Vliegtuigconstructeurs

V L I E G T U I G C O N S T R U C T E U R S

VLIEGTUIGCONSTRUCTEURS

REDE

UITGESPROKEN BIJ DE AANVAARDING V A N HET AMBT V A N BUITENGEWOON HOOG-LERAAR I N DE VLIEGTUIGGONSTRUCTIE AAN DE TECHNISCHE HOGESCHOOL TE DELFT OP WOENSDAG 4 NOVEMBER 1970

DOOR

I r . J . G . T E N A S B R O E K

UITGEVERIJ W A L T M A N - HIPPOLYTUSBUURT 4 - DELFT

Mijne Heren Curatoren,

Mijnheer de Rector Magnificus, Mijne Heren Leden van de Senaat,

Dames en Heren Lectoren, Docenten en Medewerkers van de Technische Hogeschool,

Dames en Heren Studenten,

en voorts Gij allen, die door Uw aanwezigheid van Uw belang-stelling blijkt geeft,

Zeer gewaardeerde Toehoorders,

O p m i j n speurtoclit naar een passend onderwerp voor de voor-dracht, die i\. op d i t u u r en op deze plaats voor U mag houden, gaf een vleugje eerzucht m i j even de ambitieuze gedachte U te ver-tellen over de hoge standaard, die bereikt is i n die takken v a n de technische wetenschap, welke met m i j n vakgebied - de constructie v a n het vliegtuig - geassocieerd z i j n . Gelukkig - niet alleen voor m i j z e l f gelukkig, maar zeker ook voor U , m i j n toehoorders - ging d i t ogenblik v a n hoogmoed en overmoed snel v o o r b i j . Inmiddels k w a m i k trouwens tot het besef, dat m i j n r u i m t w i n t i g j a r e n v a n vakbeoefening geen wetenschapbeoefening w a r e n ; immers aan geen enkele tak v a n technische wetenschap w e r d kennis door m i j toege-voegd. W e l mocht i k vaak de m i j ter beschikking staande kennis toepassen.

Deze kennis w o r d t gevormd door enerzijds een ervaringskennis, een feitenkennis, die gedurende m i j n vakuitoefening geleidelijk m i j n eigendom w e r d ; anderzijds door een theoretische kennis, die i n hoofdzaak bestaat u i t hetgeen m i j gedurende m i j n studie aan de vliegtuigbouwkundige onderafdeling v a n deze technische hoge-school w e r d gedoceerd. I k ben zo v r i j te veronderstellen, dat som-mige v a n de aan m i j destijds onderwezen „ l a a t s t e snufjes" plaats hebben moeten maken voor andere „ l a a t s t e snufjes". De basisken-nis echter, de fundamentele techbasisken-nische kenbasisken-nis, die aan deze tech-nische hogeschool thans gedoceerd w o r d t , b l i j k t t o t m i j n gerust-stelling nog ongeveer dezelfde i n h o u d te hebben als hetgeen m i j r u i m twee decennia geleden voorgehouden w e r d .

W e l l i c h t ter geruststelling v a n sommigen onder U w i l i k graag getuigen, dat deze basiskennis b i j m i j n vakbeoefening volkomen b r u i k -baar bleek te z i j n ; en dat i k g é é n ervaringen heb opgedaan, die met deze fundamentele technische waarheden i n s t r i j d waren.

De geschetste overpeinzingen brachten m i j b i j het onderwerp v a n m i j n v o o r d r a c h t ; v a n welk onderwerp i k hoop, dat het interessant kan z i j n voor hen die reeds langer dan i k verbonden z i j n aan de vliegtuigbouwkundige onderafdeling v a n deze hogeschool, en welk onderwerp wellicht ook niet volkomen ongenietbaar zal z i j n voor degenen onder U , die zichzelf wensen te rekenen tot de leken op het gebied v a n de vliegtuigbouwkunde.

I k w i l voor U spreken over het spel v a n het ontwikkelen v a n vlieg-tuigen, en over de p a r t i j e n die i n d i t spel samenspelen. D a n w i l i k U de p a r t i j , het vakonderdeel, waartoe i k m i j z e l f reken, schetsen; en U vertellen welke beoefenaren d i t vakonderdeel heeft. U i t e r a a r d zal i k w a t dieper ingaan op de functie, die de ingenieur, de vlieg-tuigbouwkundige ingenieur h i e r i n v e r v u l t .

Diegenen onder U , die m i j i n m i j n vakbeoefening wel eens mee-gemaakt hebben, zullen reeds begrijpen, dat het voor m i j onver-m i j d e l i j k is, dat i k nogal w a t waardering voor d i t specifieke vak-gebied laat doorschemeren. Een b l i k i n de keuken van het tech-nische gezin, dat i n Nederland vliegtuigen ontwikkelt, draagt na-t u u r l i j k een sna-terk subjecna-tief karakna-ter, i n d i na-t geval: m i j n karakna-ter. De vliegtuigontwikkeling, die door de eerste vliegtuigbouwers i n het begin van onze eeuw gepresteerd werd, vormde een nog v r i j gemakkelijk te overzien proces. De pionier verrichtte zelf, of gaf althans zelf leiding aan alle stappen v a n het proces. H i j z e l f h a d het idee, werkte d i t idee u i t met behulp v a n enige schetsen, maakte het vliegtuig zelf, en was aanvankelijk ook de enige gebruiker v a n z i j n eigen creatie. I k meen te weten, dat deze situatie, w a a r b i j de é n e man, o f eventueel een kleine groep alles doet, nog aangetroffen w o r d t b i j de vliegtuig-modelbouwers en b i j de zelf-bouwers v a n zweefvliegtuigen.

I n de jonge vliegtuigindustrie, waar allengs meerdere exemplaren v a n eenzelfde vliegtuigtype gemaakt moesten worden, ging de pionier taken delegeren. De leiding v a n de productie w e r d aan een vooraanstaand medewerker overgedragen; een handelsman w e r d met de verkoop belast.

H e t produceren van series en het verkopen v a n licentie-rechten dwongen tot het vastleggen v a n het vliegtuig op tekeningen. Deze tekeningen werden aanvankelijk m i n o f meer achteraf gemaakt, na of gedurende de productie v a n het eerste vliegtuig-exemplaar. M e n ontmoet i n de vliegtuigindustrie trouwens nog steeds boze tongen, 4

die hardnekkig volhouden, dat vliegtuigen heden ten dage n ó g niet volgens tekening gebouwd worden, maar uitsluitend naar aanlei-d i n g v a n tekening.

N o g vele andere functies i n het proces hebben - meestal noodge-dwongen - als specialisme o f als extra-stap een plaats i n het totale proces gekregen; zoals bijvoorbeeld de gereedschapproductie, de materiaalvoorziening, en de nazorg voor het afgeleverde vliegtuig. E é n splitsing nodig geworden door de complexheid v a n het h u i d i -ge vliegtuig - w i l i k nog speciaal noemen: de „ i d e e - a r b e i d " v a n de pionier-vliegtuigbouwer is thans gesplitst i n twee stappen, die res-pectievelijk het ontwerpen en het construeren genoemd w o r d e n . Onder ontwerpen versta i k hier de architect-werkzaamheid, het ont-werpen i n de meest brede z i n : het specificeren v a n het vliegtuig als geheel, v a n z i j n gebruiksdoel, z i j n hoofdafmetingen en gewich-ten, de benodigde uitrusting, de te verwachten prestaties. Deze ar-chitect-arbeid w o r d t vastgelegd i n een document, de zogenaamde type-specification v a n het vliegtuig.

Deze type-specification v o r m t de opgave voor de volgende fase: het construeren. H e t construeren bestaat u i t het vertalen v a n het gespecificeerde ontwerp-idee i n materie. H e t is het denkwerk tussen het technische idee, die de opgave v o r m t voor de constructeur, en het tot stand komen v a n de tekeningen, w a a r i n de resultaten v a n de constructie-arbeid vastgelegd w o r d e n i n het schrift v a n de con-structeur, het tekenen. De tekeningen v o r m e n op h u n beurt de op-gave voor de volgende fase v a n de vliegtuigbouw: het produceren. B i j een i n serie gebouwd vliegtuig k o m t na het ontwerpen en con-strueren de verdere keten v a n werkzaamheden, w a a r v a n i k als hoofdwerkzaamheden n o e m : de productievoorbereiding, de eigen-l i j k e productie, de verkoop en de nazorg. H e t ontwerpen en het construeren bezitten i n deze keten een meer é é n m a l i g karakter. Stelt U zich het geval voor, dat v a n een vliegtuigtype alleen p r o t o -types gebouwd w o r d e n zonder dat er een verdere productie op volgt. Deze situatie zal voor het economisch w e l z i j n v a n de vlieg-tuigfabriek waarschijnlijk m i n d e r gezond z i j n , maar h i j geeft m i j w e l de gelegenheid U w aandacht te richten op datgene, waarover i k verder voor U w i l spreken: het ontwerpen en construeren met de d a a r b i j behorende vele beproevingen: vliegproeven, systeem-proeven, sterkte- en stijfheidsproeven. Deze activiteiten worden ver-r i c h t i n dat deel v a n de vliegtuigfabver-riek, w a t aangeduid w o ver-r d t

als „ h e t directoraat o n t w i k k e l i n g " o f „ h e t constructiebureau". H e t specifieke v a n deze werkzaamheden is het creatieve karakter v a n d i t w e r k : het c r e ë r e n v a n een nieuw vliegtuigtype. V o o r de overige werkzaamheden i n een vliegtuigindustrie z i j n ongetwijfeld ook w e l creatieve eigenschappen nodig. Echter - als i k een w a t arrogante vergelijking mag gebruiken - de creativiteit b i j deze ove-rige werkzaamheden vertoont overeenkomst met die van de orkest-leden, die een symfonie geregeld produceren; t e r w i j l het construc-tiebureau i n d i t beeld meer de plaats v a n de componist inneemt. I n zo'n constructiebureau heb i k het voorrecht te mogen werken. Een kleine functionele groep i n d i t constructiebureau verricht de eerste ontwerp-arbeid. Deze groep maakt diverse voorontwerpen, die h i j kritisch analyseert en beoordeelt. O o k worden hier de ont-werpen v a n de c o l l e g a - i n d u s t r i e ë n , de concurrentie, bestudeerd. H e t zal u duidelijk z i j n , dat b i j het architecten-werk v a n deze ont-werpgroep creativiteit b i j uitstek een r o l speelt. M a a r U moet daar-b i j wel daar-bedenken, dat de ervaring v a n de groep en de door traditie doorgegeven „ k n o w - h o w " v a n de groep h i e r b i j onmisbaar z i j n . I k moet U dan ook ten stelligste ontraden o m zonder deze ervaring en „ k n o w - h o w " morgen te beginnen op U w é é n t j e een vliegtuig te ontwerpen, omdat d i t werk U zo aantrekkelijk l i j k t en omdat U zich zo creatief voelt.

T e r v e r d u i d e l i j k i n g w i l i k een oneerbiedige vergelijking gebruiken: de ontwerpgroep speelt de r o l v a n ,,de m e v r o u w " i n een p a t r i c i ë r s -gezin, die 's morgens het menu samenstelt, dat de koks i n haar keuken straks zullen gaan materialiseren. Deze mevrouw zal er zeer b i j gebaat z i j n als zij zelf over een behoorlijke kookervaring be-schikt. E n i n d i e n het een wijze mevrouw is, consulteert z i j haar meer ervaren koks b i j het samenstellen v a n het menu.

I n een wijze vliegtuig-ontwerpgroep w o r d t op analoge manier reeds tijdens de voorontwerp-fase inspraak verleend aan de meer ervaren constructeurs, o m mede te beoordelen o f het ontwerp tijdens de eventueel erop volgende materialisering geen schipbreuk zal l i j d e n , maar zal kunnen worden uitgewerkt volgens de intenties v a n de ontwerpers.

H i e r zij vermeld, dat ook andere functionele groepen v a n de vlieg-tuigfabriek reeds gedurende d i t vroege stadium i n het overleg be-trokken w o r d e n ; zoals de productie-afdeling i n v e r b a n d met de vraag o f het ontwerp wel op een economisch verantwoorde wijze gemaakt zal kunnen w o r d e n ; de f i n a n c i ë l e experts i n verband met

de vraag o f de firma voor het ontwerp de financiering zal k u n n e n v i n d e n en het financiële risico zal kunnen dragen; en de verkoop-sector o m te helpen beoordelen o f het ontwerp wel beantwoordt aan de behoefte v a n mogelijke klanten.

I n d i e n - na bestudering v a n alle aspecten - b l i j k t , dat het ontwerp een goede kans op succes redelijk waarborgt, w o r d t wellicht t o t u i t w e r k i n g , tot materialisering besloten. O p dat ogenblik begint de fase v a n het construeren, w a a r b i j v r i j w e l het gehele ontwikkelingsteam betrokken is. A l l e constructeurs komen i n actie; de a ë r o -dynamische constructeurs, de constructeurs v a n de draagconstruc-tie, en de constructeurs v a n de verschillende systemen. E r z i j n veel verschillende systemen aan b o o r d v a n een vliegtuig. H e t vliegtuig v o r m t immers een woonstad op zich met een eigen energie-centrale, eigen radio en telefoon, eigen airconditioning enz.

De dirigent v a n d i t moeilijke samenspel heeft voorwaar een niet-geringe taak. Enerzijds moet h i j ervoor zorgen, dat de diverse con-structeurs voldoende - dus niet te weinig é n niet te veel - tot h u n recht k o m e n ; anderzijds moet h i j trachten het r i t m e i n het ge-compliceerde proces te handhaven door op het juiste ogenblik de discussies te onderbreken en een beslissing te nemen. Onmisbaar i n deze constructiefase is een loyale samenwerking v a n alle betrokken p a r t i j e n . Deze samenwerking moge moeilijk z i j n , h i j v o r m t - al-thans i n m i j n ervaring - een fascinerend aspect van d i t constructie-werk.

M e t m i j n vakbroeders v o r m i k één v a n de samenspelende p a r t i j e n i n d i t constructiespel. I k hoor thuis temidden v a n de constructeurs v a n de draagconstructie, v a n het karkas. Ware m i j n vak de w o n i n g -bouw, dan zoudt U m i j moeten rekenen b i j de constructeurs v a n de fundamenten, de dragende m u r e n en het dak. V o o r buitenstaan-ders is d i t geen erg spectaculair werkterrein. Wanneer U een huis gaat bekijken, v o r m t U zich een oordeel over de ligging, over de doelmatigheid v a n de indeling, en vooral bekijkt U of de i n r i c h t i n g w e l met u w verlangens overeenstemt: de deuren, de v e r w a r m i n g , de verlichting, de badkamer, de keukeninrichting. De draagcon-structie keurt U w a a r s c h i j n l i j k geen b l i k waardig. U vraagt zich niet af o f de m u r e n wel sterk genoeg z i j n ; dat spreekt voor U van-zelf

V o o r de buitenstaander is het ook b i j een vliegtuig vanzelfsprekend, dat de draagconstructie voldoende sterk is. Gelukkig maar, w a n t

alleen rampen zouden uw aandacht op de draagkracht v a n het vliegtuig-karkas kunnen richten. T o c h is het voor een constructeur u i t m i j n vakgebied wellicht w a t frustrerend, dat de piloot, die door een goede reactie een ongeluk weet te voorkomen, w è l veel l o f oogst; t e r w i j l de constructeur, die ervoor gezorgd heeft, dat het vliegtuig b i j een botsing met een vogel w è l heel b l i j f t (een eis v a n veiligheid) en dat het vliegtuig b i j een botsing met een verticale bergwand niet heel b l i j f t (een eis v a n economie), een onbekende achter de coulissen b l i j f t .

H e t construeren is w e l een uitermate boeiende bezigheid voor de beoefenaars v a n dat vak. Een grote attractie v o r m t de grote zelf-standigheid v a n de constructeur. H i j moet weliswaar aan de doel-stelling v a n de ontwerpopgave voldoen; maar er z i j n a l t i j d vele op-lossingen mogelijk, die door de constructeur bedacht en beoordeeld worden, en w a a r u i t h i j zelf moet kiezen. H e t construeren is zo-doende een zeer autonome subjectieve bezigheid.

Deze autonomie brengt met zich mee een zeer directe verantwoor-delijkheid v a n de constructeur voor z i j n constructie. I n d i e n er een calamiteit gebeurt doordat het karkas onvoldoende sterk is, dan k a n d i t niet verweten worden aan de architect-ontwerper, en stellig niet aan de wetenschapbeoefenaar wiens kennis i n boeken o f artikelen i n de boekenkast v a n de constructeur stonden; de verantwoorde-l i j k h e i d verantwoorde-l i g t dan b i j de constructeur, die averantwoorde-l construerende de sterkte v a n de draagconstructie berekende.

Even w i l i k het oneerbiedige beeld terugroepen van de mevrouw en haar koks i n het p a t r i c i ë r s h u i s . Wanneer i n dat huis het diner niet te genieten is, dan zal d i t niet verweten worden aan de mevrouw die het m e n u schreef, en stellig niet aan de samenstellers v a n de i n de keuken aanwezige kookboeken; het z i j n de koks, die als de ver-antwoordelijke daders worden aangewezen.

O p vele terreinen v a n de techniek is het constructievak b i j t r a d i t i e i n handen van de self-made constructeurs, die - wellicht t o t ont-steltenis v a n de beoefenaren v a n de wetenschappen die met het constructievak samenhangen - i n het algemeen geen hoge theore-tische v o r m i n g genoten hebben, en die v a n de laatste uitkomsten v a n de desbetreffende wetenschappen veelal nog nooit gehoord heb-ben. O o k i n de vliegtuigindustrie t r o f men i n de beginperiode alleen de creatieve, fantasierijke, meer ambachtelijke praktijk-construc-teur aan. De vraag d r i n g t zich op, of deze praktijk-construcpraktijk-construc-teur w e l 8

et voldoende kennis bezat om deze functie te vervullen. D i t betekent

JJ. het stellen van de vraag, welke kennis een constructeur moet

bezit-3 r

ten.

• f Bij de beantwoording van deze vraag begint men haast automatisch

met een opsomming van diverse takken van wetenschap, waarvan

^jj de constructeur althans enige kennis zijn eigendom moet kunnen

noe-le men, zoals mechanica, sterktenoe-leer en materiaalkennis. Wie al deze

Jg kennis bezit, is echter daarmee nog geen construteur. Aan welke

j eisen moet de constructeur dan wel voldoen? Zonder de pretentie

Jg te hebben deze eisen volledig te kunnen specificeren, w i l ik U

en-[f. kele eisen schetsen.

. j . , Allereerst moet de constructeur de opgave, die hem i n het ontwerp

p . gesteld wordt, goed kunnen verstaan en begrijpen. Hier mankeert

l(j nogal eens wat aan. Hetgeen ik echter niet uitsluitend op het debet

Q. d u r f t e schrijven van de ontvangende partij, de constructeur; i m

-mers de steller van de opgave, de ontwerper, slaagt er vaak maar

IJ.. zeer gebrekkig i n al zijn bedoelingen i n woord of geschrift over te

sn brengen.

j^ji Een tweede eis, die aan de constructeur gesteld moet worden, vormt

gt de creativiteit die hij moet bezitten. Deze eis wordt door

buiten-gji staanders ten onrechte wel eens wat geridicuHseerd, waarbij de sug¬

g. gestie graag gewekt wordt dat het begrip creativiteit alleen dient

tg om de status yan de constructeur wat te verhogen. Eenieder voelt

zichzelf immers een beetje constructeur, al ware het slechts bij de

^^ kleine werkzaamheden die zich thuis voordoen. Mijns inziens moet

gj. toch wel onderscheid gemaakt worden tussen een aanleg voor

knut-yy^f

selen en de waarschijnlijk enigszins aangeboren ideëen-rijkdom, die

jji de echte constructeur niet kan ontberen.

, j . . De constructeur dient verder een rijke ervaringskennis te bezitten,

die hij opgebouwd heeft als leerling en daarna als gezel van een

reeds ervaren meestér-constructeur. Alles wat de constructeur

on-j-jg dervindt, vooral die ervaringen waarbij hij zijn neus stoot, worden

J t . door hem i n zijn encyclopedie opgeborgen. Een redelijk goed

ge-jgt heugen kan een constructeur dan ook nauwelijks missen. De

con--g. structeur zal min of meer onbewust handelen vanuit zijn ervaring,

gjj zijn traditie. Enerzijds behoedt dit hem voor grove fouten,

ander-•jj. zijds brengt dit een reëel gevaar voor verstarring met zich mee.

gjj Vervolgens moet de constructeur, zoals ik reeds opmerkte, een

ze-jg. kere kennis bezitten van diverse theoretische vakken. Deze kennis

^,gj behoeft geen zuiver theoretische wetenschappelijke kennis te zijn;

hetgeen ook nauwehjks een haalbare zaak zou z i j n voor de con-structeur naast de vele kundigheden, die h i j i n z i j n persoon moet verenigen. De kennis van bedoelde vakken heeft b i j de p r a k t i j k -constructeur een meer praktisch karakter. T e n aanzien v a n de ge-bruikelijke materialen moet h i j bijvoorbeeld het a n t w o o r d weten op de v r a a g : w a t k u n j e met een bepaald materiaal doen, en w a t k u n j e er niet mee doen.

De constructuer moet ook nog kennis hebben van, en op een prak-tische wijze rekening houden met vele andere eisen, die h e m nauwe-lijks expliciet gesteld worden. Als voorbeelden noem i k de fabricage-mogelijkheden v a n de vliegtuigindustrie w a a r i n h i j werkzaam is; en ook die elementaire wensen v a n de toekomstige vliegtuiggebrui-ker, die niet expliciet gedefinieerd worden.

De onmisbare praktijk-constructeurs, die aan de geschetste eisen redelijk voldoen, kennen w i j gelukkig i n de Nederlandse vliegtuig-wereld. H u n gilde is niet overdadig bezet, maar de aanwezige con-structeurs beoefenen h u n vak i n het algemeen met veel animo en t o e w i j d i n g .

Intussen is ook i n de vliegtuigconstructiewereld de opgave dusdanig ingewikkeld geworden, dat de „ c o n s t r u c t e u r oude s t i j l " het echt niet meer alleen k a n klaar spelen. De tegenstrijdige eisen v a n een laag gewicht enerzijds en v a n een hoog veiligheidsniveau anderzijds z i j n i n de concurrentiestrijd tussen de v l i e g t u i g i n d u s t r i e ë n zo scherp geworden, dat allerlei specialistische kennis v a n hoge standaard v o o r t d u r e n d moet worden toegepast. Medewerkers met een hogere theoretische opleiding deden dan ook h u n intrede i n de vliegtuig-constructiebureaus. H e t constructie-team v a n een hedendaagse vliegtuigfabriek bestaat u i t een zo goed mogelijke g e ï n t e g r e e r d spec-t r u m v a n prakspec-tijk-consspec-trucspec-teurs, HTS-ers en ingenieurs.

H e t spectaculaire aanzien v a n de self-made-constructeur, die onge-veer onge-veertig j a a r geleden nog alles alleen deed, is b i j deze integratie wellicht w a t verloren gegaan. Sommige oudere praktijk-construc-teurs voelen soms nog wel enige heimwee naar die „ g o e d e oude t i j d " , en z i j hebben daarbij wel eens het gevoel dat h u n bijdrage thans ondergewaardeerd w o r d t . Anderzijds voelen de jonge inge-nieurs en HTS-ers veelal een r e m m i n g o m h u n toekomst i n het con-structievak te gaan zoeken; wellicht met het vaag bewuste vermoe-den, dat voor hen geen eer te behalen v a l t i n een vak dat ook door self-made-constructeurs beoefend w o r d t .

I k k a n U verzekeren, dat althans i n de Nederlandse vliegtuigindus-trie het constructievak niet ondergewaardeerd w o r d t door de insi-ders, n ó c h door de leiding v a n deze industrie. Volledigheidshalve w i l i k er b i j vermelden, dat i k niet bedoel met waardering en onder-waardering te refereren naar een beloning i n geld voor de verrichte arbeid. Trouwens met welke objectieve maatstaven zouden w i j ons verbeelden de prijs v a n een menselijke bijdrage te mogen vaststel-len? Gelukkig bestaat er een domme m a r k t p r i j s ,de vraag en het aanbod, o m onze tekortkomingen op d i t terrein te compenseren. I n het vakgebied v a n de vliegtuigconstructie k w a m e n dus twee werelden elkaar tegen - z i j komen elkaar nog dagelijks tegen: de wereld v a n de hoger theoretisch onderlegden, de ingenieurswereld, die de kennis v a n de wetenschap moet inbrengen; en de wereld v a n de praktijk-constructeurs, die de even onmisbare ervaringskennis moet aandragen. Deze beide partijenstaan i n eerste instantie elkaar als vreemden aan te k i j k e n , o m d a t zij eikaars taal niet goed verstaan. I k stel m i j voor, dat de praktijk-constructeur zich het volgende beeld v o r m t v a n de nieuwe jonge ingenieur i n z i j n omgeving: „ D i e ingenieur is w e l een knappe b o l , maar h i j weet de é n e klinknagel nog niet v a n de andere te onderscheiden; en h i j vraagt ons dingen te construeren, die onze fabriek helemaal niet k a n m a k e n . " De praktijk-constructeur v i n d t de jonge ingenieur eigenlijk iemand met een niet-aangepaste opleiding; en de praktijk-constructeur dreigt b i j de samenwerking „ d i c h t te slaan", indien h i j zichzelf niet weet te overtuigen v a n het nut, j a zelfs v a n de onmisbaarheid v a n de bijdrage v a n deze theoretici.

De beginnende jonge ingenieur v a n z i j n kant heeft niet i n de gaten, dat de p r a k t i j k m a n al j a r e n l a n g iets deed w a t de jonge ingenieur nog moet leren, en dat ook i n z i j n opleiding zo weinig v o o r k w a m : het bekijken en vergelijken v a n vele mogelijke oplossingen voor é é n probleem, en het daaruit doen v a n een subjectieve keuze. De jonge ingenieur-constructeur denkt nog te eenzijdig, dat de uitkomsten v a n de mechanica en andere wetenschappen de enige criteria z i j n b i j het construeren. De waarde v a n de ervaringskennis v a n z i j n meer praktische cöllega moet h i j nog leren waarderen.

De geschetste tegenstellingen tussen de theoretici en de p r a c t i c i v o r m e n een echte handicap. De twee partners hebben elkaar heel h a r d n o d i g . Zowel de theoretische kennis, die de ingenieurs

ten aandragen, als de ervaringsrijkdom, die de praktijk-construc-teurs moeten bijdragen, z i j n heden ten dage volstrekt nodig o m een goed vliegtuig te construeren. E n een goede constructie is een echte voorwaarde voor het economisch succes v a n een vliegtuig-ontwerp.

De indirecte invloed, die de dragers van wetenschappelijke kennis kunnen uitoefenen v i a de wetgeving (de bouwvoorschriften voor vliegtuigen) en v i a adviserende of controlerende instanties, is on-voldoende om een goede moderne vliegtuigconstructie, een goed compromis tussen theoretische en ervaringskennis, te bereiken. De beide partners moeten directe deelnemers z i j n i n het constructie-proces.

De bestaande situatie i n de Nederlandse vliegtuigindustrie behoeft men gelukkig niet zeer somber i n te zien. E r is namelijk i n d i t m i -lieu een redelijk samenwerkend team gegroeid, w a a r i n naast een grote groep praktijk-constructeurs vele HTS-ers en enkele tientallen ingenieurs directe samenspelers z i j n b i j het construeren. H e t is ech-ter bepaald nodig, dat de nog aanwezige restanten v a n een his-torisch w e l begrijpelijke onderlinge afweerhouding u i t de weg ge-r u i m d woge-rden. Hiege-rtoe moeten de betge-rokken p a ge-r t i j e n zichzelf stege-r- ster-ker bewust maken v a n de onmisbare functie die z i j voor elkaar vervullen, waardoor respect v ó ó r en vertrouwen i n eikaars werk meer gemeengoed zullen gaan worden. Zulks t o t voordeel v a n het resultaat v a n dat werk, en tot w e l z i j n v a n de samenwerkenden. Blijkens ervaring z i j n de jonge'vliegtuigbouwkundige ingenieurs i n het algemeen maar m a t i g bereid h u n c a r r i è r e te zoeken i n het con-structieproces v a n de vliegtuigindustrie. Een vage afkeer v a n het tekenbord w o r d t soms genoemd als een factor die h i e r b i j een r o l zou spelen. Een dergelijke afkeer is i n m i j n ogen even raar als een afkeer van het schrijfpotlood, de ball-point, of de bedieningstoetsen v a n een rekenmachine. E n i n d i t v e r b a n d w i l i k ook graag verklap-pen, dat het i n de Nederlandse vliegtuigindustrie niet de ingenieurs z i j n , die het b i j h i j het tekenbord behorende tekenpotlood plegen te hanteren; wellicht vooral omdat d i t een vaardigheid is, die een pas afgestudeerd ingenieur bepaald niet i n hoge mate bezit. Een meer steekhoudende reden, w a a r o m de jonge ingenieur moei-l i j k de constructieweremoei-ld binnentreedt, moet w a a r s c h i j n moei-l i j k gezocht worden i n het feit, dat de pas-afgestudeerde als een aantrekkelijker 12

mogelijkheid de wetenschapsbeoefening ziet: het verder,bestuderen v a n de beschikbare kennis, en het trachten toe te voegen v a n nieu-we kennis. De studie heeft hem m i n o f meer automatisch op dat spoor gezet. Als de pas-afgestudeerde een toekomst i n de weten-schapsbeoefening kiest, k a n h i j direct gaan meespelen i n d i t spel, en tevens v e r m i j d t h i j daarmee aanpassingsproblemen i n een voor h e m nog zeer vreemde wereld.

Tenslotte heeft de wetenschapsbeoefening een aureool, dat de jonge ingenieur aantrekt. I k bedoel met d i t aureool niet de oprechte waar-dering, die de pioniers onder de beoefenaars v a n de technische we-tenschappen verdienen en krijgen, ó ó k van de zijde v a n de ingeni-eurs-constructeurs. H e t werk v a n deze pioniers is onder andere voor de toekomstige beoefening v a n het constructievak v a n eminent be-lang. M e t het genoemde aureool bedoel i k de mijns inziens w a t overdreven „ g l a m o u r " , die de wetenschapsbeoefenaars toevalt v a n de zijde v a n de leken op technisch gebied. V r i j w e l elke technische topprestatie w o r d t immers door de buitenstaander als een toppres-tatie v a n wetenschapbeoefening beschouwd. AUeen insiders weten, dat b i j zo'n spectaculaire topprestatie meestal w e l sprake is v a n een topprestatie op het gebied v a n technisch „ d o e n " - ontwerpen, con-strueren, produceren en organiseren - , maar dat de gebruikte tech-nisch wetenschappelijke kennis vaak die van enige decennia geleden is.

N u w i l i k zeker niet betogen, dat jonge ingenieurs met een uitge-sproken goede aanleg t o t theorie h u n toekomst niet i n de weten-schapsbeoefening behoren te zoeken. M a a r w é l w i l i k waarschuwen voor het niet denkbeeldige gevaar, dat een - vergeeft U m i j de on-eerbiedige aanduiding - „ d o o r s n e e - i n g e n i e u r " die deze weg kiest, te zijner t i j d t o t het inzicht zal komen, dat h i j op d i t terrein maar heel m o e i l i j k een persoonlijke bijdrage v a n f l i n k niveau k a n leveren; en dat, hetgeen i k waag te noemen, z i j n vlucht i n het beschermde m i h e u v a n de wetenschapsbeoefening hem op de d u u r geen bevre-d i g i n g k a n schenken.

H e t besluit b i n n e n te stappen i n die andere wereld, de constructie-wereld, vraagt v a n de nieuwe ingenieur ongetwijfeld een flinke do-sis moed. H i j moet nog zoveel leren i n het voor h e m zo vreemde m i h e u . H i j zal moeten leren de hem i n z i j n opleiding meegegeven kennis te gebruiken, en deze echt benodigde kennis is niet pasklaar voor d i t gebruik, en k a n dat ook niet z i j n . H i j zal de relatieve

betekenis moeten leren aanvoelen v a n al die m o e i l i j k precies te de-f i n i ë r e n de-factoren, die tot een goede constructie b i j d r a g e n ; en i n dat gecompliceerde m i l i e u moet h i j z i j n eigen r o l als top-vakman leren vervullen.

De jonge ingenieur, die de constructiewereld binnenstapt, zal ook nog moeten leren echte directe verantwoordelijkheid te dragen. Tijdens z i j n studie was de aanstaande ingenieur bezig kennis te vergaren; h i j ging steeds meer ,,weten", en voor wat men weet k a n men niet ter verantwoording worden geroepen. M a a r het toekom-stige werk v a n deze ingenieur, het construeren, is een „ d o e n . " E n voor w a t m e n doet k a n en zal men direct v e r a n t w o o r d e l i j k gesteld worden.

H e t dragen v a n deze directe verantwoordelijkheid v o r m t j u i s t een zeer fascinerend aspect van deze taak. H e t afwegen en beshssen, d i t „ d o e n " , is naar m i j n ervaring de grootste attractie v a n deze v o r m van ingenieursarbeid. O n g e t w i j f e l d roept de te dragen verantwoor-delijkheid soms spanningen op, maar de enthousiaste ingenieur-constructeur zou deze spanningen niet w i l l e n missen.

D e ingenieur, die i n een constructieteam werkzaam is, k a n i n het algemeen weinig bijdragen tot de ontwikkeling van de theoretische achtergronden v a n z i j n vakgebied. V a a k gebruikt deze ingenieur ook niet de meest geavanceerde kennis u i t z i j n vakgebied. H i j ge-b r u i k t n a m e l i j k alleen datgene v a n z i j n kennis, w a t h i j echt ge- be-heerst, w a t voor h e m traditioneel geworden is, en voor de toepas-sing waarvan h i j de verantwoordelijkheid k a n aanvaarden. De constructiewereld v a n de vliegtuigbouw heeft behoefte aan een geregelde toevloed van jonge ingenieurs. Enerzijds omdat via hen de constructiewereld de laatste , , k n o w - h o w " u i t de theoretische wereld k a n gebruiken; en deze , , k n o w - h o w " is alleen bruikbaar als h i j i n het constructieteam zèlf aanwezig is. Anderzijds v o r m e n de gelukkig nog onervaren jonge ingenieurs een frisse bries i n , en een zeer gewenst tegengif tegen de verstarring die steeds dreigt i n het pakket van ervaringskennis v a n het constructieteam.

I k ben niet i n staat volledig te analyseren en te inventariseren aan welke eisen deze jonge ingenieurs moeten voldoen. O m U toch een i n d r u k te geven v a n het karakter v a n de te stellen eisen, w i l i k de volgende noemen.

Deze ingenieur moet bereid en i n staat z i j n te werken i n een zeer g e m ê l e e r d team. H i j dient dus geen uitgesproken solitair te z i j n .

De jonge ingenieur kan hierover welHcht m o e i h j k zelf oordelen aan het einde v a n z i j n studie; als student moest h i j immers zoveel op z i j n eentje doen. Soms probeer i k een zekere angst v a n jonge i n genieurs ten aanzien v a n deze eis weg te nemen door hen u i t d r u k -kelijk te w i j z e n op een typisch recht, dat w i j allen bezitten: het recht op onze eigen „ t i c " .

De aspirant ingenieur-constructeur moet verder bereid z i j n i n z i j n toekomstig w e r k verantwoordelijkheid te dragen. Deze w o r d t uiter-aard langzaam opgebouwd gedurende een relatief lange leertijd, w a a r i n men goede leermeesters ontmoet i n , en a l t i j d een voortreffe-l i j k k voortreffe-l a n k b o r d zavoortreffe-l houden aan de coUega's die i n hetzevoortreffe-lfde team werkzaam z i j n .

Als laatste eis w i l i k noemen, dat de betreffende jonge ingenieur b i j voorkeur g é é n wetenschappelijk genie moet z i j n . W e l is het zeer n u t t i g , i n d i e n h i j r e c h t l i j n i g en eenvoudig k a n denken en discus-siëren. Degene, die i n het benodigde frequente onderlinge overleg a l t i j d b l i j f t beweren dat twee plus twee vier is, w o r d t i n het construc-tieteam, w a a r i n i k mag werken, als een genie beschouwd. E n ten-slotte - i k heb d i t i n contacten met aanstaande ingenieurs reeds meer als m i j n mening geuit - een goede vaardigheid i n rekenen, lezen en schrijven dient iedere ingenieur te bezitten.

Dames en Heren,

B i j de officiële aanvaarding v a n m i j n ambt betuig i k m i j n eerbiedige dank aan H a r e Majesteit de K o n i n g i n voor m i j n benoeming t o t buitengewoon hoogleraar aan deze Technische Hogeschool.

Mijne Heren Curatoren,

V o o r u w voordracht, die tot m i j n benoeming heeft geleid, ben i k U zeer dankbaar. Naar beste vermogen zal i k de m i j toevertrouwde taak verrichten.

Mijne Heren Hoogleraren, Lectoren, Docenten en Leden van de Weten-schappelijke Staf van de Onderafdeling der Vliegtuigbouwkunde,

De bijzonder hartelijke en persoonlijke wijze, waarop U m i j als nieuwe functionaris i n u w m i d d e n hebt ontvangen, is m i j i n de beginperiode v a n m i j n nieuwe f u n c t i e tot zeer grote steun geweest. 15

I k betuig U hiervoor m i j n oprechte dank, en i k verheug m i j er b i j voorbaat op dat i k verder met U mag samenwerken.

Hooggeleerde Van der Neut,

N o g levendig herinner i k m i j , hoe i k - zojuist ingenieur geworden onder u w bekwame leiding - U mocht ontmoeten i n een echte Nederlandse vakantiesfeer, compleet met onweer en stortregen. O n -der dat noodweer hebt U m i j geadviseerd niet de door m i j z e l f ge-kozen zijweg i n te slaan, maar m i j n toekomst te zoeken i n het vlieg-tuig-constructievak.

De vele door m i j als heerlijk ondervonden j a r e n i n d i t vak h e r i n -neren m i j er dikwijls aan hoe juist en hoe heilzaam voor m i j u w advies was. I k ervaar het als een plezierig voorrecht thans zeer n a u w met U te mogen samenwerken.

Hooggeleerde Taub,

V o o r de adviezen en de hulp, die U m i j op uw eigen zo zeer sym-pathieke wijze verleende i n het eerste j a a r v a n m i j n nieuwe functie, ben i k U oprecht dankbaar. I k spreek de hoop u i t , dat ook i n de toekomst u w grote levenservaring m i j tot steun zal z i j n b i j m i j n w e r k aan deze Hogeschool.

Dames en Heren, U die samen de gemeenschap vormt, die de naam „Onder-afdeling der Vliegtuigbouwkunde" draagt.

De aangename sfeer, die i n u w gemeenschap heerst, heb i k reeds enige t i j d mogen ervaren. I k maak v a n deze gelegenheid gaarne gebruik o m U te laten weten, dat deze sfeer door m i j zodanig ge-waardeerd wordt, dat i k op de voor m i j gebruikelijke donderdagen met plezier u w gemeenschap binnenstap.

Dames en Heren vertegenwoordigers van de Nederlandse Vliegtuigindustrie,

I k ben u w en m i j n leiders dankbaar voor h u n medewerking b i j m i j n benoeming tot buitengewoon hoogleraar. I k hoop door m i j n w e r k aan deze Technische Hogeschool de contacten tussen deze Hoge-school en de Nederlandse Vliegtuigindustrie te helpen bestendigen en - waar zulks nog mogelijk mocht z i j n - te helpen verstevigen.

Dames en Heren Studenten in de Vliegtuigbouwkunde,

De relatief vele contacten, die i k - mede door bijzondere feestelijke omstandigheden aan het begin van d i t collegejaar - reeds met U mocht hebben, gaven m i j de aangename overtuiging, dat b i j m i j n bescheiden bijdrage tot u w opleiding de daarvoor benodigde i n -spanning volledig gerechtvaardigd w o r d t door U , het voorwerp, soms wellicht het l i j d e n d voorwerp van deze opleiding.

I k hoop, dat U u i t m i j n voordracht onthouden zult, dat het werk van een v l i e g t u i g b o u w k u n d i g ingenieur als p r e t t i g è n zinvol ervaren kan worden. I k genoot namelijk zelf het voorrecht zo'n werk te vinden i n m i j n ingenieursleven.

Gaarne w i l i k nog verklaren, dat het niet m i j n bedoeling was U allen te ronselen voor het vliegtuig-constructievak. M a a r wel w i l i k hier voor U getuigen, dat op de Nederlandse vliegtuig-construc-tiewereld bepaald niet de soms gehoorde bewering v a n toepassing is, dat het constructeursberoep de meest ingewikkelde w i j z e is o m de kleinst mogelijke waardering en voldoening te verwerven.

I k dank U voor u w aandacht.