Nadenken of voordenken

(1)

· ...

...

.

...

..

.

..

'

...

'

...

'

... 0·.·.

· .·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.

~

...

.

;::::::::::::::::

::::::::::::::::::::::

:::::::::::

::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::;:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::;:::::::::::

::::;:::::::

:::::::::::::

:

:::::::::

::::

... ···1···1···

_{HtHHH~:::;;>/~?)\Ht\\\\HHHI<t)«H\\I«\H}

_~}~)(

_:

_{.. :-:){}

_{HH \\\HHttH\HtH\\}

...

.

...

.

...

· ···

···

····

·

· ····

···

·'

···1·

···

...

... ' ...

.

:::::

:::::::

:

::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::-:., :::::-..

':-.

'0:::

:::

::::. '::::"

.. ,:

",:

::

:,:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::

:::::

:

:::::::

:

:IIlj:l:~\:Il?:;:ll~~~:

~

:\l:I~~::;:t\ll'

"ijj

:

'

~l

l:l;

..

:::::~Jl:::Il::j:JI~~I~j:~:~jj:~jjjj:~jjj:~:~:~j:~:~jjjj

•••••••••••••••••• • • ••• • • • • • • • ••••• 'R •••••• ' . ' •••••••••• • •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••.•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

• • • •• • • • • • • • • • • • •• • • • • • • • •• • • • •• • • • • • •• • •• • •• • • • •• • • • • • • •• • • •• • • • • • • • • • • • • • • • • • •• • 0 • • • • • • • • • • • • • • • • •

...

....

...

..

...

....

.

...

.

...

....

...

....

...

..

.. .

:

.:.:.:

.

:.:.:.:

.

:.:

.

:

'.:. .:.: :.:.:.' :'. '.' .':':.:':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':':.:':':':':.:':~:':':':':':':':':':':':.:':':':':':':':'

:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.

:.:.:.:

.

:

(2)

NADENKEN OF VOORDENKEN

Bibliotheek TU Delft

1111111111111111111111111111111111

C 0003831879

(3)

NADENKEN OF VOORDENKEN

DEEL 2 serie ontwerpen en bouwmethodiek

L. Hulsbos

(4)

Uitgegeven en gedistribueerd door: Delftse Universitaire pers

Stevinweg 1 2628 eN Delft

Telefoon: (015) 783254

In opdracht van:

Vakgroep AST

Architektonische en Stedebouwkundige Technologie Bouwmethodiek Prof.ir. A. van· Randen

Technische Universiteit Delft Faculteit der Bouwkunde Ber lageweg 1

2628 CR DELFT

e IP-GEG EVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Hulsbos, Leen

Nadenken of voordenken : de rol van bouwtechniek bij het ontwerpen / Leen Hulsbos - Delft: Delftse Universitaire Pers. - (Ontwerpen en bouwmethodiek ; 2)

Uitg. in opdracht van de TU Delft, Faculteit der Bouwkunde, vakgroep AST Bouwmethodiek Met lito opg.

ISBN 90-6275-402-3

SISO 692.1 UDC 69 NUGI 655 Trefw.: bouwkunde

(5)

~

fqlJ

~

EêfJ

~

INHOUD Voorwoord Ruimte

Materiaal voor ruimte Ruimte voor materiaal

Ordening/vorm Samenwerking/ integratie Ontkoppeling Overwegingen Afwegen Partijen Randvoorwaarden Oplossen Een oplossing Een wijziging

(6)

(7)

VOORWOORD

Bij het ontwerpen worden ruimtelijke behoeften omgezet in een ontwerp dat, als het gebouwd is, die behoefte moet dekken. Het bouwen gebeurt met materiaal.

Het materiaal is het middel, de ruimte het doel en resultaat.

Of en hoe het doel bereikt wordt hangt onder andere af van hoe met

de middelen wordt omgegaan.

Daarom gaat dit verhaal over bouwtechniek en zijn relatie tot en plaats binnen het ontwerp en het ontwerpen.

Het beeld van de ontwerper is hier beperkt tot ruimtelijk-ordenaar en technikus.

In dit boek gaan we niet in op de vraag of de ruimte- en

vorm-pretenties van de ontwerper wel juist zijn.

Zijn pretenties zijn slechts één onderdeel in een afwegings-proces

tussen het willen, kunnen, mogen en moeten van hemzelf en van de andere bij het proces betrokken partijen.

(8)

Ruimte kan worden beschreven (kwalitatief en kwantitatief) naar zijn bestemming (nu en in de verre toekomst)

- slaapkamer oppervlak min. 11 m2 netto

- plaats voor 2 bedden + 2 kasten

- raam met uitzicht ook voor kinderen

- plaatsingsmogelijkheid voor dakkapel tijdens de bewoning De ruimte staat niet op zichzelf maar is gekoppeld aan andere ruimte(n) en het projekt als geheel met zijn situatie.

Daarvanuit volgen nadere eisen en randvoorwaarden, zoals: - bereikbaarheid via zoldertrap

- uitzicht en bezonning - afwerkingsnivo

- differentiatie binnen het projekt - veranderbaarheid door bewoners

Ook de overheid stelt zijn eisen aan ruimte(n).

Voor het wonen zijn die eisen o.a. gesteld door:

- de woningwet

- de model-bouwverordening (M BVO)

- norrnbladen - bestemmingsplan

- voorschriften en wenken voor het ontwerpen van woningen - gemeentebedrijven en brandweer

Veel van die eisen zijn voor de hand liggend en zullen als vanzelf in

het ontwerp verwerkt zijn.

Andere eisen zijn arbitrair en vormen toch keiharde minima waaraan het plan moet voldoen op straffe van onthouding bouwvergunning of subsidie, of domweg medewerking.

(9)

*

ve~&ooE'" "'OEIL~" 6e~e",aARe HOElC.e .... Te MAIC:.E .... ·

*

'2.~O

eH HOOGTE! ove~ H IIV. ~/S V.H. OPP~~Vl.

OP$TELL. ~\AIMTE" e.v. +

'oN" .... ~H'oN"'TE~ HET .•.. CH V'12~E HOO<:tT€ SOVEN

RUIMTE

'*

'200 CH DOOCZLOOPHOoc.1"e ï.P.V TCZAP

'2 '20 CH , • C3octoES

~ "30° 1.\/.1"'1. C,E621AIIC OAIC~ vOOIZ <A\T2..ICHT.

• HUI $RAA.O 1;01< ~40 )C 'T0 'OT E~

V€'~T~EK TE TrlAI\JS.PO~TE~E~.

OE C)/'. \(.ET~L

11i~:::;~~fff=,--

3 M 'l

BEClc.~u

11'1

re

UITl.Icr4T voo~ ICI,."oERE~

N.S.

'*

=

ElS, VA"'" DE ovERHEIO

(10)

Doordat met het materiaal de ruimte gemaakt wordt, worden veel ruimtekwaliteiten uitgedrukt in eisen waaraan materiaal en konstr. moeten voldoen.

Zo wordt de geluidsisolatie al snel uitgedrukt in de ~ikte van een be-tonnen muur en wordt de hoeveelheid omgezet in m glasvlak.

NEN 1070

Ook hier en op die manier stelt de overheid zijn eisen weer. Bijvoorbeeld:

*

geen pannen op daken flauwer dan 300

(MBVO art. 195)

*

dakbeschot moet bestaan uit planken van tenminste 16 mm dikt (MBVO art. 192)

Deze eisen zijn niet funktioneel maar oplossing gebonden, dus ook snel door de bouwpraktijk achterhaald.

(Het is wellicht om die redenen dat de vrijstellingsmogelijkheden zo ruim zjjn).

Globaal kunnen 3 kategoriën materiaal c.q. konstruktie-eisen worden onderscheiden.

1. Eisen om ruimtekwaliteiten te bereiken (dit zijn gebruikersbelan-gen)

b. v. daglicht, oppervlakte en geluidsisolatie-eisen

2. Eisen om de duurzaamheid en veiligheid te verzekeren (dit zijn exploitanten en gebruikers belangen)

b.v. pannen verankeren bij daken 600, balken behandelen tegen indringend vocht.

3. Eisen die ruimere doelen dienen (veelal maatschappelijke of eko-nomische belangen)

b. v. thermische isolatie-eisen om de energiebehoefte te drukken (natuurlijk ook een gebruikers belang)

(11)

MATERIAAL VOOR RUIMTE

KWALITATIEVE KRITERIA VOOR RUIMTE OF VOOR MATERIAAL?

PA~LICHT MIIV. V~ V.H.

VLOEROPP. AAT. -ioS.

VEIVT IlA TIE '/Zc>

v.

H.

vLoEI2.0PP. A~T. '\-\'2..

~

= ...

'Z.~ M 1. I(, /vv

ft

=

0.5'2. Nt K/vv

AI'lT. -\65

2. CH 01\J6RA~O 6AAR

MATE ,:tl.A,4l.L T"'S~E"" DE

8AUCOPLEqc;ltVGEI\,).

A~T. -18~

DA"-EN ~ ?>O 0 ~€E'" PA~tüE'" .Aflf. 1~5 \. DA "E N

>--

600 PAlVtvEfo..l vEIt .... tvKE ~EI\J "

TEc.etv OP'W"AAIE"tv.

A~T. -1~L.

-

~

=

M'IV. -1.'2.~ M'Z. K/w AItT 165

VLOe~HOUT MIIV '2.0 Mr1. ART. 18S

6tZA..,o\IV. HEIO ?Ic /"il~. A~T 181

I

=::::o:dr

NieT 6t2.A..., 0 C.E"A"-IZ l

V)~

&€ OEKfCl

~c.

U

...

aT. 1q~

LUCHT~eL.~IO-IS.OLAT IE 0 df3 ~e.N 10~O

~o MI"". H 8vo. A/lZT 16'!»

(12)

zie dakdiktaat groep v. Randen pag.: d5-1

_+-

_{en 5}

Materiaal en konstruktie nemen ruimte in beslag.

De keuze van materiaal en konstruktie laten zich voelen in de over-blijvende ruimte-maat.

Ruimte en materiaal 11k linken inll _{en lIdijen uitII,}_zij_{zijn afhankelijk} van elkaar.

ma teriaaldikte-ruimte

ma ter iaalposi tie-rui mte

ruimtebeslag konstruktie-principes

konsekwenties voor de aansluitingen de aansluitsituatie

DE

,"-A"'Jc"LU',-SITlA,A..T,e.

deze geeft de globale positie van de elkaar ontmoetende bouw-delen t.O. elkaar weer

een stukje van de oplossing?

(13)

Wat gaan we nu eigenlijk precies maken?

-rE O",?

TE ou~?

RUIM TE VOOR MATERIAAL

welke ruimte? welk materiaal? welke vorm? welke aansluiting?

toch moeten zij een geheel gaan vormen

(14)

In de eerste fasen van het ontwerpproces

wor-den al veel besluiten over kosten genomen

Het ontwerp kan gebruikt worden om moeilijk-heden (=kosten) te omzeilen.

PlZoc.l<S I.O. r~o

--f;>

0 0 0 0 0 0 0 0

De twee woningtypen verschillen weinig in de uitvoering. Niet hur indeling maar hun oriëntering verandert essentieel. Alleen de entree is anders.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Vorm-differentiatie, maar toch geen chaos in de onderlinge aansluitingen. Dure aan-sluitingen zoveel mogelijk vermeden. (ar-beid en materiaal zuinige aansluitingen hebben voorkeur)

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

I.p.v. de kosten van een lastige aansluiting tussen twee woningen te stoppen zijn de kosten van de aansluiting gebruikt om een derde type te maken, dus ~ het derde type gestopt.

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Dakkonstruktie van de berging kan afwijken van die van de woning (logisch, gezien de funktionele verschillen). Berging kan in de uitvoering achteraan komen als het steiger voor de woning weg is.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Het onderliggende principe van zo'n opzet is het afbakenen van vaste en variabele

gebie-den van de woning.

Bij typewissellng verandert met variabele deel zonder het vaste deel echt te

(15)

door entree te verplaatsen

-I-~_L-I--J <r te draaien wordt de

woon-J

en de woning een halve slag

K

kamer a.d. straat een

<r- woonkamer aan de tuin

goothoogte en straatwand wisselt, maar de nok gaat alti jd rechtdoor

konsekwenties van

type-schakeling niet in hun

aansluiting maar d.m.v. een

extra "overgangs" woning-type oplossen

bergingen

"technies" loskoppelen van de woning. b. v. het dak lager aangezet ORDENING/VORM ~EE/IJ I3ALlcO/IJ VE12D"P'''"

[BsT:n

.

:.:.

HA L 1" e,A L.IC 0 ru

rn-:

5 S '.:. .... HEEL BALKOI\J 2.0LOE~ :

...

. '.. . ~ ' .... :'. :'.: EEN VOORBEELD

(16)

meer informatie: diktaat 7.881 TH Eindhoven relatie tussen vormgeving en technieken blz. 141-178 ir. P. W.J. Jansdaal

r

De keus uit de 1001 mogelijkheden wordt niet alleen bepaald door wat "hier en nu" het beste is, maar ook door te kijken wat die oplos-sing voor zijn omgeving nog meer kan betekenen.

Integrerende oplossingen of het z.g.n. "werk met werk maken" kan kosten besparen omdat één ding of bewerking voor meerdere doelen gebruikt wordt.

Samenwerking van bepaalde aspekten gaat vaak ten koste van andere aspekten. (kompromis-integratie, ir. P.W.J. Jansdaal)

b. v. de raam- en deuropeningen van de stabiliteit-gevende geven zijn

beperkt van afmeting.

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

CD

de dragende en scheidende funktie worden gekombineerd in één materiaal dat geschikt is voor beide funkties.

de betonnen gevelelementen dienen tevens voor stabiliteit, het was toch al een onvervormbaar element.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

®

behoefte aan een sprong in het bouwblok is gekombineerd met de differentiatie in woningtypen. Sprong is typewisseling.

@

de dakvorm is gebruikt om d.m.v. vormvaste driehoeken te

kon-strueren, het overstek reduceert het max. moment in de sporen.

0 0 0 D O O 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

®de plaats van de muurplaat is zo gekozen dat hij als randbekisting dienst doet en dan blijft zitten.

®

galerij en balkonplaten worden benut als steigervloer , wat een aparte steiger uitspaart.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

®

de geïntegreerde koplatten geven het kozijn zijn stijfheid, sparen

naderhand optimmeren uit en dienen ook als metselprofiel.

(17)

ZELFDRAG ENDE CARROSSERIE o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

®

~ DI'FFE~EtVTlATIe:

/ .

\..

"

"-

"-'.

_>

SAMENWERKING/INTEGRA TIE fn"\ ~T,,&\UTE' vE~oe

o

C.EVEL 6LEHEtvTEtv

(18)

Samenwerking betekent tegelijkertijd samenhang. Daardoor ontstaat afhankelijkheid (het ding moet nu aan meer eisen voldoen).

M aar afhankelijkheid betekent niet automatisch samenwerking, het kan zelfs tegenwerking betekenen.

Het doelbewust omzeilen van die afhankelijkheid noemen we "ont-koppelen".

Hoe en wat we ontkoppelen hangt af van welke relaties we willen verbreken of verminderen.

N.B. samenwerking en ontkoppeling zijn niet per definitie elkaars tegenpool. Zij werken vaak op een verschillend vlak, zijn anders-soortig.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

8)aansluitvorm (aanliggend i.p.v. indringend) maakt dat wijziging

van het een niet direkt doorwerkt in het ander (b.v. vloerdikte)

®

funktie-scheiding, kolommen en scheidingswandjes staan los van elkaar. Elk op hun eigen ontwerprooster •

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 cr

@

afsplitsing van de berging van de woning maakt dat beiden min of meer zelfstandige elementen geworden zijn.

G

onderbreking van het metselwerk door raamstrook maakt dat de koppen maat niet over de volle gevellengte hoeft door te werken (werkt ook als metselwerk dilatatie).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ü 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

®

de aansluitvorm staat toe

d~t

.

de keuze, eerst gevels dan dak uit-voeren of andersom, nog VriJ IS.

@de vorm van het kozijn (de symmetrie) maakt onderscheid tussen linkse en rechtse kozijnen bij gespiegelde woningen niet nodig (seriegrootte is trouwens verdubbeld).

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ( ' \ 0 0 0 0 0 r " , , " ,

(i)

afspraken over afmetingen en sponningvorm van deuren en kozi j-nen maakt dat verschillende fabrikaten toch op elkaar passen.

@opdeling van het keukenblok in losse kastjes maakt dat met enkele elementen toch vele keukenblokken samengesteld kunnen

(19)

ONTKOPPELING

®

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

®

0 0 0 0 0 0 0 0

(20)

dakdiktaat groep van randen do-14+15

do-18+19

dakdiktaat groep van randen pag. d5-8+9

idem

do-25+26+27

Overwegingen vormen de verklaring of oorzaak van het ontwerpen. Oplossingen (het gebouw, het detail, de materiaalkeuze e.d.) zijn

ge-baseerd op overwegingen.

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

De oplossing staat nooit op zichzelf, hij is altijd via het materiaal verbonden met zijn omgeving.

Door zijn ruimtebeslag en aansluitvoorwaarden straalt hij uit en stralen andere oplossingen op hem in.

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Als oplossingen over meerdere fronten werkzaam zijn (en dat zijn ze

bijna altijd) komen er ook meer overwegingen aan te pas. Een (ontwerpers-)overweging op zich is:

welke voordelen biedt dit me en welke nadelen moet ik dan voor

lief nemen

(zie hiervoor ook de begrippen samenwerking en ontkoppeling)

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Overwegingen komen bij alle partijen uit het bouwproces vandaan. In de overwegingen herkennen we de belangen van die partijen.

Net zoals de partijen, zijn ook de overwegingen vaak in konflikt met

elkaar.

(uitgeknepen bouwprijs en toch dubbel-glas) Soms zijn overwegingen moeilijk om te zetten in konkrete eisen, zij zijn ongrijpbaar of subjektief. (b.v. ordelijkheid, mooi, status)

(21)

OVER WEGINGEN

( ) 0 0 0 0 0 0 0 0 c:> 0 0 0 0 0 0 0

*

onderhoudsvr ij

*'

*

differentiatie "JI:

*

plaats voor een

*

woningscheid:--

-dakkapel vloer Ilu=OdB

"*

*

sjieke goot

be-*

_gordijnenplank voor de timmering

*'

*

woonkamer op de

isolerend glas zon

*

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 a 0 0 0 0 0 Cl

*

wat straalt naar waar, en in welke mate

.-

..

]

-.

•

. ,

,- Il========t

PftE~A6S.E'T"O"" SI rJl\JeJV spouVV'-_--"Jv-.----ICJ 6LAO. -" .; 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

:l( kan het binnenspouwblad gelijk voor stabili-teit dienen?

*

hoe groot kunnen dan raam- en deuropenin-gen zijn?

'*

als de bewoner ooit uit wil breiden kan hij toch zeker de gevel er niet uitslopen?

'*

en als er een vrachtauto tegenaan rijdt stort dan alles in omdat de stabili tei t weg is?

*

de gevel is snel te monteren, snel glasdicht.

*

welke transportafrnetingen zijn nog moge-lijk?

(22)

Echt moeilijk wordt het pas als kwaliteiten tegen kwantiteiten

moe-ten worden afgewogen ..

Over de smaak van de appel en de peer valt nog 'wel te. twisten, en

over de prijs ook. M aar welke van de twee geeft de beste smaak voor zijn prijs?

o 0 0 0 0 0 0 0 -voorbeeld- 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Als het ontwerp zoveel mogelijk "prijswaardig" moet zijn. (lasten-baten verhouding zo gunstig mogelijk is). Wat betekent dat voor de zolder?

JE kan de vereiste geluidsisolatie wel gehaald worden zonder

pla-fondkonstruktie? -zelden

:IE wat gaat een plafondafwerking kosten?

- flink wat (jammer dat ik geen bedrag weet)

JE als de zolder tijdens bouwen subsidieaanvraag als bergkamer

bestemd wordt, wat sparen we dan uit? - extra geluids- en thermische isolatie - verwarming

- elektra

- dekvloer en andere afwerkingen - dakraam, kan kleiner

Ol( wat gaat dat in huur en bouwsom schelen?

:IE welke voorzieningen zijn wel slim om toch maar nu te maken?

- normale e.v. ketelkapaciteit - elektra

JE kan de bewoner er nu met weinig ingrepen toch een kamer van

maken?

:IE vindt bij verbouw kapitaalvernietiging plaats?

0 0 0 0 0 0 8 > 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Zo'n afwegingsproces systematIsch aflopen en verifieerbaar maken is onbegonnen werk.

Er kan beter een konkreet voorstel zijn waar anderen op moeten reageren omdat het hun belangen dient of schaadt.

Zo'n voorstel is een gok, het is een inschatting van overwegingen, van belangen.

Meestal is het ook een kompromis, er zijn konflikten in verwerkt, er is al afgewogen.

En soms kan het een vorm van manipulatie zijn omdat andere oplos-singen, die net zo goed mogelijk waren, verborgen blijven. Dat

(23)

f····

ILI.A.::OcA5

VE (.2WACZH IrJc..

OE'CVLoEQ

DAe, LlcH T + VE rJTI LATtE. T \Ä SSEf\) HU.l)..~T JE BEHAlVe, VVAS"TAFEL ISOLATIE: '2.. S"'Oç>ICOI0TAKTE~ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

f··· .

1<::: 0 .52 M'2. KjvV C,EE.IV VERvVARHtlVC, CEEN DAC,UCHT 1 SToPtCONTAIt::::T

c,EEN 7..rt. TOILET I KLEINt.I<E

$.ElAIC.E N EI$ e:.EQc.rrJ~ I.V.H. \NOtV1I\Jc-c.ROOïCE (1)

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

o

f:···

_A

AL:; BOVEo\.l HAAtZ

\(.VVAt..\TE ITEN

OP-TE VOE~EI\l oooa.

oe;; e,EVV'OtUE!2.

~

~~~';'~:e."~1<T ~-jJ::îI'::fu

juistheid van af'.v~gen niet te

veri-fiëren?

doe een voorstel en dan maar naar de gevolgen kijken.

VVEL VER'vVAR.H II\..lC 'vVEL OElc.vLOER

C.EE/\J \<:::AHERDEU.R

'vVEL Tu~~El\JvVA/\JOJt.

VOO~OE.LEIV VAN

oP-L05SII\J~ -{ EN 2. HIER c.EKOHBtNEEIZO?

AFWEGEN

~o

ti)

0

-{) 0 2 0 w _Q _lil

~

~ 2 2 ~ UJ

~

<{

S

0 ₂ ...l

P

CL w w ₂ CL _\IJ 0

I-~

~ \l-Ul Ó Ol I

~

Jl IJ - 1/1 (){ 0 0 '? 0 "-2 /

~

w 2 I-Ul

I-c=::J

<.f 0 0 :2 0/

~

2 Ó ul

u

,:::; 2 <:!! ₂ 0 ₀ 0

3 ~

T"

>

f-§

(24)

de bouw in de knoop.

prof.ir.A. v.Randen pag. 5-14

Ontwerpen doe je niet alleen. En ook niet voor jezelf.

De oplossingen die je kiest, moeten iets voor een ander oplossen. Daarom bemoeien die andere(n) zich met het

ontwerp en het ontwerpen. - gebruikers - overheid - adviseurs - expolitanten - aannemers - enz. ,-'---'~

Vooral zij dragen overwegingen aan, en hun belangen, machten en kennis.

Hun belangen zijn vaak strijdig, hun wensen ook. De optelling ervan levert geen gebouw, maar hun samenwerking bepaalt wel het ge-bouw.

In dat veld werkt de ontwerper, hij gaat om met, en is vaak onder-geschikt aan, hun specifieke vermogens en behoeften. Tegelijkertijd is hij zelf partij.

De verhoudingen tussen de partijen wisselen. Overwegingen komen gaandeweg pas boven water, worden gewijzigd of krijgen een andere zwaarte.

De ontwerper heeft zijn eigen overwegingen en ontwikkelt rand-voorwaarden om het proces van ontwerpen te struktureren en niet als één nieuwe overweging naar boven komt helemaal overnieuw te moeten beginnen.

Randvoorwaarden staan tussen de overwegingen en de oplossing in. Randvoorwaarden integreren dan ook meerdere overwegingen. Overwegingen worden aan randvoorwaarden getoetst en andersom. Hoe de ontwerper zijn randvoorwaarden stelt, hangt af van hoe hij partij kiest tussen de partijen.

(25)

~ CE 6~u\ KE R.5

---clou~ - Q. 0.. of ku.v..r - Q (j..~ 5.t-o-o\d::.o~tm - be.z...onl'Vl

V1t- .

_~~ ?~bcVc: _ sckoo-tütJUY~ CM,i,,~

--EXPLO\TA"lT.

----_ wQ-\V\Á ~ CMJa..rl-wud

_ ht-e.-to

VU-S h0Ao..rcle

_~t2-vl~.

--- ~ "Qf~ - LAtiUÎcM-+. _ 0. CiA'

0\

QV..:-5 cM~(Ä~\::;..:.. ---U.-...;;;;-...;.;~::..;;.a..vv~o..=~:.:.';.-, ... -~'<-~. ~

--...:::""'::::::::::=-

+

AANIUE.HER.

--- af'>cLv~uitl(r'

- bv-

c;tCl.n ~

u..ttl

""'(r ~ wl~ \l\Ao..-r~ _ c.~ \I\N< \ t.e..VÇ _ voY~uev~. -I~~ b b ovE.C'Z.C-\EIO

--- 'S\.A~

cL:...t

_ b~ve.r~V\II"l. - ~ I- "'-"" 0{ . - Shr~cuI-~~ -u~~ _ SI-YactVl ~ .

o

PARTIJEN 6 ~ ':>TEOEB. \c::UtVO.

--_~~o..~ - Of-o.x'ti e-v..Qav-d-t

OlM

te.r.

(uÀ~

_ -{ ot:> WOVl / HA . b cf ~o..., STRu.\c::.T€u~

--- p

ru::J.

~V\cJ.e-.,-;

"

cr-_ ~b-\~~t-. ~ lCC; '-')tQ..v /M3~

(26)

Randvoorwaarden moeten vanaf het begin af aan mee-ontworpen worden, zij vormen de achtergrond en struktuur van de planopzet.

Tijdens de planvorm ing wordt er aan getoetst om de logika in het

plan te behouden. Een deel van de voorwaarden zit al in pagina 4 tot

en met 9, randvoorwaarden in 10 t/m 15.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 -voorbeeld- o 0 0 0 0 0 0 0 0

..

. "Het principe van vaste en variabele planonderdelen moet door

ma-teriaalkeuze en detaillering ondersteund worden.

W ijzigingenin de variabele delen mag geen invloed hebben op het

vaste deel.

Ook na de aanbesteding moeten bewoners nog het woningtype kunnen beÏnv loeden".

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 e o e 0 0 c v o o 0 0 0 0

"Uitwerking en detaillering moeten een grote seriematigheid in pro-dukten en aansluitingen bewerkstelligen. Daarmee blijft de differen-tiatie betaalbaar" (is de bedoeling).

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

..

"Bouwprodukten moeten zoveel mogelijk afwerkingen integreren (voorzover de prijs toelaat). Verbindingen en aansluitingen waar mo-gelijk niet indringend maar aanliggend maken".

'IE arbeidsbesparing op de bouwplaats

'IE opvoeren bouwtempo

'IE tekort aan geschoolde bouwvakkers.

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

"Draagkonstruktie simpel en niet te specifiek houden. Moet door

vele aannemers te maken zijn in verschillende bouwmethoden".

3( Behoud van konkurrentie tussen aannemers.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 "De gevels moeten niet afhankelijk zijn van de draagkonstruktie". (b.v. kozijnafmetingen moeten niet afhankelijk zijn van vloeren wanddikte)

"Gevels moeten snel te sluiten zijn, binnen geen stucwerk veroorza-ken en liefst stabiliteit geven, spaart misschien een dwarswandje

(27)

RANDVOORWAARDEN

typen/doorsn. differentiatie

gezamelijke doorsnede en het samenval-lende permanente deel.

(28)

Als detail (3) in de plaats moet kunnen komen van detail (2) moet de dak plaat- en pannenverdeling dit toelaten en op dezelfde plaats uit-komen bij beide details.

Dus dak plaat en pannen-verdeling over het gehele dakvlak uitzoeken.

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Dakhelling, dakpakket dikte en maat van de sprong bepalen de goot

en kamerhoogte in punt (A).

Als hoogte (B) dan gelijk is aan hoogte (C) kan het detail wellicht

ge-lijk zijn en de afmeting van de gevelmaterialen ook.

ó1E is de serie matigheid hierdoor groter?

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Het effekt van de gevels snel dichten wordt pas lonend als ook het dak snel dicht is. Pas dan blijft de woning droog en kan met de bin-nenafwerking snel begonnen worden.

ó1E kan het dak al uitgevoerd worden als de gevel nog niet staat?

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Ramen die niet tot het plafond reiken laten wellicht de beslissing over vloerdikte vrijer. Als de gevel zichzelf draagt en de vloeren niet als latei benut worden, kunnen de besluiten over de

draagkon-struktie mogelijk gemakkelijker tot in een laat stadium gewijzigd worden.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Betaalt een ankerloze spouwmuur zichzelf terug omdat een sprong

dan minder invloed heeft op de naast liggende woning?

Dan kan het assortiment gevelelementen en kozijnen beperkter

wor-den.

Of toch proberen minder sprongen te maken?

o 0""'

In werkelijkheid gaat het overwegen, afwegen en kiezen in een ra-zend tempo.

Overwegingen uit allenivo's komen er in samen. Kennis en ervaring maken dat konflikten niet verborgen blijven tot de uitwerking, zij worden al gezien en opgelost of omzeild in het ontwerp zodat het

(29)

/

I

/

I

/

OPLOSSEN

(30)

Gevelelementen zijn van prefab-beton. Kunnen beglaasd op het werk worden aan-gevoerd.

Zij zijn geschikt om stabiliteit te geven.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

G evel-draagkonstruktie aansluitingen zijn niet-indringend. Draagkonstruktie heeft ge-heel vlake voorzijde.

, _,, ,

~ ' . :' I . '

". :' t.: . .... '.-';"" ..

V loer en wanddikte kan wijzigeri zonder dat de gevel verandert.

..

.

~

. ' , " : L.

-o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Metselwerk kan op vele momenten worden uitgevoerd. Dak kan pas worden aange-bracht als betonnen gevelelementen er al is. G evel-dakplaat verbinding is niet-indrin-gend.

Dak integreert veel afwerkingen.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

... :

Stressed-skin dakpanelen zijn snel te mon-

f3\

teren. Dakplaat en pannen eindigen steeds

\::V

gelijk. Aansluiting kan wisselen i.v.m.

wo-ningtype, bouwprodukten in het z.g.n. vaste

deel blijven toch gelijk.

®

o 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Gootbeugels en panlatten kunnen al op de beg. grond aangebracht worden.

Twee pannen tussen dakraam en goot voor-komt stankoverlast uit goot via openstaand dakraam + dekens hangen niet in de goot te luchten.

','

Bovenstaande voorbeeld maakt samen met de voorafgaande pagina's wel duidelijk dat oplossingen alleen beoordeeld kunnen worden als de

(31)

EEN OPLOSSING

~~

~

J~

~

~J

~~~

;f

~§;

/5

5 5 I L ol '0

,,·::n~.

)::::::=:::::::j '::,

v~

!I:====l .

rl;

'

I.---,--~~...-:;

(32)

zie ook blz. 8+9 Hoe materialen, aansluitingen en ruimte op elkaar inwerken is het beste te zien in een voorbeeld van een wijziging en zijn uitstalingen. Veronderstel dat als bezuiniging de

stressed-skin dakplaat moet worden veran-derd in een meer gebruikelijke dakplaat van spaanplaat met tengels en gordingen.

De gevolgen laten zich zien.

bovenkant tengel en pannen verdeling is ongewijzigd gebleven zodat dakpannen, schoorsteen, dakraam e.d. tenminste in de-zelfde positie kunnen blijven.

de nieuwe dakplaat is zelf dunner, maar samen met de gording dikker als oorspronkelijk

zodoende wordt de kamer + 10 cm korter

zolderkamer (2 schuine kanten) 20 cm kleiner

de nieuwe dakplaat kan niet meer dan

±

25 cm overstek hebben

daarom schuift de muurplaat naar buiten

oplegging van de muurplaat op het gemetselde buitenspouwblad (detail 3 en 4)

nu moeten eerst de gevels gemetseld zijn voordat het dak kan worden aangebracht (eerst was dat metselen juist niet essentieel) vloer t.p.v. detail 2 moet langer worden en een

muurplaat als ondersteuning van het beschot

nu gipsplaten tegen zoldering spijkeren en behangen of sausen (extra bewerkingen)

plank onder goot niet in kops hout spijkeren dus latje, dat is ook nodig voor de gootbeugel

latje tegen de muur omdat de plank anders nog bungelt

radiatoren 10 cm lager (dus langer) wegens hoogte onder het dak-raam

enzovoort (ik vind het welletjes)

Als nu eens de vertrekken niet 10 resp. 20 cm kleiner hadden ge-kund?

dan moest het dak ook nog eens 10 cm omhoog

dakraam (uitzicht) + schoorsteen 10 cm omhoog

metselwerk + prefabbeton 10 cm omhoog

overgang lage goot-balkonmuur verandert

(33)

(34)

~

.

..

.J3v j:J3JA3VO

(35)

EEN WIJZIGING ./ / / / / /

ook mooi een paar randvoorwaarden en overwegingen de mist in:

/

afmeting van de dak plaat nu afhanke-lijk van de aansluiting

(dus van woningtype)

geen integratie afwerking onderkant dakvlak

dak minder snel dicht uitvoerings-vrijheid kwijt

(36)

NAWOORD

Ontwerpen is beslissen over ruimte en materiaal.

Oplossingen (het gebouw, de plattegrond, het detail enz.) zijn uit-spraken over plaats, maat en hoedanigheid van ruimte en van mate-riaal.

Die zes aspekten vormen een eenheid. Toch is hun verband soms moeilijk te zien. Of en hoe we hun verband zien hangt af van onze manier van kijken.

Als we anders kijken zien we een ander soort verband, een andere samenhang.

Ontwerpen is voortdurend afwegen en kiezen.

Zó kiezen dat de oplossing een stukje dichterbij komt en toch nog vrijheid voor de latere beslissingen overblijft.

Daarom gaat het ontwerpproces niet van globaal naar steeds speci-fieker, en ook niet van vorm naar konstruktie en materiaal, dat lijkt alleen maar zo te gaan.

Want globale besluiten kunnen worden genomen omdat de gevolgen voor het specifieke min of meer bekend zijn.

In werkelijkheid speelt het ontwerpen zich op vele nivo's tegelijk af. Overwegingen zijn belangrijk omdat ze de oplossingen verklaren. Duidelijkheid in de overwegingen kan het ontwerpen van zijn mys-tieke tintje ontdoen.

De samenhang tussen ruimte en materiaal maakt dat zij elkaar kun-nen versterken (i.p.v. onderdrukken).

Hun samenhang kan worden uitgebuit.

Hoe zuiniger gebouwd moet worden, hoe harder dat nodig is.

De "vernufteling", hij doet meer met minder, omdat hij ruimtelijke-ordening en techniek niet apart maar samen gebruikt.

(37)

Het bouwen gebeurt met materiaal.

Het materiaal is het middel, de ruimte het doel en resultaat.

Of en hoe het doel bereikt wordt, hangt onder andere af van hoe met de middelen wordt omgegaan.

Daarom gaat dit boek over bouwtechniek en zijn relatie tot en plaats binnen het ontwerp en het ontwerpen.