Kwesty zakonne w diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej

S tudia Teologiczne Bialv D roh., Łom.

16(1998)

KWESTY ZAKONNE W DIECEZJI

AUGUSTOW SKIEJ CZYLI SEJNEŃSKIEJ

KS. WITOLD JEMIELITY

Diecezję au g u sto w sk ą, czyli sejneńską u tw o rz y ł p ap ież P iu s VII bullą Ex im posita N obis z 30 czerw ca 1818 r. W jej skład w eszły d ek a­ naty: A ug u stó w , K alw aria, Łom ża, Łoździeje, M ariam pol, O lw ita, Sa- pieżyszki, Sejny, Tykocin, W ąsosz, W izna i W ysokie M azow ieckie. Po p o w sta n iu sty czn io w y m rz ą d zm ien ił sied zib y p o w iató w , z k tó ry m i p o k ry w a ły się tery to ria dekanatów . O d tąd były dekanaty: A u g u stó w , K alw aria, K olno, Łom ża, M ariam p o l, Sejny, S uw ałki, Szczuczyn, Wi~ łkow yszki, W ładysław ów i W ysokie M azow ieckie. W 1818 r. było 120 p arafii i 370 tysięcy w iern y ch , w 1914 r. na ty m sam ym teren ie było 128 parafii, 21 filii, 92 kaplice i 696 tysięcy w iernych. Po pierw szej w oj­ nie św iatow ej część parafii znalazła się na Litw ie, in n e p o zo stały w Polsce i w eszły w skład diecezji łom żyńskiej.

W 1818 r. na terenie diecezji augustow skiej, czyli sejneńskiej były klasztory: b ern ard y n ó w w Tykocinie, franciszkanów w Staw iskach, k a­ p u cy n ó w w Łomży, k arm elitów w W ąsoszu, m arian ó w w M ariam po- lu i M irosław iu, m isjonarzy w Tykocinie i sióstr b ened yk tyn ek w Łom ­ ży. W 1839 r. utw o rzo n o do m reform atów w Sm olanach. U kazem car­ skim z 27 paźd ziern ik a / 8 listopada 1864 r. w K rólestw ie Polskim za­ m knięto klasztory, w których było mniej niż o śm iu zak o n n ik ó w oraz te, którym u d o w o d n io n o u d ział w p o w stan iu . Ze 197 klasztorów znie­ siono 114, z pozostałych 35 u zn an o jako etatow e i 48 jako nieetatow e. O statnie zam ykano stopniow o, gd y liczba osób zm niejszyła się poniżej ośm iu; ale w zb ro n io n o p rzy jm o w an ia now icjuszy. W diecezji a u g u ­ stow skiej czyli sejneńskiej jako etatow e p o zostały klasztory b en ed y k ty ­ nek w Łom ży, k ap u cy n ó w w Łom ży i m arian ó w w M ariam p olu. Do

n ieetato w y ch u k az zaliczył b e rn ard y n ó w w Tykocinie, reform ató w w Sm olanach i m a rian ó w w M iro sław iu , a znosił k laszto ry fran ciszk a­ nów w Staw iskach, karm elitów w W ąsoszu i m isjonarzy w Tykocinie.1 A u to r om aw ia kw esty zakonne na terenie jednej diecezji, ale p o ­ śred n io p rz e d sta w ia to zag ad n ien ie d la całego K rólestw a P olskiego. W szędzie b o w iem o b o w iązy w ały te sam e ro z p o rz ą d z e n ia rząd o w e, p rzep isy kościelne i zwyczaje.

K w esty do 1864 r.

Pierw si trzej bisk u p i diecezji augustow skiej, czyli sejneńskiej: Jan K lem ens G ołaszew ski, Ignacy Stanisław C zyżew ski i M ikołaj Jan M a- nugiew icz m ieszkali w W arszaw ie i mniej zajm ow ali się sp raw am i die­ cezji. D opiero bp P aw eł Straszyński (1837-1847) na stałe p rzeb y w ał w Sejnach, zw izytow ał w szystkie parafie i żyw o interesow ał się m iejsco­ w ym i zagadnieniam i, m .in. zbieraniem ofiar p rzez zak o n y żebracze.2

D nia 14 m arca 1840 r. b p Straszyński zażąd ał od dziek an ó w s p ra ­ w o z d a ń o kw estarzach: kto - k apłan, kleryk, laik, braciszek; z jakiej re­ guły i diecezji; gdzie - w jakiej parafii; czy w niedziele i św ięta są na M szy świętej; u kogo nocują; jak się spraw ują. O to o d p o w ied zi d ziek a­ nów . W dekanacie łoździejskim w bieżącym ro ku b ra t k ap u cy n z Łom ­ ży A d am L ubarski był w parafiach: Berżniki, Lejpuny, Liszków, M ete­ le, M irosław , Sereje, Święte Jeziory i Wiejsieje. W dekanacie m ariam pol- skim od k ilku lat kw estuje M ateusz D raugielew icz, k leryk k arm elitów z W arszaw y, m a 25 lat. Jego p o stęp o w an ie jest b ard zo złe, w y m u sza od lu d zi, a p o te m sp rzed aje za p ó ł d a rm o staro za k o n n y m , n a n a b o ­ żeń stw a nie p rzychodzi. W dekanacie olw ickim w ro k u zeszłym i b ie­ żącym k w esto w ali braciszek k arm elita z W ąsosza i fran cisz k an in ze Staw isk. P osiadali zaśw iad czen ie od sw oich p rzeło żo n y ch stw ie rd z o ­ ne p o d p ise m k o m isarzy o b w o d ow ych. W dek an acie sap ieży sk im w ubiegłe lata b y w ali często k w estarze różnej reguły, m iejscow i, i obcy, jak b o n ifrater z W arszaw y, b e rn a rd y n z K ow na i z innych m iejsc za ­ p o m n ian y ch . K w estow ali tylko w folw arkach, o trzy m y w a li p o kilka złotych, po garncu w ód ki oraz zboże. W dekanacie sejneńskim byw ali rzad k o , g d y ż okolice ubogie. N a p o czą tk u 1840 r. p rzejeżd żali k u Li­ tw ie b raciszek k arm elita z W ąsosza i braciszek fran ciszk an in ze Sta­

1 W. J e m i e l i t y , Zarys dziejów diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej, "Lithuania" 1995, nr 2, s. 102,112.

KWESTY ZAKONNE W DIECEZJI AUGUSTOWSKIEJ CZYLI SEJNEŃSKIEJ w isk. W dekanacie suw alskim w rok u zeszłym klerycy reform aci z Z a­ rąb i braciszek bonifrater z W arszaw y zbierali baranki, a w ro k u b ieżą­ cym braciszek b e rn a rd y n z Kobyłki. O trzym yw ali płótno, p rzęd z id ło i inne drobnostki. Z achow yw ali się przy k ład nie, w niedziele b y w ali na M szy św iętej.3

W trakcie zbierania tych w iadom ości p rzeor karm elitów z W ąsosza odp ow iadał na zarzu ty postaw ione przez biskupa. To p raw d a, pisał, że karm elici zaw inili. Ale nie w szyscy są jego podopiecznym i, bo tak nie­ szczęśliw a ta okolica, że d o niej p raw ie z całego Królestw a schodzą się kw estarze, a przybyli z innych klasztorów pow iadają, że są z Wąsosza. Tym czasem czterej są z innych diecezji. Kto zatem zgrzeszy, to zg rze­ szy, a Wąsosz odpow iada. Biskup odpisał przeorow i, iż nad cho d zą do ­ niesienia od dziekanów . O to kw estarze aż z Lublina zapędzają się w te strony i zw ykli nie najlepiej się popisyw ać. O n zabroni zupełnie obcym kw estow ać p o diecezji, sw oim chętnie pozw oli, ale p o d p ew n y m i w a ­ runkam i. W krótce w yda w tym w zględzie rozporządzenie.4

Biskup uczynił to 9 maja 1840 r. Pisał, iż p o diecezji biegają k w e­ starze z dalekich stron. O statnio w cisnął się b rat b ern ard y n z W arsza­ w y, k tó rem u kazano w rócić i po słano to na piśm ie. R ów nież k w esto ­ w ał k siąd z M ichał C hojnow ski nie w iad o m o z k tó reg o k laszto ru . W p raw d zie ośw iadczył, iż staw i się p rz ed b iskupem , u p ły n ęły już czte­ ry tygodnie i nie przybył, zap ew n e n adal w łóczy się po parafiach. D la­ tego b isk u p poleca, aby p ro boszczow ie zab ro nili B ed n arskiem u k w e­ stow ać, a C hojnow skiem u o dp raw iać M szę św iętą. O d tąd k ażd y kw e- starz m a u zy sk ać p isem n e p o zw o lenie z k o n sy sto rza sejneńskiego. G dy by tak o w eg o nie okazał, prob o szcz w in ien go p rzy trz y m ać, o d e­ słać do Sejn, albo zw rócić do klasztoru, skąd p rzybył. Proboszcz m oże w ty m korzystać z pom ocy w ład zy cywilnej. O takim w y d arzen iu n a ­ leży złożyć ra p o rt do kon sy sto rza. Dając p o zw o len ie b isk u p staw iał k w estarzo m cztery w a ru n k i aby: w każdej parafii p rz e d sta w ia li się proboszczow i; do brze się spraw ow ali; w k ażd ą niedzielę i św ięto byli na M szy św iętej w kościele p arafialn y m , a n a w e t sp o w iad ali się i przyjm ow ali ko m unię św iętą; d ary udzielone im w n atu rz e odsyłali do k laszto ru , a w y strzeg ali się fry m arczenia n im i, zam ian ą, o d stę p o w a ­ niem , p o życzaniem , w y n ag rad za n ie m itp.5

Archiwum Diecezjalne w Łomży (skrót: ArŁm). Zespół ogólny (skrót: II) sygn. 146 k. 117-128; II sygn. 186a k. 22; II sygn. 189 k. 22.

4 ArŁm. Zespół zakonny (skrót: III) sygn. 23 k. 69. 3 ArŁm, II sygn. 34 k. 22; II sygn. 146 k. 123, 130.

Poczęły n apływ ać do b isk u p a p ro śb y o p isem ne po zw o len ie na kwesty. W maju 1840 r. g w ard ian z Tykocina p rzedstaw ił dw óch braci. Biskup d ał zezw olenie k ażdem u z osobna, na cztery tygodnie, tylko w okolicach Tykocina, p rz y zacho w an iu czterech znanych w aru n k ów . Pi­ sał, iż jego ro zp o rząd zen ie zap ew n e zd ziw iło g w ard ian a. G dyby w ie­ dział i chciał szczerze p rzen ik n ąć uchybienia, jakich d o p u szczają się w yznaczeni p rzez klasztor kw estarze, nie dziw iłby się. Biskup kończył słowami: Bóg niech nas ratuje. W sierpniu tegoż roku zw rócił się do bi­ sk upa gw ard ian kapucynów z Łomży. Z akon żyje z jałm użny. W ysyła na kw estę w stosunku potrzeb niezbędnych do utrzym ania życia. Prosi więc o ogólne pozw olenie, by w każdym czasie i potrzebie m ógł w y sy ­ łać braci na kw estę. Jest za daleko, by zw racać się za k ażd y m razem . Biskup odpow iedział, iż nie jest w rogiem zakonu. Praw o jest dla w szyst­ kich jednakie. Ojciec kapucyn nie p odał imiennie, kogo chce wysłać, na jak długo, w które strony. W praw dzie jest daleko, ale ręce m am y zd ro ­ we, poczta też nas nie kosztuje. W ówczas g w ardian p rzedstaw ił dw óch braci: Placyda Brzozowskiego - do parafii z praw ej strony N arw i i W ła­ dysław a Jagiełłę - z lewej strony N arw i, o pięć mil od Łomży, od końca października do N ow ego Roku. Biskup dał obu zezw olenie na cztery ty­ godnie, podkreślił zachow anie czterech w arunków . W początkach g ru d ­ nia gw ardian prosił ponow nie. Pisał, iż bracia zbierali p rzez osiem naście dni. W okolicy panow ał nieurodzaj, otrzym ali 50 korcy kartofli i 10 kop kapusty, gdy dawniej byw ało po 80, i to nie było za dużo. Z no w y m ro­ kiem nastąpi kw esta zbożow a. N iech biskup zezw oli w te sam e miejsca "cokolwiek obszerniej" i na dłuższy czas. Ci sam i bracia znów otrzym ali odrębne pism a, na cztery miesiące.6

D nia 19 w rześnia 1840 r. b p Straszyński p rzy p o m in ał d ziekanow i sapieżyńskiem u, aby m iał baczne oko na w szystkich k w esto ró w i g d y ­ by k tó ry z nich nie p rzed staw ił biskupiego pozw olenia, niech bez ż a d ­ nej cerem onii o d tran sp o rtu je go do Sejn, lub d o miejsca skąd p rzybył. W sie rp n iu tego ro k u d zie k an sejneński in fo rm o w ał p ro boszczów , iż L eopold K uczyński i A u g u sty n D uńkow ski b ezp raw n ie p rzybyli do d e­ k an atu. N ak azan o im opuścić parafię Jeleniew o: "niech księża o d m ó ­ w ią im p o b y tu u siebie".7

W 1841 r. prosili zakonnicy swoi i obcy. N a p rzy k ła d p rzeo r k ar­ m elitów z W ąsosza zw racał się d w u k ro tn ie, w sty czniu i listo p ad zie;

6 ArŁm, III sygn. 6 k. 79; III sygn. 19 k. 64, 67.

7 ArŁm, II sygn. 34 k. 23; II sygn. 187 k. 36. Archiwum Parafialne w Wysokiem Mazowieckiem, Rozporządzenia 1834-1847.

KWESTY ZAKONNE W DIECEZJI AUGUSTOWSKIEJ CZYLI SEJNEŃSKIEJ b isk u p u dzielił zg o d y b ra tu A lbertow i n a d w a m iesiące. N a tyleż cza­ su zezw olił k w estarzow i z Z arąb w diecezji płockiej, braciom m iłosier­ dzia z Lublina, b ern ard y n o w i z K ow na, karm elicie z Woli G ułow skiej w diecezji płockiej, b ern ard y n o w i z O strołęki w diecezji płockiej i in­ nym ; zaw sze p rz y zach o w an iu czterech zn an y ch w a ru n k ó w a bez określenia miejsca zbiorek.8

W następn y ch latach bp Straszyński jakby mniej chętnie zezw alał obcym . W 1842 r. odm ów ił p o b y tu karm elicie z k laszto ru w Lipie w ar­ chidiecezji w arszaw skiej i reform acie z Zarąb w diecezji płockiej. Obaj zakonnicy już byli na terenie diecezji augustow skiej, m ieli odjechać w ciągu d w óch ty g o d ni. W racając z Litw y, m ogli zbierać w okolicach Łomży. Biskup pisał, iż na Litw ie był nieurodzaj, lu d zie sam i m ają p o ­ trzeby. K w estarze niech p rz e d sta w ią się pro b o szczo m , k tó rzy n a p i­ śm ie b isk u p a zaznaczą czas ich p o b y tu i ocenią p o stęp o w an ie zak o n ­ ników . Sw oim k w estarzo m b isk u p nie o d m aw iał, na p rz y k ła d refo r­ m acie ze Sm olan i karm elicie z W ąsosza. P rzy d ru g im p o zw o len iu z a ­ strzegł, że gdy by kw estarz m usiał sp rzed ać d ary w n atu rze, uczyni to na oczach m iejscow ego proboszcza, ten zaś p o w iad om i konsystorz, ile płacono za zboże. K w estarz otrzym a od proboszcza k w it dla okazania sw em u p rzeło żo n em u .9

Z w łaszcza p ostępow anie karm elitów z W ąsosza b u d ziło zastrzeże­ nie. W 1841 r. sam p rzeor poszukiw ał dw óch w spółbraci. W ysłał ich na kw estę owiec i gęsi, mieli przebyw ać w p o bliżu k lasztoru i w rócić po dw óch tygodniach. U płynęły już cztery tygodnie, k w estarze odjechali daleko. K onsystorz pow iadom ił proboszczów, aby nie pozw alali zak o n ­ nikom w łóczyć się p o swoich parafiach. W razie potrzeby niech o d w o ­ łają się do pom ocy w ład zy cywilnej. Obaj kw estarze w krótce w rócili do W ąsosza, w ytłum aczyli się chorobą. W 1845 r. b p Straszyński o św iad ­ czył przeorow i w W ąsoszu, iż zabroni karm elitom kw esty w swojej die­ cezji, jeżeli n adał będą popełniać nadużycia i daw ać w ielkie zgorszenie ludow i. Biskup w yraźnie i m ocno zastrzegł, by tylko za pisem nym p o ­ zw oleniem jego i konsystorza ojcowie i bracia kw estow ali i zbierali in ­ tencje m szalne.10

W lipcu 1845 r. bp Straszyński w ysłał list p astersk i do w szystkich p rzeło żo n y ch zak o nnych. Swoje w sk azan ia ujął w dziew ięciu p u n k ­ tach, zachęcał do przestrzegan ia reguły, osiągania świętości itd. W je d ­

8 ArLm, III sygn. 39 k. 26, 28.; II sygn. 146 k. 130-145.

9 ArLm, II sygn. 146 k. 142, 145.; III sygn. 46; III sygn. 39. 10 ArLm, III sygn. 23 k. 98, 126.

n y m z p u n k tó w zazn aczy ł, aby k w estarze p o siad ali d o św iad czen ie i cnoty, a szczególnie trzeźw ość, skrom ność i rzetelne p rzy w iązan ie do swojej reguły.11

W 1846 r. k w estarzam i zain tereso w ał się rząd . D nia 4 /1 6 m arca kom isja rząd o w a sp raw w ew n ętrzn y ch d u ch ow n y ch i ośw iecenia p u ­ blicznego stw ierdziła, iż p o d p o zo rem k w estarzy m ogą u k ry w ać się lu ­ dzie po dejrzani, którzy p rzy b y li z zagranicy. K ażdy k w estarz m a p o ­ siad ać p isem n e zaśw iad czen ie sw ojego p rzeło żo n eg o i p o tw ie rd z o n e p rz e z k o n sy sto rz o raz p isem n ą zg o d ę m iejscow ej policji. N aczelnicy p o w iató w zobow iązali w ójtów gm in i b u rm istrzó w m iast, aby areszto ­ w ali k w e sta rzy nie posiad ający ch w y m ag an y ch d o k u m e n tó w . D nia 11/25 w rześn ia 1848 r. kom isja rz ąd o w a sp ra w w e w n ę trz n y c h d u ­ chow nych i ośw iecenia publicznego p o staw iła now e w ym agania: k w e­ starz w inien m ieć 50 lat i p rzeb y w ać w zakonie 10 lat. Przesyłając to ro zp o rząd zen ie ad m in istrato r diecezji augustow skiej, ks. M ikołaj Błoc- ki p o w iad o m ił dziek anó w , iż k w estarze m ają zgłaszać się d o nich i o k azy w ać u p o w ażn ie n ie o d p rzeło żo n y ch . W czasie k w esty z a k o n n i­ kow i nie w olno zatrzy m y w ać się na nocleg lub p o p a s p o w siach lub karczm ach, lecz m ają u d aw ać się d o najbliższego proboszcza. D zieka­ ni d o piln ują tego, zw rócą też u w ag ę n a obyczaje k w estarzy i n a sp o ­ sób zbierania jałm użny. G dyby frym arczyli ofiaram i lub je sp rzed aw a­ li, niech p o w iad o m ią o tym konsystorz.12

O d n o śn ie w iek u, p rz e o r k arm elitó w w W ąsoszu u w ażał, iż w klasztorze nie m a zako nn ik ó w w śred n im w ieku, a w ysyłać starych, to szkoła koni i furm an a, więcej z niego korzyści, gd y pracuje w d o m u . P rzed staw ił w ięc b rata A n to n ieg o G rochow skiego, m ło d eg o , od n ie­ w ielu lat w zakonie. Ks. M. Błocki o d m ó w ił zezw olenia, ale p o d a ł in n ą rację. O to k arm elita N o g alsk i m iał u p o w ażn ie n ie n a sześć m iesięcy i czas jeszcze nie up łynął. L udzie dziw iliby się, gd y b y dw aj k w estarze z jednego k laszto ru chodzili za sobą.13

D nia 14 lu teg o / 2 m arca 1853 r. kom isja rz ą d o w a s p ra w w e ­ w n ę trz n y c h i d u c h o w n y c h p o w ró ciła d o sp ra w y zb ió rek , ale p o ję ­ tych szerzej: na restau rację kościołów i k lasztorów , p rz e z b ra c tw a w św iątyn iach , do p u sz e k w sk lepach i n a ja rm ark ach . P o w ołała się n a decyzję n am iestn ik a K rólestw a z 6 m arca 1826 r., iż n a takie zb ió rk i z e z w a la rz ą d . K om isja rz ą d o w a p rz y p o m n ia ła też, że k w e sty n a ubogie z g ro m a d zen ia zak o n n e (m endicantes) m o g ą być zb ieran e ty l­ 11 ArŁm, III sygn. 6 k. 109.

12 ArŁm, II sygn. 58 к 96; II sygn. 480 k. 207. 13 ArŁm, III sygn. 23 k. 122.

KWESTY ZAKONNE W DIECEZJI AUGUSTOWSKIEJ CZYLI SEJNEŃSKIEJ ko p rz e z w łaściw y ch zak o n n ik ó w o p a trz o n y c h u p o w a ż n ie n ie m p rze ło żo n eg o k la sz to ru .14

D nia 1 /1 3 lipca 1856 r. komisja rząd o w a sp raw w ew n ętrzn y ch i duchow nych pow iadom iła biskupów , iż w okolicach C zęstochow y trzej m ężczyźni założyli habity, ogłosili się za pusteln ik ó w i zbierali ofiary. Zw róciło to uw ag ę nam iestnika K rólestw a. N iech biskupi zab ronią lu ­ d ziom św ieckim nosič odzież zak o n n ą i p ro w ad zić życie pustelnicze. A d m in istrato r diecezji augustow skiej, ks. B onaw entura B utkiew icz stw ierdził, iż w jego diecezji nie m a takich ludzi, ale p rzy okazji w yraził do dziekanów swoje zd an ie o kw estarzach. Z najodleglejszych stron K rólestw a p rzy b y w ają tutaj braciszkow ie, zw łaszcza do p o w iató w li­ tewskich, gdzie lud bardziej zam ożny i gorąco pobożny. Zbierają d u żo gotów ki i artykułów żyw nościow ych. D ługoletnie dośw iadczenie p rz e ­ konało, że tylko kw estarze kapucyni zachow yw ali się o dpow iednio sw o­ jem u przeznaczeniu. Inni kw estarze pow odow ali zgorszenie publiczne i zam iast p o ży tk u , przynosili krzy w d ę sw oim klasztorom . Z uzbieranej jałm użny w y praw iali bankiety, przekraczali granicę do P rus dla robie­ nia sp raw u n k ó w sw oim przyjaciółkom , nie będąc należycie w y p ró b o ­ w an i i ustaleni w d u ch u zakonnego p o w ołania staw ali się ap o statam i żeniąc się; d ru d z y ratow ali się ucieczką unikając kary, inni u m ierali z p rzed aw k o w an ia trunków . W skutek takiego p o stęp o w an ia kw estarzy, klasztory nie tylko pozbaw iały się ofiar, ale najczęściej traciły bryczkę i konie. D ziekani zechcą zw rócić u w ag ę na zak on nikó w braciszków , a w idząc nadużycia w po w o łan iu przytrzy m ać ich i zw rócić do klaszto­ rów skąd przybyli. Choćby pochodzili z tutejszej diecezji, nie m ogą cho­ dzić lub jeździć za kw estą bez w yraźnego zezw olenia konsystorza.15

D nia 26 g ru d n ia / 7 stycznia 1860/61 r. kom isja rząd o w a sp ra w w ew n ętrzn y ch i d u ch o w n y ch p o w iad o m iła rząd có w diecezji, iż trzej zakonnicy nie pow rócili z kw esty d o klasztorów . C hociaż nie p o ch o ­ dzili oni z diecezji augustow skiej, ad m in istrato r diecezji, ks. Józef C ho­ iński polecił p ro boszczom ująć takow ych i za p o śred n ictw em w ład zy cywilnej odesłać do klasztoru, g d yb y znajdow ali się na ich terenie. Po­ niew aż są liczne zb ieg o stw a zako n n ik ó w , pisał, niech księża je d y n ie ty m po zw alają kw esto w ać i dopu szczają d o ołtarza, k tó rzy p o siad ają zezw o len ie od k o n sy sto rza. P o d ejrzanych o zb ieg o stw o m ają za p o ­ średnictw em w ład z cyw ilnych odstaw ić do k o nsystorza.16

14 ArŁm, II sygn. 496 k. 478. 15 ArŁm, II sygn. 496 k. 498. 16 ArŁm, II sygn. 34 k. 101.

W ielokrotnie w sp o m in an o o piśm ie polecającym od przeło żo neg o k lasztoru. O to d o k u m e n t z W ąsosza. "Nr 124. Im ię P ańskie. A m en. K lasztor XX K arm elitów w W ąsoszu w diecezji au g ustow skiej z p ie r­ w iastek sw oich szczupły i ubogi bez jałm użniczego w sp arcia u trzym ać by się nie zdołał, w ty m w ięc celu w ysyła m iłego n am w P an u b rata A lberta Juczew icza zak o n u naszego k w estarza do Jaśnie W ielm ożnych jako też i w szystk ich D obrodziejów p o łask aw e w sp arcie stosując się do ow ych słów Jezusa C hrystusa: proście a otrzym acie. K lasztor zaś za otrzym ane d o b rodziejstw a błagać Boga p rzy codziennych ofiarach nie p rzestanie. W spo m n ian y A lbert Juczew icz w yjeżdża z człow iekiem w p arę koni. Św iadectw o to służyć m a do dnia 1 stycznia, co dla lepszej w iary w łasn o ręczn y m p o d p ise m i pieczęcią kościelną stw ierd za m . D ano w W ąsoszu 23 w rześn ia / 3 p aźd z iern ik a 1843 r. O. O n u fry O siński".17

W d o k u m en cie w y m ie n io n o funkcję zak o n n ik a - k w estarz. W 1826 r.: u b e rn ard y n ó w w Tykocinie w yszczególniono funkcje - g w a r­ dian, kaznodzieja, w ikary, spow iednik, kw estarz i zakrystian; u k a p u ­ cynów w Ł om ży - czterej ojcowie oraz k w estarz, fu rtia n i ku charz; fran ciszk an ó w w S taw iskach - tylko jed en k ap łan i jed en brat, k tó ry p o w szechnie tru d n ił się kw estą.18

M iędzy k w estarzam i różnych k laszto rów w y tw arzała się czasam i konkurencja. W 1848 r. d ziek an D m ochow ski info rm ow ał a d m in istra ­ tora diecezji, iż b e rn a rd y n z Tykocina bryczką zap rzężo n ą w p arę d o ­ b ry ch koni objechał co n ajlepsze w sie i m iasteczka w parafiach: Bu- rzy n , Jedw abne, P rzytuły, R adziłów , R om any, W izna itd, aby zapisać baran k i. Z głosi się p o nie później. U p rzed ził k ap u cy n ó w w Ł om ży i fran ciszkanów w Staw iskach. B ern ard yn w m aw iał lu d zio m , że skoro po m agają je d n e m u zak o no w i, to jakby razem w szy stk im innym . Ale, kończył dziekan, nie po d zieli się z kapu cy nam i i franciszkanam i.19

K ażd ego k w e sta rz a w o ził fu rm an , p ra c o w n ik k la sz to ru . L u d zie w y n o sili do w o zu d a ry w n a tu rz e , n a p rz y k ła d w 1845 r. b ra t A lb ert Juczew icz zeb rał 16 g arcy ży ta, 16 garcy jęczm ienia, 1 k o rzec ow sa. W 1837 r. fu rm a n lub in n y p o m o c n ik p o m a g a ł b ra tu z R ad ziejo w a p ę d zić p rz e d sobą około 200 gęsi, a w 1826 r. reform acie z Z arąb 30 b a ra n k ó w .20

17 ArŁm, III sygn. 39 k. 32.

18 ArŁm, III sygn. 7 k. 14; III sygn. 14 k. 101; III sygn. 20 k. 2. 19 ArŁm, III sygn. 6 k. 120.

KWESTY ZAKONNE W DIECEZJI AUGUSTOWSKIEJ CZYLI SEJNEŃSKIEJ Rząd Królestwa Polskiego nie czynił przeszkód w kwestach. W 1822 r. nam iestnik Józef Zajączek zwolnił zakonników zgrom adzeń żebraczych od m yta na drogach bitych, kiedy udaw ali się na kwestę. Wyjątkowo istniały ograniczenia. W końcu listopada 1830 r. podano, iż kw estarze nie mogli udaw ać się na tereny, gdzie panow ała choroba owiec, aby nie rozprzestrze­ niać zarazy. Zebrane owce mieli przekazywać do klasztoru, a nie rozdaw ać po wioskach na dokarmianie. Kwestarz pow inien był zgłosić się do wójta gminy i otrzymać pisemne zaświadczenie, że w tej gminie nie było choroby owiec.21 Poniew aż w listopadzie tego roku w ybuchło pow stanie, m ożna dopatryw ać się w tym piśmie chęci kontrolowania obcych ludzi.

Po pow staniu styczniow ym

W sp o m n ian o, iż w okresie rzą d ó w b p a S traszy ńsk ieg o (1837- 1847) p rzy b y w ali k w estarze i z C esarstw a Rosyjskiego. Było ich z a ­ pew n e więcej p rzed po w stan iem listopadow ym , bow iem 17 lipca 1832 r. w Rosji w y d an o u k az "O zniesieniu niektórych klasztorów rzy m sk o ­ katolickich". P rzed kasatą w C esarstw ie istniało 325 klasztorów , nie li­ cząc unickich bazylianów . W ciągu jednego roku zniesiono 196 k lasz­ torów , głó w n ie z zak o n ó w żebraczych. Po p o w sta n iu sty czn io w y m rz ą d skaso w ał w iele klaszto ró w w K rólestw ie Polskim . Z ak o n n icy z k laszto ró w etato w y ch m ieli na stałe p rze b y w ać w sp ó ln ie, o trzy m ali pensję rząd o w ą, u stały kw esty p o parafiach. W 1865 r. b isk u p płocki W incenty Popiel stw ierdził, iż w dom ach zakonnych p an o w ała bieda, pensja 40 rubli nie w ystarczała na u trzy m an ie a nie w olno było k w e­ sto w ać.22 D nia 1 7 /2 5 m arca 1865 r. rz ą d zezw olił zak o n n ik o m k lasz­ to ró w n ieetato w y ch służyć pom ocą w sp o w ied zi w ielkanocnej p rzez dw a tygodnie, od niedzieli kw ietnej do przew odniej. W m iesiąc p o tem p o szerzy ł zezw olenie, ale zakonnicy m usieli p o siad ać p isem n ą zg o d ę n aczelnika p o w ia tu na p rzejazd d o parafii. O d 1868 r. m ogli w y ­ jeżdżać także zakonnicy klasztorów etatow ych, ale nie na kw estę.23

Z zak on ów żebraczych, franciszkanie w Staw iskach i karm elici w W ąsoszu przestali istnieć w 1864 r., b ern ard y n i w Tykocinie w 1871 r., reform aci w Sm olanach w 1874 r., kapucyni w Łom ży dol903 r.; klasz­ tor kapucynów odrodził się po 1905 r. Dnia 16 kw ietnia 1924 r. na k on­

21 ArŁm, II sygn. 141 k. 40; II sygn. 144 k. 272; II sygn.494 k. 122,123.

22 P. P. G a c h , Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773-1914, Lublin 1984, s. 155, 160, 187.

ferencji dziekanów w Ł o m ż y , b isk u p delegat apostolski R om uald Ja- łbrzykow ski ogłosił, że oprócz kapucynów łom żyńskich n ik o m u więcej nie w olno urządzać kw esty po parafiach. W d w a lata potem 31 m arca, rów nież na konferencji d ziek an ó w w Łom ży, p o w o łan o się n a k an o n 1503, iż bez pisem nego zezw olenia w ład zy diecezjalnej nie m ożna d o ­ puszczać zgrom adzeń zakonnych do kw esty na terenie swojej parafii.24

LE QUESTUE DEI RELIGIOSI NELLA DIOCESI

DI AUGUSTÓW CIOÈ DI SEJNY

RIASSUNTO

N el vasto territorio della diocesi di A ugustów cioè di Sejny vi furo­ no 5 ordini m endicanti, m eno num erosi che nelle diocesi circondanti del Regno Polacco e dell' Im pero Russo. In ogni convento, uno dei frati si oc­ cupava della questua. Diverse volte nell'anno egli and ava p er raccogliere patate e verdure, oche, agnelli e accettava sem pre soldi, lana, filato e al­ tri doni. O gni volta passava fuori del convento alcune settim ane o p p ure interi mesi. P ernottava nei poderi, presso contadini, nelle parrocchie. Di solito il frate fu giovane, schietto e intrap ren d ente. Succedeva che egli perd eva lo spirito religioso e diventava vagabondo

I vescovi controllavano lo svolgim ento della q u estua. C o nferm ava­ no d o c u m en to em esso d a g u ard ia n o , in d icav an o d ifetti dei frati q u ­ estu an ti, talv o lta rev o cav an o perm essi. P referiv an o і religiosi p ro v e ­ nienti dalla p ro p ria diocesi.

D opo l'In su rrezio n e di G ennaio il G overno soppresse n u m ero si co­ nventi e vietò ai rim asti la q u estu a nelle parrocchie. I religiosi ricevette­ ro u n piccolo stipendio. N el tem p o tra le d u e guerre, gli o rd in i m e n d i­ canti rito rn aro n o alla trad izio n e delle questue.