Roman Biliński
Publikacje
techniczno-konserwatorskie (1961 r.)
Ochrona Zabytków 15/2 (57), 81-83
M
N
N
W
О
PUBLIKACJE TECHNICZNO-KONSERW ATORSKIE (1961 r.)
ANALIZY, OZNACZENIA I P OM IA RY
NOUVI METODI DE DATA- ZIONE. (Nowe m etody oznaczania), L a Chimica e L ’I n d u s tr ia , T. 43, N r 10, X, 1961, s. 1184.
O p ra c o w a n o dwie nowe m etody d la oznaczania w ieku znalezisk a r cheologicznych.
a) Je d n a z tyc h metod w y k o rz y s tu j e zjawisko term olum inescencji. Wiadomo, że p r a w ie w szystk ie m i n e ra ły z a w ie ra ją d ro b n e ilości s u b sta n c ji rad io a k ty w n y ch . P r o m i e niow anie w ydzie la ne przez te s u b sta n c j e pow oduje zm iany w sieci krystalicznej, m a g a z y n u ją c e j e l e k trony. Pod w p ły w em ciepła m i n e ra ły w ydzielają sła b e światło, zjaw isko znane pod n az w ą te rm o lu minescencji. Intensyw ność jego jest ty m większa im dłuższy czas u p ły nął od ostatn iego ogrzania m in e rału. W ten sposób m ożna określić czas ja k i u p ły n ą ł od m om entu, k ie dy prze dm iot był ostatni raz p o d dany działa niu ciepła.
b) D ruga m e toda polega na po m ia rze p rze n ik a n ia wilgoci w m a te ria le pochodzenia wulk anicznego — oksydionie tj. w s u r o w c u sto so w a n y m przez człowieka p r e h is t o rycznego do w y ro b u narzędzi. O bydwie powyższe m e tody p o zw a la ją na określanie przybliżonego w iek u obie ktu do 100 ty sięcy lat, podczas gdy m e to d a w ęgla ra d io a k tyw nego ogranicza p o m ia ry a r c h e ologa najwyżej do 40 tys. lat. (Nowe metody oznaczania w ie k u z n a le zisk archeologicznych) Chim ie A n a lytique, 43,5, 1961, s. 254.
Phillips I., B a rtle tt D.V. — P E R M E A B IL IT Y OF P LA S T IC S (Prze puszczalność mas plastycznych). B ritish Plastics, t. 34, nr 10, X. 1961. s. 533—538.
A utorzy przedstaw ili szczegółowo zasady oznaczeń (trzem a metodami) przepuszczalności azotu, d w u tle n k u węgla, tlenu, p a ry wodnej, d w u siarczku węgla, benzenu i innych p a r przez błony w yprow a dzone z różnych tworzyw. Metody oznaczeń opie ra ją się kolejno na: zwiększ aniu objętości gazu przepuszczanego przez błonę, zwię kszaniu jego k o n ce ntracji oraz na podnoszeniu się ciśnienia.
Autorzy zestawili nadto w y m ie nione m etody ze sobą, przy czym szczegółowo opisali stronę i n s t r u m e n ta ln ą oraz podali wzory, w edług któ rych do k o n y w an e są obliczenia.
Uwaga informat ora: Opisane w
r e la c jo n o w a n y m a r ty k u le m etody pow inny być za ad a p to w an e przez prac ow nie fizyko-chemiczne s łu żące celom k onse rw atorskim . Błony adhezyjne, przepuszczające w p e w nym określonym sto pniu p a rę w o d ną są najb a rd z ie j pożądanym m a te riale m zabezpieczającym k am ień i tynki, ja k też i drew no; zwłaszcza folie o selektyw nej przepuszczal ności wobec innych gazów.
J u n g G., K leeberg W. — E IN FAC HER W ER FAHREN ZUR BES TIM MUNG DER E P O X Y DG R UP - P EN K O N Z E N T R A T IO N IN E P O XYDHARZEN. (Prosty sposób oz nac za nia k o n ce n trac ji g ru p epo ksydow ych w żywicach epoksydo wych). Kunststoffe, t. 51, n r 11, 1961, s. 714— 715.
Bardzo dok ła d n a m e to d a obję to ś ciowa. A utorzy p o d a ją zasady i sposób prostego i sto su n k o w o ł a t wego oznaczania za w artośc i grup epoksydowych, żywicy epoksydo wej w roztw orze k e t o n u metylo- .wo-etylowego.
TWORZYWA SZTUCZNE NIEUWS VAN DE GRO N DS TO F- FEN M A R K T (Nowości n a r y n k u s u rowców). P lastica, В. 14, 10, 1961 s. 895.
A rt y k u ł opisuje tw orzyw a, które n ie daw no poja w iły się n a rynku. Ze w zględu n a w łasności i możli wości zastosowania, p r z e d sta w ia ją one ciekawe pod ty m względem m ateriały. J e d n y m z n ic h jest poli- ftalan dw u allilu (nazwa handlow a ,,Dapon”). O pisane o d m ia n y polipro- ' p y l e n u są in te resu ją ce zc względu na dużą i ty p o w ą dla każdego z nich w ytrzym a łość m echaniczną. Na specjalną uw agę za sługuje kopoli m e r octan u w in y lu i etylenu. Jego zasto sowanie ja k o tw o r z y w a adhe - zyjnego — powło kowego i na kleje — posiadające ch a ra k te ry sty c z n e własności pow inno stać się p rz e d m io tem z a inte re sow ania k o n s e rw a tora. Nazwa h a n d lo w a tego a r t y k u łu „ E lv ax ”.
EPOXYDHARZE H E L F E N DER ARCHÄOLOGIE. (Żywice epoksy dowe p o m a g a ją archeologii). K u n sts toff — B e ra te r, 13,6, n r 10, 1961, s. 657—658.
A rty k u ł in te resu ją cy nie tylko a r cheologa, o m a w ia zabezpieczanie w y k o p alisk za pomocą żywic epo ksydowych. Opisane sposoby stoso
wania tych tw orzyw można z po w odzeniem w ykorzystać w przypad kach konserw acji niektórych in nych obiektów o charakterze nie archeologicznym.
ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE
locyny, octan trójbutylocyny, octan
dw u etylo-bu tylocyn y octan dw u-
etylolaury locyny.
Proces ich w ytw arzania składa się z następujących przejść: chlo rek cynow y, cztero-alk ilo lub arylo-
cyny, halogenek trój-alkilo lub
arylocyny, hydrotlenek trój-alkilo
lub arylocyny, tlenek trój-alkilo lub arylocyny, sól trój-alkilo lub arylo cyny. W niżej zam ieszczonej ta
beli są zestawione w yniki prób
w ykonanych w obec A spergillus
niger:
FUNGICIDI ORGANO-STAN-
NICI (Grzybobójcze środki organo-
-cyn ow e fungicydy). La Chimica
e L ’Industria. T. 43, nr 12, XII, 1961, s. 1450—1451. .A rtyk uł w ioski opracowany na podstaw ie — J. Sal- quain, T eintex, sett. 1961, s. 615. Ar tykuł został, ze w zględu na duże znaczenie dla konserwacji, w całoś ci przetłum aczony z języka w łos kiego — Chimica e LTndustria.
Z pochodnych organo-m etalicz-
nych cyny, zw iązki dwualkilow e są stosow ane jako stabilizatory i ka
talizatory, zaś trójalkilow e jako
fungicydy przem ysłowe; w szcze gólności sole trójfenylow e są uży w ane jako środki grzybobójcze w
rolnictw ie. Podczas gdy związki
Sn11 budzą m ałe zainteresow anie ze w zględu na intensyw ne zabarw ie nie, m ałą stabilność i dużą utlenial- ność, pochodne cynow e są bardzo stabilne.
O ile cyna m etaliczna i jej po chodne nieorganiczne nie zdradzają charakteru toksycznego, a cyna jako taka jest stosowana do w ykładzin pudełek z żyw nością, o tyle sprawa przedstaw ia się inaczej w przypad
ku w ielu pochodnych organo-
-cynow ych. Przeprowadzono studia na m yszach, królikach, psach i ko tach. Z doświadczeń wynika, że ta kie zw iązki oddziałują na system nerw ow y i wobec nich powinno się zachować daleko idące środki os trożności. W przypadku tlenku trój butylocyny dawka śm iertelna (L.D.
50 = połowa dawki śm iertelnej
w edług nom enklatury am erykań
skiej — w brzm ieniu orygin. „LD 50 = m edian lethal dosage,
se-condo g li am ericani”) w ynosi
200 m g/kg „per via orale” w roz tworze wodnym , oraz 10.000 mg/kg
„per via derm ica”, podczas gdy
octan fen ylortęci ma odpowiednio wartości 5 i 1.000 mg/kg. Zw iązka m i Sn stosow anym i na ogół jako fungicydy są: hydrotlenek
trójety-P r o d u k t Stężenie w m g/l dla uzyskania działania fungistatycznego Ftalim id n-trójetylocyny 1 cztero-etylekcyny 100 chlorek trójetylocyny 5 dwuchlorek dw uetylocyny 500 hydrotlenek-trójetylocyny 0,5 cyjanek trójetylocyny 10 trójetyloparanitrofenotlenekcyny 2 octan trójm etylocyny 200 octan trójetylocyny 5 octan trójbutylocyny 0,5
octan trójoktylocyny powyżej 100
octan d w uetylofenylocyny 2
octan trójparachlorofenylocyny 50
octan d w uetylocyny 0,1
octan dw uetylooktylocyny 0,1
octan d w um etylo-oktylocyny 0,2
chlorek cynowy powyżej 1000
chlorek cynawy „ 1000
bromortęcian fen ylu 0,1
octan fen ylortęci 0,5
Oto inne dane odnoszące się do tlenku trójbutylocyny:
i P r o d u k t
Stężenie w p.p.m., które hamuje całkow icie w zrost m ikroorganizmów Aerobacter aerogenes Bacillus mycoides Aspergillus niger Penicillum expensum Tlenek trójbutylocyny 1 0,1 0,3 0,05 Octan fenylortęci 1 0,1 0,4 8,0 2, 4, 6-trójchlorofenol 200 3,0 20,0 30,0
D ziałanie zw iązków organo-с у - R^SnX,,, RSnX3, mają złą ak tyw
-nowych jest zatem różnorodne, ność. W przeciw ieństw ie do nich
Uważa się, że związki R^Sn, związki R3SnX w yw ierają
nie grzybobójcze i grzybostatyczne związane z rodnikiem R i na ogół są bardziej aktywne.
Zw iązki organo-cynowe mogą
znaleźć zastosow anie w rolnictw ie i w przem yśle. Pow inno się jednak przed ich zastosow aniem stwierdzić
czy nie w yw ierają toksycznego
działania w obec roślin; w przypad ku stosow ania w rolnictwie, np.
sole trójbutylocyny są odrzucane na rzecz soli trójfenylocynowych, k tó re wykazują doskonałą aktywność wobec crittogam y bez przejawiania fitotoksyczności w dawkach stoso w anych.
Zw iązki organo-cynow e zapew
niają też dobrą konserwację d rew na przy użyciu stężeń niższych niż w przypadkach stosow ania innych środków: hydrotlenek cyny octan trójetylocyny kreozot lekki pięciochlorofenol chlorek rtęci siarczan miedzi chlorek cynku 0,2% 0,3°/o 100,0°/'o 5,0% 0,7% 5,0% 5,0%
Dokonyw ane nad w ełn ą próby
stwierdzenia odporności wobec m oli i ich larw dały następujące dane:
Wełna prana po im pregnacji w insektycydzie
Stężenie Ubytek na ciężarze jako %
P r o d u k t w % Nr. straty próbki nietraktow anej
prania Tineola Anthrenus
bisselliella vorax hydrotlenek trójetylocyny 0 , 2 5 1 4 0 6 2 II I ł 0 , 2 5 3 5 2 — II *1 0 , 5 1 2 5 4 2 11 H 0 , 5 3 3 4 — II 1 1 1 2 1 1 I l l> 1 3 2 2 — D.D.T. 0 , 0 2 5 1 9 3 — i i i i i i 0 , 0 5 1 8 2 — i i u i i 0 , 1 1 3 8 — „Mitin F.F.” 3 5 3 , 9 —
Nad bawełną były w ykonyw ane
próby zastosow ania różnych pro
duktów cynow ych dla skontrolow a nia odporności m ateriału trak tow a nego po okresie przebywania jej w ziem i. Otrzymano w ytrzym ałość na zerw anie 90% (w stosunku do pier wotnej w ytrzym ałości) po pew nym okresie przy zastosow aniu octanu dw u etyloau rylo- i oktylocyny, któ
rych działanie jest porównywalne z naftenianem miedzi, lecz które m ogą być użyte w ilości mniejszej. W przypadku juty, do tej pory nie uzyskano dobrych rezultatów a w y niki dotyczące sisalu i m anili są n ie pewne.
W konkluzji należy przyjąć, że
w łasności fungicydow e zw iązków
organo-cynowych są zupełnie dobre,
jednak nie jest jeszcze dokładnie poznana ich trw ałość w obec w aru n
ków atm osferycznych. Do chw ili
obecnej im pregnacja dokonywana
jest w środowisku w odnym lub
przy w spółudziale rozpuszczalnika.
mgr inż. Roman Biliński
ZESTAW IENIE W AŻNIEJSZYCH PO ZYCJI BIBLIOGRAFICZNYCH DOTYCZĄCYCH W ŁAŚCIW EGO KLIMATU DLA ZABYTKÓW RUCHOM YCH
Nawi ąz uj ąc do t e mat y ki M i ę d z y narodowe j Konferencji IIC, zorga n i zowanej w Rz y mi e we wrześni u 1961 r., z której sprawozdani e z a mi eści l i śmy w numerze 3—4/1961 s. 119 pu b l i k u j e my obecnie ze s t a wi eni e waż ni ej szych pozycj i biblio graf i cz nych, dotyczących zagadnień wł aści wego kl i mat u i ś r o d k ó w b e z pieczeńst wa dla z a b y t k ó w rucho m y c h ( w ekspozycji, magazynach, w czasie transportu itp.). W podanych pozycj ach czytelnik zai nt eresowany t e ma t e m odnajdzie dalsze w s k a z ó w k i bibliograficzne.
C lim atology and conservation in m useum s. Works and publications
III. International Centre for the
Study of the Preservation and the Restoration of Cultural Property, Rzym 1960, (przedruk z MUSEUM X III, No 4, 1960).
H. J. PLENDERLEITH, The con
servati on of antiquities and works of art, London 1957, s. 1—18, the
influence of environnement.
SHELDON KECK, Training for
engineers in conservation, IIC Rome Conference, Rzym 1961, s. 348—355,
w ydanie powielane.
A ir-conditioning and new ligh ting at the National Gallery, Museums
Journal 50, Londyn 1950, s. 153— 154.
T. R. KEELEY, F. I. G. RAW LINS,
Air conditioning at the National Gallery, London, Museum 4, Paryż 1951, s. 195—200.
