Maria Biolik
Nazwy obiektów terenowych z
Warmii i Mazur motywowane
nazwami zwierząt
Prace Językoznawcze 16/4, 17-32
2014 17-32
M aria B iolik O lsztyn
Nazwy obiektów terenowych z Warmii i Mazur
motywowane nazwami zwierząt
Local names in the region o f Warmia and Mazury created with use of animal related vocabulary
This article presents Old Prussian, Polish and German local names etymologically connected with animal names.
Słowa kluczowe: onomastyka, mikrotoponimia, nazwy terenowe, nazwy staropruskie, nazwy niemieckie, nazwy zwierząt
Key words: Onomastics, microtoponyms, local names, Old Prussian names, German names, animal names
W iększość nazw terenow ych używ anych n a W arm ii i M azurach przez lud ność autochtoniczną uległa zapom nieniu. Tylko nieliczne zostały zapisane w do kum entach historycznych i zbiorach G ustaw a L ey ding a1. N azw y zapisane przez L eydinga są szczególnie cenne, poniew aż zostały zebrane w okresie m iędzyw o jen n y m bezpośrednio od m ieszkańców wsi. M ikrotoponim y te w w ielu w ypad kach były znane i używ ane tylko w niew ielkich m ikrow spólnotach rodzinnych lub w iejskich2. Jeszcze w latach pięćdziesiątych X X w. G. Leyding, p rzygoto w ując do druku słow nik nazw obiektów fizjograficznych, w e w stępie pisał „ist nieje jeszcze sporo nazw w terenie, które stanow ią najw ym ow niejszy dokum ent polskości tych ziem ; trzeba je zebrać i utrw alić, inaczej ze jd ą do grobu w raz ze starszym pokoleniem ” (Leyding, s. 5).
N azw y terenow e tak daw ne, ja k i w spółczesne z tego terenu nigd y nie zostały zebrane w całości. B adania prow adzone w latach siedem dziesiątych X X w. pozw oliły utrw alić niektóre używ ane jeszcze w ów czas m ikrotoponim y
1 G. Leyding: Słownik nazw miejscowych okręgu mazurskiego. Cz. II: Nazwy fizjograficzne
(zlokalizowane). Poznań 1959.
2 Termin „wiejska wspólnota komunikatywna”, zob. M. Kornaszewski: Nazwy zestawione
południow ej W arm ii i pow iatu ostródzkiego. Jako praca doktorska pow stała tak że m onografia onom astyczna pow iatu kętrzyńskiego, rejestrująca n azw y daw ne i nazw y now e używ ane w końcu X X w.3
W spółczesne nazw y terenow e z pow iatu w ęgorzew skiego oraz części p o w iatów dobrom iejskiego, szczycieńskiego i gm iny R uciane-N ida zbierali na przełom ie X X i X X I w. studenci polonistyki U niw ersytetu W arm ińsko-M azur skiego w O lsztynie4 na potrzeby prac m agisterskich i licencjackich, a w cześniej, do 1999 r., W yższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie.
C elem artykułu je s t analiza m ikrotoponim ów należących do grupy nazw m otyw ow anych apelatyw nym i określeniam i zw ierząt. A nalizując n azw y tereno w e należące do tej grupy znaczeniow ej, w y chodzę z założenia, że zw ierzęta zarów no dziko żyjące w lasach, ja k i w zagrodach w iejskich by ły w ażne dla m ieszkańców wsi. Staram się ustalić, które ich określenia apelatyw ne stały się podstaw ą m otyw acyjną nazw terenow ych, prób uję też określić ich genezę i p o chodzenie oraz u k azać w zajem n e za le żn o ści m ięd zy n azw am i uży w an y m i w różnych środow iskach językow ych.
W pracy om aw iam w szystkie terenow e nazw y w łasne 89 obiektów nieza- m ieszkanych przez człow ieka, tzn. nazw y pól, łąk, pastw isk, dolin, dróg, p o je dynczych drzew, lasów i obszarów leśnych, ja k też nazw y niew ielkich torfow isk, row ów i bagien. O m aw iam n azw y w zniesień, w zgórz, górek i pagórków , które m ożna zaliczyć do oronim ów i w ydzielić spośród nazw terenow ych lądow ych jak o odrębną k ateg o rię onim iczną. Pom ijam nazw y m iejscow ości i przysiółków zam ieszkanych przez człow ieka oraz hydronim y, tj. n azw y rzek i jezior, które zapisano na m apach i w ykazach urzędow ych, ja k też nazw y dużych bagien i to r fow isk oraz osuszonych łąk, które daw niej m og ły być jezioram i. A nalizow ane nazw y zostały w ybrane ze słow nika G ustaw a L eydinga oraz z prac m agister skich i licencjackich studentów filologii polskiej. W artykule pom ijam nazw y z pow iatu ostródzkiego, które szczegółow o om ów iłam w w ydanej drukiem mi- k rotoponim ii tego pow iatu 5, oraz nazw y z terenu południow ej W arm ii om ów io ne przez A nnę Pospiszylow ą6.
N azw y terenow e pośw iadczone n a W arm ii i M azurach, k tó re pod w zględem etym ologiczno-m otyw acyjnym m ożna pow iązać z apelatyw nym i określeniam i zw ierząt, to przede w szystkim nazw y polskie i n azw y niem ieckie, ale do grupy tej należą rów nież dwie zachow ane na tym terenie nazw y staropruskie. W szystkie
3 Jest to niepublikowana praca doktorska Oliwii Piotrowicz: Toponimia powiatu kętrzyńskiego. UWM. Olsztyn 2004 (mps).
4 Każdorazowo przytaczam skrót i stronę pracy. Informacje o autorze zamieszczam w rozwią zaniu skrótów.
5 M. Biolik: Mikrotoponimia byłego powiatu ostródzkiego. Olsztyn 1994. 6 A. Pospiszyl: Toponimia południowej Warmii. Nazwy terenowe. Olsztyn 1990.
om aw iane w artykule nazw y m ają charakter topograficzny7. P odaję je w słow ni k u zam ieszczonym na końcu pracy.
A nalizując nazw y terenow e m otyw ow ane nazw am i zw ierząt, zd aję sobie sprawę, że w niektórych w ypadkach zw iązek m iędzy nazyw anym obiektem a n a zw ą zw ierzęcia m ógł być w tórny, utw orzony na podstaw ie skojarzeń m etafo- ryczno-m etonim icznych. D otyczy to przykładow o tak ich nazw, ja k M a łp i Gaj, obiekt w ojskow y położony w W ęgorzew ie: 2011 pot. M a łp i G aj eksp. (M gr 2011, s. 28), czy nazw, które m ogły być utw orzone od n azw isk użytkow ników lub w łaścicieli zw iązanych etym ologicznie z nazw am i zw ierząt np.: Góra Wol
fó w , pagórek na polu w Jesionow ie, gm. D obre M iasto: 1983 Góra Wolfów
ekspl. (M gr 1985, s. 87), por. nazw isko W olf noszone w Polsce przez 2488 osób, w O lsztyńskiem 73 (SN W 10, s. 304-3 0 5 ), niem . W o lf‘w ilk ’ czy G óra B orsuka w pow iecie w ęgorzew skim (M gr 2011, s. 24), por. nazw isko B orsuk, m ające w Polsce 1571 nosicieli, w tym 44 w O lsztyńskiem (SN W 1, s. 440) lub apelaty- w em bo rsu k inaczej ja zw ie c ‘zw ierzę ssące, drapieżne z ro dziny kunow atych” (SJPDor. 1, s. 616). N ajw ięcej na badanym terenie (35) w ystąpiło nazw obiek tów zw iązanych z przym iotnikiem lisi (< lis). Przytaczam i om aw iam w szystkie nazw y tego typu, ale m am św iadom ość, że niektóre z nich m ogą być zw iązane z przym iotnikiem lysy ‘ły sy ’, czyli niezadrzew iony, poniew aż sam ogłoski i/y uległy zrów naniu i stanow ią je d e n dźw ięk w polskich gw arach W arm ii i M azur (N itsch, s. 264).
Zebrane nazw y terenow e dzielę na trzy grupy, przyjm ując okres ich pow stania i funkcjonow ania w procesie kom unikacji jak o nadrzędne kryterium podziału.
W ydzielam nazwy:
1) zaginione, w spółcześnie nieznane, używ ane w okresie m iędzyw ojennym i zapisane przez G. Leydinga;
2) używ ane w okresie m iędzyw ojennym i pośw iadczone podczas eksploracji terenow ej po d koniec X X lub n a początku X X I w.;
3) nadane obiektom przez ludność napły w o w ą po 1945 r., niem ające w cze śniejszych pośw iadczeń.
1. N azw y obiektów terenow ych używ ane przez ludność p o lsk ą na W arm ii i M azurach przed 1945 r. m a ją w w iększości charakter historyczny. Do tej grupy należą dw ie nazw y staropruskie.
P ierw sza z nich: Turza Głowa, pagórek 98 m na pd-zach. od w si K ajm ity nad strum ykiem Torpelą w pow iecie braniew skim , została pośw iadczona ju ż w
7 Klasyfikacja nazw terenowych, zob. H. Górnowicz: Nazwy terenowe i ich podział wewnętrz
ny. [W:] Geografia nazewnicza. Materiały z VII konferencji Komisji Onomastyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów i IIposiedzenia Komisji Onomastycznej Komitetu Języko znawstwa PAN, Mogilany 23-25 IX 1980 r. Pod red. K. Rymuta. Wrocław-Warszawa-Kraków-
1280 r. w form ie: Taurusgalwo (Leyding, s. 82), por. stpr. tauris ‘tu r ’ (Sł. Elbl. 649) i *galwa ‘g ło w a’ tu raczej w znaczeniu ‘g ó ra ’. N azw a została spolszczona jak o Turza Głowa.
D ru g ą nazw ę staropruską Leyding zapisał w form ie L apkis, pośw iadczona dopiero w latach 1875-1881, por. stpr. lape ‘lis’ (Sł. Elbl. 658). N azw a ta została przejęta przez N iem ców w form ie L a p ke B(erg) 1928, a później zm ieniona na
B ernstein B erg 1938. O biekt nosił p o lsk ą nazw ę L isia Góra, określał w zgórze
260 m na w sch. od w si Rogajny, pow. gołdapski (Leyding, s. 40).
N iektóre obiekty terenow e m a ją pośw iadczone tylko nazw y polskie używ a ne przed 1945 r. S ą to takie nazwy, jak:
K ozi Skrzyp, pagórek w pobliżu wsi Marlinowo: 1881 K ozi Skrzyp, 1875-1881 K o syskrzybl (Leyding, s. 49);
K ozia G óra, pagórek w pobliżu w si B iesow o, 1928 pot. K ozia Góra (Ley-
ding, s. 312);
Ł ysa Góra pagórek, ok. 1,5 km na pn-zach. od w si O lecko M ałe, 1921 Lysa Góra, 1930 Ł ysa Góra pot. (Leyding, s. 59), por. przym iotniki łysy - lysy;
Ł ysa Góra, pagórek n a pd-zach. od w si O paleniec, 1926 pot. Ł ysa Góra
(Leyding, s. 356).
U żyw ane przed 1945 r. nazw y polskie kilk u obiektów zostały adaptow ane fonetycznie do języ k a niem ieckiego. Interesujące są zw łaszcza niem ieckie ada ptacje nazw p olskich zw iązanych z nazw ą p osp o litą lis, utw orzone od przym iot ników lisi, lisowy. N azw a jednego obiektu L isia G óra została przejęta przez N iem ców w form ie L issagora 1881 (Leyding, s. 45), a innego obiektu L isia
Góra adaptow ana fonetycznie w form ie L iszagura 1928 (Leyding, s. 58). N azw ę L isow a Góra przejęto początkow o ja k o L iszow o B erg 1928, a później zm ieniono
n a F uchs B erg 1938 (Leyding, s. 365), por. niem . F uchs ‘lis ’ i B erg ‘g ó ra ’. W p odobny sposób adaptow ano nazw ę K ozak, k tó rą przejęto do języ k a niem iec kiego fonetycznie, ale dodano końców kę -e n : K osacken i uzupełniono członem
B erg 1938 (Leyding, s. 28).
W latach trzydziestych X X w. nazw y polskie niem ające odpow iedników niem ieckich zastępow ano nazw am i niem ieckim i o tej samej m otyw acji, np.: nazw ę K obyla Góra zm ieniono na niem . K obbelberg 1938, później utw orzono n o w ą n azw ę u rzędow ą Rossgarten B erg 1940 (Leyding, s. 46).
D w a obiekty o nazw ie K ozia Góra nosiły początkow o nazw y niem ieckie
K osen B erg 1921 i K ossen B erg 1928, później oba obiekty uzyskały nazw ę
urzęd o w ą Z iegen B erg 1938, 1940 (Leyding, s. 48, 381). N azw ę niem iecką
Z iegenberg (pisane łącznie) w 1938 r. nadano też K o ziej Górce, która w cześniej
nosiła nazw ę niem . K ossenhügel (Leyding, s. 119).
Z darzało się także, że potoczne nazw y polskie i ich fonetyczne adaptacje niem ieckie zastępow ano niem ieckim i nazw am i urzędow ym i niezw iązanym i ety m ologicznie z w cześniejszym i nazw am i obiektów, np. nazw ę Jeż.
Je ż lub Jeza Góra (z m azurzącą w y m o w ą ż jak o z), niem . Jescha G ora 1928
zm ieniono na E schen B erg 1938, 1940 (Leyding, s. 365), por. E sch e ‘je s io n ’, a nazw ę K lacza Góra, pot. K laca Góra, niem . K lasce G ori 1925, zam ieniono na
K reis B erg 1938 (Leyding, s. 283), K reis ‘k o ło ’.
N azw ę w yspy K oński Ostrów, niem . K on sky In se l 1927 zam ieniono na Wa
cholder In se l 1938 (Leyding, s. 259), por. niem . W acholder ‘ja ło w ie c ’.
N azw ę L isie Jam y, niem . F u ch s B erg, zm ieniono n a R ü sterb erg 1939. W 1947 r. obiekt uzyskał n azw ę p o lsk ą Wiązowa Góra (Leyding, s. 109).
Po 1945 r. pod w pływ em nazw y niem ieckiej K essel B erg 1928, 1939 (L ey ding, s. 125) utw orzono nazw ę p o lsk ą K o cio łek 1946 dla obiektu nazyw anego przed 1945 r. Wilcza Góra.
C zęść obiektów terenow ych m otyw ow anych nazw am i zw ierząt m a nazw y polskie, które m a ją dokładne odpow iedniki niem ieckie. M ożna je określić m ia nem kalk zw rotnych8. W w ypadku tych nazw nie m ożna ustalić, które z nich pow stały w cześniej, bow iem są to dokładne tłum aczenia obu członów nazw, np.:
B ycza Góra, pot. B iczi Góra - niem . B ullen B erg (2 obiekty); K ocia Góra - niem . K atzenberg (1 obiekt);
K ocie G óry - niem . K atzen B erge (1 obiekt); K ozia Góra - niem . Ziegen B erg (1 obiekt); K row i M o st - niem . K uh B rücke (1 obiekt); K row ie G óry - niem . K uh B erge (1 obiekt); L isia G óra - niem . F u chs B erg (6 obiektów ); L isow a Góra - niem . F uchs B erg (1 obiekt); L isie G óry - niem . F uchs B erge (2 obiekty); N iedźw iedzi K ą t - niem . B ärenw inkel (1 obiekt); N iedźw iedzia Góra - niem . B ären B erg (1 obiekt);
Wilcza Góra - niem . Wolfs B erg (3 obiekty); Wołowe G óry - niem . Ochsen B erge (1 obiekt); Zajęcza Góra - niem . H asen B erg (1 obiekt); Zajęcza Góra - niem . H a ske B erg (1 obiekt).
W zajem ne adaptacje polsk o-niem ieckie i n iem ieck o-p olskie n ie zaw sze m ają na W arm ii i M azurach swoje dokładne odpow iedniki sem antyczno-struktu- ralne. W ystępują n a tym terenie nazwy, w których przetłum aczono tylko jej część, por.:
L isie Ja m y - niem . F uchsberg (1 obiekt), pisane rozdzielnie niem . F uchs B erg (1 obiekt);
L isia Ja m a - niem . F uchs B erg (1 obiekt);
8 Wydaje się, że w środowisku polskim mieszkańcy używali nazw polskich, a komunikując się w języku niemieckim, tłumaczyli proste etymologicznie nazwy polskie na język niemiecki. Obecnie nie można stwierdzić, które nazwy - polskie czy niemieckie powstały wcześniej, bo nie ma na to żadnych poświadczeń.
Lisaki, Lisiak, Lisica, L isic ze k - niem . F uchs B erg (4 obiekty); L isianka - niem . F uchsen B erg (1 obiekt).
Z darza się, że obiekt terenow y m a nazw ę niem iecką, której odpow iadają różne form alnie n azw y polskie, przykładow o o biekt o n azw ie niem ieckiej:
F uchs B erg był nazyw any przez ludność polską: L isia Góra lub G ołagóra (Ley-
ding, s. 73), obiekt o nazw ie niem ieckiej H irsch B erg nosił nazw y polskie:
Jelonka lub Jelenia G óra (Leyding, s. 278), o nazw ie niem ieckiej Schafer B erg
nazyw ano po polsku Owcza Góra lub O w czarska Góra, a o nazw ie S c h a f B erg po polsku nazyw ano Owcza Góra, O wca G óra lub też B arania G óra9 (Leyding, s. 289).
W zebranym m ateriale osobne m iejsce zajm u ją nazw y polskie zw iązane etym ologicznie z nazw am i zw ierząt i nazw y niem ieckie tych sam ych obiektów o zupełnie odm iennej m otyw acji, por.:
K obyla Góra - niem . A ntonien Berg, n. os. A n to n i;
K ozia Stopka - niem . Z eckflus Berg, niem . Z ecke ‘k leszcz’ i F luss ‘stru g a’; Ł osiow a Góra - niem . K uh Berg, niem . K uh ‘k ro w a’;
Ł ysa Góra - niem . F ichten Berg, niem . F ichte ‘św ierk’;
Ł yse G óry - niem . A nhalts Berge, niem . A nh altspu nkt ‘punkt orientacyjny’; Św iniarka - niem . R eichertshohe (Leyding, s. 346);
Wola Góra - niem . K lauen Berg, niem . K laue ‘szpon, pazur, ła p a ’; Wołowa G óra - niem . Wolle Berg, por. niem . Wolle ‘w e łn a’; Wołowa G óra - niem . Waller Berg, niem . Wall ‘w a ł’.
W przypadku jednego obiektu nazw a polska m a odpow iednik niem iecki niejasny etym ologicznie: O w cza Góra, niem . Susch e B e rg 10 1928, 1939, m oże od pol. susza (Leyding, s. 310).
W iększość zam ieszczonych w tej grupie m ikrotoponim ów polskich i w szyst kie toponim y niem ieckie to nazw y kom ponow ane z dw óch członów, m otyw ow a ne przym iotnikiem apalatyw nym utw orzonym od nazw y zw ierzęcia i rzeczow ni kow ym określeniem obiektu, w liczbie pojedynczej, np.: L isia Góra, Owcza
Góra, Z iegenberg itd. oraz m nogiej: Wołowe Góry, O chsen Berge, K row ie Góry, K ocie G óry, itd. N azw y dw uczłonow e, zw łaszcza zestaw ienia, są charaktery
styczną w łaściw ością m ikrotoponim ii tego terenu.
Z decydow anie m niej je s t nazw jednoczłonow ych. Tylko dw ie z nich zostały utw orzone w w yniku onim izacji w yrazów apelatyw nych: J e ż < j e ż i L isica <
lisica, pozostałe nazw y są deryw ow ane. W grupie nazw deryw ow anych m ożna
w ydzielić nazw y z sufiksam i - ’a k L isia k (: lis), - ’anka L isianka (: lis), - ’arka
9 W tej ostatniej nazwie owcę utożsamiono z baranem być może pod wpływem znanej w Pol sce Baraniej Góry położonej w Beskidzie Śląskim.
10 Obiekt leży na terenie południowej Warmii, ale w książce A. Pospiszyl występuje tylko forma polska Owcza Góra, forma niemiecka została pominięta, por. A. Pospiszyl: op. ci., s. 70.
Św iniarka (: Świnia), -adło M yszadło (: mysz), -iczek L isic ze k (: lis). Jedna
nazw a m a form ę liczby m nogiej, je s t deryw ow ana sufiksem -a k L isa k i (: lis). Tylko je d n ą n azw ę Jelonka (: jelo n ek ) utw orzono w w yniku deryw acji paradyg- m atycznej, w ykorzystując form ant -a.
2. N azw y używ ane w okresie m iędzyw ojennym i pośw iadczone podczas eksploracji terenow ej pod koniec X X lub n a początku X X I w. są nieliczne. N azw y tylko p ięciu obiektów terenow ych zw iązane etym ologicznie z nazw am i zw ierząt zo stały p o św iadczone podczas eksp lo racji terenow ej prow adzonej w ostatnim dw udziestoleciu poprzedniego w ieku. P ierw szą z nich je s t L isow a
Góra w pow iecie w ęgorzew skim , niem . F uchs B erg (Leyding, s. 366). N azw a L isow a Góra została pośw iadczona w 2011 r. (M gr 2011, s. 28). D ru g ą n azw ą
je s t L isia G óra w pow iecie lidzbarskim , pośw iadczona w 1984 r. (M gr 1985, s. 55). Pozostałe nazw y to K row i M ost, niem . K uh B rücke w pow iecie lidzbar skim (M gr 1985, s. 53), b in d u g a11 o nazw ie B obrow a nad Jeziorem N idzkim w gm inie R uciane-N ida, niem . B ebrow a Ablage, B iebershöhe (Leyding, s. 270), zapisana w 1986 r. (M gr 1986, s. 3 2 -3 3 ) oraz K oń ski Ostrów , w yspa na Jeziorze N idzkim , gm. R uciane-N ida, piski: 1927 pot. K on sky Insel, K o ński O strów zapi sana w 1986 r. jak o K oński O strów ekspl. (M gr 1986, s. 42).
P rzedstaw ione wyżej dw uczłonow e nazw y kom ponow ane są form alnie je d norodne, m otyw ow ane apelatyw nym przym iotnikiem utw orzonym od nazw y zw ierzęcia, z drugim członem w skazującym n a charakter obiektu: L isia Góra,
L isow a Góra, K oński Ostrów, K row i M ost, niem . F uchs Berg, Biebershöhe.
Tylko nazw a B obrow a je s t jednoczłonow a, m otyw ow ana przym iotnikiem u tw o rzonym od n azw y pospolitej bóbr.
3. T rzecią grupę tw o rz ą n azw y nadane przez ludność napływ ow ą. Jak p o w szechnie w iadom o, po 1945 r. na terenach W arm ii i M azur osiedliła się lud ność ze w schodu i P olski centralnej. Ludność napływ ow a tw orzyła w łasne n a zw y terenow e niezw iązane najczęściej z nazw am i, których używ ano w cześniej. W śród n ow ych nazw nadanych obiektom po 1945 r. znajdują się także nazwy, które po d w zględem etym ologiczno-m otyw acyjnym m ożna pow iązać z apela- tyw nym i określeniam i dzikich zw ierząt, takich jak:
bobry: Bobrow o, łąka, pole nam iotow e nad jezio rem (M gr 1986, s. 33),
B obrow a P olana, m iejsce w lesie, żerow isko bobrów (M gr 1986, s. 33), B obro wa Strużka, rów, dopływ jezio ra C zarna K uta (M gr 2011, s. 20);
borsuki: Góra Borsuka, w zgórze w pobliżu m iejscow ości K alskie N owiny, pow. w ęgorzew ski: 2011 Góra B orsuka ekspl. (M gr 2011, s. 20);
11 Binduga to miejsce nad rzeką lub jeziorem, gdzie składowane jest drewno przeznaczone na spław i gdzie zbijane są tratwy.
dziki: K oło D zików , polana w lesie (M gr 1986, s. 42), L a s D zikow y, las w p o w . szczycieńskim (M gr 1984, s. 57);
jelenie: Je le n i R óg, polana na pd. od R ucianego-N idy (M gr 1986, s. 40),
J e len i R óg, półw ysep nad Jeziorem N idzkim (M gr 1986, s. 40);
lisy: L isia Górka, las w pobliżu W ólki Szczycieńskiej (M gr 1984, s. 50),
L isia Góra, góra w p obliżu W ęgielsztyna, pow. w ęgorzew ski (M gr 2011, s. 28);
rysie: R ysi Oddział, m iejsce w lesie na w sch. od K arw icy (M gr 1986, s. 50); sarny: Sarny, część lasu w p obliżu D obrego M iasta (M gr 1985, s. 85); wilki: Wilcza Ł ąka w pow. piskim (M gr 1986, s. 54), Wilcza Ł ąka teren w lesie n a pn. od K arw icy (M gr 1986, s. 54);
zające: Z ajęczy K ątek, łąka w pow. w ęgorzew skim (M gr 2011, s. 42), Z aję
cze Łąki, łąki w p obliżu w si G ębałka (M gr 2011, s. 42).
Z nacznie m niej nazw m ożna łączyć z nazw am i zw ierząt hodow lanych. N a leżą tu nazw y m otyw ow ane apelatyw nym i określeniam i zw ierząt, takim i jak:
byk: B ycza Zagroda, łąka w pow. piskim (M gr 1986, s. 34);
kobyła: K obylanka, łąka na pd. od W ojnowa, gm. R uciane-N ida (M gr 1986, s. 42);
koń: K ońskie Łąki, łąki n a pn-zach. od Karwicy, pow. piski (M gr 1986, s. 42), K ońska P laża, plaża nad jezio rem H arsz w pow. w ęgorzew skim (M gr 2011, s. 27);
kot: K ocia Wyspa, w yspa na jezio rze Św ięcajty (M gr 2011, s. 26); koza: K ozia Górka, w ysepka na jeziorze O św in (M gr 2011, s. 27).
W p odanych w yżej nazw ach w ysp K ozia Górka, K ocia Wyspa zw iązek z apelatyw nym i określeniam i zw ierząt m oże m ieć charakter m etaforyczny.
P od w zględem strukturalno-gram atycznym om aw iane onim y to najczęściej zestaw ienia dw uczłonow e, w k tó ry ch pierw szy człon je s t przym iotnikiem utw o rzonym od nazw y zw ierzęcia, a drugi rzeczow nikow ym określeniem obiektu fizjograficznego: B obrow a Strużka, Bobrow a Polana, B ycza Zagroda, Jelen i
R ó g (2 razy), L isia Górka, L isia Góra, Wilcza Ł ąka (2 razy), R ysi Oddział, Z ajęczy Kątek, Z ajęcze Łąki, K ozia Górka, K oń skie Łąki, K ońska Plaża, K ocia Wyspa. W trzech nazw ach w ystąpił szyk odw rócony z rzeczow nikiem określa
nym na pierw szym m iejscu i z członem odróżniającym n a drugim m iejscu: Góra
Borsuka, L a s Dzikowy, Ł ąka K retow iskowa. N azw a jed n eg o obiektu m a form ę
w yrażenia przyim kow ego: K oło D zikó w .
Tylko trzy nazw y używ ane w spółcześnie to nazw y jednoczłonow e. Jed ną z n ich utw orzono w w y n ik u onim izacji p rzym io tn ik a bobrow a > Bobrow a, a dw ie pozostałe w w yniku deryw acji sufiksem -anka K obylanka (: kobyła) i for- m antem -y Sarny (: sarna).
W nioski
W śród m ikrotoponim ów z terenu W arm ii i M azur w ystęp ują nazwy, których podstaw ę m otyw acyjną m ożna łączyć z apelatyw nym i nazw am i zw ierząt. B yły one tw orzone i używ ane na przestrzeni w ieków przez ży jącą n a tym terenie ludność staropruską, n iem iecką i polską. N a podstaw ie analizow anych 89 nazw terenow ych m otyw ow anych nazw am i zw ierząt m ożna w nioskow ać, że na tym terenie żyły zw ierzęta leśne, takie jak : bobry, borsuki, dziki, jelen ie, jeże, krety, lisy, łosie, m yszy, niedźw iedzie, rysie, sarny, tury, w ilki, zające oraz udom ow io ne byki, kobyły, konie, koty, kozy, krowy, owce, świnie, woły. W nazw ach staropruskich pośw iadczono w ystępow anie na tym terenie turów i lisów. N azw y niem ieckie i polskie używ ane do 1945 r. w skazują, że na W arm ii i M azurach były lisy, borsuki, w ilki, niedźw iedzie, jelenie, bobry, koty, kozy, w oły i zające oraz krowy, konie, ow ce i świnie. W m ikrotoponim ach używ anych w spółcześnie p odstaw ą m oty w acyjną nazw były takie zw ierzęta, jak: bóbr, borsuk, byk, dzik, jeleń , jeż, klacz, kobyła, koń, kot, koza, krow a, lis, łoś, m ysz.
W nazw ach polskich utrw alone zostały przym iotniki apelatyw ne: barani,
bobrowy, borsuczy, byczy, dzikowy, jeży, jelen i, klaczy, kobyli, koński, koci, kozi, kozacki, krowi, lisi, lisowy, łosiowy, niedźwiedzi, owczy, owczarski, rysi, turzy, wilczy, wołowy, zajęczy / zajączy oraz rzeczow niki: polana, strużka, góra, górka, góry, zagroda, las, róg, łąka, ostrów, plaża, wyspa, skrzyp, most, ja m a , jam y, oddział, głow a (w znaczeniu ‘g ó ra ’), łąka, łąki, kątek.
W n a z w a c h n ie m ie c k ic h z n a jd u ją p o tw ie rd z e n ie z w ie rz ę ta B ä r ‘n ie dźw ied ź’, B ib er / B ieb er ‘b ó b r’, B ulle ‘b y k ’, F uchs ‘lis ’, H irsch ‘je le ń ’, K obbel ‘k o b y ła ’, D a c h s ‘b o rsu k ’, R o ß ‘ru m a k ’, K a tze ‘k o t’, Z ie g e ‘k o z a ’, Z ecke ‘k leszc z’, K uh ‘k ro w a’, S c h a f ‘ow ca‘, W olf ‘w ilk ’, Ochs ‘w ó ł’, H ase ‘z a ją c’, nazw y roślin: E sche ‘je sio n ’, F ichte ‘św ierk’, W acholder ‘ja ło w ie c ’ oraz w y ra zy: H ü g el ‘w zg ó rze’, Garten ‘ogród’, B erg ‘g ó ra ’, K essel ‘k o tlin a’, A b lag e ‘bin- d u g a’, B rücke ‘m o st’, B ernstein ‘b u rszty n ‘, K reis ‘k o ło ’, In se l ’w y sp a’, F luss ‘strum ień’, F uß ‘sto p a’, A nhalts ‘oznaczenie, w skazanie, przystan ek ’, Winkel ‘k ą t’, K laue ‘łapa, pazur, ra cica’, Wall ‘w ał, tam a, g ro b la’. N a u w agę zasługuje w yraz niem iecki K atzke ‘k o tek ’ utw orzony w w yniku deryw acji sufiksem -ke od
K a tze ‘k o t’. P rzy użyciu sufiksu -ke jak o L ap ke (Berg) N iem cy przysw oili n azw ę
staropruską, por. stpr. lapis ‘lis ’.
W nazw ach niem ieckich utrw alono dw ie n azw y osobow e: A n to ni i R ei
cherts. W jednej nazw ie zachow ał się w yraz łaciński M o ns ‘g ó ra’. Z nazw
staropruskich zachow ały się trzy w yrazy: lape ‘lis ’, tauris ‘tu r’, *galvà ‘g ło w a’. W szystkie analizow ane w artykule nazw y są św iadectw em języ k a i kultury daw nych i w spółczesnych m ieszkańców ty ch ziem . S tanow ią pośw iadczenie zw iązku człow ieka z przyrodą i naturalnym środow iskiem .
Zestawienie nazw
N azw y ułożono w porządku alfabetycznym , określono położenie obiektu i jeg o pośw iadczenia źródłow e. P rzy nazw ach obcych, które m o g ą być niezro zu m iałe pod w zględem etym ologiczno-m otyw acyjnym , podano dodatkow e w y ja śnienia.
Bobrowa, m iejsce spław u drzew a nad Jeziorem N idzkim , ok. 2 km na pn. od Karwicy, gm. R uciane-N ida, piski: 1927 pot. Bobrow a, 1938 B ebrow a A b la
ge, B ieb e rsh o h e (L eyding, s. 270), 1996 pot. B ob ro w a eksp. (M gr 1986,
s. 3 2-33 ). O d przym iotnika bobrow y (: bóbr). N azw a niem iecka m oże w pierw szym członie zaw ierać nazw ę osobow ą B ieber / B ib er (SN W I, s. 292), ale też por. niem . B ib er ‘b ó b r’.
Bobrowa, pole nam iotow e, ok. 1,5 km n a pd. od Krzyży, gm. R uciane-N ida, pow. piski: 1996 pot. Bobrow o ekspl. (M gr 1986, s. 33).
Bobrowa Polana, m iejsce w lesie, żerowisko bobrów, na wsch. od Karwicy, gm. Ruciane-Nida, pow. piski: 1996 pot. Bobrow a Polana eksp. (M gr 1986, s. 33).
Bobrowa Strużka, strum yk dopływ jezio ra C zarna K uta, pow. w ęgorzew ski: 2011 pot. Bobrow a Strużka ekspl. (M gr 2011, s. 20).
Borsucza Góra, góra 167 m w C zerw onym Borze, n a pn. od daw nego m ajątku Szwałk, przy granicy gołdapskiego, olecki: 1931 B orsuca Góra, B or
suk, D achs B erg (Leyding, s. 53).
Góra Borsuka, w zgórze w pobliżu m iejscow ości K alskie N ow iny, pow. w ęgorzew ski: 2011 G óra B orsuka ekspl. (M gr 2011, s. 24).
Bycza Góra, pagórek 119 m na zach. od Łukty, p rzy jez. Zerk, ostródzki: 1939 B ullen Berg, 1931 B ycza Góra, pot. B iczo Góra L eyding 231; por. niem .
B ulle ‘byk, buhaj, stadnik’, B erg ‘g ó ra ’.
Bycza Góra, pagórek 95 m na pn-w sch. od w si Sąpy, pasłęcki: 1939 B ullen
Berg, 1926 B ullen Berg, B ycza Góra (Leyding, s. 258).
Bycza Zagroda, łąka ok. 0,5 km na pn. od M ajdanu, gm. R uciane-N ida, pow. piski: 1996 pot. B ycza Zagroda ekspl. (M gr 1986, s. 34).
Las Dzikowy, las na pn. od O chódna, pow. szczycieński: 1983 pot. L as
D zikow y, ekspl. (M gr 1984, s. 57).
Kolo Dzików, polana na zach. od W ejsun, m iejsce, gdzie w ykładane je s t z im ą pożyw ienie dla dzików, gm. R uciane-N ida, pow. piski: 1996 pot. K oło
D zików ekspl. (M gr 1986, s. 42).
Jelonka, góra 178 m , ok. 1 km na pn. od w si Dmusy, piski: 1939 H irsch
Berg, 1925 H irsch Berg, 1928 Jelonka, pot. Jelenia Góra (Leyding, s. 278),
niem . H irsch ‘je le ń ’ i B erg ‘g ó ra’.
Jeleni Róg, pole nam iotow e, polana na pd. od Rucianego-N idy, gm. R ucia ne-N ida, pow. piski: 1996 pot. Je le n i R ó g ekspl. (M gr 1986, s. 40).
Jeleni Róg, półw ysep n a pd. od R ucianego-N idy nad Jeziorem N idzkim , gm. R uciane-N ida, pow. piski: 1996 pot. Jelen i R ó g eksp. (M gr 1986, s. 40).
Jeż, góra 194 m , w B oreckich L asach n a w sch. od osady leśnej C zarcia Góra, w ęgorzew ski: 1938 Eschen Berg, 1940 E schen Berg, 1928 Jescha Gora,
Jeż, 1930 pot. Je za G óra (Leyding, s. 365), niem . E sch e ‘je sio n ’. N azw a polska Jeża G óra została adaptow ana fonetycznie przez N iem ców w form ie Jescha G ora, potem człon góra przetłum aczono n a B erg, a człon pierw szy skojarzono
fonetycznie z niem . E sch e .
Klacza Góra, góra i w zgórze 175 m ok. 1,5 km na zach. od w si Skarzyn, piski: 1938 K reis Berg, 1925 K lasce Gori, 1928 K lacza Góra, pot. K la ca Góra,
K lace G óry (Leyding, s. 283).
Kobyla Góra, góra n a w sch. od w si W ilkasy, gołdapskie: 1940 R ossgarten
Berg, 1921 R ossgarten Berg, 1938 K obbelberg, 1947 K obyla Góra pot. (Ley
ding, s. 46).
Kobyla Góra, pagórek na pd-w sch. od w si Bożęcin, m orąski: 1939 A n to
nien Berg, 1926 A ntonien Berg, 1947 pot. K obyla Góra (Leyding, s. 133).
K obylanka, łąka na pd. od W ojnowa, gm. R uciane-N ida, piski: 1996 pot.
K obylanka ekspl. (M gr 1986, s. 42).
Końskie Łąki, łąki na pn-zach. od Karwicy, gm. R uciane-N ida, piski: 1996 pot. K ońskie Ł ąki ekspl. (M gr 1986, s. 42);
Koński Ostrów, w yspa n a Jeziorze N idzkim , gm. R uciane-N ida, piski: 1927 pot. K onsky Insel, K oński O strów, 1938 Wacholder In se l (Leyding, s. 295), 1996 pot. K oński O strów ekspl. (M gr 1986, s. 42). N azw a niem . Wacholder
Insel, por. niem . W acholder ‘ja ło w ie c ’ i niem . In sel ‘w y sp a’.
Końska Plaża, plaża ok. 2 km od w si H arsz, pow. w ęgorzew ski: 2011 pot.
K ońska P laza eksp. (M gr 2011, s. 27).
Kocia Góra, pagórek ok. 1,5 km na pn-zach. od w si Dom orady, bartoszyc ki: 1938 K atzenberg, 1875-1881 K atzkeberg, K ocia Góra (Leyding, s. 67).
Kocie Góry, w zgórze 143 m, przy jez. Dejguny, n a pn-w sch. od w si Ster- ław ki W ielkie: 1928 K atzen Berge, pot. K ocie G óry (Leyding, s. 88).
Kocia W yspa, w yspa na jezio rze Święcajty, pow. w ęgorzew ski: 2011 K ocia
Wyspa (M gr 2011, s. 26).
Kozia Górka, w ysepka na jezio rze Ośw in, pow. w ęgorzew ski: 2011 K ozia
G órka ekspl. (M gr 2011, s. 27).
Kozia Góra, góra na pn. od w si D zięgiele, gołdapski: 1940 Ziegen Berg, 1921 K osen Berg, 1930 K ozia Góra pot. (Leyding, s. 48).
Kozi Skrzyp, pagórek w pobliżu w si M arlinow o, gołdapski: 1881 K ozi
Skrzyp, 1875-1881 K osyskrzybl (Leyding, s. 49).
Kozia Górka, w zniesienie n a w ysepce w e w schodniej części jez. Oświn, kętrzyński: 1938 Ziegenberg, K ossenhugel, 1947 pot. K ozia G órka (Leyding, s. 119).
Kozia Góra, góra ok. 0,5 km n a pd-zach. od R zecka, reszelski: 1939 Ziegen
Berg, 1928 Z iegen Berg, 1926 pot. K ozia Góra (Leyding, s. 312).
Kozia Góra, pagórek w pobliżu w si B iesow o, w stronę jez. Tejstymy, re szelski: 1928 pot. K ozia Góra (Leyding, s. 312).
Kozia Góra, góra 144 m, ok. 1,5 km na pd-w sch. od w si Żabin, w ęgorzew ski: 1938 Z iegen Berg, 1928 K ossen Berg, 1947 K ozia G(óra) (Leyding, s. 381).
Kozia Stopka, góra 194 m, na pn-w sch. od w si Frączki, reszelski: 1939
Zeckfluss Berg, 1928 Z eckfluss Berg, pot. K ozia Stopka (Leyding, s. 311). W n a
zw ie niem ieckiej w ystępuje człon Fluss ‘struga, strum ień’ za niem . Fuß ‘sto p a’, być m oże je s t to pom yłka w zapisie.
Krowie Góry, w zniesienie 107 m, n a pd-zach. od Lidzbarka W arm ińskiego:
K uh Berge, 1946 pot. K row ie G óry (Leyding, s. 126).
Krowi M ost, m ost w W ichrow skich Lasach, n ad strum ykiem bez nazwy, lew ym dopływ em strum yka K irsny: 1928, 1939 K uh B rücke, 1946 K row i M o st (Leyding, s. 126), 1983 por. K row i M o s t ekspl. (M gr 1985, s. 53).
Lisaki, w zniesienie na zach. od w si B lanki, lidzbarski: 1880 F uchs Berg,
L isa ki (Leyding, s. 122).
Lisia Góra, góra ok. 1,5 km od w si W ęgielsztyn, w ęgorzew ski: 2011 L isia
Góra ekspl. (M gr 2011, s. 28).
Lisia Góra, góra 117 m na zach. od osady Smolajny, lidzbarski: 1939 F uchs
Berg, 1928 F uchs Berg, 1946 pot. L isia Góra (Leyding, s. 122); 1984 pot. L isia Góra (M gr 1985, s. 55).
Lisia Góra, góra 132 m, na pd. od Pieniężna, braniew ski: 1939 F uchs Berg, 1926 F uchs B erg, 1947 pot. L isia Góra (Leyding, s. 73).
Lisia Góra, góra 141 m, na pd. od w si W ronki, olecki: 1928 Liszagura, 1931 L isia Góra pot. (Leyding, s. 58).
Lisia Góra, góra 178 m, na pn. od w si Świdry, piski: 1939 F u chs Berg, 1925 F uchs B erg, 1928 pot. L isia Góra (Leyding, s. 274).
Lisia Góra, góra 237 m , na pd. od w si Przerośl, w obrębie w si Łoje, goł dapski: 1875-1881 L issagora B erg, 1881 L isia Góra (Leyding, s. 45).
Lisia Góra, góra 260 m na w sch. od w si Rogajny, gołdapski: 1938 B ernste
in Berg, 1928 L a p ke B., 1875-1881 L apkis (Leyding, s. 40). N azw a pierw otnie
staropruska, por. lape ‘lis’, lit. lapé ‘lis ’, łot. lapsa ‘lis’ (SEJL 1, s. 337). W za pisie z 1875-1881 w idoczna końców ka staropruska m ianow n ik a rodzaju m ęskie go -is. N azw a przejęta do ję z y k a niem ieckiego z sufiksem -ke jak o L a p ke
(Berg), potem utw orzono n o w ą nazw ę od niem . B ernstein ‘b u rszty n ’ i B erg
‘góra, w zg ó rze’.
Lisia Góra, góra 94 m, na pn. od w si Ż elazna Góra, braniew ski: 1927
F uchs Berg, G ołagóra, 1947 L isia Góra pot. (Leyding, s. 73).
Lisia Góra, pagórek 116 m , n a zach. od w si K ołodzieje, suski: 1939 F uchs
Lisia Góra, pagórek 138 m w lesie W ięduga, ok. 0,5 km na w sch. od osady leśnej Jełguń, olsztyńskie: 1939 F uchs Berg, 1924 pot. L isia G óra (Leyding, s. 204).
Lisia Góra, pagórek 69 m , na w sch. od osady G arbno, kętrzyński: 1939
F uchs Berg, 1928 F uchs Berg, 1947 pot. L isia Góra (Leyding, s. 109).
Lisia Górka, las ok. 3 km na pd-zach. od w si W ólka Szczycieńska, pow. szczycieński, pot. L isia G órka (M gr 1984, s. 50).
Lisia Górka, pagórek ok. 1,2 km na w sch. od w si Bełcząca, piski: 1938
F uchs Berg, 1928 pot. L isia G órka (Leyding, s. 274).
Lisia Jam a, pagórek 5 m , m iędzy w sią Stara P asłęka i osadą Rusy, b raniew ski: 1938 F uchs Berg, 1947 L isia Ja m a pot. (Leyding, s. 73).
Lisiak, góra 116 m na pn-zach. od osady L ubny W ielkie, suski: 1939 F uchs
Berg, 1928 F uchs Berg, pot. L isia k (Leyding, s. 316).
Lisianka, góra 107 m, na pn-zach. od w si B artężek, m orąski: 1939 Fuchsen
Berg, 1926 F uchsen Berg, 1947 pot. Lisianka (Leyding, s. 137).
Lisica, góra 94 m, n a pd-w sch. od w si Płoskinia, braniew ski: 1927 F uchs
Berg, L isica (Leyding, s. 73).
Lisiczek, pagórek 8 m, m iędzy w sią K lejnów ką a Z alew em W iślanym , b ra niew ski: 1927 F uchs Berg, L isic ze k pot. (Leyding, s. 73).
Lisie Góry, w zgórze 185 m na w sch. od w si Litw inek, nidzickie: 1939
F uchs Berge, 1922 F uchs B erge, 1930 m ua. L isie G óry (Leyding, s. 185).
Lisie Góry, w zgórze 91 m na pd-w sch. od osady Kiersity, pasłęcki: 1939
F uchs Berge, 1926 F uchs Berge, L isie G óry (Leyding, s. 259).
Lisie Jam y, góra 111 m, n a pn-w sch. od osady W andejny, kętrzyński: 1939
F uchs Berg, Rasterberg, L isie Jam y, 1947 pot. Wiązowa Góra (Leyding, s. 109).
Lisie Jam y, pagórek 152 m ok. 0,5 km n a pd. od w si C zarne, piski: 1938
F uchs Berg, 1928 pot. L isie Ja m y (Leyding, s. 274).
Lisie Jam y, pagórek 169 m na w sch. od w si Sadowo, szczycieński: 1924
Fuchsberg, pot. L isie Ja m y (Leyding, s. 334).
Lisowa Góra, góra 150 m ok. 1,5 km na pd. od w si W ęgielsztyn, w ęg o rzew ski: 1940 F uchs Berg, 1928 F uchs Berg, 1930 pot. L isow a G óra (Leyding, s. 366), 2011 pot. L isow a Góra ekspl. (M gr 2011, s. 28).
Lisowa Góra, góra 201 m , w B oreckich L asach na zach. od jez. W olisko, w ęgorzew ski: 1938 F uchs Berg, 1940 F uchs Berg, 1928 L iszow o Berg, 1930 pot.
L isow a Góra (Leyding, s. 365).
Łysa Góra, pagórek na pd-zach. od w si O paleniec, blisko rzeki Orzyc, szczycieński: 1926 pot. Ł ysa Góra (Leyding, s. 356).
Łysa Góra, pagórek, ok. 1,5 km na pn-zach. od w si Olecko M ałe, przy Jeziorze M ałooleckim , olecki: 1921 L ysa Góra, 1930 Ł ysa G óra pot. (Leyding, s. 59).
Łysa Góra, w zgórze na w sch. od w si B rzeźnica, kętrzyński: 1928 Fichten
Berg, Ł ysa Góra (Leyding, s. 108).
Łyse Góry, w zgórze 191 m, na zach. od jez. Sasek W ielki, szczycieński: 1939 A nha lts Berge, 1922 A nhalts B erge, 1924 pot. Ł yse G óry (Leyding, s. 330).
Łosiowa Góra, góra 147 m, na pn. od w si Polkajm y, przy jez. Desty, reszel- ski: 1939 K uh Berg, 1928 K uh Berg, 1946 pot. Ł osiow a Góra (Leyding, s. 306).
Niedźwiedzia Góra, góra 130 m na pn. od w si N iedbałki, braniew ski: 1939
Bären Berg, 1928 Bären Berg, 1947 N iedźw iedzia G óra pot. (Leyding, s. 70).
Niedźwiedzi Kąt, okolica na pd-w sch. od w si Perkujki, bartoszycki: 1938
Bärenw inkel, N iedźw iedzi K ą t (Leyding, s. 66).
Owcza Góra, góra 121 m, na w sch. od w si Piele, braniew ski: 1927 Schäfer
Berg, O w cza Góra, 1947 pot. O w czarska Góra (Leyding, s. 79).
Owcza Góra, góra 181 m ok. 1,5 km na pd-zach. od osady K aliszki, piski: 1939 S c h a f Berg, 1925 S c h a f Berg, 1928 O w cza Góra, pot. Owca G(óra), B a ra
nia Góra (Leyding, s. 289).
Owcza Góra, góra 1999 na w sch. od w si Studzianki, reszelski: 1939 Susche
Berg, 1928 Susche Berg, pot. O w cza G óra (Leyding, s. 310). N azw a Susche B erg w pierw szym członie je s t niejasna, m oże być adaptacją polskiego w yrazu su sza, który w nazw ie polskiej się nie zachow ał.
Rysi Oddział, m iejsce w lesie 4 km n a w sch. od Karwicy, gdzie zastrzelono dw a rysie, gm. R uciane-N ida, pow. piski: 1996 pot. R ysi O ddział ekspl. (M gr 1986, s. 50).
Sarny, część lasu w pobliżu D obrego M iasta, 1983 pot. Sarny ekspl. (M gr 1985, s. 85).
Świniarka, góra 184 m w Pasym skim Lesie, w pobliżu północnego brzegu jez. K alw a, szczycieński: 1924 R eichertshöhe, pot. Św iniarka (Leyding, s. 346). N azw a niem . R eichertshöhe m oże w pierw szym członie zaw ierać n azw ę osobo w ą R eichert, w N iem czech 152 osoby (http://w w w .verw andt.de/karten/absolut/ reicherts.htm l).
Turza Głowa, góra 98 m, na pd-zach. od w si K ajm ity, nad strum ykiem Torpelą, braniew ski: 1280 Taurusgalwo, Turza G łow a (Leyding, s. 82), stpr.
tauris ‘tu r’, gallü, lit. g a lva ‘gło w a’ (SEJL 1, s. 154), por. lit. tauras ‘tur, Bos
prim igenius’ (SEJL 1, s. 662).
W ilcza Góra, góra w Puszczy R om inckiej, na pn. od w si B łędziszki: 1940
Wolfs B erg, 1928 Wolfs B erg, ok. 1930 Wilcza G óra (Leyding, s. 48).
W ilcza Góra, góra 157 m , ok. 1 km na pn. od w si M artiany, giżycki: 1928
Wolfs Berg, Wilcza Góra, pot. Jilca G óra (Leyding, s. 98).
W ilcza Góra, góra 131 m , n a zach. od w si G udniki, p rzy granicy daw nego pow. reszelskiego, kętrzyński: 1928 Wolfs Berg, 1946 pot. Wilcza Góra (L ey ding, s. 109).
W ilcza Góra, góra 139, p rzy w si Klejdyty, lidzbarski: 1939 K essel Berg, 1928 K essel Berg, Wilcza Góra, 1946 pot. K o cio łek (Leyding, s. 125).
W ilcza Łąka, teren w lesie, gdzie zbierają się w ilki na pn. od K arw icy gm. R uciane-N ida, piski: 1996 pot. Wilcza Ł ąka ekspl. (M gr 1986, s. 54).
W ilcza Łąka, łąka przy strum ieniu Turośl na pn.-zach. od K arw icy gm. R uciane-N ida, piski: 1996 pot. Wilcza Ł ąka ekspl. (M gr 1986, s. 54)
Wolowe Góry, w zgórze 208 m, w N apiw odzkich Lasach, n a w sch. od w si N apiw oda, nidzickie: 1939 Ochsen Berge, 1922 Ochsen Berge, 1930 pot. Woło
we G óry (Leyding, s. 192), niem . Ochs ‘w ó ł’.
Wola Góra, pagórek 72 m, na w sch. od w si Janiki, pasłęckie: 1939 K lauen
Berg, 1926 K lauen Berg, Wola Góra (Leyding, s. 262).
Wolowa Góra, góra 155 m , ok. 1 km na zach. od B isztynka: 1939 Wolle
Berg, 1928 Woll Berg, 1948 pot. Wołowa Góra (Leyding, s. 311).
Wolowa Góra, pagórek 101 m , na pd. od osady Pław ty W ielkie, suski: 1932
Waller B erg , pot. Wołowa Góra (Leyding, s. 328).
Zajęcza Góra, góra 196 m, na pn. od w si Kandyty, iław ecki: 1928 H asen
Berg, Z ajęcza Góra, 1947 pot. Zającza Góra (Leyding, s. 102), niem . H ase
‘za ją c’.
Zajęcza G óra, pagórek 109 m , na zach. od w si R unow o, lidzbarski: 1939
H aske B erg, 1928 H a ske Berg, Z ajęcza Góra, 1946 pot. Zającza Góra (Leyding,
s. 123), por. niem . H ase ‘za ją c’z sufiksem -ke.
Zajęcze Łąki, zabagnione Ł ąki w pobliżu m iejscow ości G ębałka, w ęg o rzew ski: 2011 Z ajęcze Ł ą ki ekspl. (M gr 2011, s. 42).
Zajęczy Kątek, łąka w e w si R adzieje, w ęgorzew ski: 2011 pot. Z ajęczy
K ą tek ekspl. (M gr 2011, s. 42).
Wykaz skrótów
Leyding - Gustaw Leyding: Słownik nazw miejscowych okręgu mazurskiego. Cz. II: Nazwy fizjo
graficzne (zlokalizowane). Poznań 1959.
Mgr 1984, praca magisterska - Barbara Kuitkowska: Toponimia Szczytna i północno-zachodniej
części gminy Szczytno. Olsztyn 1984.
Mgr 1985, praca magisterska - Jolanta Nowakowska: Toponimia Dobrego Miasta i wschodniej
części gminy Dobre Miasto. Olsztyn 1985.
Mgr 1996, praca magisterska - Małgorzata Zuzelska: Toponimia gminy Ruciane-Nida. Olsztyn 1996.
Mgr 2011, praca magisterska - Mateusz Koniuszaniec: Mikrotoponimia powiatu węgorzewskiego. Olsztyn 2011.
Nitsch 264 - K. Nitsch: Dialekty polskie Prus Wschodnich. [W:] idem: Wybór pism polonistycz
nych. T. III: Pismapomorzoznawcze III, s. 252-321.
SJPDor. 1 - Słownik języka polskiego. Pod red. W. Doroszewskiego. T. I. Warszawa 1958 i n. (korzystam z wersji elektronicznej).
SEJL - W. Smoczyński: Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno 2007.
SNW 1, 10 - Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. Wydał K. Rymut. T. 1. Kraków 1992. T. 10. Kraków 1994.
ekspl. - nazwa została zapisana podczas eksploracji terenowej.
Literatura
Biolik M. (1994): Mikrotoponimia byłego powiatu ostródzkiego. Olsztyn.
Biolik M. (2012): Analiza strukturalno-gramatyczna w mikrotoponimii (na przykładzie nazw
terenowych gminy Kolno w województwie podlaskim). „Prace Językoznawcze”. T. XIV,
s. 17-30.
Biolik M. (2014): Uwagi o zbieraniu i budowie nazw terenowych. [W:] Mikrotoponimia i makro-
toponimia. Problematyka wstępna. Pod red. A. Gałkowskiego, R. Gliwy. Łódź, s. 195-205.
Górnowicz H. (1983): Nazwy terenowe i ich podział wewnętrzny. [W:] Geografia nazewnicza.
Materiały z VII konferencji Komisji Onomastyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komi tecie Slawistów i IIposiedzenia Komisji Onomastycznej Komitetu Językoznawstwa PAN Mo gilany, 23-25I X 1980 r. Pod red. K. Rymuta. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
Kornaszewski M. (1983): Nazwy zestawione w dolnołużyckiej mikrotoponimii powiatu chociebu-
skiego. Poznań, s. 18-28.
Piotrowicz O. (2004): Toponimiapowiatu kętrzyńskiego, UWM Olsztyn (mps pracy doktorskiej). Pospiszyl A. (1990): Toponimia południowej Warmii. Nazwy terenowe. Olsztyn.
Summary
Ninety four local names from Warmia and Mazury are described in this article. All of them were created with use of animal names. They were created throughout the ages by Old Prussians, Germans and Poles who lived in the region. The names have been divided into three groups. The first one contains lost names, used during the interwar period. The second group contains names used during the interwar period and accounted for during terrain exploration in the end of the 20th century and in the beginning of the 21st century. The third group contains names used by the people who migrated to the region after the year 1945, not accounted for before that time. On the basis of the used names it can be said that the region was inhabited by forest animals such as: beavers, badgers, wild boars, deer, hedgehogs, moles, foxes, moose, mice, bears, lynxes, aurochs, wolves, hares and domesticated animals such as: bulls, mares, horses, cats, goats, cows, sheep, pigs and oxen.
The Old Prussian names account for aurochs and foxes. German and Polish names used after the year 1945 account for: foxes, badgers, wolves, bears, deer, beaver, cats, goats, oxen, hares and cows, horses, sheep and pigs. Microtoponyms used nowadays contain animal motives such as: beaver, badger, bull, wild boar, deer, hedgehog, mare, horse, cat, goat, cow, fox, moose, mouse.
All analyzed names are the testimony of the past language and culture of the inhabitants of the region. They are the evidence of the bond formed by the man and environment.
