuacjÚ perma- nentnego nienasycenia, co wbkonsekwencji powoduje, ĝe konsument nabywa wiÚcej dóbr niĝ wbrzeczywistoĂci potrzebuje.

Kolejny aspekt hiperkonsumpcji moĝna dostrzec wb cyklu ĝycia produktu. Wielu wspóïczesnych ekonomistów sugeruje, ĝe konsumenci sÈ uzaleĝnieni od nowo- Ăci ib nowych produktów. Colin Campbell dowodzi, ĝe jest to dosyÊ mïode zjawisko oraz podkreĂla, ĝe starsze pokolenia sÈ nastawione sceptycznie do nowoĂci, podczas gdy cechÈ mïodych pokoleñ jest pogoñ za nowoĂciami (Botsman i Rogers 2010, s.b 33). Dobitnym przykïadem tego zjawiska jest sytuacja obserwowana wbbranĝy IT.

Produkcja nowego urzÈdzenia (hardware) stymuluje automatyczne powstanie nowego oprogramowania (software). Obserwuje siÚ, ĝe firmy takich formatów, jak Apple czy

(6)

Microsoft, praktycznie co roku emitujÈ nowe, zaktualizowane wersje swoich sys- temów operacyjnych. Dla konsumentów oznacza to niekoñczÈcÈ siÚ chÚÊ bycia na bieĝÈco oraz odĂwieĝania ibaktualizowania swoich urzÈdzeñ, nawet jeĝeli nie jest to konieczne. Naleĝy równieĝ zauwaĝyÊ, ĝe konsumpcja kolaboratywna jest wspierana przez dokïadnie te same nowe technologie ibinfrastruktury, które negatywnie wpïywajÈ na równowagÚ wb Ărodowisku naturalnym.

J.bSterne (2007, s. 31) twierdzi, ĝe zarówno wiedza na temat równowagi Ărodowiskowej, jak ib„zielone technologie” nadal sÈ pomi- jane wb obszarze projektowania nowych rozwiÈzañ dla IT. Natomiast dwa ostatnie aspekty hiperkonsumpcji dotyczÈ kultury uĝywania kart kredytowych oraz stwarza- nia konsumentowi moĝliwoĂci nieograni- czonego wyboru, które powoduje ciÈgïe nienasycenie. R. Botsman ib R.b Rogers przytaczajÈ wb swojej ksiÈĝce wyniki kilku eksperymentów (przeprowadzonych przez profesora psychologii konsumpcji, ekono- mistÚ oraz profesora marketingu). Przepro- wadzone doĂwiadczenia wyjaĂniajÈ, wbjaki sposób korzystanie zb kart kredytowych wpïywa na postrzeganie wartoĂci produktu.

Ludzie, którzy pïacÈ kartami kredytowymi sÈ mniej Ăwiadomi transakcji jakiej doko- nujÈ, aniĝeli ludzie pïacÈcy za tÚ samÈ rzecz gotówkÈ. Im wiÚcej kredytu na swojej kar- cie ma konsument, tym wiÚksze sÈ jego pozorne moĝliwoĂci nabywcze. W efekcie konsument wiÚcej zakupuje dóbr ib usïug, ib tym samym – wiÚcej tworzy odpadów.

Przy analizowaniu hiperkonsumpcji istotny jest równieĝ tzw. paradoks wyboru, wystÚ- pujÈcy we wspóïczesnym spoïeczeñstwie konsumpcyjnym. W ekonomii behawioral- nej ibeksperymentalnej zakïada siÚ, ĝe zbyt duĝy wybór, przed jakim stojÈ konsumenci, jest czynnikiem skutecznie zakïócajÈcym sposób, wb jaki zaspokajajÈ odczuwane potrzeby. W momencie, gdy czïowiek nie jest zadowolony zb zaspokojenia odczuwa- nych potrzeb ibma jednoczeĂnie dostÚp do szerokiej gamy produktów, wydaje mu siÚ, ĝe satysfakcja, jakÈ osiÈga zb konsumpcji, jest „o jeden zakup dalej”, co skïania go tym samym do decyzji nabycia kolejnego dobra.

Te cztery aspekty hiperkonsumpcji ewi- dentnie pokazujÈ, wb jaki sposób przemysï reklamowy wykorzystuje swojÈ moc przeko- nywania, wbcelu zacierania granic pomiÚdzy pragnieniami konsumentów ab ich faktycz-

nymi potrzebami. Pokazuje takĝe, jak firmy Ăwiadomie skracajÈ cykle ĝycia produktów, wb jaki sposób kultura uĝywania kart kredytowych znieczula ĂwiadomoĂÊ ludzkÈ dotyczÈcÈ wartoĂci przedmiotów ibwreszcie, jak paradoks wyboru sprawia, ĝe wspóïcze- sny konsument jest wiecznie nienasycony wb zakresie nabywania dóbr. Wymienione determinanty moĝna uznaÊ za ukryte inicja- tory kultury nadmiernego konsumpcjoni- zmu, które tworzÈ niezrównowaĝony Ăwiat, naginajÈc kwestie Ărodowiskowe do wïa- snych potrzeb. Z tego teĝ wzglÚdu pojawiïa siÚ potrzeba zaistnienia nowego, bardziej zrównowaĝonego modelu konsumpcji.

3.2. Znaczenie wspólnoty ibautentycznoĂci KolejnÈ siïÈ napÚdzajÈcÈ konsump- cjÚ kolaboratywnÈ jest odnowienie wiary wbznaczenie wspólnoty. WspóïczeĂni konsumenci zaczynajÈ coraz czÚĂciej dostrzegaÊ drogÚ do odzyskania wolnego czasu. Czas wolny, który jest pojmowany wbliteraturze przedmiotu jako czas pozostajÈcy czïowie- kowi po wypeïnieniu obowiÈzków zawodo- wych, domowych ibrodzinnych, abtakĝe po zaspokojeniu potrzeb biologicznych wyni- kajÈcych zbfizjologii ibfunkcjonowania orga- nizmu, moĝe byÊ przeznaczany na samodo- skonalenie, samoksztaïcenie oraz oĝywienie zaniedbanych form kapitaïu spoïecznego.

WĂród wielu ludzi coraz czÚĂciej pojawia siÚ chÚÊ odnalezienia sensu ĝycia oraz nowych sposobów na funkcjonowanie wbspoïeczno- Ăci. Oczywistym jest fakt, iĝ ma to Ăcisïy zwiÈzek zbposzukiwaniem przez czïowieka autentycznoĂci ibcelu wbĝyciu.

Ciekawym przykïadem powrotu do naturalnoĂci ib autentycznoĂci jest rosnÈca popularnoĂÊ lokalnych produktów oraz bio- produktów. Coraz wiÚkszym zainteresowa- niem cieszÈ siÚ równieĝ miejsca wymiany (zarówno fizyczne, jak ib online) róĝnych dóbr wykonanych rÚcznie, wb sposób nie- standardowy. Nowe nastawienie konsumen- tów jest tworzone poprzez trzy podstawowe wartoĂci. PierwszÈ zb nich jest prostota, natomiast kolejnÈ stanowi chÚÊ powrotu do czasów, gdy rynki byïy lokalne oraz oparte na silnych wiÚziach. Z kolei ostatnim ele- mentem nowego nastawienia konsumentów jest potrzeba identyfikowalnoĂci ibprzejrzy- stoĂci danych na temat produktu, ponie- waĝ konsumenci chcÈ dokïadnie wiedzieÊ co kupujÈ, skÈd dana rzecz pochodzi ib co istotne, wbjaki sposób zostaïa wyproduko- wana. Ponadto, coraz wiÚcej ludzi chce byÊ

(7)

aktywnymi uczestnikami ĝycia, przejmujÈc Ăwiadomie kontrolÚ nad „wïasnym Ăwia- tem, wb którym na co dzieñ funkcjonujÈ”.

Dowodzi to jednoznacznie, ĝe coraz wiÚcej wspóïczesnych konsumentów nie chce byÊ biernymi ofiarami hiperkonsumpcji (Bot- sman i Rogers, 2010, s.b51).

3.3. Technologie peer-to-peer

Peer-to-peer jest modelem komunikacji wb sieci komputerowej pozbawionej serwera. W sieci tej kaĝdy komputer odgrywa rolÚ zarówno serwera, jak ibklienta. Wszy- scy uczestnicy majÈ identyczne moĝliwo- Ăci zapoczÈtkowania wymiany danych oraz nadawania ib odbierania informacji.

NiewÈtpliwie jest to jeden zb kluczowych elementów wspierajÈcych istnienie ib roz- wój konsumpcji kolaboratywnej. Ponadto, niezwykle istotnÈ rolÚ odgrywajÈ obecnie wykorzystywane sieci spoïeczne oraz nowe technologie. Internet bezpoĂrednio ïÈczy ludzi jako infrastruktura poïÈczeñ online, dlatego funkcjonuje model jeden-do-jednego, bez koniecznoĂci angaĝowania dodat- kowej osoby poĂredniczÈcej. Kaĝdy czïo- wiek online jest wolny ibmoĝe coĂ sprzedaÊ na Allegro czy tablica.pl, zamieĂciÊ filmy na YouTube, czy znaleěÊ pracÚ przez Linkedin, Gumtree bÈdě GoldenLine. Jeszcze nie tak dawno wb Ăwiecie, wb którym technologie peer-to-peer nie istniaïy, duĝo trudniejsze ibbardziej wymagajÈce byïo nawiÈzanie kon-

taktu zb innymi luděmi, zaprezentowanie im wïasnego nagrania video, muzyki, CV bÈdě czegokolwiek innego co nadaje siÚ do zaoferowania innemu czïowiekowi.

Obecnie wiÚkszoĂÊ smartfonów posiada fabrycznie zainstalowane aplikacje, takie jak Twitter, Facebook oraz Foursquare. SÈ to platformy, na których uĝytkownicy mogÈ siÚ dzieliÊ tym, co wbdanym momencie robiÈ ib gdzie przebywajÈ. R. Botsman, podczas swojego wystÈpienia na konferencji TED, na podstawie przeprowadzonych badañ stwierdziïa, ĝe Internet ibïÈcznoĂÊ mobilna pomogïy ludzkoĂci przejĂÊ od kultury ego- centrycznej do bardziej spoïecznej, budujÈc cyfrowÈ generacjÚ. Zmiana ta jest moĝliwa ze wzglÚdu na generacje Y ibZ, które dora- stajÈ, dzielÈc siÚ zbinnymi swoimi filmami, muzykÈ, grami komputerowymi, wiedzÈ lub umiejÚtnoĂciami. Pokolenie Milenium jest promotorem zmiany zbkultury nastawionej na „mnie” do kultury zbperspektywÈ „my”

(Botsman i Rogers 2010, s. 53–55).

Zaprezentowane wb tabeli 1 przykïady podkreĂlajÈ filozofiÚ dostÚpu ludzi do dóbr, zamiast posiadania ich na wïasnoĂÊ.

Internetowe platformy P2P (peer-to-peer) sÈ jednym ze sposobów na uïatwienie dotar- cia do towarów ib usïug, bez koniecznoĂci zakupu wïasnoĂciowego. Wb ostatnim czasie powstaïo wiele internetowych bizne- sów prowadzÈcych innowacyjne platformy, które umoĝliwiajÈ konsumpcjÚ kolabora-

Tabela 1. Selektywny przeglÈd start-upów wspierajÈcych konsumpcjÚ kolaboratywnÈ P2P produkt-serwis

system Charakterystyka Kraj

funkcjonowania Dobra ogólne

Neighborgoods dzielenie siÚ przedmiotami, wiedzÈ wbswoim

sÈsiedztwie, Ărodowisku lokalnym miÚdzynarodowe Zilok wypoĝyczanie sprzÚtu, przedmiotów online US, EU Tablica.pl sprzedaĝ, wymiana, wypoĝyczanie dóbr ibusïug Polska

Bubbler wymiana przedmiotów ibusïug online Polska

P2P wspólna jazda samochodem

Carpooling dzielenie jazdy samochodem za opïatÈ Europa Mitfahrgelegenheit dzielenie jazdy samochodem za opïatÈ Niemcy LiftShare dzielenie jazdy samochodem za opïatÈ UK

P2P wypoĝyczanie wïasnego samochodu

RelayRides wypoĝyczanie swojego samochodu innym za opïatÈ USA Toogethr wypoĝyczanie swojego samochodu innym za opïatÈ Holandia

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: Botsman i Rogers (2010, s. 53–55).

(8)

tywnÈ. Platformy te uïatwiajÈ udostÚpnia- nie ib wymianÚ rzeczy osobistych miÚdzy osobami fizycznymi. CzÚĂÊ serwisów dziaïa lokalnie wb okreĂlonych krajach, ab czÚĂÊ zbnich funkcjonuje miÚdzynarodowo. Pod- stawÈ korzystania zb portali jest wystawie- nie przez konsumenta przedmiotu bÈdě usïugi, które moĝe wykonaÊ iboczekiwanie na kontakt zainteresowanej osoby. Kon- sument moĝe równieĝ sam nawiÈzaÊ kontakt zb innymi osobami, wb celu propozycji wymiany bÈdě nabycia dóbr ibusïug ofero- wanych przez innych uĝytkowników platformy. IstniejÈ takĝe serwisy, takie jak np.

duñski Peerby4, poprzez które konsument wysyïa do spoïecznoĂci lokalnej zarejestro- wanej wb danym serwisie zapytania doty- czÈce konkretnego dobra lub usïugi. Plat- formy takie dziaïajÈ tak dïugo, jak tylko jest ktoĂ, kto oferuje wymianÚ, sprzedaĝ czegoĂ ib ktoĂ inny tego szuka. Harvardzki profesor Y. Benkler (2004, s. 10) opisaï cechy przedmiotów, które zbpowodzeniem mogÈ byÊ wymieniane za pomocÈ systemów P2P (peer-to-peer). Zwróciï uwagÚ, ĝe dzielone towary sÈ wïasnoĂciÈ prywatnÈ, natomiast ludzie posiadajÈ ich wiÚcej niĝ sami sÈ wbstanie skonsumowaÊ. W efekcie udostÚp- niajÈ je innym, miÚdzy innymi ze wzglÚdu na to, ĝe nie uĝywajÈ ich czÚsto. Przed- mioty te powinny byÊ odpowiednio maïe, aby moĝliwe byïo ich indywidualne posiadanie dla wïasnego uĝytku. Wbmomencie gdy wiele osób jest wïaĂcicielem tychĝe dóbr, wb spoïeczeñstwie zaistnieje nadwyĝka, którÈ konsumenci bÚdÈ chcieli wykorzystaÊ.

Produkt idealny do wspóïkonsumpcji jest zazwyczaj relatywnie drogi oraz stosunkowo rzadko uĝywany przez wïaĂciciela (tab. 2). Dobrym tego przykïadem jest platforma MuckWork.com, poprzez którÈ zarówno muzycy, jak ib amatorzy wypoĝy-

Tabela 2. Cechy przedmiotów nadajÈcych siÚ do konsumpcji kolaboratywnej

Koszt Nienadające się do współkonsumpcji

Idealne do współkonsumpcji Nienadające się

do współkonsumpcji

Nienadające się do współkonsumpcji

CZĘSTOTLIWOŚĆ

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie:

Botsman i Rogers (2010, s. 53–55).

czajÈ, za opïatÈ, swoje instrumenty innym na okreĂlony czas. Instrument zwykle jest dosyÊ drogi ib nie jest przedmiotem uĝy- wanym codziennie, co sprawia, ĝe jest idealnym towarem do wypoĝyczenia bÈdě wymiany.

Start-upy, które dotyczÈ konsumpcji kolaboratywnej korzystajÈ zbróĝnych modeli biznesowych. NajczÚĂciej wykorzysty wanym modelem jest pobieranie opïaty serwiso- wej uzaleĝnionej od wartoĂci transakcji wymiany bÈdě sprzedaĝy. Opïata za usïugÚ jest oparta na kojarzeniu ze sobÈ nabyw- ców ib sprzedawców bÈdě wypoĝyczajÈ- cych ib poĝyczajÈcych. Przykïadowo, serwis Airbnb pobiera naleĝnoĂÊ wb wysokoĂci 6bdo 12% od caïkowitej wartoĂci transakcji. Natomiast platforma Whipcar, poprzez którÈ ludzie mogÈ wynajmowaÊ samochód wb swoim sÈsiedztwie, wprowadziïa opïatÚ dla wïaĂcicieli samochodów równÈ 15%

ceny wynajmu auta. Jest to niezwykle ren- towny model biznesowy, poniewaĝ firma nie ma ĝadnych zapasów lub kosztów sta- ïych. GïównÈ rolÈ serwisu jest zapewnienie miejsca na rynku oraz uïatwienie procesu wymiany czy sprzedaĝy dóbr ibusïug.

Kolejnym stosowanym rozwiÈzaniem jest model biznesowy freemium, oferujÈcy podstawowe usïugi bÈdě korzystanie zbser- wisu za darmo. Natomiast uĝytkownicy, którzy chcÈ korzystaÊ zbdodatkowych funkcji bÈdě ekskluzywnych opcji platformy, muszÈ wykupiÊ specjalny abonament. Zwy- kle odbiorca ma do wyboru kilka róĝnych planów abonamentowych, zbktórych moĝe wybraÊ speïniajÈcy jego oczekiwania. Plany te mogÈ opieraÊ siÚ na iloĂci poĝyczanych dóbr bÈdě czÚstotliwoĂci ich udostÚpnia- nia innym uĝytkownikom. Przykïadowo, francuska platforma Dimdom, zajmujÈca siÚ wynajmem zabawek, oferuje róĝne abo- namenty: €39,95 za wypoĝyczenie piÚciu zabawek miesiÚcznie, zaĂ €29,95 za piÚÊ zabawek co trzy miesiÈce. Moĝliwa jest równieĝ kombinacja róĝnych modeli biznesowych. Tak jest wbprzypadku holenderskiej platformy OV-bike, która pobiera zarówno staïÈ opïatÚ za roczne czïonkostwo, jak ib dodatkowe opïaty naliczane zgodnie zbuĝytkowaniem serwisu.

Jeszcze innym rozwiÈzaniem bizneso- wym dla platform P2P (peer-to-peer) jest stosowanie modelu white label. Polega on na dostosowaniu platformy do wymagañ klienta ibumieszczeniu na produkcie final- nym jego logo, przez co firma tworzÈca nie

(9)

jest znana uĝytkownikowi docelowemu.

Model ten jest stosowany przez ZimRide, który sprzedaje uczelniom ibinnym firmom oprogramowanie sieciowe, umoĝliwiajÈce oferowanie online wspóïdzielenia jazdy samochodem. NastÚpnie klienci ZimRide mogÈ sami dostosowaÊ wyglÈd platformy do swoich potrzeb ibuĝywaÊ jej jako prywatnego narzÚdzia.

3.4. KorzyĂci finansowe

Kolejnym czynnikiem powodujÈcym wzrost konsumpcji kolaboratywnej jest globalna recesja spowodowana kryzysem gospodarczym, rozpoczÚtym wb 2008b r.

Zaïamanie gospodarcze sprawiïo, ĝe ludzie zaczÚli zastanawiaÊ siÚ nad swoimi zachowaniami dotyczÈcymi konsumpcji.

Wedïug J.b Grahama (2004, s. 204–205), postawy konsumenckie gospodarstw domowych wb dobie kryzysu zmieniajÈ siÚ zbegocentrycznych na bardziej nastawione na rodzinÚ lub spoïecznoĂÊ lokalnÈ, ponie- waĝ wzrasta udziaï decyzji podejmowanych wspólnie przez wszystkich czïonków gospodarstwa.

R. Botsman ib R. Rogers (2010, s. 63) uwaĝajÈ, ĝe wb ostatnich dwóch stuleciach Ăwiat funkcjonowaï niczym piramida finan- sowa, wbktórej ludzie bezwzglÚdnie brali od siebie wzajemnie ibod Ăwiata, bez zamiaru zwrotu bÈdě zapïaty. System kapitalistyczny przyniósï co prawda wzrost, rozwój oraz wysoki standard ĝycia oraz innowacje, jednak Ziemia ibjej zasoby mocno na tym ucierpiaïy.

Bezsprzecznie ludzie wysoko ceniÈ ïatwy dostÚp do dóbr ibusïug, których potrzebujÈ.

Nie mniej jednak, coraz czÚĂciej konsumenci decydujÈ siÚ na udziaï wbkonsumpcji kolaboratywnej ibtym samym rezygnujÈ zb posiadania okreĂlonych przedmiotów na wïasnoĂÊ. ¥wiatowa recesja gospodar- cza spowodowaïa, ĝe wielu konsumentów borykaïo siÚ zb trudnoĂciami finansowymi, przez co musiaïo zmniejszyÊ lub zrezygno- waÊ zb konsumpcji róĝnych dóbr ib usïug.

Wtedy teĝ pojawiïo siÚ wzmoĝone zaintere- sowanie konsumpcjÈ kolaboratywnÈ, dziÚki której konsumenci nie muszÈ rezygnowaÊ zbdanego dobra lub usïugi, poniewaĝ mogÈ uzyskaÊ do nich dostÚp duĝo niĝszym kosz- tem, niĝ gdyby je zakupili na wïasnoĂÊ (Nadjm, 2012; Zalega, 2012b). System ten pozwala zarówno zaoszczÚdziÊ, jak ibzaro- biÊ dodatkowe pieniÈdze poprzez wymianÚ jednego dobra na inne bÈdě wypoĝyczenie

przedmiotów innym za opïatÈ, np. samo- chód poprzez serwis RelayRides.

Trend konsumpcji kolaboratywnej rozwija siÚ bardzo intensywnie, stajÈc siÚ tym samym coraz lepszÈ podstawÈ do stworze- nia rentownego biznesu. Sukcesy takich platform, jak: CouchSurfing, eBay, Carpo- oling czy ZipCar sÈ tego najlepszym dowo- dem. Grupa Gartner szacuje, ĝe wb2013 r.

rynek P2P (peer-to-peer) osiÈgnie wartoĂÊ 5 miliardów dolarów. Natomiast magazyn Forbes ocenia, ĝe wpïywy pieniÚĝne konsu- mentów zbkonsumpcji kolaboratywnej prze- kroczÈ wb tym roku 3,5 miliarda dolarów, wzrastajÈc ob25% wbstosunku do roku 2012 (Castro, 2013). Dowodzi to jednoznacznie, ĝe konsumpcja kolaboratywna jest opïacalna dla wszystkich stron – zarówno dla uĝytkowników platform, jak ib dla ich twórców.

L. Gansky (2010) uwaĝa, ĝe biznes oparty na wspóïdzieleniu pozwala na wykorzysta- nie marnotrawionych do tej pory zasobów ibnadanie im nowej wartoĂci dodanej dla ich posiadacza. Platformy P2P (peer-to-peer) pozwalajÈ na czerpanie korzyĂci finansowych konsumentom, którzy sÈ wïaĂcicie- lami okreĂlonych dóbr. Przykïadowo, osoba posiadajÈca 2 samochody, zbktórych czynnie uĝywany jest tylko jeden, moĝe zaoferowaÊ wypoĝyczanie drugiego auta za opïatÈ przez serwis internetowy. Tym samym konsument nadal pozostaje wïaĂcicielem danego dobra ibjednoczeĂnie czerpie dodatkowe korzyĂci zbfaktu jego posiadania. MoĝliwoĂÊ uzyskania wb ten sposób dodatkowego dochodu jest jednym zbwaĝniejszych determinantów zachÚcajÈcych do uczestniczenia wb konsumpcji kolaboratywnej.

Coraz czÚĂciej pojawiajÈ siÚ stwierdze- nia, ĝe transakcje, które wymagajÈ udziaïu pieniÚdzy nie sÈ wspóïdzieleniem, ab zwy- kïym wynajmem bÈdě sprzedaĝÈ. Amery- kañski przedsiÚbiorca E. Griffith (2013) uwaĝa, ĝe nowo powstajÈce platformy P2P zniszczyïy pierwotnÈ ideÚ wspóïdzielenia dla zysku. Ludzie zyskali co prawda moĝ- liwoĂÊ uzyskania dodatkowych korzyĂci finansowych, jednak nie opiera siÚ to na prawdziwej, bezinteresownej intencji dzielenia siÚ swojÈ wïasnoĂciÈ zbdrugim czïowie- kiem, szczególnie gdy jest on nieznajomym.

Wedïug raportu stworzonego przez ame- rykañskÈ firmÚ konsultingowÈ Latitude ibmagazyn Shareable na temat konsumpcji kolaboratywnej, konsumenci ob relatywnie niskich dochodach rozporzÈdzalnych, zde-

(10)

cydowanie chÚtniej wb niej uczestniczÈ niĝ konsumenci zamoĝni. Ponadto czujÈ siÚ oni bardziej swobodnie, dzielÈc swoje rzeczy zb nieznajomymi. Badania nad zachowaniami nabywczymi konsumentów wykazaïy równieĝ, ĝe zdecydowana wiÚkszoĂÊ zbnich byïaby zainteresowana uczestniczeniem wbkonsumpcji kolaboratywnej, jeĝeli daïoby to moĝliwoĂÊ uzyskania dodatkowych Ărod- ków finansowych (Latitude, 2013).

4. Konsumpcja kolaboratywna abzaufanie

Zaufanie moĝna definiowaÊ na wiele sposobów. W kategoriach psychologicznych zaufanie jest definiowane jako „caïkowite zawierzenie komuĂ, wiara wbkogoĂ, ufnoĂÊ (Nowy sïownik jÚzyka polskiego PWN, 2002).

Zaufanie moĝna równieĝ postrzegaÊ jako swego rodzaju kalkulacjÚ (Hardin, 2002), efekt prawidïowej socjalizacji czy spoïecz- nego uczenia siÚ (Bandura, 2007). Zdaniem Piotra Sztompki (2007, s. 70), zaufanie jest zakïadem podejmowanym na temat nie- pewnych, przyszïych dziaïañ innych ludzi.

Z kolei Francis Fukuyama (1997, s. 38), pojmuje zaufanie jako mechanizm oparty na zaïoĝeniu, ĝe innych czïonków danej spoïecznoĂci cechuje uczciwe ib koopera- tywne zachowanie oparte na wyznawanych normach. Zaufanie ma takĝe wartoĂÊ prag- matycznÈ. Definiuje siÚ je wówczas jako

„nieformalnÈ normÚ” zmniejszajÈcÈ koszty ekonomicznej transakcji, które tworzÈ nadzór nad zawieraniem kontraktów, roz- sÈdzanie sporów ib egzekwowanie formal- nych porozumieñ (Inglehart, 1999). Wiele argumentów przemawia za tym, ĝe stanowi ono wartoĂÊ zdeterminowanÈ kulturowo, poniewaĝ jest dziedziczone (Guiso, Sapi- neza ibZingales, 2008).

Zaufanie moĝe dotyczyÊ równieĝ instytucji, firm lub zasobów Internetu. Niezwykle istotnym tematem jest zarzÈdzanie zaufaniem wb instytucjach wirtualnych, ponie- waĝ zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeñstwa oraz zaufania pomiÚdzy jednostkami dziaïajÈcymi wb sieci jest bardzo trudne. PÚd za informacjÈ, coraz szyb- sza wymiana danych, wzrost efektywnoĂci dziaïania ib rozwój gospodarki wb kierunku wspóïzaleĝnoĂci ib bïyskawicznej interak- cji powodujÈ, ĝe powstaje coraz wiÚcej przedsiÚbiorstw dziaïajÈcych wb sieci, co zbkolei powoduje, ĝe konsumenci zaczynajÈ wbinny sposób budowaÊ swoje zaufanie do

okreĂlonych organizacji czy nieznajomych osób.

Intensywny rozwój konsumpcji kolaboratywnej wĂród konsumentów jest stymu- lowany przez rosnÈcy wpïyw Internetu na ich codzienne ĝycie. Im wiÚcej ludzi ma do czynienia zbsieciÈ, tym bardziej postrzegajÈ oni relacje budowane online jako tak samo waĝne bÈdě waĝniejsze niĝ te, które tworzÈ wbĝyciu realnym (Botsman ibRogers, 2010, s. 92–23).

Nowe pokolenie konsumentów jest przyzwyczajone do obcowania zb Interne- tem przez caïe swoje dotychczasowe ĝycie.

Nazywane jest pokoleniem Millenium ib ma zupeïnie inne, nowe spojrzenie na kwestie zaufania oraz wspóïdzielenia dóbr za pomocÈ Internetu (Botsman ib Rogers, 2010, s. 97–98). Zaufanie pomiÚdzy nieznajomymi, którzy poznajÈ siÚ online perma- nentnie wzrasta, natomiast maleje zaufanie do duĝych korporacji ib firm. Dzieje siÚ tak ze wzglÚdu na bïyskawiczny rozwój mediów spoïecznoĂciowych, jak równieĝ globalnej recesji gospodarczej. Wedïug S. Grab ner-Krauter (2008, s. 1–20), wzrost zaufania wĂród internetowych znajomych ma zasadnicze znaczenie dla pomyĂlnego rozwoju modelu konsumpcji kolaboratywnej.

4.1. Znaczenie budowania zaufania dlabrozwoju konsumpcji kolaboratywnej

W przeszïoĂci ludzie budowali swoje zaufanie na bazie kontaktów zb przyja- cióïmi, rodzinÈ ibinnymi osobami znanymi wbĝyciu codziennym. Relacje te byïy rozwi- jane poprzez ciÈgïe interakcje, rozmowy, wzajemnÈ pomoc oraz wsparcie sÈsiadów, przyjacióï wb ich powszednich zadaniach.

R.b Putnam (2000) nazywa taki rodzaj relacji „kapitaïem spoïecznym”. Ponadto dowodzi, ĝe obecnie relacje codzienne ludzi sÈ wbfazie spadkowej, poniewaĝ wiÚk- szoĂÊ spoïeczeñstwa poĂwiÚca swój wolny czas na pracÚ ibciÈgïe pomnaĝanie swojego majÈtku. Poza tym czïowiek coraz wiÚcej czasu spÚdza online przed komputerem ibto wïaĂnie tam buduje nowy kapitaï spoïeczny, który jest oparty na zaufaniu do spoïeczno- Ăci internetowych.

Wszyscy przedsiÚbiorcy zajmujÈcy siÚ konsumpcjÈ kolaboratywnÈ zgodnie twier- dzÈ, ĝe budowanie zaufania pomiÚdzy uczestnikami tego modelu biznesowego jest jednÈ zbnajwaĝniejszych kwestii wbpro-

(11)

cesie rozwijania biznesu (Gansky, 2012).

Znanych jest wiele przypadków naduĝyÊ zwiÈzanych zb korzystaniem zb platform wspierajÈcych konsumpcjÚ kolaboratywnÈ.

Jako przykïad moĝna podaÊ historiÚ pew- nej kobiety, która wbczerwcu 2011 r. wyna- jÚïa swój dom poprzez serwis Airbnb. Jej dom zostaï splÈdrowany ibokradziony przez najemców. Incydent ten odbiï siÚ na reputacji serwisu ibsprowokowaï jego zaïoĝycieli do wprowadzenia bardziej rygorystycz- nych Ărodków bezpieczeñstwa (poprzez podniesienie gwarancji na wypadek wan- dalizmu do kwoty $50b 000) (Arrington, 2011). Kilka miesiÚcy po tym zdarzeniu, platforma HiGear wspierajÈca wynajem luksusowych samochodów pomiÚdzy luděmi, musiaïa zakoñczyÊ swojÈ dziaïal- noĂÊ, poniewaĝ skradziono cztery samochody ob ïÈcznej wartoĂci $300b 000, które naleĝaïy do czïonków serwisu. Doszïo do tego pomimo rozbudowanych przez firmÚ Ărodków bezpieczeñstwa, takich jak np.

weryfikacja uĝytkowników, uĝycie kart kredytowych, ubezpieczenie kolizyjne, depozyt finansowy. Z tego teĝ wzglÚdu wïaĂciciele firmy postanowili, ĝe dalsze jej prowadzenie jest zbyt ryzykowne (Perez, 2012).

Po poczÈtkowym okresie wielkiego entuzjazmu, wobec platform konsumpcji kolaboratywnej, przyszedï czas na scepty- cyzm wobec modeli biznesowych P2P (peer- to-peer). Wzrosïy wÈtpliwoĂci dotyczÈce poziomu bezpieczeñstwa podczas korzystania zbserwisów wymiany ibudostÚpniania dóbr online. Jak juĝ wczeĂniej wspomniano, zaufanie pomiÚdzy nieznajomymi jest jednym zb kluczowych budulców konsumpcji kolaboratywnej. Dlatego teĝ ludzie wybiorÈ wspóïdzielenie dóbr ponad posiadanie ibkonwencjonalny wynajem tylko wbmomencie, gdy bÚdzie to odpowiednio bezpieczne (Botsman ibRogers, 2010). Z tego powodu wiele stron internetowych zajmujÈcych siÚ konsumpcjÈ kolaboratywnÈ zaprojektowaïo mechanizmy budowy zaufania wĂród uĝyt- kowników. UïatwiajÈ one tworzenie zaufania wbInternecie pomiÚdzy nieznajomymi, którzy nigdy nie mieli ze sobÈ kontaktu wbĂwiecie realnym.

4.2. Mechanizmy budowania zaufania Budowa idealnego systemu zabezpie- czeñ dla platform P2P (peer-to-peer) jest olbrzymim wyzwaniem dla przedsiÚbiorców.

Dotychczas powstaïo wiele narzÚdzi majÈ-

cych na celu minimalizacjÚ ryzyka zwiÈza- nego zb uĝytkowaniem serwisów wspierajÈ- cych rozwój konsumpcji kolaboratywnej.

Mimo to, temat ten jest nadal aktualny ibbardzo czÚsto poruszany podczas dyskusji ob przyszïoĂci modelu wspóïdzielenia dóbr ibusïug. CiÈgle powstajÈ nowe rozwiÈzania bezpieczeñstwa dla biznesu e-commerce, które po poïÈczeniu ze znanymi elementami mogÈ stworzyÊ bardzo ciekawe narzÚdzia pomiaru reputacji oraz zbierania informacji zwrotnych.

Jednym zb najbardziej popularnych me chanizmów, który moĝna znaleěÊ na wielu platformach P2P (peer-to-peer), jest moĝliwoĂÊ oceny pozostaïych uĝytkowni- ków. Zarejestrowane wb serwisach osoby zwykle mogÈ oceniaÊ pozostaïych uĝytkow- ników, uĝywajÈc skali od jednego do piÚciu (gdzie piÚÊ jest ocenÈ najwyĝszÈ, ab jeden najniĝszÈ). ZaletÈ tego rozwiÈzania jest, iĝ uĝytkownicy otrzymujÈ oceny wzajemnie od siebie, co niewÈtpliwie zwiÚksza ich wiarygodnoĂÊ oraz, ĝe pozostali konsumenci mogÈ opieraÊ swoje decyzje na czyimĂ doĂwiadczeniu, poniewaĝ oceny sÈ publiczne ib widoczne na profilach online.

Platformami, na których dziaïa taki mechanizm sÈ na przykïad RelayRides oraz Swap.

com. Niektóre strony, tak jak np. Airbnb, umoĝliwiajÈ ocenianie pod wzglÚdem róĝ- nych kryteriów osobno. Na wspomnianej platformie moĝna oceniÊ zarówno swoje ogólne wraĝenie, jak ib wyraziÊ opiniÚ na temat szeĂciu szczegóïowych kategorii. Sys- tem ten dziaïaï Ăwietnie równieĝ na eBay, dopóki nie okazaïo siÚ, ĝe popularny staje siÚ handel „dobrymi ocenami”. Polegaï on na tym, ĝe niektórzy producenci zlecali wystawianie pozytywnych ocen pod swoimi produktami. Stworzyïo to duĝe zagroĝenie dla rynków bazujÈcych na takich rozwiÈza- niach, co wbefekcie doprowadziïo do znale- zienia alternatywy.

Kolejnym powszechnie stosowanym roz- wiÈzaniem jest uzupeïnianie ocen nume- rycznych komentarzem bÈdě opiniÈ na profilu uĝytkownika. Jest to bardzo duĝÈ zaletÈ, poniewaĝ zwykle nie istnieje moĝ- liwoĂÊ poznania wb ĝyciu realnym osób zb sieci lub jest to bardzo trudne. DziÚki tekstowym opiniom na temat okreĂlonych uĝytkowników, ïatwiej jest podjÈÊ decyzjÚ ob korzystaniu zb wybranego portalu internetowego. Uĝytkownicy serwisów internetowych wydajÈ siÚ byÊ bardzo chÚtni do dzielenia siÚ swoimi doĂwiadczeniami doty-

(12)

czÈcymi osób bÈdě usïug, zbktórych korzy- stali. Dodatkowo moĝna takĝe sprawdziÊ, wbilu transakcjach dana osoba braïa udziaï ib jakie sÈ jej poszczególne oceny (pozy- tywne, negatywne, neutralne). Z takiego rozwiÈzania korzystajÈ np. Swap.com oraz CouchSurfing.

Bardzo popularnym narzÚdziem budowania zaufania jest równieĝ synchronizacja platform P2P (peer-to-peer) zbkontami uĝyt- kowników wbserwisie Facebook. NiewÈtpliwÈ zaletÈ tego rozwiÈzania jest, ĝe uĝytkownicy nie muszÈ tworzyÊ wszÚdzie osobnych kont bÈdě profili, poniewaĝ majÈ moĝliwoĂÊ logowania siÚ do stron internetowych za pomocÈ danych wprowadzonych wbserwisie Facebook. Czasami wykorzystuje siÚ wbtym samym celu synchronizacjÚ zbinnymi porta- lami spoïecznoĂciowymi, takimi jak np. Twit- ter, Google+, Linkedin. Jest to wbpewnym stopniu weryfikacja toĝsamoĂci danej osoby oraz zmniejszenie jej anonimowoĂci wbsieci.

Jest to moĝliwe, poniewaĝ Facebook posiada wiele informacji na temat swoich uĝytkow- ników, takich jak: zawód, zainteresowania, relacje wbjakich sÈ, informacje obznajomych, zdjÚcia czy wyksztaïcenie.

CzÚĂÊ platform P2P (peer-to-peer) korzysta zbweryfikacji toĝsamoĂci osoby za pomocÈ maila, telefonu oraz danych karty kredytowej. DziÚki takim zabiegom buduje siÚ zaufanie uĝytkowników oraz zmniejsza ich anonimowoĂÊ wbsieci. Dodatkowym atu- tem takiej weryfikacji jest fakt, iĝ dane te sÈ bardzo personalne ibunikatowe, co zbkolei daje uĝytkownikom jeszcze wiÚcej pewnoĂci obautentycznoĂci drugiej osoby.

IstniejÈ takĝe certyfikaty potwierdza- jÈce wiarygodnoĂÊ stron internetowych, takie jak: VeriSign Trusted oraz Trusted Site ibwiele innych. VeriSign jest certyfika- tem dajÈcym uĝytkownikom platform P2P (peer-to-peer) poczucie bezpieczeñstwa, zaufania, wiarygodnoĂci ib lojalnoĂci. Poza tym platformy P2P coraz czÚĂciej wpro- wadzajÈ takĝe centra zaufania ib wspar- cia, które sÈ dostÚpne dla uĝytkowników przez 24 godziny, 7 dni wbtygodniu wbcelu pomocy uĝytkownikom, którzy znajdÈ siÚ wbwyjÈtkowej sytuacji. Takie centrum pro- wadzone przez serwis Airbnb, zostaïo uru- chomione wbodpowiedzi na sytuacje, które przydarzaïy siÚ subskrybentom strony.

Wprowadzanie Ărodków bezpieczeñstwa jest ukierunkowane na poprawÚ wizerunku platform wb oczach uĝytkowników oraz na budowanie ich zaufania oraz przywiÈzania

do serwisów P2P. MajÈ one zapewniaÊ kon- sumentów, ĝe platforma, zbktórej korzystajÈ zostaïa stworzona przez firmÚ ob wysokich kompetencjach, wiarygodnoĂci ibuczciwoĂci.

PrzedsiÚbiorcy zajmujÈcy siÚ budowaniem platform P2P dÈĝÈ do kreowania coraz skuteczniejszych mechanizmów bezpie- czeñstwa, które pozwolÈ zwiÚkszyÊ liczbÚ zadowolonych uĝytkowników serwisów.

5. Konceptualizacja badañ

Konsumpcja kolaboratywna jest nowym ib zarazem bardzo interesujÈcym trendem konsumenckim. Dlatego teĝ coraz czÚĂciej pojawia siÚ pytanie obto, co gïównie moty- wuje ludzi do uczestniczenia wbtym zjawi- sku oraz jakie znaczenie wbtym przypadku majÈ dla konsumenta korzyĂci finansowe wynikajÈce zb partycypacji wb transakcjach opartych na wspóïdzieleniu dóbr ib usïug.

MajÈc to na uwadze, wbartykule sformuïo- wano dwie hipotezy gïówne:

1. KorzyĂci finansowe sÈ jednym zb gïów- nych czynników, które determinujÈ zaangaĝowanie mïodych ludzi zamiesz- kujÈcych duĝe miasta Polski wbkonsump- cjÚ kolaboratywnÈ.

2. Mïodzi konsumenci zamieszkujÈcy duĝe miasta Polski sÈ nieufni wb stosunku do wspóïdzielenia bÈdě wymiany dóbr zbosobami nieznajomymi.

Sformuïowano równieĝ trzy hipotezy czÈstkowe:

1. Im wyĝsza jest wartoĂÊ danego dobra, tym mïodzi konsumenci zamieszkujÈcy duĝe miasta sÈ mniej chÚtni do wspóï- dzielenia go zbinnymi osobami wbramach konsumpcji wspóïpracujÈcej.

2. Mïodzi konsumenci zamieszkujÈcy duĝe miasta Polski sÈ skïonni uczestniczyÊ wb konsumpcji kolaboratywnej jedynie wówczas, gdy znajÈ ludzi, zbktórymi bÚdÈ dokonywaÊ transakcji.

3. W miarÚ poprawy sytuacji finansowej, mïodzi konsumenci zamieszkujÈcy wiel- kie miasta Polski, bÚdÈ rezygnowaÊ zb konsumpcji kolaboratywnej na rzecz konsumpcji tradycyjnej.

5.1. Próba badawcza ibjej charakterystyka Do przeprowadzenia badañ pierwotnych uïoĝony zostaï kwestionariusz skïadajÈcy siÚ zb 21 pytañ zamkniÚtych oraz 8 pytañ wbmetryczce. Na szesnaĂcie pytañ zamkniÚ- tych naleĝaïo odpowiedzieÊ, zaznaczajÈc jednÈ zb podanych odpowiedzi, na cztery

(13)

pytania – zaznaczajÈc wszystkie odpowia- dajÈce odpowiedzi, natomiast na pozo- staïe – porzÈdkujÈc odpowiedzi wedïug uznania.

Badanie zostaïo przeprowadzone poprzez dobór celowo-losowy. Uczestnicy przed przystÈpieniem do badania zostali poinformowani ob jego celu oraz anoni- mowym charakterze. Udziaï wb badaniu byï bezpïatny. Badanie zostaïo przeprowadzone wb okresie od maja do wrzeĂnia 2013br. Wyniki badania ankietowego zostaïy poddane analizie statystycznej wbprogramie SPSS for Windows (zgodnie zb problema- tykÈ badawczÈ pracy).

W celu osiÈgniÚcia zaïoĝonych celów, badaniem zostaïa objÚta próba 162 osób.

Uczestniczyïy wb nim zarówno kobiety (74,7%), jak ibmÚĝczyěni (25,3%) zbwyraěnÈ dominacjÈ kobiet. Badanie miaïo zasiÚg ogólnopolski ibzostaïo przeprowadzone za pomocÈ ankiety internetowej wĂród osób wbwieku od 19 do 30 lat, posiadajÈcych wyĝ-

sze bÈdě Ărednie wyksztaïcenie oraz studiu- jÈcych lub pracujÈcych.

Zmienna dwumodalna wskazuje na to, iĝ wb grupie badanych dominujÈ osoby mieszkajÈce wbmiastach liczÈcych powyĝej 500b tys. mieszkañców, zb grupy wiekowej 19–25 lat, aktywne zawodowo oraz legity- mujÈce siÚ wyksztaïceniem wyĝszym.

Prawie 4/5 badanych stanowiÈ osoby wb wieku 19–25 lat. Co piÈty ankietowany jest zbgrupy wiekowej 26–30 lat. Aĝ 67,9%

respondentów posiada wyĝsze wyksztaïce- nie (magisterskie lub licencjackie), co trzeci zaĂ legitymuje siÚ wyksztaïceniem Ărednim.

Badanie przeprowadzono wĂród respon- dentów reprezentujÈcych wspomniane grupy wiekowe, poniewaĝ to one najczÚĂciej aktywnie korzystajÈ zb Internetu, przez co majÈ wiÚksze szanse na uĝycie serwisów P2P (peer-to-peer). Serwisy te wspierajÈ rozwój konsumpcji kolaboratywnej. Wedïugb Dia- gnozy Spoïecznej 2011, aktywnymi uczestnikami Internetu sÈ gïównie ludzie mïodzi,

Tabela 3. PïeÊ respondentów

PïeÊ CzÚstoĂÊ transakcji Procent odpowiedzi

Kobieta 121 74,7

MÚĝczyzna 41 25,3

Ogóïem 162 100,0

½ródïo: badanie wïasne.

Tabela 4. Statystyki opisujÈce próbÚ badawczÈ

Statystyka Wiek Wyksztaïcenie Status zawodowy Miejsce zamieszkania Dominanta 19–25 wyĝsze pracujÈcy (zatrudniony) miasto pow. 500 tys. mieszkañców

Tabela 5. Wyksztaïcenie ibwiek respondentów

Wyszczególnienie CzÚstotliwoĂÊ transakcji Procent odpowiedzi Wiek:

19–25 26–30 Ogóïem

128 34 162

79,0 21,0 100,0 Wyksztaïcenie:

Ărednie wyĝsze Ogóïem

52 110 162

32,1 67,9 100,0

(14)

wb wieku 16–24 lata. Aĝ 93,1% badanych zb tej grupy wiekowej korzysta aktywnie zb Internetu. Ponadto 88,6% zb nich legitymuje siÚ wyĝszym wyksztaïceniem (Dia- gnoza Spoïeczna, 2011).

Ponad 3/5 respondentów pracuje, natomiast niespeïna 2/5 ankietowanych posiada status studenta lub ucznia. Jest to istotne zb punktu widzenia celów badawczych, poniewaĝ pozwoli uzyskaÊ odpowiedě na pytanie, czy korzyĂci finansowe pïynÈce zb uczestniczenia wb konsumpcji kolaboratywnej sÈ rzeczywiĂcie istotne dla osób posiadajÈcych juĝ pewien status spoïeczny ibokreĂlony dochód.

Ze wzglÚdu na fakt, ĝe próba badawcza jest ujednolicona pod wzglÚdem miejsca zamieszkania, jakim sÈ miasta duĝe miasta, liczÈce powyĝej 500 tys. mieszkañców, anali-

zie poddano równieĝ pochodzenie badanych (tab. 7). NajliczniejszÈ grupÚ ankietowanych (34%) stanowiÈ osoby pochodzÈce zb naj- wiÚkszych polskich miast. Co piÈty ankietowany (21,6%) pochodzi zbmiast liczÈcych od 11 do 50 tys. mieszkañców. Natomiast 17,3%

respondentów pochodzi ze wsi.

5.1.1. Nastawienie ankietowanych konsumentów do konsumpcji kolaboratywnej

W tej czÚĂci artykuïu zostanÈ przedsta- wione najwaĝniejsze statystyki odnoszÈce siÚ do tych pytañ zawartych wb ankiecie, które badajÈ nastawienie badanej próby do zjawiska konsumpcji kolaboratywnej.

Pierwsze pytanie, które pojawiïo siÚ wb kwestionariuszu dotyczy znajomoĂci terminu „konsumpcja kolaboratywna” (tab.b8).

Tabela 6. Status zawodowy respondentów

Status zawodowy CzÚstoĂÊ transakcji Procenty

Student/uczeñ 59 36,4

PracujÈcy (zatrudniony) 103 63,6

Ogóïem 162 100,0

Tabela 7. Miejsce pochodzenia respondentów

Miejsce pochodzenia CzÚstoĂÊ transakcji Procent odpowiedzi

WieĂ 28 17,3

Miasto poniĝej 10 tys. mieszkañców 8 4,9

Miasto 11–50 tys. mieszkañców 35 21,6

Miasto 51–100 tys. mieszkañców 14 8,6

Miasto 101– 500 tys. mieszkañców 22 13,6

Miasto powyĝej 500 tys. mieszkañców 55 34,0

Ogóïem 162 100,0

Tabela 8. Czy przed przystÈpieniem do wypeïnienia ankiety spotkaïeĂ siÚ zbterminem „konsumpcja kolaboratywna”?

Kobiety MÚĝczyěni Ogóïem

Tak liczebnoĂÊ 20 8 28

procent odpowiedzi 16,5 19,5 17,3

Nie liczebnoĂÊ 101 33 134

procent odpowiedzi 83,5 80,5 82,7

(15)

Z jednej strony, ponad 4/5 responden- tów stwierdziïo, ĝe nie spotkaïo siÚ zb ter- minem „konsumpcji kolaboratywnej” przed przystÈpieniem do wypeïnienia ankiety.

Prawdopodobnie jest to zwiÈzane zbtym, ĝe pojÚcie jest wzglÚdnie nowe. Z drugiej zaĂ – zdecydowana wiÚkszoĂÊ badanych konsu- mentów korzystaïa zb serwisów internetowych umoĝliwiajÈcych udziaï wbkonsumpcji kolaboratywnej (wykres 1).

Aĝ 95,06% wszystkich respondentów jako najczÚĂciej uĝywanÈ przez nich plat- formÚ wskazaïa Allegro, natomiast 69,75%

badanych korzystaïo zb serwisu gumtree.

com. Co czwarty ankietowany wskazaï na platformÚ Tablica.pl. Platforma ta wspiera konsumpcjÚ kolaboratywnÈ wb wymiarze lokalnym, umoĝliwiajÈc wymianÚ bÈdě sprzedaĝ dóbr pomiÚdzy sÈsiadami. Poza wymienionymi wbkwestionariuszu odpowie- dziami, respondenci mogli wskazaÊ „inne”

serwisy, których uĝywajÈ. Odpowiedzi takiej udzieliïo 15,43% wszystkich badanych. I tak, najczÚĂciej wymieniane byïy przez badanych takie serwisy, jak: couchsurfing, freeshop, mensa sight, Facebook, tematyczne fora internetowe, blablacar, hospitality club, swapit.pl, carpooling.

Ponad poïowa respondentów wskazaïa, ĝe waĝnym dla nich jest to, aby posiadaÊ wszelkie potrzebne im rzeczy na wïasnoĂÊ,

niezaleĝnie od ich wartoĂci ibczÚstotliwoĂci uĝytkowania. Moĝe to ĂwiadczyÊ obtym, ĝe przedkïadajÈ oni fakt posiadania przed- miotów nad ich rzeczywistÈ uĝytecznoĂÊ.

PrzypuszczaÊ moĝna, ĝe to wïaĂnie chÚÊ posiadania uĝytkowanych dóbr jest jednym zbistotnych motywów, którymi kierujÈ siÚ badani konsumenci, nabywajÈc dobra.

Naleĝy równieĝ podkreĂliÊ, ĝe nie wystÚpujÈ wbtym przypadku istotne róĝnice pomiÚdzy grupÈ badanych kobiet (52,1%) ibmÚĝczyzn (53,7%).

Ponad 70% respondentów twierdzi, ĝe problemem jest dla nich poĝyczanie rzeczy od nieznajomych osób za pomocÈ Inter- netu. Zdecydowanie wiÚkszy problem ze wspóïdzieleniem posiadanych dóbr oraz poĝyczaniem przedmiotów od nieznajomych osób za poĂrednictwem Inter- netu majÈ kobiety (73,6%) niĝ mÚĝczyěni (65,9%). Jest to potwierdzeniem drugiej hipotezy gïównej, zbktórej wynika, ĝe mïo- dzi konsumenci zamieszkujÈcy duĝe miasta niechÚtnie biorÈ udziaï wbwymianie dóbr za poĂrednictwem Internetu zb nieznajomymi osobami. Taki wynik moĝe byÊ spowodo- wany tym, iĝ wbduĝych miastach anonimo- woĂÊ ludzi jest wysoka, przez co majÈ oni ograniczone zaufanie do nieznajomych osób. Ponadto Ăwiat wirtualny przez wielu jest postrzegany jako mniej wiarygodny niĝ

Wykres 1. Platformy internetowe, zbktórych najczÚĂciej korzystajÈ ankietowani

30,25%

95,06%

24,07%

6,17%

11,73%

1,23% 0,00%

14,20%

32,72%

0,00% 0,62% 4,32%

69,75%

15,43%

eBay allegro

Tablica.pl Airbnb

carpooling podaj.net bubbler

sklep z używaną odzieżą

pchli targ thingo.pl

wymienniki.org gumtree.com

inne

craigslist.com

(16)

Ăwiat realny, dlatego teĝ zaufanie do ludzi poznanych online jest znikome.

Prawie 3/5 respondentów byïoby skïon- nych wypoĝyczaÊ róĝne przedmioty za pomocÈ Internetu, ale tylko pod warun- kiem, ĝe transakcja bÚdzie zawierana pomiÚdzy nimi abkimĂ zbsÈsiedztwa. Moĝe to oznaczaÊ, ĝe konsumenci darzÈ wiÚkszym zaufaniem osoby ze swojego otoczenia niĝ przypadkowych ludzi poznanych przez Internet. Ponad 57% badanych wskazaïo, iĝ mogïoby wynajÈÊ pokój we wïasnym mieszkaniu osobie, która bÚdzie przebywaÊ wbmieĂcie tylko przez kilka dni. Natomiast jedynie co trzeci badany deklaruje chÚÊ uczestnictwa wb zamianie domów na okre- Ălony czas zb nieznajomÈ osobÈ. Moĝe to oznaczaÊ, ĝe mïodzi konsumenci zamiesz- kujÈcy duĝe miasta sÈ bardziej skïonni do uczestnictwa wbkonsumpcji kolaboratywnej jedynie wówczas, gdy mogÈ mieÊ wysoki

poziom kontroli nad tym co dzieje siÚ zbdobrem, które wspóïdzielÈ ze nieznajomÈ osobÈ. W przypadku wynajÚcia na kilka dni pokoju wbmieszkaniu, wbktórym konsument zamieszkuje, poziom ten jest duĝo wyĝ- szy niĝ wb przypadku udostÚpnienia caïego domu obcej osobie na miesiÈc. Jedynie 7% respondentów deklaruje, iĝ mogïoby wypoĝyczyÊ swój samochód nieznajomym za pomocÈ platformy internetowej. Nato- miast 16% badanych twierdzi, ĝe nie byïoby skïonnych uczestniczyÊ wbĝadnej zbczterech zaproponowanych form konsumpcji kolaboratywnej (wykres 2). Wyniki te potwier- dzajÈ pierwszÈ hipotezÚ czÈstkowÈ, która dowodzi, iĝ im wyĝsza jest wartoĂÊ danego dobra (np.b dom, samochód), tym mïodzi konsumenci zamieszkujÈcy duĝe miasta sÈ mniej chÚtni do udostÚpniania go nieznajomym osobom wbramach konsumpcji kolaboratywnej.

Tabela 10. ChÚÊ dzielenia siÚ posiadanymi dobrami zbinnymi luděmi oraz poĝyczanie dóbr od niezna- jomych za pomocÈ Internetu

Czy miaïbyĂ problem ze wspóïdzieleniem swoich rzeczy zbobcymi luděmi bÈdě poĝyczaniem róĝnych przedmiotów od nieznajomych

za pomocÈ internetu?

PïeÊ

Ogóïem kobiety mÚĝczyěni

Tak, jest dla mnie problemem wspóïdzielenie

rzeczy zbnieznajomymi liczebnoĂÊ 89 27 116

w % 73,6 65,9 71,6

% ïÈcznej liczby 54,9 16,7 71,6 Nie, nie miaïbym problemu ze wspóïdzieleniem

swoich rzeczy zbnieznajomymi liczebnoĂÊ 32 14 46

w % 26,4 34,1 28,4

% ïÈcznej liczby 19,8 8,6 28,4

Tabela 9. ChÚÊ posiadania przez badanych uĝytkowanych dóbr na wïasnoĂÊ Czy jest waĝne dla Ciebie, aby posiadaÊ wszelkie potrzebne Ci rzeczy na wïasnoĂÊ niezaleĝnie od ich wartoĂci ib czÚstotliwoĂci

korzystania zbnich?

PïeÊ

Ogóïem kobiety mÚĝczyěni

Tak, posiadanie rzeczy na wïasnoĂÊ jest dla mnie waĝne

liczebnoĂÊ 63 22 85

w % 52,1 53,7 52,5

% ïÈcznej liczby 38,9 13,6 52,5 Nie, wolaïbym nie posiadaÊ rzeczy na wïasnoĂÊ,

obile nie jest to konieczne

liczebnoĂÊ 58 19 77

w % 47,9 46,3 47,5

% ïÈcznej liczby 35,8 11,7 47,5

(17)

Potwierdzeniem tego, ĝe mïodzi konsumenci zdecydowanie chÚtniej wspóïdzielÈ zbinnymi dobra obniĝszej wartoĂci jest fakt, ĝe prawie 44% respondentów wyraziïa chÚÊ uczestnictwa wbwymianie ubrañ, ksiÈĝek lub filmów (tabela 9). Z przeprowadzonego badania wynika takĝe, ĝe zaledwie co trzeci ankietowany uczestniczyï wbtzw. clothswap lub toyswap, czyli wbbezgotówkowej wymia- nie niepotrzebnych ubrañ, niechcianych prezentów oraz dzieciÚcych ubranek, obu- wia lub zabawek. Jedynie 22,2% respon- dentów nigdy nie uczestniczyïo we wspomnianej wymianie ib nie jest niÈ wb ogóle zainteresowanych.

W przypadku dóbr, takich jak prywatne mieszkanie lub dom, mïodzi konsumenci sÈ sceptycznie nastawieni do ich wspóïdziele- nia. Co trzeci badany czuïby siÚ niekom- fortowo, udostÚpniajÈc swoje mieszkanie podróĝnikom bÈdě wynajmujÈc je na week-

end nieznajomym za pomocÈ Internetu.

Natomiast prawie poïowa respondentów czuïaby siÚ niepewnie wb takiej sytuacji, jednak jest wbstanie rozwaĝyÊ uczestnictwo wbroomsharingu (tab.b12). Jedynie co piÈty ankietowany deklaruje uczucie komfortu podczas partycypacji wbtego typu konsumpcji kolaboratywnej, przy czym, jedynie 2%

wiÚcej mÚĝczyzn niĝ kobiet podziela takÈ opiniÚ.

Mïodzi konsumenci wb wiÚkszoĂci (59,3%) nie sÈ zainteresowani wspóïdzie- leniem wïasnego Ărodka lokomocji, jak np. samochód czy motocykl. Niemalĝe 8%

wiÚcej kobiet niĝ mÚĝczyzn nigdy nie byïo uĝytkownikami platformy carpooling ib nie sÈ zainteresowani jej uĝytkowaniem. MÚĝ- czyěni (34,1%) sÈ zdecydowanie bardziej zainteresowani doïÈczeniem do grona uĝyt- kowników takiego serwisu internetowego niĝ kobiety (25,6%), mimo ĝe nigdy wcze-

Wykres 2. ChÚÊ korzystania zbróĝnych rodzajów konsumpcji kolaboratywnej

0 10 20 30 40 50 60 70

nie byłbym skłonny uczestniczyć

w żadnej z wymienionych

czynności zamiana domów,

mieszkań na miesiąc z obcą osobą z innego kraju za pomocą internetu wynajmowanie

pokoju we własnym mieszkaniu obcej osobie przebywającej

w mieście tylko na kilka dni wypożyczanie

ludziom z sąsiedztwa różnych przedmiotów,

np. narzędzi, poprzez stronę internetową wypożyczanie

prywatnego samochodu nieznajomym

za pomocą przeznaczonej do tego platformy

internetowej

7

57

33

16 57

%

Tabela 11. Uczestnictwo ankietowanych konsumentów wb wymianie ubrañ, ksiÈĝek, filmów ib innych przedmiotów (w %)

Czy kiedykolwiek uczestniczyïeĂ wbwymianie ubrañ, ksiÈĝek, filmów lub innych przedmiotów?

PïeÊ

Ogóïem kobiety mÚĝczyěni

Nie, ale jestem zainteresowany uczestniczeniem wbtakim

wydarzeniu 44,6 41,5 43,8

Nie ibnie jestem zainteresowany tego typu wydarzeniem 22,3 22,0 22,2

Tak 33,1 36,6 34,0