Sanktuaria maryjne w archidiecezji wrocławskiej

Józef Mandziuk

Sanktuaria maryjne w archidiecezji

wrocławskiej

Studia Theologica Varsaviensia 27/1, 230-246

| Studia Theol. Vars.

I

27 (1989) nr 1

JÓZEF MANDZIUK

SANKTUARIA MARYJNE W ARCHIDIECEZJI

WROCŁAWSKIEJ

N a D o ln y m Ś lą sk u w lic z n y c h św ią ty n ia c h zn a jd u ją się fig u r y i ob razy N a jś w ię tsz e j M aryi P a n n y , k tó r e od w ie k ó w b y ły p rzed ­ m io te m sz cz eg ó ln ej czci. C zęść z n ic h w y tw o r z y ła p ob ożn ość ślą ­ sk a, część p osiad a p r o w e n ie n c ję w sch o d n ią , b o w ie m po 1945 r. r e p a tr ia n c i z K r e só w W sch od n ich R ze cz y p o sp o litej p r z y w ie ź li ze sob ą sw o je „ sk arb y”.

S ia d y k u ltu M a ry jn eg o na z ie m i ślą sk ie j m o że m y sp otk ać już w p o czątk ach istn ie n ia d ie c e z ji w r o c ła w sk ie j. P a tr o n a m i i p rop a­ g a to r a m i te g o k u ltu b y li b isk u p i w r o c ła w sc y i sy n o d y d iec ez ja ln e, a ta k ż e zak on y, zw ła szc za c y ste rsi, a od X V II w . jezu ici. P o sz c z e ­ g ó ln e za k o n y w ja k iś sz c z e g ó ln y sp osób p r z e d s ta w ia ły i p ie lę g n o ­ w a ły in n y asp ek t M a ry jn y . T ak w ię c p ro p a g a to ra m i k u ltu N ie ­ p o k a la n eg o P o cz ęc ia b y li fra n c isz k a n ie i k a rm elici, k tó r z y też s z e r z y li cześć szk ap lerza, M aryi W n ie b o w z ię te j — c y s te r si i fr a n ­ ciszk a n ie, a d o m in ik a n ie sta li się rzec zn ik a m i m o d litw y ró ża ń -' co w ej. S z e r z y c ie le m k u ltu M atk i B o sk ie j B o lesn ej b y ł zak on s e r w itó w .

A r ty k u ł p o w sta ł w op arciu o d ostęp n ą lite ra tu r ę. W m o n o g r a ­ fia c h w ie lu m ie jsc o w o śc i i p ara fii, a n a w e t k o śc io łó w , gd zie is tn ia ły m iejsc a k u ltu czy tra d y c ji p ie lg r z y m k o w y c h , zn ajd u ją się o d p o w ie d n ie fra g m e n ty . Od k oń ca X IX w . w ró ż n y c h m iejsc a ch p ie lg r z y m k o w y c h p o ja w ia ły się b roszu ry z in fo r m a c ja m i o d zie­ ja ch danej m ie jsc o w o śc i, ch a ra k terze k u ltu , p rzed m io cie i fo rm ie czci. Z d a w n y c h op ra co w a ń n a szczeg ó ln ą u w a g ę z a słu g u je praca k s. A lfo n sa N o w a c k a pt.:

Schlesische Wallfahrtsorte älterer und

neuerer Zeit im Erzbistum, Breslau,

Zarysie dziejów

diecezji wrocławskiej

[2] S A N K T U A R IA M A R Y J N E 2 3 1

W ic en ty U r b a n , k tó r y jest r ó w n ież a u to rem m o n o g r a fii o ob ra­ zie M atk i B o sk ie j z M a r ia m p o la .1 W lo n d y ń sk ie j „G azecie N ie d z ie l­ n e j ” i w e w r o c ła w sk im „ N o w y m Ż y c iu ” u k a z a ły się a r ty k u ły ks. J ó ze fa M an d ziu k a, p o św ię c o n e obrazom M atk i B o sk ie j, p r z y w ie ­ zion ej p rzez re p a tr ia n tó w w 1945 r. z m e tro p o lii lw o w sk ie j.

N in ie jsz e o p ra co w a n ie, d o sto so w a n e do r y g o r ó w o b ję to śc i a r ty ­ k u łu , jest w p e w n y m se n sie za p o w ied zią ob szern ej p ra cy o d o l­ n o ślą sk ic h sa n k tu a r ia c h M aryjn ych .

W a rc h id ie ce zji w r o c ła w sk ie j istn ie ją trzy sa n k tu a ria , w k tó ­ ry c h w o sta tn ic h la ta c h d okon ano k o ro n a cji ła sk a m i sły n ą c y c h fig u r e k N iep o k a la n e j D z ie w ic y . Z n ajd u ją się on e w B a r d z ie Sl., W a m b ierzy ca ch i n a G órze Ig liczn ej.

W B a rd zie Sl. w 1247 r. b isk u p w r o c ła w sk i T om asz I p o w ie ­ rz y ł cy ste rso m k la szto r i k a p licę. 2 Ok. 1315 r. za k o n n ic y w z n ie ­ śli k o śc ió ł k a m ie n n y , a sto la t p ó źn iej w y b u d o w a li drugą ś w ią ­ ty n ię . Oba k o śc io ły b y ły p o św ię c o n e M atce B o sk ie j, N o w y , p .w . W n ieb o w zię cia N M P i św . S eb a stia n a , zw a n o p o to c zn ie k o ścio łem n iem ie ck im , n a to m ia st stary, p .w . N a w ie d z e n ia N M P, n a zw a n o czesk im . W y ró ż n ik ie m b y ł tu taj ję z y k kazań . B ard o już w X IV w . b y ło w a ż n y m ośro d k iem k u ltu M aryjn ego. P o c z ą tk i k u ltu f i ­ g u r k i M atk i B o sk ie j o toczon e są m g łą le g e n d . J ed n a z n ic h zo ­ sta ła u w ie c z n io n a w n a p isie na ta b lic y z 1523 r., zn a jd u ją c ej się w k o śc ie le „czesk im ”. G ło siła ona, ż e M aryja w p o sta c i fig u r k i ob rała B ard o za m ie jsc e sz cz eg ó ln e dla sw e j czci. U w ie r z y ł w to m ło d y C zech, k tó r y d zięk i w s ta w ie n n ic tw u N ie p o k a la n e j zo sta ł u z d r o w io n y po zła m a n iu n ogi. N a d ow ód c u d o w n eg o w y d a r ze n ia c z ło w ie k ó w w y b u d o w a ł n a jp ie r w k a p lic ę d rew n ia n ą , a p óźn iej, g d y zaczęło p r z y b y w a ć p ie lg r z y m ó w — k a p lic ę m u ro w a n ą . A w y ­ d arzy ło się to w sz y stk o — w e d łu g n a p isu — b ez m ała p rzed 300 la ty , c z y li ok. 1230 r. Istn ie je ró w n ie ż d ru ga w e r sja , ja k o b y M a­ tka B osk a o b ja w iła się C zech o w i w czasie m o d litw y i p rzek azała m u fig u r k ę ze sło w a m i: „A ccip e f ili m a tr e m ”. W B a rd zie już .X IV w . b y ły lic zn e p ielg r zy m k i, .które w z r o sły n a sile od 1440 r., k ie d y to w e d le starej tra d y cji, na G órze B a r d z k iej u k a za ła się M atka B osk a p łacząca, z o sta w ia ją c n a sk a le śla d y stop y.

W 1598 r. w sk u te k u le w n y c h d eszczów o b su n ęła się n a p ra w y m

1 W. Ur ba n,

Winocłaiw 1981. Za próbę spojrzenia na wi&zysitklie miejsca pątnicze

na Sląisku należy uważać książkę Wacława z Sulgostowa N o w a k o w ­

s k i e g o pt.: O

Kraków 1902.

2 W. Ur ba n,

Wrocław 1962,

s. 112.

2 3 2 JO Z E F m a n d z i u k [ 3 ]

b rze g u N y s y część g ó r y i za sy p a ła k o ry to rzek i, grożąc z a le w e m m ia stu . D zię k i m o d litw ie d zieci m ie jsc o w o ść została u ra to w a n a , fa le p r z e b iły się p rzez z w a lisk a z ie m i i w te d y m ie sz k a ń c y B arda z ło ż y li ślu b , że co roczn ie b ęd ą o d b y w a ć p ro cesję n a g ó rę M a ry j­ n ą. 3

K u lt M atk i B o sk ie j B a rd zk iej p rze tr w a ł cz a sy re fo rm a cji i K u l- tu rk a m p fu , a sam o B ard o sta ło się u m iło w a n ą m ie jsc o w o śc ią p ą t- n icz ą lu d n o śc i ślą sk ie j. W 1966 r. w ram ach d o ln o ślą sk ich u ro czy ­ sto śc i m ille n ijn y c h , p rzy u d z ia le w ie lo ty s ię c z n y c h tłu m ó w , ks. arcyb p B o le sła w K o m in ek d ok on ał u ro czy stej k o ro n a cji ła sk a m i sły n ą c e j fig u rk i.' W ie lk ie z a s łu g i w ro z w o ju k u ltu k o ro n o w a n ej s ta tu e tk i w o sta tn ic h la ta ch p o ło ż y ł o. S ta n is ła w G olec, r e d e m p to ­ rysta, d łu g o le tn i k u sto sz i prob oszcz bard zk i.

D ru g ie zn a n e sa n k tu a r iu m M a ry jn e w a rc h id ie ce zji w r o c ła w ­ sk ie j z w a n e „śląsk ą J er o zo lim ą ” — to W am b ierzyce. P o cz ą tk i te g o m ie jsc a r ó w n ież o w ia n e są m ro k iem le g e n d y , w e d łu g k tórej w 1200 r. Jan z R aszew a, p ra w d o p o d o b n ie pan z R atn a, o d zy sk a ł w zr o k i u jr za ł na d rze w ie lip o w y m w iz e r u n e k M ad on n y z D z ie ­ cią tk ie m . 1 W ów czas —• jak o w y r a z w d z ię c z n o śc i — w y s ta w io n o p rzed fig u r k ą k a m ie n n y ołtarz, a już w 1253 r. rozp oczęto b u ­ d o w ę p ie r w sz e g o k ościo ła . M ała sta tu etk a M atk i B o sk iej p rze d sta ­ w ia M aryję w całej p o sta c i z D zie cią tk iem n a p ra w ej ręce, a w le w e j trzy m a ow o c gra n a tu . D z ie cią tk o p raw ą rączk ę w y c ią g a w g e ś c ie b ło g o sła w ie ń stw a . O b ecna św ią ty n ia b a ro k o w a jest cz w a rtą z rzęd u w y b u d o w a n ą w ty m m iejscu w p o ło w ie X V III w . 5 K u lt W a m b ie rz y ck iej P an i, bard zo ż y w y w u b ie g ły c h stu lecia ch , p rze­ tr w a ł do n a sz y c h czasów . D n ia 17 sierp n ia 1980 r., po g r u n to w n e j, re sta u r a cji k o ścio ła p ie lg r z y m k o w e g o , o d b yła się u ro czy sta k o ­ ron acja fig u r k i, z w a n ej „ K rólow ą R od zin ” . A k tu k o ro n a cy jn e g o d ok on ał ks. S te fa n kard. W y sz y ń sk i, P ry m a s P o lsk i, w ra z z ks. S eb a stia n e m kard. B a g g io z R zym u , ks. F ra n ciszk iem kard. T o­ m a szk iem z P r a g i i ks. a rcy b p em H e n r y k ie m G u lb in o w ic ze m , g o ­ sp o d a rzem u ro czy sto ści. 6

T r zecie w ie lk ie sa n k tu a r iu m M a ry jn e n a D o ln y m Ś lą sk u zn a j­

3 Zob. W. S z o ł d r s k i , Z

„Homo Dei”, 28 (1959), rur 6, s. 889—901; 29 (1960),

nr 1, s. 121—133. .

4 B. R y m a r c z u k ,

„Wiadomości Kościelne”, 4 (1949), rur 8, s. 222—223.

5 Grażyna od Wszecłipośredniotwa M.B., GAzela od Niepokalanego

Serca Maryi, Z

Szymanów 1984, s. 514.

*

„Wrocławskie Wiadomości Kościelne”, 34 (1980), nr 10, s.

249—304.

[ 4 ] S A N K T U A R IA M A R Y J N E 2 3 3

d u je się w M ięd zygórzu , na G órze Ig licz n e j. Ł a sk a m i sły n ą ca f i ­ gu rk a p rze d sta w ia M ad on n ę z D zie cią tk iem , sie d z ą cy m na J ej p ra­ w ej ręce. H isto ria M a ry i Ś n ie żn ej z a c z ę ła s ię w 1750 r., k ie d y to K r zy sz to f V eit, z p o b lisk ie g o W ilk a n o w a , p r z y w ió z ł z A u str ii, ze sły n n e j m ie jsc o w o śc i M ariazell, fig u r k ę i u m ie śc ił ją na d rze­ w ie G óry Ig liczn ej. W 1765 r. d rzew o p rze w ró c iło się, ale sta tu etk a M atk i B o sk ie j p o zo sta ła n ie tk n ię ta . W zm ogło to jeszcze b a rd ziej k u lt w ize ru n k u . W zrastała liczb a p ielg r zy m ó w , p o w sta ły te ż k o ­ le jn o trz y coraz to w ię k sz e k a p lice. W 1781 r. p o św ięc o n o k a ­ m ie ń w ę g ie ln y pod o b ecn y k ościół, w z n ie s io n y w s ty lu b arok o­ w y m . D o Ig licz n e j P a n i p ie lg r z y m o w a li C zesi, N ie m c y , M o ra w ia ­ n ie , S ło w a c y i P o la c y . O d n o to w y w a n o sz er eg u zd ro w ień , o czym św ia d cz ą lic z n e w o ta . P o II w o jn ie św ia to w e j w z m ó g ł się ru ch p ie lg r z y m k o w y z w ła szc za w śró d m ło d z ie ży . 7 N ie s ła b n ą c y k u lt sp o ­ w o d o w a ł rozp oczęcie starań o p r z y w ile j p a p ie sk ic h k oron dla M at­ k i B o sk ie j Ś n ie żn ej. D n ia 21 czerw ca 1983 r. ak tu k o ro n a cji do­ k o n a ł sam p ap ież Jan P a w e ł II, p odczas p a m ię tn ej w iz y t y w e W rocław iu . K o ro n o w a n ą M ad on nę z D z ie c ią tk ie m z G óry Ig lic z ­ n ej n a zw a n o „ P rzyczyn ą n a szej ra d o śc i”.

S to lic ę a rc h id ie ce zji — W ro cła w — m ożn a bez p rze sa d y n a z w a ć „m iastem M a ry i”. 9 W k a te d r ze w r o c ła w sk ie j od p onad stu la t cie sz y s i ę ' k u lte m „M adonna W r o c ła w sk a ”, b ia ła rzeźb a m a rm u ­ row a, b ęd ąca kopią sły n n e j ra fa e lo w sk ie j M a d on n y S y k sty ń s k ie j. W 1952 r. u m ieszczo n o w ołta rzu b o czn y m o d b u d o w a n ej z g r u z ó w k a te d r y ’’O braz S o b ie sk ie g o ”, k tó r y w 1713 r. zo sta ł p rze k a z a n y przez p ap ieża K le m en sa X I k r ó le w ic z o w i A le k sa n d r o w i, jako w y ra z w d z ięc zn o śc i za w ik to r ię w ie d e ń s k ą .10 W ro c ła w ia n ie w sz cz eg ó ln y sposób oddają h ołd sw o jej P a n i, m ożn a ich b o w ie m c o d z ie n n ie sp o tk a ć ro z m o d lo n y ch i za p a trzo n y ch w o b licz e M aryi.

Od k ilk u w ie k ó w z n a n y jest k u lt M atk i B o sk ie j O sob ow ick iej. D re w n ia n a fig u r a M ad on n y z D zie cią tk iem p o ja w iła się w ta je m ­ n icz y ch o k o licz n o ścia c h na sta ry m d ęb ie. W X V II w . k la ry sk i, do k tó r y ch n a leż a ła ó w cz esn a w ie ś p o d w ro c ła w sk a , wry b u d o w a ły k a ­ p licę i tam p rz e n io sły fig u r ę , k tórej k u lt r o z sz erz y ł się zw łaszcza po 1724 r., k ie d y p e w ie n ś le p y i sp a r a liż o w a n y W ro c ła w ia n in od­ zy s k a ł w zro k i z d ro w ie po m o d litw a c h w k a p lic y . K ie d y dobra

? J. Ż u r a w i ń s k i ,

b. m. wyd., 198S, s. 7.

8

,

„Wrocławskie Wiadomości Kościelne”, 37 (1984), nr 3—7, s. 67.

8 A. J o c h e l s o n ,

„Nowe Życie”, 2 (1984),

4—5, s. 25—06; rair 6, s. 4, 15; nr 7, s. 4—5; rur 8, s. 4, 10.

10 J. M a n d z i u k ,

„Nowe Życie”, 1 (1883).

nr 13, s.

7-2 3 4 JO Z E F M A N D Z IU K _[5]

k la r y se k po p ru sk iej se k u la ry z a cji w 181.0 r. n a b y ł Jan B o g u m ił K orn, w y b u d o w a n o n o w ą k a p licę na p la n ie o śm iok ąta, za p ro je k ­ to w a n ą p rzez sły n n e g o a rch itek ta K. F. L a n g h a n sa M łodszego. W k a p lic y tej fig u ra M atk i B o sk iej cie sz y się k u lte m do d nia d zi­ sie jsze g o .

P r a w ie od trzech w ie k ó w z n a n y jest k u lt obrazu M atk i B o sk iej W sp o m o ż y c ie lk i W rocła w ia . O trzy m a li go jez u ic i od b a ro n o w ej Z a- ruba w 1694 r. i u m ie śc ili w w y b u d o w a n y m p rzez sie b ie k o śc ie le u n iw e r sy te c k im p.w . N a jś w ię tsz e g o Im ien ia Jezu s.

P o za k o ń czen iu II w o jn y św ia to w e j W ro cła w w z b o g a c ił się -o n o w e sły n ą c e ła sk a m i ob razy M atk i B o sk iej, p r z y w ie z io n e przez r e p a tr ia n tó w z a rc h id ie ce zji lw o w s k ie j i d iec ez ji p rze m y sk ie j. W p ię k n y m g o ty c k im k o śc ie le N M P na P ia sk u zn a la z ł m ie jsc e obraz M atk i B o sk ie j H e tm a ń sk ie j z M ariam pola. n Z ostał on p r z y w ie ­ z io n y przez ks. dra M ik ołaja W itk o w sk ie g o , o sta tn ie g o p rob oszcza k reso w e j p arafii. P o cz ą tk o w o zn a jd o w a ł się w k a p lic y w r o c ła w ­ sk ich n a za reta n ek , a w 1965 r. p rze n iesio n o go do k o ścio ła M a­ ria c k ie g o i u m ieszczo n o w b o czn y m ołtarzu . O braz — m a lo w a n y na p łó tn ie — p rze d sta w ia M aryję w p op iersiu , z D zie c ią tk ie m na le w y m ręku , k tó re tu li się do M atki. C ałość p o k r y ta b y ła sreb rn ą su k ien k ą , a g ło w a M ad on n y i D zie cią tk a ozd ob iona k o ­ ron am i. N ie s te ty w 1985 r. k o ro n y i su k ie n k a z o s ta ły (po raz d ru gi w h istorii) sk rad zion e. O braz c ie sz y ł się w ie lk im k u ltem , zw ła szc za w śró d ry c e r stw a p o lsk ieg o . H etm a n S ta n isła w Jan J a ­ b ło n o w sk i (1634— 1702) m ia ł go w w o je n n y c h ob ozach pod B u - d ziak iem , Ż u raw n em , na B u k o w in ie i pod W ied n iem . D o M ariam ­ pola śc ią g a ły tłu m y p ą tn ik ó w z ca łeg o P o k u cia od H a licz a i Ż y- d aczow a p oprzez S ta n isła w ó w aż do K o ło m y i. O b ecn ie ks. H e n ­ ry k kard. G u lb in o w ic z cz y n i sta ra n ia o k o ro n a cję obrazu, k tó r y też o trz y m a ł m ia n o „M atki B o sk ie j R y c e r sk ie j” .

W 1959 r. do w r o c ła w sk ie g o k o ścio ła d o m in ik a ń sk ie g o p .w . św . W ojciech a z a w ita ł ła sk a m i sły n ą c y obraz M atk i B o sk ie j z P o d - k a m ien ia , zw a n e g o „w sch od n ią C zę sto c h o w ą ” . O braz m a lo w a n y jest na p łó tn ie w e d łu g w zo ru sły n n e g o w ize r u n k u rz y m sk ie g o M a tk i B o sk iej Ś n ie żn ej (S alu s P o p u li R om an i). M ad on na z D z ie ­

c ią tk ie m n a le w y m rę k u u brana jest w b o g a ty c ie m n o -n ie b ie s k i p łaszcz, p r z y ty k a n y sr eb rn y m i g w ia zd k a m i. W p ra w ej d ło n i tr z y ­ m a b erło i różan iec. D zie cią tk o J ezu s p osiad a su k ie n ę a m a ra n to ­ w ą, się g a ją c ą stóp w san d ałk ach . T w a r zy c zk ę zw ra ca k u M atce. W le w e j ręce trzym a k sią żk ę, p raw ą b ło g o sła w i. K u lt M atk i B o ­

11 Zob. W. Urbaon,

Wrocław 1981; J. M a n d z i u k ,

„Gazeta Niedzielna”, 38 (1986), nr 10, s. 5

[G] S A N K T U A R IA M A R Y J N E 2 3 5

sk iej P o d k a m ie n ie c k ie j b y ł bardzo ro z p o w sz ec h n io n y . W 1727 r. o d b y ła się k o ron acja obrazu. N a tę u ro czy sto ść p r z y b y ły lic zn e k o m p a n ie p ie lg r z y m ó w , m a g n a c i z d w oram i, d e le g a c je ce ch ó w , r z e ­ sze sz la ch ty , m ieszcza n i lu d u m ie jsk ie g o . B y ła to n a jw sp a n ia lsz a k o ron acja p rzed rozb ioram i R z e c z y p o s p o lite j.12 O sam ej m ie jsc o ­ w o śc i m ó w io n o ; „czym C zęstoch ow a dla K oron y, a dla L itw y Ostra B ram a, ty m dla R u si — P o d k a m ie ń ”.

O braz u r a to w a n y z tr a g ic zn y ch w y d a r z e ń II w o jn y św ia to w e j p r z y w ie z io n o n a jp ie r w do d o m in ik a n ó w w e L w o w ie , n a stę p n ie bez k oron i su k ie n k i do K ra k o w a , a w r e sz c ie w 1959 r. u m ieszczon o go w o łtarzu b o czn y m w o d b u d o w a n y m ze zn isz cz eń w o je n n y c h k o śc ie le p.w . św . W o jciech a w e W rocław iu . D o m in ik a n ie w r o ­ c ła w s c y o ż y w ili k u lt św ię te g o w ize ru n k u , u fu n d o w a li n o w e k o ro ­ n y , S u k ien k ę i b erło. W ro c ła w ia n ie, a ta k ż e d a w n i m ie sz k a ń c y P o d - k a m ie n ia i ok olic, p ie lg r z y m u ją n ie je d n o k r o tn ie z o d le g ły c h za k ą t­ k ó w P o lsk i do sw o jej P a n i k ażd ego rok u w u ro czy sto ść W n ie­ b o w z ięc ia N M P — ro czn icę k o ro n a cji obrazu.

W jez u ic k im k o śc ie le p. w . św . K le m en sa D w o rza k a w e W ro­ c ła w iu z n a la z ł m ie jsc e lw o w s k i obraz M atk i B o sk ie j P o ciesz en ia . J e s t on jed n ą z p ięc iu a u te n ty c z n y c h k o p ii ob razu M atk i B o sk iej Ś n ie żn ej, m a lo w a n y c h w R zy m ie za p ap ieża św . P iu sa V na u siln ą p rośb ę św . K arola B orom eu sza, a rc y b isk u p a M ed iolan u i św . F ra n ciszk a B orgiasza, g e n e r a ła jez u itó w . J ed n ą z ty c h k o p ii o trz y m a li je z u ic i w J a r o sła w iu i o fia r o w a li ją n o w o p o w sta ją ce j p la c ó w c e jez u ic k iej w e L w o w ie .13 Ju ż w 1636 r. obraz c ie sz y ł się ta k w ie lk ą czcią, że ozd ob iono go srerb n ą, w o g n iu zło co n ą su ­ k ien k ą , zd ob ną w d ro g ie k le jn o ty , zr a b o w a n e w 1773 r. p rzez rząd a u str ia ck i po k a sa c ie jez u itó w . P rz ed ty m ob razem P io tr V id on i, le g a t p a p ie sk i w P o lsc e, w o b ecn o ści tłu m u w ie r n y c h z k ró le m J a n em K a z im ier ze m n a czele, w cza sie n a b o ż e ń stw a d odał po raz p ie r w s z y do L ita n ii L o r eta ń sk ie j trz y k r o tn e w e z w a n ie : „K rólow o P o ls k i”, a lu d p o d c h w y cił: „M ódl się za n a m i”! W 1905 r. m ia ła m ie jsc e k o ron acja obrazu, k tórą d ok on ał k s. arcybp J ó ze f B ilc z e w sk i, m etro p o lita lw o w sk i. W cza sie II w o jn y ś w ia ­ to w e j je z u ic i u k r y li w sz e lk ie k o sz to w n o śc i z k a p lic y , z d ję li z ob razu k o ro n y i sreb rn ą su k ie n k ę, a n a stę p n ie ob raz p r z e w ie ź li do k ościoła p .w . św . B a rb a ry w K r a k o w ie , b y p o tem u m ie ścić go w k a p lic y d o m o w ej jez u ic k ie g o k o le g iu m k ra k o w sk ie g o . W 1974 r. w iz e r u n e k p rze w iez io n o do W ro cła w ia i u m ieszczo n o n a jp ie r w w k o śc ie le d oln ym , a w 1982 r. p rze n iesio n o g o do k o ścio ła g ó rn eg o

12 J. Mandzi i uk,

„Gazeta Niedzielna”, 38 (1986), nr 7, s.

2 3 6 JO Z E F M A N D Z IU K [ 7 ]

p .w . św . K le m e n sa D w o rza k a . O d tąd M aryja je st sz cz e g ó ln ie p a ­ tron k ą w r o c ła w sk ie g o św ia ta p r a c y .14

W 1961 r. jeszcze jed en w r o c ła w sk i k o śc ió ł p a r a fia ln y ty m ra­ ze m oo. k a p u cy n ó w p .w . św . A u g u sty n a , o trz y m a ł ty tu ł: „ S a n k tu ­ ariu m M a ry jn eg o d la ca łe g o D o ln eg o Ś lą sk a ” . Z n a la zła w n im b o ­ w ie m m ie jsc e „w ęd ru jąca P a n i” — M atk a B osk a P o ciesz en ia z H o d o w ic y k /L w o w a . O braz, p r z e d sta w ia ją c y M ad on n ę z D z ie ­ c ią tk ie m , sto ją cą w ca łej p ostaci, otoczon ą a n io łk a m i, p r z y w ę d r o ­ w a ł do a rc h id ie ce zji lw o w s k ie j z M oraw w 2 p o ło w ie X V III w . P o o zą tk o w o z n a jd o w a ł się on n a śc ia n ie w ie jsk ie j ch a ty ro d zin y R ą czk o w sk ich . Z p o w o d u sta ro ści i lic h e g o m a te r ia łu ta k szczer- n ia ł, ż e p o m y śla n o o jeg o w y m ia n ie . W n ie d z ie lę , 25 sty c z n ia 1851 r. gosp od arz p rzed w y jś c ie m na n iesz p o r y za u w a ży ł, że obraz sam c a łk o w ic ie się od n o w ił. S p e cja ln a k o m isja k u r ia ln a w y d a ła o rzeczen ie, że w w y d a r z e n iu ty m n ie b y ło p od stęp u , a n i fa łszu . S tą d obraz u m ieszczon o w m ie jsc o w y m k o śc ie le p a ra fia ln y m . D o H o d o w icy z a c z ę ły ścią g a ć tłu m y p ielg r z y m ó w , a w k się g a c h p a ­ r a fia ln y c h za n o to w a n o ok. 100 u zd ro w ień . W 1932 r. obraz zo ­ sta ł u k o r o n o w a n y p rzez ks. arcyb p a B o le sła w a T w a r d o w sk ieg o , m e tr o p o lity lw o w sk ie g o . W r z e c z y w isto śc i p o w o jen n e j obraz z n a j­ d o w a ł się p rzez p e w ie n czas w p r y w a tn e j k a p lic y ord yn ariu sza w r o c ła w sk ie g o , sk ąd w 1957 r. zo sta ł p rze k a z a n y w r o c ła w sk im k a p u cy n o m , k tó rzy p o w r ó c ili do sto lic y a rc h id ie ce zji. C zcigod n y w iz e r u n e k u m ieszczo n o n a jp ie r w w k a p lic y k la szto rn ej, a w 1961 r. p rze n iesio n o go do k ościo ła , g d zie u rząd zon o d lań sp e c ja ln y o łta rz - -k a p lic ę . R ok roczn ie p r z y b y w a ją p ie lg r z y m k i d a w n y c h p ara fia n z H o d o w icy . W ieczorem w k ażd ą so b o tę od p ra w ia n a je s t M sza św . z k a za n iem m a r y jn y m i sp e c ja ln e n a b o ż eń stw o , p o łą czo n e z o d czy ta n iem próśb i p o d z ięk o w a ń p rzed ob razem M atk i B o sk ie j P o ciesz en ia . Za sz cz eg ó ln ą p a tro n k ę u w a ż a ją Ją m ło d e m a łż e ń ­

stw a i r o d z in y .15

W e w r o c ła w sk im O łb in ie w k o śc ie le oo. k a r m e litó w b o sy ch p .w . O p iek i św . J ó ze fa w 1946 r. u m ieszczo n o p r z y w ie z io n ą z W iln a k o p ię ob razu M atk i M iło sierd zia . W ten sp osób p o w sta ło n o w e sa n k tu a riu m , a obraz zo sta ł k o ro n o w a n y w 1981 r. przez ks. arcyb p a H en ry k a G u lb in o w icza , m etro p o lity w r o c ła w sk ie g o . N a to m ia st w k o śc ie le p a r a fia ln y m p .w . M atk i B o sk ie j W sp om

oże-13 W . U r b a n , S z k ic e z d z ie jó w a rc h id ie c e z ji lw o w s k ie j i j e j d u sz­ p a s te r s tw a , W r o c ł a w 1984, s. 117.

a4 J. M a n d z i u k , L w o w s k a M a tk a P o c ie sze n ia w e W r o c la m u ,

„ G a z e t a N ie d a M n a ” , 37 (1985), rur 50, s. 1.

15 T e n ż e , H o d o w ic k a M a tk a B o ża P o c ie sze n ia w e W ro c ła w iu , „ G a z e ­ t a N ie d z ie ln a ” , 38 (1986), n r 21, s. 5.

18

]

n ia W ie rn y ch od 1945 r. zn a jd u je się ob raz N ie p o k a la n e j D z ie w ic y z Ja zło w ca , a w k o śc ie le p .w . S erca P a n a Jezu sa lw o w s k i ob raz z Ł y c za k o w a .

O bok -W rocław ia g ę sta sie ć sa n k tu a r ió w M a r y jn y c h zn a jd u je s ię w K o tlin ie K ło d zk ie j. O prócz w y m ie n io n y c h ju ż trz ech g łó w ­ n y c h sa n k tu a r ió w d iec ez ja ln y ch : B ard a

Sl.,

P ra w d o p o d o b n ie już w X III w . w y rz eź b io n o fig u r ę z d rzew a lip o w e g o , zn ajd u jącą się w S ta r y m W ie lisła w iu . M iejsco w o ść ta zn an a b y ła z w ie r n o śc i K o śc io ło w i k a to lic k ie m u w czasach r e fo r­ m a cji. R zeźb a p rze d sta w ia M atk ę B o sk ą B o lesn ą , sa m o tn ie sto ­ jącą pod K rzyżem . W zm ożon y ru ch p ie lg r z y m k o w y d a tu je s ię od r. 1713, k ie d y w o k o lic y sz a la ła zaraza, k tó ra n ie d o tk n ę ła żad n ego m iesz k a ń ca W ie lisła w ia . W m ie jsc o w o śc i tej z a tr z y m y w a li się też p ie lg r z y m i, zd ą ża ją cy do W am b ierzyc. O b ecn y k u lt M atk i B o sk ie j w W ie lisła w iu m a ch a ra k ter lo k a ln y .17

P o d o b n ie w S z a le jo w ie G ó rn y m p o w sta ł o środ ek p ą tn icz y ze w z g lę d u na b lisk o ść „śląsk iej J e r o z o lim y ” w W a m b ierzycach . W m ie jsc o w y m k o śc ie le p .w . św . J er ze g o zn a jd u je się g o ty ck a fig u r a M ad on n y z D zie cią tk iem , p och od ząca z ok. 1500 r. R ze źb a v n o si ce c h y m ie jsc o w e j sz tu k i lu d o w e j, a jej au tor je st n iez n a n y . W p o b lisk im S z a le jo w ie D o ln y m w z n ie sio n o w la ta c h 1731— 1732 z in ic ja ty w y rek tora k ło d z k ie g o k o le g iu m je z u ic k ie g o k o śció ł p .w . św . A n n y . N ad p o rta lem g łó w n y m u m ieszczo n o b a lk o n ik , z k tó r eg o w y g ła sz a n o k aza n ia dla p ie lg r z y m ó w . O bok u sy tu o w a n o k a p lic ę p.w . św . M arii M a g d a len y , k tó rą p rzezn aczon o d la sp o w ia ­ d a ją c y ch się. W sz y stk ie w ię c o b ie k ty s łu ż y ły ru c h o w i p ą tn icz e- m u .18

W m a lo w n ic zo p ołożon ej ob ok L ąd ka Z d roju m ie jsc o w o śc i o n a ­ z w ie .R adochów zn a jd u je s ię k ap lica n a w z g ó r z u , d o k tó r e j p r o w a ­ dzi 216 sch od ów . U m ieszczo n o w n ie j ła sk a m i s ły n ą c y ob raz M atki B osk iej, m a lo w a n y n a b lasze. K a p lic ę zb u d o w a n o jak o w o tu m

16

„Wrocław­

skie Wiadomości Kościelne”, 16 (1961), nr 7, s. 215.

2 3 8 J O Z E F m a n d z i u k f 9 ] w d z ięc zn o śc i za cu d o w n e u z d ro w ien ie , a ok o liczn a lu d n o ść w z n io sła na w zg ó rzu k a lw a r ię . D o 1948 r. n ad ca ło ścią c z u w a ł m ie jsc o w y p u ste ln ik .19

Z iem ia K łod zk a p osiada jeszcze d w ie sły n ą c e ła sk a m i fig u r y M ad on n y z D zie cią tk iem , p och od zące z ok. poł. X V w ., k tó r y ch au tor jest n iez n a n y . J ed n a z n ich zn a jd u je się w k o śc ie le p ara­ fia ln y m p .w . św . M arcina w Ż e la zn ie, a d ru ga — w k o śc ie le p a ­ r a fia ln y m p .w . św . Jan a C h rzciciela w O łd rz y k o w ic a ch K ło d z ­ k ic h .20

P ob ożn ość lu d u Z iem i Dzierżoniowski^ej ro z w in ę ła r ó w n ież k u lt M a ry jn y , czcząc ła sk a m i sły n ą c e f ig u r y M ad on n y z D z ie c ią t­ k iem w K ie łc z y n ie i S to sz o w ie. W K ie łc z y n ie już w 1235 r. is t­ n ia ł k o śció ł d rew n ia n y . W czasie re fo rm a cji p rze sz ed ł on w rę ce p ro te sta n tó w i d opiero po „red u k cji k o śc io łó w ” w 1654 r. w r ó c ił do k a to lik ó w . W ołtarzu g łó w n y m od X V w . czczona b y ła p ięk n a f i ­ gu ra M atk i B o sk iej Ł a sk a w ej z D zie cią tk iem . Od te g o czasu z n a ­ n y b y ł ru ch p ie lg r z y m k o w y , k tó r y n iec o od rod ził się w o sta tn ic h latach .

K o śc ió ł p .w . T ró jcy Ś w ię te j w S to sz o w ie, p a ra fia J a źw in a , sta ł się m ie jsc e m p ie lg r z y m k o w y m od 1737 r. W ted y to b o w ie m b a ­ ro n o w a E lżb ieta M a k sy m ilia n a p rzek a za ła do k o ścio ła fig u r ę M at­ k i B ożej, k tóra z n a jd o w a ła się w e w r o c ła w sk ie j ob erży. P rz ed n ią zo sta ł w n ie z w y k ły sp osób p ora żo n y m ło d y c z ło w ie k za w y p o w ie ­ d zian e b lu ź n ie r s tw o .21 S ta tu a M atk i B ożej P o cie sz e n ia p rze d sta w ia M ad on nę z D zie cią tk iem na le w y m ra m ie n iu . Od p o ło w y X V III w . w z m a g a ł się ru ch p ie lg r z y m k o w y , tak ż e w k o ń cu X I X Stulecia rozb u d o w a n o św ią ty n ię , d o sto so w u ją c ją do p otrzeb p ą tn ik ó w .

D o o b ie k tó w k la sy z e ro w e j na Ś lą sk u n a le ż y c y s te r sk i z e sp ó ł k la szto rn y w H e n r y k o w ie . C y stersi p r z y b y li tam w 1227 r., o trz y ­ m u ją c u p o sa ż en ie od n o ta riu sza k sięc ia H e n r y k a B ro d a teg o , k a n o ­ n ik a w r o c ła w sk ie g o M ik o ła ja .22 Ok. 1270 r. op at P io tr za n o to w a ł w tzw . K s i ę d z e H e n r y k o w s k i e j p ie r w sz e zn a n e zd a n ie w jęz y k u p olsk im : „day u t ia p obrusa a ti p o ż iw a i”. O b ecn y k o śc ió ł k la sz ­ to rn y z o sta ł w z n ie s io n y w 2 p o ło w ie X V II w ., w' z ło ty m o k resie d zie jó w op actw a i p osiad a b ard zo b o g a te b a ro k o w e w y p o sa ż e n ie w n ę tr za . S ła w y op a ctw u p rzy sp o rzy ła m .in . ła sk a m i sły n ą ca fig u r a

18

Wrocław 1979, s. 216.

„Wrocławskie Wiadomości Kościelne”, 16 (1961),

nr 11—12, s. 352.

20 Tamże, s. 352—'353.

21 A. N o w a c k ,

Breslau 1937, s. 118.

22 J. Mandi zi uk, W

„Polska”, (1977),

nr 12, s. 34.

[10] S A N K T U A R IA M A R Y J N E ₂₃₉

M ad on n y z D zie cią tk iem , k tórej k u lt d a tu je się ju ż od X V I w S ta tu a , w y rz eź b io n a w d rze w ie lip o w y m n a p rzeł. X V /X V I w ., n o si t y tu ł M atk i B o sk ie j K r ó lo w e j św ia ta . Z n a jd u je się ona w b o­ g a to u rząd zon ej k a p licy . W 1945 r. w y w ie z io n o p rzed fro n te m k o ro n y na Z achód, k tó r e d o ty c h c za s n ie p o w r ó c iły na s w o je m ie j­ sce. W 1952 r. p a ra fia h e n r y k o w sa sp r a w iła n o w e k o ro n y i s u k ie n ­ k ę. R u ch p ie lg r z y m k o w y je d n a k 'z n a c z n ie o sła b ł i o g ra n ic z y ł się do o k o lic z n y c h m iejsc o w o śc i.

W ię k sz y rozg ło s m ia ło sa n k tu a r iu m M a ry jn e w cy ste rsk im K r ze szo w ie . P o cz ą tk i ta m tejsz ej fu n d a c ji k la szto rn ej s ię g a ją 1 p o ­ ło w y X III w ., k ie d y k się ż n a A n n a, w d o w a po H e n r y k u P ob ożn ym , sp ro w a d z iła cz esk ic h b e n e d y k ty n ó w z O p atow ie. W 1292 r. k lasztor p r z e ję li cy ste rsi, k tó rzy r o z w in ę li b o g a tą d zia ła ln o ść w ró żn y ch d zied zin a ch do czasów p ru sk iej se k u la ry z a cji. W ołtarzu g łó w n y m o b ecn eg o k o ścio ła k la szto rn eg o zn a jd u je s ię obraz M atk i B o sk ie j Ł a sk a w e j, m a lo w a n y n a d rze w ie z w id o c z n y m i w p ły w a m i b iz a n ty j­ sk im i. W czasie w o je n h u sy c k ic h obraz u k r y to p od p osad zk ą k o ­ ścioła. O d n a lezio n y d op iero w 1622 r., z o sta ł u m ie szc zo n y n a jp ie r w w k o śc ie le k la szto rn y m , a n a stę p n ie w sp e c ja ln ie w y b u d o w a n y m d lań k o śció łk u . W 1735 r. ła sk a m i sły n ą c y w iz e r u n e k p rze n iesio n o do n o w o w y b u d o w a n e g o k o ścio ła k la szto rn eg o , b ęd ą ceg o p erłą b a­ rok u ślą sk ie g o . Od teg o czasu w z m ó g ł się ru ch p ie lg r z y m k o w y , a K r ze szó w sta ł się je d n y m z n a jw ię k sz y c h ośro d k ó w p ą tn icz y ch n a Ś lą sk u .23 W o sta tn ic h la ta c h n a stą p iło o ż y w ie n ie ru ch u p ie l­

g rz y m k o w e g o , z w ła szc za w Z ie m i W a łb rz y sk iej.

S a n k tu a riu m M a ry jn e zn a jd u je się ró w n ie ż w S tr ze g o m iu , g d zie w 2 p o ło w ie X IV w . jo a n n ic i ro zp o częli b u d o w ę n a jw ię k sz e g o k o ­ śc io ła na Ś lą sk u p .w . św . P io tr a i P a w ła . B u d o w ę u k o ń czo n o d op iero w p oczą tk a ch X V I w . W p ie r w o tn y m , z a p e w n e d r e w n ia n y m k o śc ie ­ le, m ia ła zn a jd o w a ć się fig u r a M ad on n y, w y k u ta z k a m ie n ia . D o n ie j to m ia ła p ie lg r z y m o w a ć św . J a d w ig a , k się ż n a ślą sk a . W cza­ sie n ajazd u T a ta ró w w 1241 r. k o śció ł u le g ł d ew a sta cji, a f ig u ­ r ę — w e d łu g le g e n d y — m ia n o za m u ro w a ć w fu n d a m e n ta c h ś w ią ­ ty n i. W o k resie za ra zy w P o lsc e w 1303 r. p e w ie n k a p ła n m ia ł m ie ć w id z e n ie , b y u d ał się z p ielg r z y m k ą do S tr ze g o m ia i o d n a ­ la z ł sta tu ę M atk i B o sk ie j, a w te d y zaraza u sta n ie . N a d m ie jsc e m u k r y cia fig u r y m ia ła u k azać się św ia tło ść .24 P o ty m fa k c ie zaraza u sta ła , a k u lt s ię ro z p o w sz ec h n ia ł.25 P o 1945 r. c ią g le p ro w a d zo n e

23 Zab. N. L u t t e r o t t i , Vom unbekann ten Grüssau, Wolfenibüittel 1962; A. R o s e , K lo ster Grüssau, Statotgaint-Aalen 1974; IJ. D z i u r l a ,

K rzeszó w , W rocław 1974.

24 W. U r b am, Z arys dziejów ... dz. cyt., s. 126.

2 4 0 JO Z E F m a n d z i u k [11]

s ą p race r e sta u r a cy jn e p o tę żn ej b u d o w li, a le ru ch u p ie lg r z y m k o ­ w e g o n ie oży w io n o .

J ed n y m z n a jp ię k n ie jsz y c h k o śc io łó w n a z ie m i ślą sk ie j jest św ią ty n ia p .w . św . S ta n isła w a i W a cła w a w Ś w id n ic y S l. F u n d a ­ torem tej g o ty c k ie j b u d o w li sa k ra ln ej b y ł B o lk o II, k sią żę św id - n ic k o -ja w o r sk i, k tó r y w 1330 r. p o ło ż y ł k a m ie ń w ę g ie ln y pod jej b u d o w ę .26 J ez u ici w la ta c h 1671— 1688 b o g a to w y p o sa ż y li w n ę tr z e św ią ty n i, o c z y w iśc ie w s ty lu b a ro k o w y m . Z a c h o w a ły się lic zn e p rze d m io ty w y so k ie j k la sy z a b y tk o w e j, z w ią z a n e z k u lte m M aryi. M .in. w p ortalu w id n ie je k a m ie n n y p osąg M atk i B o sk ie j z p oczątk u X V w . P ó źn o g o ty c k i tr y p ty k ze scen ą „Z aśn ięcia N M P ” s t y lis t y ­

czn ie z w ią z a n y jest z k r a k o w sk im o łta rz em W ita S tw o sz a . N a tu ­ ra ln e j w ie lk o ś c i „ P ie ta ” p o ch o d zi z ok. 1410 r. i n a le ż y do n a jw ię k ­ sz y ch n a Ś lą sk u . P ie lg r z y m ó w śc ią g a ł jed n a k do ś w ią t y n i ś w id n ic ­ k iej cb ra z „M atk i B o sk ie j w S ło ń c u ”. W izeru n ek zo sta ł w y k o n a n y o le jn o na d re w n ie w k oń cu X IV w . O b ecn ie zn a jd u je się w b a ro ­ k o w y m ołtarzu w jed n ej z k a p lic po p ra w ej stro n ie n a w y b oczn ej. W śród m a lo w id e ł sk le p ie n ia k a p lic y w id n ie je p o sta ć k się c ia B o l­ k a II z m apą k się s tw a św id n ic k ie g o , k tó r e o fia ru je M atce B o sk ie j. N ie s te ty k u lt św id n ic k ie j M ad on n y w S ło ń c u po 1945 r. p r a w ie za n ik n ą ł, choć b y ły u siło w a n ia jeg o o ży w ie n ia .

P rz ed w o je n n e sa n k tu a riu m M a ry jn e z n a jd u je się w W arcie B o ­ le s ła w ie c k ie j, g d zie w śr ed n io w ie cz u p rzy m ie jsc o w y m zam k u o sie ­ d lili się tem p la r iu sze . R om ań sk i k o śc ió łe k p rze sz ed ł w o k resie r e ­ fo r m a c ji w rę ce p ro testa n tó w , a po 1654 r. z o sta ł zw r ó c o n y k a to ­ lik o m . N a śc ia n ie za ołtarzem g łó w n y m u m ieszczo n o ob raz m a lo ­ w a n y n a p łó tn ie , a n o n im o w eg o au tora z ok. 1825 r., p rze d sta w ia ją c y M atk ę B osk ą z D z ie c ią tk ie m na le w y m ręku , u n oszącą się w o b ło ­ k a ch n a d W artą i ok olicą. P rzed I w o jn ą św ia to w ą obraz b y ł w R zy m ie n a w ysta:w ie d zie ł r e lig ijn y c h . C ieszy ł się szczeg ó ln ą czcią u o k oliczn ej lu d n o ści, k tóra p ie lg r z y m o w a ła do W arty, sk ła ­ d ając lic z n e w ota. W o sta tn ic h la ta c h k u lt o sty g ł, z m n ie jsz y ły s ię też p ielg r zy m k i, choć m ie sz k a ń c y W arty i o k o lic y grom ad zą s ię coroczn ie na u ro cz y sto ści o d p u sto w e w n ie d z ie lę po 8 w r z e ­ śn ia .27

P o 1945 r. p o w sta ło sa n k tu a riu m M atk i B o sk ie j W sp om ożen ia W ie rn y ch w T w ard ogórze. M ie jsc o w y k o śció ł p o p r o te sta n ck i zo-- s t a ł d o sto so w a n y do k u ltu k a to lick ieg o , a d u sz p a ster stw o p rzy n im o b ję li sa le zja n ie. W ołtarzu g łó w n y m u m ieszczo n o d rew n ia n ą sta ­ tu ę M atk i B o sk ie j W sp om ożen ia W iern y ch , k tórą sz c z e g ó ln ie czczą

26 Z. B o r o s , K siążęta p ia sto w scy Śląska, K atowice 1978, s. 216.

112] S A N K T U A R IA M A R Y J N E 2 4 1 sy n o w ie św . Jana B osco. R zeźba została w y k o n a n a w O św ię cim iu p rzez a rty stę S z c z er k o w sk ie g o i p rzezn aczon a do jed n e g o z k o ­ śc io łó w lw o w sk ic h . P o w y b u c h u w o jn y statu a i n ie w y k o ń c z o n y o łta rz p o zo sta ły w O św ię cim iu , gd zie N ie m c y w y r z u c ili rzeźb ę na p o d w ó rze. P rz ed zn ie sz c z e n ie m o ca liła ją p. J u lia P iw o w a r sk a . P o w o jn ie sta tu ę , p rzek a za n o sa le zja n o m ślą sk im , k tó r z y w 1957 r. p r ze p r o w a d z ili jej g r u n to w n ą k o n se r w a c ję i r o z w in ę li k u lt, m .in. w p r o w a d z a ją c n ieu sta n n ą n o w e n n ę .28

Z w artą gru p ę w a rc h id ie ce zji w r o c ła w sk ie j sta n o w ia sa n k tu a ­ ria M atk i B o sk iej B o lesn ej. N a jsta r sze z n ich zn a jd u je się w B o ­ b o lica ch , g d zie w z n ie sio n o p ię k n y k o śció ł p ie lg r z y m k o w y w sty lu ro k o k o w y m , a w n im u m ieszczo n o w ołta rzu g łó w n y m lu d o w ą f i ­ g u rę M atk i B o sk ie j B o le sn e j. P o ch o d zi ona z X V w . Z n ajd ow ała się w p o sia d a n iu K on rad a v o n R eib n itz, w ła śc ic ie la B o b o lic i p rzy ­ p u sz cz a ln ie b y ła czczona w jeg o ogrod zie. Już w te d y do B o b o lic p r z y b y w a li p ielg r zy m i, stą d b isk u p w r o c ła w sk i P io tr N o w a k p o le ­ c ił w 1447 r. w z n ie ść k o śc ió łe k d rew n ia n y . 50 la t p ó źn iej ro zp o czę­ to b u d o w ę k ościoła m u r o w a n eg o . W d ob ie re fo rm a cji n ied o k o ń cz o ­ n a św ią ty n ia za częła się w a lić , u sta ły p ie lg r z y m k i, a fig u r a z n a la ­ zła się najipierw w Z ąb k ow icach , p otem w C zech ach , B ard zie Sl. i po la ta ch w ró c iła na sw o je d a w n e m iejsc e, k ie d y k o śc ió ł b o b o - lic k i po p ok oju w e stfa lsk im zo sta ł zw r ó c o n y k a to lik o m . W ów czas św ią ty n ię od b u d ow an o, a n a stę p sie b o g a to u posażono. N a u w a g ę z a słu g u je p ó ź n o g o ty c k a „ P ie ta ” z p oczątk u X V I w . i obraz z 1743 r. „ Z d jęcie z K r zy ż a ”, p ęd zla A n to n ie g o S c h e ffle r a . Z a p isy w k się d z e z la t 1737— 1764 św iad czą o lic z n y c h ła sk a ch , o trz y m a ­ n y c h za p o śre d n ictw em M atk i B o sk iej B o le sn e j. R uch p ie lg r z y m k o ­ w y do B ob o lic tr w a ł do w y b u c h u II w o jn y św ia to w e j. P o jej za ­ k o ń c zen iu z m n ie jsz y ł się p r a w ie do zera. W o sta tn ic h la ta c h p ro­ w a d z o n e są p race n a d resta u ra cją ś w ią ty n i i je st n a d z ie ja o ż y w ie ­ n ia k u ltu „M atk i B o sk ie j sp od z ie lo n e g o d rze w a ”, jak n a zw a n o sta ­ tu ę w starej śr ed n io w ie cz n e j k r o n ic e .29

D ru ga ła sk a m i sły n ą ca fig u r a M atk i B o sk ie j B o lesn ej zn a jd u ­ je się w k o śc ie le p a ra fia ln y m p .w . N a w ie d z e n ia N M P w M ściw o jo ­ w ie k /J a w o ra . P ie r w sz a w zm ia n k a o p a ra fii p och od zi z p o ło w y X III w . O b ecn y k o śció ł, w z n ie s io n y w p o ło w ie X V III w . w sty lu b a ro k o w y m , w 1844 r. zo sta ł p o d d a n y g r u n to w n e j p rzerób ce. D r e ­ w n ia n a fig u ra M atk i B o sk ie j S ied m iu B o leśc i, o sm u tn y m sp o jrze­ 28 W. U r b a n , Zarys dziejów ... dz. c y t., s. 152—156; M iejsca p ie l­ grzym kow e... da. cyit., s. 172—176.

29 A. N o w a c k , Schlesische W allfahrtsorte... dz. cyt., s. 65, 70; M iejsca pielgrzym kow e... dz. cyt., s. 170—172; W. U r b a n , Z arys d zie­ jów ... dz. cyt.,, s. 130—132,

2 4 2 JÖ Z E F M A N D Z IU K [ 1 3 ]

n iu , p o ch o d zi z 1 ć w ie r c i X V II w . O ru ch u p ie lg r z y m k o w y m w 2 p o ło w ie te g o stu le c ia św ia d c z ą za p isk i w iz y ta c y jn e z p rze­ p ro w a d zo n ej w 1687 r. w iz y ta c ji a rc h id ia k o n a tu le g n ic k ie g o .30 W o sta tn ic h la ta c h p ro w a d zo n e są p race p rzy r e sta u r a cji ś w ią ­ ty n i. B y ć m o że od ży je, p rzy n a jm n iej w ja k ie jś m ierze, d aw n a s ła w a m iejsc a p ie lg r z y m k o w e g o w Z iem i J a w o rsk ie j.

N a stę p n e sa n k tu a r iu m M atk i B o sk iej B o le sn e j p osiad a g ó rn ic zy W ałb rzych . W ed łu g sta re g o p rzek azu p e w ie n p o b o żn y rycerz, z w d z ię c z n o śc i za u r a to w a n ie p rzed śm iercią , p o sta w ił w X II w . w śró d p u sz cz y n a w zg ó r zu sta tu ę M atk i B o sk ie j B o le sn e j i w y b u ­ d o w a ł d r e w n ia n y k o śc ió łe k .31 O bok zn a jd o w a ło się źró d ełk o z cu ­ d ow n ą w od ą, lecz ą cą ch o ro b y oczu. Ś w ią ty n ia ta p rzez w ie k i s łu ­ ż y ła ty lk o ce lo m p ie lg r z y m k o w y m . O bok n iej zb u d o w a n o w 1428 r. m u r o w a n y k o śc ió ł p a r a fia ln y p .w . św . M ich ała A rch a n io ła . W o k re­ sie re fo rm a cji p rzy k o śció łk u M a r y jn y m g ro m a d ziła się. m ała g a r ­ stk a k a to lik ó w , k tó r y m zab ran o k o śció ł p a ra fia ln y . Z w ró co n o go w ra z z szk o łą dopiero po za w a r ciu p o k oju w e stfa lsk ie g o , w czasie tzw . „red u k cji k o śc io łó w ” . W 1714 r. w y b u d o w a n o k o śc ió łe k m u ­ ro w a n y , n a m ie jsc u starego, d rew n ia n eg o , k tó r y zap a d ł się. W je - d n o n a w o w y m w n ę tr z u u m ieszczo n o b o g a to złocon ą cu d o w n ą fig u r ę M atk i B o sk ie j, m ającą 92 cm w y so k o ści. Za o łta rzem zn a jd u je się w y sc h n ię ta „stu d zien k a ż y c ia ”, o g łę b o k o śc i 2,5 m . K u lt M atk i B o le sn e j w W ałb rzych u trw a do d zisiaj, choć — jak w w ie lu in n y c h m iejsc o w o śc ia c h ślą sk ic h — p o w in ie n n ab rać w ię k sz e g o rozgłosu .

W o sta tn ic h la ta c h coraz s ły n n ie jsz e sta je się czw a rte d o ln o ­ ślą sk ie sa n k tu a riu m M atk i B o sk ie j B o le sn e j w Ł o z in ie k /T r ze b - n ic y . Z n a jd u je się ta m X V I I -w ie c z n y obraz, p r z e d sta w ia ją c y M at­ k ę B o lesn ą tu lą cą do sie b ie zm a rłeg o S yn a. A c z k o lw ie k tw a r z M aryi p ełn a jest sm u tk u , le cz w oczach n ie m a cien ia rozpaczy. Ś w ię t y w iz e r u n e k p r z y w ie ź li ze sob ą re p a tr ia n c i z T u lig łó w k /K om arn a, g d zie p rzez la ta o d b ie ra ł sz cz eg ó ln ą cześć od o k o licz­ n ej lu d n o ści. W 1930 r. o d b y ła się u roczystość k o ro n a cji obrazu, k tórej d ok on ał ks. b isk u p F ra n cisze k B arda z P r z e m y śla .32 W Ł o ­ z in ie obraz p o czą tk o w o u k r y ty b y ł na p leb a n ii, a d opiero w 1948 r. u m ieszczo n o go w ołtarzu g łó w n y m o d b u d o w a n e g o k o śc io ­

30 V isitation sberich te d er D iözese Breslau. A rch idiakon at L iegn itz, Wyid. J. J u in g in iita , Breslau 1908, s. 222—223.

31 A. N o w a c k , Schlesische W allfahrtsorte... dz. cyit., s. 134—136; A. I w a n c d ó w , Cześć M a tki B ożej B olesnej w W ałbrzychu , „Nowe Życie”, 4 (1986), nir 19, s. 12— 14.

82 J. M am id z ii u k , M atka Boża z T uligłów na zieim śląskiej, „Nowe Życie”, 4 (1986), nr 6, s. 4—5.

[14]

₂₄₃

ła p » p r o te sta n ck ie g o . W o sta tn ic h la ta c h p rzep ro w a d zo n o k o n se r ­ w a c ję obrazu, w y k o n a n o d w ie jeg o k o p ie i za sło n ę . N a p lacu p rz y k o śc ie ln y m w y b u d o w a n o p ięć sta cji ta je m n ic b o le sn y c h ró ża ń ­ ca św . i o łta rz p o ło w y . Z am iarem k s. H e n r y k a kard. G u lb in o w i- cza je s t stw o r z e n ie w Ł o z in ie sa n k tu a r iu m M a ry jn eg o d la ch o ­ ry c h .33

P o p r zy łą cz en iu Z iem Z ach od n ich do M acierzy, ziem ia ślą sk a została u b ogacon a lic z n y m i ob razam i M atk i B o sk ie j z K r esó w W sch od n ich , k tó r e r e p a tr ia n c i p r z y w ie ź li ze sobą, jak o „sw o je sk a rb y ” . N ie k tó r e z n ic h z o s ta ły ''już w y ż e j w y m ie n io n e w n in ie j­ szy m o p racow an iu . P o zo sta łe zn a jd u ją się w ró ż n y c h m ie jsc o w o ś­ cia ch a rc h id ie ce zji w r o c ła w sk ie j.

W m a lo w n ic zo p ołożon ej w s i N o w o le s ie k /H e n r y k o w a zn a la zła s w o je n o w e m ie jsc e M atk a B osk a R óża ń co w a z K om arn a. W k re­ so w y m m ia steczk u , n a leż ą cy m w p r z e sz ło ści do ta k ic h rod ów , jak W iśn io w ie ck ich , O g iń sk ich i L a n ck o ro ń sk ich , w y b u d o w a n o w la ta ch 1644— 1657 k o śc ió ł w s ty lu b a ro k o w y m , a w n im u m ie szc zo ­ n o obraz M ad on n y z D zie cią tk iem . N ie z n a m y au tora, an i d o k ła d ­ n eg o czasu p o w sta n ia d zieła. W ie m y jed n ak , że k u lt ob razu z n a n y b y ł już w X V II w ., a ok o liczn a lu d n o ść zw r a ca ła się do M aryi 0 p om oc i ra tu n ek od g ra b ie ż y i n a p a d ó w h ord ta ta rsk ich . W y ­ razem rosn ącej czci i d ozn an ych łask b y ły coraz lic z n ie jsz e i b a r­ dzo ce n n e sz n u ry k o ra li oraz w o ta o fia ro w a n e M atce R óżań co­ w ej. W izeru n ek p o k r y to sreb rn ą su k ie n k ą , a na g ło w y M ad on n y 1 D zie cią tk a n ałożon o k oron y. W 1956 r. r e p a tr ia n c i z K om arn a p r z y b y li z e sw y m i d u szp a sterza m i do N o w o le sia , u m ie szc za ją c obraz w n eo ro m a ń sk iej św ią ty n i. W 1957 r. n a stą p iła u ro czy sta in tr o n iza c ja obrazu w o łtarzu g łó w n y m , za ru ch o m y m w iz e r u n k ie m św . M arcina, p ie r w sz e g o p atron a p a r a fii.34

D o so b iesk ie j O ła w y p r z y w ę d r o w a ł ob raz M atk i B o sk ie j P o ­ ciesz en ia z W ito w a N o w e g o w a rc h id ie ce zji lw o w s k ie j. W X V II w . w iz e r u n e k te n p ra w d o p o d o b n ie p r z y w ió z ł z W łoch h rab ia L a n c- k o ro ń sk i i u m ie śc ił g o w św ią ty n i, p rzy k tórej ro zp o częli p racę k sięża m isjon arze. O braz M ad on n y z D zie c ią tk ie m z b ie g ie m la t z o sta ł p rzy o zd o b io n y sreb rn ą su k ie n k ą i k oron am i. L iczn e w o ta św ia d c z y ły o u zd ro w ien ia c h i in n y c h łask a ch . W 1944 r. n a c jo ­ n a liśc i u k r a iń sc y sp a lili k o śció ł w W ito w ie , obraz jed n a k u r a to w a ­ n o i p r z y w ie z io n o n a jp ie r w do W oli Z a rczyck iej k /L e ża jsk a , a w n a stę p n y m rok u do O ła w y . Z n a jd u je się on w b oczn ej n a w ie

33 T e n ż e , S anktu ariu m M atki B ożej Bolesnej w Łozinie zaprasza chorych, „Nowe Życie”, 4 (1986), nr 19, s. 4—5.

34 T e n ż e , M atka Boża z K om arna na D oln ym Śląsku, „Nowe Życie”, 3 (1985), nr 20, s. 12—13.

244

g o ty c k ie g o k ościo ła , k tó r y o trz y m a ł ty tu ł M atk i B o sk ie j P o c ie ­ sz e n ia .35

W B rzeg u D o ln y m od za k o ń czen ia II w o jn y św ia to w e j czczo n y je st obraz M atk i B o sk ie j S zk a p lerzn ej ze S n ia ty n ia , z w a n y M a­ donną H u cu lsz cz y zn y . A n o n im o w y w iz e r u n e k p rze d sta w ia M ad on ­ n ę z D zie cią tk iem , k tó r e w le w e j rę ce trzy m a k się g ę , a p raw ą b ło g o sła w i. N a g ło w ie M atk i i D zie cią tk a w id n ie ją k oron y, a su k ­ n ia jest rzeźb ion a i b o g a to złocon a. L iczn e w o ta św ia d c z y ły o u z y sk a n y c h ła sk a ch i s ła w ie m iejsc a p ie lg r z y m k o w e g o , w k tó r y m r o z w in ę li d u sz p a ster stw o p ą tn icze m ie jsc o w i d o m in ik a n ie . R ep a­ tria n c i śn ia ty ń sc y u m ie śc ili n a jp ie r w „ w sch o d n i sk a rb ” w k a p lic y sió str b oro m eu szek w B rzeg u D o ln y m , a w 1947 r. p r z e n ie śli go do'” o d b u d o w a n ej ś w ią ty n i p o p r o te sta n ck ie j, k tóra o trz y m a ła ty tu ł M atk i B o sk ie j S zk a p le r z n e j.36

Z iem ia N a m y sło w sk a , p ełn a lic z n y c h ep iz o d ó w w a lk i o p olsk ość, zo sta ła u b ogacon a k u lte m ob razu M atk i B o sk ie j z O ty n ii, m ia ste c z ­ k a p o ło żo n eg o w p o w ie c ie tłu m a ck im . O braz, p r z e d sta w ia ją c y U k o r o n o w a n ie N M P p rzez T rójcę Ś w ię tą , n a m a lo w a ł w 1713 r. K a zim ierz Ł a d o ń sk i, m a la rz z Ż u k ow a. Z n a jd o w a ł się on w d r e w ­ n ia n y m , a od 1917 r. m u r o w a n y m w s ty lu n e o g o ty c k im k o ście le , w o łtarzu g łó w n y m . D o O ty ń sk iej P a n i — jak śp ie w a n o p rzy o d ­ sła n ia n iu i z a sła n ia n iu ob razu — śc ią g a ły lic z n e tłu m y p ie lg r z y ­ m ó w . T y lk o w la ta ch 1757— 1779 za n o to w a n o 9 cu d ów . P r z y k o śc ie ­ le istn ia ło b ard zo ż y w o tn e b ra ctw o T r ó jc y Ś w ię te j, za ło ż o n e p rzez try n ita r z y . W 1946 r. w ie r n i z O ty n ii p r z y w ie ź li ob raz do B rzo ­ zo w c a k /N a m y sło w a , a po e r y g o w a n iu w 1957 r. p a ra fii w L ig o ­ cie K sią żę cej, u m ie śc ili go w o łtarzu g łó w n y m r e sta u r o w a n ej św ią r t y n i.37

W W a b ien ica ch k /O le śn ic y

Sl.

35 T e n ż e ,

„Gaaeta

Niedzielna”, 37 (11985), nr 36, s. 1, 2.

36

Te n ż e ,

„Gaaeta Niedzielna”,

37 (1985), nir 45, s. 1, 2.

57 W y sta w a M aryjna,

s. 358—359.

s8 J. M a n d z i u k ,

„Gazeta Niedzielna”, 38 (1986), mir 46, s. L

[16] S A N K T U A R IA M A R Y J N E

₂₄₅

łz y sp ły w a ją c e z oczu M aryi na ob razie. W ieść o ty m rozeszła się b ły sk a w ic z n ie po o k o licy . P o d w ó ch m ie sią c a c h obraz p r z e n ie ­ sion o do k ościoła p a r a fia ln eg o i u m ieszczo n o w b a ro k o w y m o łta ­ rzu. N a p oczątk u X X w . w iz e r u n e k p rzyozd ob ion o sreb rn ą su ­ k ien k ą , k o ron am i i b erłem . K u lt ob razu M atk i B o sk ie j R óża ń co w ej P ła czą cej ro z w ija ł się szyb k o, a o jeg o ż y w o tn o ś c i św ia d c z y ły li ­ czne w o ta sreb rn e.39 W 1945 r. część m ie sz k a ń c ó w Z ło te g o P o to k a p rzy b y ła do W a b ien ie. P r z y w ie z io n y ob raz zn a jd o w a ł się n a jp ie r w na p le b a n ii w m iesz k a n iu p rob oszczow sk im . P o te m u m ieszczo n o go w b a ro k o w y m ołta rzu m ie jsc o w e g o k o ścio ła p a r a fia ln eg o p.w . N a w ie d z e n ia N M P.

K ilk u w ie k o w y b y ł k u lt obrazu M atk i B o sk ie j Ł a sk a w ej w S to - jan icach , w d iec ez ji p rze m y sk ie j. Już b o w ie m w X V stu le c iu u fu n d o w a n o tam k ościół, a w n im u m ieszczo n o obraz M ad on n y z D zie cią tk iem . M atka B o sk a w p ra w ej rę ce trzy m a S y n a i k u lę ziem sk ą , a w le w e j — b erło. D zie cią tk o w p o sta ci stojącej tu li się do M atk i, p raw ą rączk ę' k ła d z ie na k u li ziem sk iej, a le w ą d otyk a tw a r z y M aryi. N a g ło w ie M ad on n y i D zie cią tk a zn a jd u ją się sreb rn e k o ro n y z X V II w . P ostać N iep o k a la n e j zd ob i sreb rn a su k ie n k a , k u ta w sty lu b aro k o w y m . O braz n o si c e ch y sz k o ły m o ­ s k ie w sk ie j. W X V I w . k o śció ł sto ja n ic k i za m ie n io n o na zbór p ro­ testa n c k i, a obraz p rze n iesio n o do k a p lic y d w o rsk iej w W o jtk o - w ica ch . D op iero w 1631 r. od n o w io n o sta ry k ościół, do k tó r eg o z p o w r o te m p rze n iesio n o ś w ię ty w ize ru n e k . W 1714 r. w y b u d o w a ­ n o n o w ą św ią ty n ię , n a d a ją c jej ty tu ł M atk i B o sk ie j S zk a p le rz n e j. O braz czczon y b y ł p rzez lu d n o ść p olsk ą i u k raiń sk ą. W 1945 r. ó w c z e sn y ad m in istra to r p a ra fii sto ja n ic k ie j, ks. A n to n i N ie z a b i- to w sk i, w ta je m n ic y p rzed U k ra iń ca m i, w y w ió z ł obraz i n ie k tó r e p rze d m io ty z w y p o sa ż en ia k ościo ła . P o d łu g iej p od róży re p a tr ia n c i d o ta rli do P o w id z k a k /M ilicza i tam w m ie jsc o w e j ś w ią ty n i b a ­ ro k o w ej u m ie śc ili sw o ją św ię to ść . Od 1944 r. p ro w a d zo n a je st „ P a m ią tk o w a k sięg a ła sk ”, ja k ich lu d z ie d o zn ali za p o śr e d n ic tw e m P a n i S to ja n ick iej.

W a rc h id ie ce zji lw o w s k ie j czczon y b y ł r ó w n ież X V -w ie c z n y obraz M atk i B o sk iej w N a w a rii, p r z y w ie z io n y p rzez re p a tr ia n tó w do U razu k /T rzeb n icy . B y ł on p ra w d o p o d o b n ie w ła sn o śc ią rod zi­ n y O d n ow sk ich , k tó r z y w 1460 r. p rzek a za li go do k a te d r y lw o w ­ sk iej, ' w y sta w ia ją c d lań o łtarz m u r o w a n y w ra z z fu n d a c ją k o le ­ g iu m m an sjo n a rzy . P od czas re sta u r a cji k a te d r y w p o ło w ie X V III w ., a rcy b isk u p W a cła w S ie r a k o w sk i p o le c ił ob raz O d n o w sk ich u m ie ­ ścić w .sk a rb cu k a te d r a ln y m . W 1767 r. k s. S zczep an M a k u lsk i

2 4 6 jOz e f m a n d z i u k

o tr z y m a ł od w sp o m n ia n e g o m e tr o p o lity ś w ię ty w iz e r u n e k i u ro ­ cz y śc ie w p r o w a d z ił g o do sw o je g o k o ścio ła p a r a fia ln eg o w N a - w a r ii. Od teg o czasu r o z w in ą ł się k u lt ob razu , p rze d sta w ia ją ce g o M ad on n ę z D zie c ią tk ie m n a r ę k u .40 R e p a tr ia n ci ze sw o im „sk ar­ b e m ”, a ta k że r e lik w ia m i św . W a le n te g o i k ilk o m a rzeźb a m i z k o ­ śc io ła k r e s o w e g o d o ta rli w 1945 r. do U razu. P o o d b u d o w a n iu k o ścio ła b a ro k o w e g o p .w . św . M ich ała A rch a n io ła , u m ie śc ili w o łta ­ rzu b o czn y m p r z y w ie z io n y obraz.

W a rc h id ie ce zji w r o c ła w sk ie j z n a la z ły się po 1945 r. jeszcze in n e , m n iej zn a n e ob razy M atk i B o sk ie j, p r z y w ie z io n e p rzez re p a ­ tr ia n tó w , k tó re n a le ż a ło b y w y m ie n ić d la u zy sk a n ia p e łn ie jsz e g o ob razu w sp ó łcz esn ej r e lig ijn o śc i M aryjn ej na z ie m i d o ln o ślą sk iej. O braz M atk i B o sk ie j z T łu m acza d otarł do K ą t W ro cła w sk ich , z P ru s do S z y d ło w ie , z J a n o w a L w o w sk ie g o do P ro c h o w ic , z Ś w ir z a do G ie ra łto w a , z D o lin y do Ś w ię te j K a ta rz y n y , z S ie m ia ­ n ó w k i do D ob oszow ic, z Ł u ck a do S ie d le c , p a rafia K o to w ice , z B rzu ch o w ic do Ż arow a, z S a d o w a do Ż u ch lo w a , p a ra fia O setn o i z N a d w o r n e j do L e g n icy , p a ra fia św . P io tra i P a w ła . P o n a d to ob raz M atk i B o sk ie j N ie u sta ją c e j P o m o c y ze S ta n isła w o w a p r z y ­ w ę d r o w a ł do P o la n ic y Zdr., a obraz M atk i B o sk ie j B ia ło k a m ie - n ie c k ie j do W ałb rzych a, p a rafia św . J er ze g o na B ia ły m K a m ie ­ n iu .

N a k o n ie c n a le ż y p o d k reślić, że w o sta tn ic h la ta c h p o w sta ły w a rc h id ie ce zji w r o c ła w sk ie j d w a n a jn o w sz e sa n k tu a ria M aryjne. W D ą b r o w ic y p o w sta ł o środ ek k u ltu M a ry jn eg o dla K o tlin y J e le ­ n io g ó rsk ie j, a w W ilk o w ie k /Z ło to r y i coraz w ię k sz e g o rozgłosu n a b ie ra sa n k tu a riu m M atk i B o sk ie j F a tim sk ie j.

40 Zdb. P am iątka ju bileuszu 500-lecia obrazu M atki B oskiej w Na- w arii, Lw ów 1928.