ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLVII SUPL. WARSZAWA 1996: 65-73
BARBARA GW OREK, KRYSTYNA CZARNOW SKA
METALE CIĘŻKIE W GLEBACH UTWORZONYCH
Z UTWORÓW ALU WIALŃ Y CH I EOLICZNYCH
OKOLIC WARSZAWY
K a te d ra G le b o z n a w s tw a S G G W w W a rs z a w ieWSTĘP I CEL PRACY
W wyniku wieloletniego oddziaływania zanieczyszczeń miejskich na gleby zachodzą w nich początkowo niezauważalne zmiany, które z czasem prowadzą do ich chemicznego przekształcenia, a nawet do nagromadzenia szkodliwych składników zagrażających życiu roślin i zwierząt.
Celem pracy było określenie ogólnej zawartości Mn, Zn, Cu, Cr, Pb i Fe w glebach różnie użytkowanych i usytuowanych na obrzeżach Warszawy oraz określenie zależności między wymienionymi składnikami a cechami pedogenicz- nymi gleb. Ponadto określono zawartość Mn, Zn, Cu i Fe w trawach i liściach drzew rosnących na badanym terenie.
Przedstawione dane mogą być materiałem odniesienia do oceny wyników w tym zakresie otrzymanych w latach późniejszych.
MATERIAŁ I METODY
Do badań wytypowano gleby o naturalnym profilu usytuowane w granicach peryferyjnej gminy Warszawy-Białołęka Dworska oddalonej od centrum miasta około 10 km. Leży ona na starym tarasie Wisły utworzonym z utworów aluwial- nych, które w części wschodniej uległy rozwydmieniu. Skład granulometryczny tych utworów jest bardzo zróżnicowany: od piasków luźnych wydmowych po przez piaski słabo gliniaste i gliniaste, utwory pyłowe zwykłe i ilaste oraz utwory o składzie granulometrycznym glin i iłów [Konecka-Betley i in. 1982; Sprawoz danie 1976-1980].
Badane profile glebowe zostały zlokalizowane w trzech kategoriach użytko wania gleb: leśne (profile 1-3, 8), orne (profile 4-6) i łąkowe (profile 7, 9, 10) - tabela 1.
Ogólną zawartość metali ciężkich w glebach oznaczono w wyciągu 20% kwasu solnego po uprzednim spopieleniu substancji organicznej w 480°C. Materiał roślinny po wysuszeniu w 60°C i zmieleniu spopielono na sucho w temperaturze 480°C, a popiół rozpuszczono w kwasie solnym 1:1.
66 B. Gworek, К. Czarnowska
W mineralizatach glebowych i roślinnych badane pierwiastki oznaczono tech niką ASA.
Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu testu Tukey’a.
W Y N IK I BADAŃ I DYSKUSJA
Ogólną zawartość analizowanych pierwiastków w glebach oraz wskaźnik ich rozmieszczenia w poziomach genetycznych profilów glebowych w odniesieniu do skały macierzystej przedstawiono w tabeli 1, zaś w tabeli 2 podano średnią geometryczną zawartość pierwiastków w tych poziomach.
Zawartość manganu w badanych glebach waha się od 12 do 770 mg/kg s.m. W glebach bielicowo-rdzawych pierwiastek ten wykazuje wyraźną akumulację w poziomach organicznych O. W poziomach tych jest 11- i 12-krotnie więcej manganu niż w skale macierzystej C. Podobnie w poziomach mineralno-organi- cznych A jest znacznie więcej manganu niż w skale macierzystej. Wskaźnik rozmieszczenia dla tych poziomów wynosi 6,25. W omawianym typie gleb zauważa się również tendencję do gromadzenia się manganu w poziomach BfeB v, a wskaźnik rozmieszczenia waha się w granicach 2,12-3,69.
W glebach brunatnych właściwych wytworzonych z gliny lekkiej warstwowa nej mangan wykazuje tendencję do akumulacji w charakterystycznych dla tego typu gleb poziomach brunatnienia Bbr bądź w poziomach próchnicznych (A). Wskaźnik rozmieszczenia manganu dla tych poziomów wynosi odpowiednio:
1,05-2,27 bądź 1,32-1,67.
W analizowanych czarnych ziemiach wystąpiła również akumulacja manganu w poziomach próchnicznych i poziomie organicznym, a wskaźnik rozmieszczenia w tych poziomach wynosi 1,44-11,67 i 13,08.
Średnią zawartość Mn [mg/kg s.m.] w badanych poziomach genetycznych można uszeregować następująco:
Bbr (524) > A (230) > O (188) > С (105) > BfeBv (48) > D (26)
Rozmieszczenie manganu w badanych profilach glebowych wykazuje nastę pujące strefy koncentracji (na podstawie wskaźnika rozmieszczenia): poziom organiczny O, mineralno-organiczny A i brunatnienia Bbr. Oznacza to wpływ procesów glebotwórczych na rozmieszczenie manganu w badanych profilach glebowych. Zawartość manganu w glebach jest również związana z rodzajem skały macierzystej, o czym świadczy korelacja pomiędzy jego zawartością a ilością części spławialnych (tab. 3). Podobne zależności odnotowali: Czarnowska [1977, 1983]; Gworek i Degórski [1996]; Konecka-Betley i in. [1994]; Maciaszek [1983], Skłodowski i Maciejewska [1986], Szczubiałka [1978] oraz Tiller [1963].
Badane gleby wykazują zawartość cynku od 3 do 84 mg/kg s.m. Profilowe rozmieszczenie tego pierwiastka jest zbliżone do rozmieszczenia manganu.
W glebach bielicowo-rdzawych największa koncentracja Zn przypada na po ziomy organiczne O i mineralno-organiczne A. Poziomy organiczne badanych gleb wykazują od ponad 3- do 12-krotnie więcej cynku niż ich skały macierzyste C. Podobnie w glebach brunatnych i częściowo czarnych ziemiach zauważa się tendencję do biologicznej akumulacji cynku, a współczynnik jego nagromadzenia w poziomach próchnicznych A wynosi odpowiednio: 1,15-2,33 i 0,69-2,92.
Metale ciężkie w glebach aluwialnych i eolicznyh . 67 Ponadto w glebach bielicowo-rdzawych wystąpiła tendencja do koncentracji cynku w poziomach BfeBv; współczynnik nagromadzenia Zn w tych poziomach kształtuje się od 0,90 do 2,25.
Średnią zawartość cynku [mg/kg s.m.] w badanych poziomach genetycznych można uszeregować następująco:
O (54) > A (30) > Bbr (25) > С (22) > BfeBv (9) > D (6)
Analiza statystyczna wykazała, że średnia zawartość cynku w poziomach organicznych jest istotnie wyższa niż w innych badanych poziomach genetycz nych. Na podobną zależność wskazują badania gleb leśnych prowadzone przez Czarnowską i in. [1983], Gworek i Degórskiego [1996], Konecką-Betley i in. [1994] oraz Szczubiałkę [1978].
Niniejsze badania wskazują również na istotną korelację pomiędzy zawartością cynku a ilością części spławialnych (tab. 3). Wcześniej o tej zależności pisały Czarnowska [1977], Gałczyńska i Piotrowska [1972] oraz Gworek [1985].
Zawartość miedzi w rozpatrywanych glebach waha się w granicach 1,2-40,0 mg/kg s.m. W badanych profilach glebowych miedź wykazuje na ogół tendencję do akumulacji w poziomach organicznych O i mineralno-organicznych A, a współczynnik rozmieszczenia kształtuje się odpowiednio: 0,89-4,69 i 0,74-6,25. W glebach brunatnych wystąpiła najmniejsza tendencja do akumulacji Cu w poziomach próchnicznych. Skłodowski i Sapek [1977] uważają, że zjawisko to najwyraźniej występuje w glebach wytworzonych ze skał ubogich w glinokrze- miany.
Wielu autorów wskazuje na poziom brunatnienia jako drugą strefę koncentracji miedzi [Czarnowska, Gworek 1987; Gworek 1985; Gworek, Degórski 1996; Tiller 1963]. Na podstawie przeprowadzonych badań trudno jest mówić o takiej strefie koncentracji, gdyż współczynnik rozmieszczenia miedzi kształtuje się na pozio mie 0,96-1,27. Natomiast średnia zawartość Cu w poziomie Bbr jest istotnie najwyższa w porównaniu z zawartością tego pierwiastka w innych poziomach genetycznych. Pędobnie w poziomach BfeBv nie zauważa się tendencji do aku mulacji miedzi. Średnia zawartość miedzi [mg/kg s.m.] w analizowanych pozio mach genetycznych maleje w następującej kolejności:
Bbr (10,7) > A (7,2) > O (6,2) > С (5,7) > D (2,4) > BfeBv (1,8)
Profilowe rozmieszczenie miedzi w znacznym stopniu związane jest z zawar tością części spławialnych, o czym świadczy obliczony współczynnik korelacji r - 0,637 (tab. 3). Są to zależności znane z literatury [Czarnowska 1977; Czarno wska, Gworek 1987; Gworek 1985].
W analizowanych glebach ilość chromu waha się od 2 do 48 mgkg" s.m. Najwięcej tego pierwiastka znajduje się w poziomach organicznych O i próchni cznych A badanych gleb. Współczynnik wzbogacenia w tych poziomach wynosi odpowiednio: 1,76-3,00 i 0,67-15,5.
Z przeprowadzonych badań wynika, że chrom w profilach glebowych na ogół jest rozmieszczony równomiernie. Analizowane gleby brunatne charakteryzują się znacznie większą zawartością chromu w profilach glebowych niż gleby bielicowo-rdzawe. Wynika to ze składu granulometrycznego tych pierwszych. Obliczenia statystyczne potwierdzają wysoce istotną korelację (r = 0.926) pomię dzy zawartością Cr w glebach a ilością części spławialnych. Powyższe zależności przedstawiono we wcześniejszych pracach [Gworek, Degórski 1996; Konecka- Betley i in. 1994; Tjell, Hormand 1978].
TA B ELA 1. O gólna zaw artość pierw iastków śladow ych i żelaza oraz skład g ranulom etryczny gleb TA B LE 1. Total content o f trace elem ents, iron and granulom etric com position o f soils
Nr Poziomy Głębo Mn Zn • Cu Cr Pb Fe % cząstek
profilu Profile No genet. Genetic HorizonS kość Depth [cm] * A B** A В A В A В A В A В о 0 [mm] % of particles of 0 [mm] [mg/kg s>.m. - d.m.]1 [%] 1-0,1 0 ,1 - <0,02 0,02 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Gleby bielicowo-rdzaweî - Podzolized-rusty soils
1 0 0 -4 184 11,50 34 3,40 1,6 0,89 12 3,00 6 3,00 0,30 1,58 - - -A 4 -1 4 100 6,25 7 0,70 2,8 1,55 4 1,00 2 1,00 0,16 0,84 94 2 4 AEes 14-23 32 2,00 8 0,80 2,4 1,33 4 1,00 2 1,00 0,16 0,84 95 2 3 BfeBv 23-70 59 3,69 9 0,90 1,8 1,00 4 1,00 2 1,00 0,22 1,16 91 5 4 С 70-150 16 - 10 - 1,8 - 4 - 2 - 0,19 - 99 0 1 2 0 0 -4 184 11,50 40 10,00 8,0 3,08 12 2,00 12 6,00 0,38 2,00 - - -A 4-8 100 6,25 8 2,00 3,4 1,31 4 0,67 6 3,00 0,16 0,84 90 5 5 AEes 8-15 32 2,00 6 1,50 3,6 1,38 8 1,33 2 1,00 0,16 0,84 93 2 5 BfeBv 15-30 50 3,12 9 2,25 1,6 0,89 6 1,00 2 1,00 0,22 1,16 94 4 2 С > 30 16 - 4 - 2,6 - 6 - 2 - 0,19 - 99 0 1 3 0 0-5 196 12,25 60 12,00 9,2 4,60 12 3,00 20 10,00 0,44 2,75 - - -A 5 -10 100 6,25 16 3,20 2,2 1,10 6 1,50 12 6,00 0,23 1,44 93 2 5 AEes 15-25 18 1,25 7 1,40 1,4 0,70 4 1,00 4 2,00 0,19 1,19 94 2 4 BfeBv 40-45 34 2,12 10 2,00 2,0 1,00 4 1,00 2 1,00 0,26 1,62 93 4 3 С > 45 16 - 5 - 2,0 - 4 - 2 - 0,16 - 99 0 1
A* - ogólna zawartość pierwiastków - total content o f elements; B** - wskaźnik rozmieszczenia obliczony ze stosunku zawartości pierwiastka w danym poziomie do jego zawartości w skale macierzystej - distribution index calculated on the basis o f ratio o f the element in the given horizon to its content in parent rock.
B . G w o re k, K . C za rn o w sk a
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Gleby brunatne właściwe - Typical brown soils
4 A 0 -20 394 1,67 52 1,68 8,7 0,85 21 0,44 9 1,50 0,96 0,56 39 37 24 Bbr 20-50 480 2,03 23 0,74 9,8 0,96 33 0,69 5 0,83 1,72 1,67 25 44 31 С 50-75 236 - 31 - 10,2 - 48 - 6 - 1,03 - 46 28 26 D 90-110 26 - 3 - 2,4 - 6 - 2 - 0,14 - 89 5 6 5 A 0-25 560 1,65 30 1,15 7,7 0,74 31 1,35 1 5 3,00 0,77 0,69 46 30 24 Bbr 25-65 770 2,27 27 1,04 11,6 1,11 28 1,22 4 0,80 1,46 1,31 44 31 25 Ci 65-110 339 - 26 - 10,4 - 23 - 5 - 1,11 - 42 36 22 6 A 0-25 429 1,32 63 2,33 1 1,0 1,33 30 1,00 1 0 2,50 1,07 0,89 52 27 21 Bbr 25-60 342 1,05 27 1,00 1 0,4 1,27 34 1,13 6 1,50 1,90 1,58 38 41 21 Ci 60-100 324 - 27 - 8,2 - 30 - 4 - 1,20 - 34 31 35 D 120-140 18 - 8 - 1,8 - 3 - 2 - 0,19 - 94 2 4
Czarne ziemie właściwe - Proper black earths
7 A 0-20 157 13,08 35 2,92 7,5 6,25 31 15,50 22 11,00 0,94 11,75 53 33 14 AC 20-40 140 11,67 15 1,25 6,2 5,17 28 14,00 22 11,00 1,03 12,87 48 39 13 С 40-75 12 - 12 - 1,2 - 2 - 2 - 0,08 - 83 8 9 8 О 0-5 192 7 ,68 84 7,30 10,8 4,69 2 0 1,67 24 12,00 0,51 3 ,40 - - -A 5-15 36 1 ,44 8 0,69 2,0 0,87 1 4 1Д7 6 3,00 0,18 1 ,20 94 2 4 Ci 15-34 24 - 7 - 1,6 - 1 2 - 2 - 0,10 - 96 3 3
c2
50-125 26 - 16 - 3,0 - 12 - 2 - 0,20 - 93 4 3 9 A 0-38 283 1 ,62 64 0,69 19,1 1,23 1 6 1,33 32 3,20 1,54 0,51 58 20 22 AC 38-65 144 0,82 65 0,71 40,0 2,58 1 6 1,33 10 1,00 1,35 0,44 18 15 67 С 65-150 175 - 92 - 15,5 - 12 - 10 - 3,04 - 21 35 44 10 A 0-28 167 2 ,09 37 2,31 9,3 1,48 2 9 1,04 19 1,36 1,22 0,78 33 31 36 С 28-48 80 - 16 - 6,3 - 2 8 - 14 - 1,57 - 5 37 58 D 80-120 34 - 7 - 3,2 - 8 - 4 - 0,60 - 94 2 4cd. tabeli 1 - Table 1 continued
M et a le ci ęż ki e w g le b a ch a lu w ia ln yc h i e o lic zn y c h 6 9
70 В. Gworek, К. Czarnowska
T A B E L A 2. Średnia zaw artość pierw iastków śladow ych i żelaza w poziom ach genetycznych b adanych gleb
T A B L E 2. M ean content o f trace elem ents and iron in genetic horizons o f investigated soils
Poziom Mn Zn Cu Cr Pb Fe genetyczny Genetic horizon [mg/kg s.m. - of d.m.] [%] О 188 54** 6 , 2 13 15** 0,39 А 230 30 7,2 19 13** 0,72 BfeBv 48 9* 1,8* 5* 2 0,23 Bbr 524** 25 10,7** 32** 5 1,64** С 105 2 2 5,7 16 4 0,78 D 26 6* 2,4* 6* 3 0,31 xG 160 2 2 5.0 14 8 0.62
* - wartości istotnie niższe w stosunku do pozostałych poziomów genetycznych gleb - values significantly lower in relation to the remaining genetic horizons of soils; ** - wartości istotnie wyższe w stosunku do po zostałych poziomów genetycznych gleb - values significantly higher in relation to the remaining genetic hori zons of soils.
Średnia zawartość chromu [mg/kg s.m.] w poziomach genetycznych badanych gleb układa się w następującym szeregu:
Bbr (32) > A (19) > С (16) > O (13) > D (6) > BfeBv (5)
W badanych glebach zawartość ołowiu wahała się w granicach 2-32 mg/kg s.m. Rozmieszczenie ołowiu w profilach glebowych jest zbliżone do rozmiesz czenia chromu. Największą jego koncentrację stwierdza się w poziomach organi cznych O, w których jest od 3 do 12-krotnie więcej Pb niż w skale macierzystej C. Również w poziomach próchnicznych (A) odnotowuje się koncentrację tego pierwiastka, którego jest 1,5- do 11-krotnie więcej niż w skale macierzystej. Należy dodać, że skały macierzyste badanych gleb są bardzo ubogie w omawiany pierwiastek.
Średnią zawartość ołowiu [mg/kg s.m.] w analizowanych poziomach genety cznych można uszeregować następująco:
O (15) > A (13) > Bbr (5) >C (4) > D (3) > BfeBv (2)
Akumulacja ołowiu w wierzchnich poziomach badanych gleb związana jest z jego antropogenicznym pochodzeniem. Podobne rozmieszczenie i ilości ołowiu w glebach podają i inni autorzy [Czarnowska i in. 1983; Gworek i Degórski 1996, Konecka-Betley i in. 1994].
Żelazo w analizowanych glebach bielicowo-rdzawych wykazuje tendencję do akumulacji w poziomach O i BfeBv. Wskaźnik rozmieszczenia w tych poziomach kształtuje się odpowiednio: 1,58-2,75 i 1,16-1,62. Natomiast w glebach brunat nych właściwych najwięcej żelaza obserwuje się w poziomach Bbr charakterysty cznych dla tego typu gleb, a wskaźnik rozmieszczenia Fe w tych poziomach wynosi 1,31-1,67. W czarnych ziemiach największa koncentracja żelaza przypada na poziomy próchniczne bądź skałę macierzystą. Występowanie żelaza w bada nych glebach wykazuje wysoce istotną korelację (r = 0,842) z ilością części spławialnych.
Średnia zawartość Fe [%] w analizowanych poziomach genetycznych tworzy następujący szereg:
Metale ciężkie w glebach aluwialnych i eolicznyh . 71 T A B E L A 3. K orelacja m iędzy zaw artością pierw iastków śladow ych i żelaza a ilością
części < 0 , 0 2 m m
T A B L E 3. C oefficients o f correlation betw een the total content o f trace elem ents, iron and particles <0 , 0 2 mm
Mn Zn Cu Cr Pb Fe
0 <0 . 0 2 mm 0,431* 0,502* 0,637* 0,926** -0 ,1 2 4 0,842**
* - P = 0,05; * * - P = 0,01
Bbr (1,64) > С (0,78) > A (0,72) > О (0,39) > D (0,31) > BfeBv (0,23)
Na podstawie przedstawionych wyników analiz można wyrazić pogląd, że gleby znajdujące się na obrzeżach północno-wschodniej części Warszawy wyka zują naturalną zawartość badanych metali ciężkich.
Również naturalne zawartości Mn, Zn, Cu i Fe zawierają trawy i liście drzew rosnące na badanym terenie (tab. 4).
T A B E L A 4. Z aw artość Fe, M n, Zn i Cu w roślinach T A B L E 4. C ontent o f Fe, M n, Zn and C u in plants
Roślina Plant Mn Zn Cu Fe |m g/kg s.m. - d.m.l Traw a - Grass pokos I - cut I 1 0 0 40 8 , 8 136 pokos II - cut II 161 36 5,7 194 Quercus ro b u r L 362 30 8 , 2 293
Tilia cordata Mill. 333 36 7,0 321
Betula verrucosa Ehrh. 376 36 7,2 461
Ainus glutinosa L. 296 63 14,6 364
WNIOSKI
1. Naturalne zawartości Mn, Zn, Cu, Cr, Pb i Fe stwierdzono w profilach glebowych usytuowanych na północno-wschodnich obrzeżach Warszawy. Śred nia zawartość tych pierwiastków wynosi odpowiednio: 160, 22, 5.0, 14 i 8 mg/kg s.m. oraz 0,62%. W trawach i liściach drzew rosnących na tym terenie również stwierdzono naturalne zawartości Mn, Zn, Cu i Fe.
2. W poziomach brunatnienia odnotowano istotnie udowodnioną akumulację Mn, Cu, Cr i Fe, w poziomach organicznych - Zn i Pb, a mineralno-organicznych tylko Pb.
3. W poziomach genetycznych BfeBv charakterystycznych dla gleb bielicowo- rdzawych obserwuje się istotne zubożenie w Zn, Cu i Cr.
4. Analiza statystyczna udowodniła istotną dodatnią zależność między zawar tością Mn, Zn, Cu, Cr i Fe w badanych glebach a ilością części spławialnych.
72
В. G w o re k К. CzarnowskaLITERATURA
CZARNO W SKA К. 1977: Zawartość metali ciężkich w glebach płowych W ysoczyzny Siedleckiej. Zesz.
Nauk. SGGW-AR, Roln. 16: 39-47.
CZA RNO W SKA K. 1983: W pływ skały macierzystej na zawartość metali ciężkich w glebach. Zesz.
Prob. Post. N auk Roi. 242: 51-61.
CZA RNOW SKA K., GW OREK B. 1987: Metale ciężkie w niektórych glebach środkowej i północnej Polski. Rocz. Glebozn. 38, 3: 41-57.
G AŁCZYŃSKA B., PIOTROW SKA M. 1972: Zawartość pierwiastków śladowych w niektórych glebach powiatu Piaseczno. Pam. P u l 53: 99-116.
GW OREK B. 1985: Pierwiastki śladowe (Mn, Zn, Cr, Cu, Ni, Co, Pb i Cd) w glebach uprawnych wytworzonych z glin zwałowych i utworów pyłowych północno-wschodniego regionu Polski. Cz. II. Ogólna zawartość pierwiastków śladowych w glebach wytworzonych z glin zwałowych. Rocz.
Glebozn., 36, 2: 43-59.
GW OREK B., DEGÓRSKI M. 1996: Przestrzenne i profilowe rozm ieszczenie pierwiastków śladowych i żelaza w glebach zbiorowisk borowych. Rocz. Glebozn. (w druku).
KONECKA-BETLEY K., CZARNOW SKA K., CZERW IŃSKI Z., JANOW SKA E., KĘPKA M., PRACZ J., RUSSEL S. 1982: Uwarunkowania glebowe do projektu zespołu osiedli mieszkaniowych w Białołęce Dworskiej w Warszawie. Człowiek i Środowisko 6, 3-4: 371-402.
K ONECKA-BETLEY K., CZĘPIŃSKA-KAM IŃSKA D., JANOW SKA E. 1994: W łaściwości fizyko chemiczne gleb w Kampinoskim Parku Narodowym (stan na rok 1991). (W:) Prognozow anie przem ian właściwości komponentów środowiska przyrodniczego. Wyd. Fundacja Rozwój SGGW, W arszawa: 17-70.
M ACIASZEK W. 1983: M ikroelementy (Mn, Zn, Cu, В i Mo) w glebach leśnych wytworzonych ze skał tliszu karpackiego. Rocz. Glebozn. 34, 3: 75-94.
SK ŁODOW SKI P., MACIEJEW SKA A. 1986: Pierwiastki śladowe w glebach rdzawych wytworzonych z piaskowców triasowych. Rocz. Glebozn., 37, 1: 67-78.
SKŁODOW SKI P., SAPEK A. 1977: Rozmieszczenie Fe, Zn, Mn, Cu, Co, Ni, Pb i Cd w profilach czarnoziemów leśno-stepowych. Rocz. G l e b o z n 28, 1: 71-84.
SPRAW OZDANIE z tematu: W pływ zabudowy mieszkaniowej i usługowej na właściwości gleb, wód i roślin - eksperyment Białołęka Dworska za lata 1976- 1980 wykonanego w ramach programu rządowego PR -5, SGGW-AR, Warszawa, (maszynopis).
SZCZUBIAŁKA Z. 1978: Badania nad rozmieszczeniem Al, Fe, Mn, Zn i Cu w glebach leśnych pod drzewostanami sosnowymi. Rocz. Glebozn. 29, 3: 79-89.
TILLER K.G. 1963: W eathering and soil formation on dolerite in Tasmania with particular reference to several trace elements. Austr., J. Soil Res., 1: 73-90.
TJELL J. CHR., HORMAND M.S. 1978: Metal concentrations in Danish arable soils. Acta Agric.
Metale ciężkie w glebach aluwialnych i eolicznyh ... 73 B. GWOREK, K. CZARNOWSKA
HEAVY METALS CONTENT IN ALLUVIAL
AND DUNE SOILS FROM WARSAW ENVIRONS
D e p a rtm e n t o f S o il S cien ce , W a rs a w A g ric u ltu ra l U n iv e rs ity
SUMMARY
The investigated total contents and distribution of Mn, Zn, Cu, Cr and Fe, in the soils located in the north-easthern district of Warsaw enviroment was under taken. The results of investigation in podzolized-rusty soils, typical brown soils and black earth indicates the natural content of heavy metals.
The distribution of elements in the profiles of soils can be alluded to the process of soils formation and its loamy parts.
D r hab. Barbara Gworek Katedra G leboznawstwa SG G W 02-528 Warszawa, ul. Rakowiecka 26/30
