Nauczanie konserwacji zabytków dawniej i dziś

(1)

Władysław Ślesiński

Nauczanie konserwacji zabytków

dawniej i dziś

Ochrona Zabytków 24/2 (93), 96-100

1971

(2)

WŁADYSŁAW ŚLESTŃSKI N A U C Z A N I E K O N S E R W A C J I Z A B Y T K Ó W D A W N I E J I D Z I Ś W o sta tn ic h la ta c h je s te ś m y św iad k a m i u k a z y w a n ia się n ie sp o ty k a n e j d o tą d liczb y a r ty k u łów i w y p o w ied zi n a te m a t p o trz e b y , fo rm i p ro g ra m ó w k sz ta łc e n ia k o n s e rw a to ró w z a b y t ków к K o lo k w iu m zaś pn. „ K sz ta łc e n ie a rc h i te k tó w i te c h n ik ó w w z a k re sie k o n se rw a c ji za b y tk ó w i m iejsc z a b y tk o w y c h ”, k tó re o dbyło się w d n ia c h od 8 do 13 w rz e śn ia 1968 ro k u w P isto i, d o starc zy ło b o g a te g o m a te r ia łu n a te m a t szk o len ia k o n s e rw a to ró w a r c h i te k t ó w 2. To n ie b y w a łe z a in te re so w a n ie p ro b le m e m k sz ta łc e n ia k o n s e rw a to ró w za b y tk ó w je s t za s k a k u ją c e i zm u sza do za sta n o w ie n ia się n ad je g o p rz y c z y n a m i. W y tłu m a c z e n ie te j pozo rn ie n a g le zrodzonej p o trz e b y k sz ta łc e n ia w naszej

1 P isali na te n te m a t w o sta tn im dziesięcioleciu: W. A. B u r n s R eport: A A M C om m itee on M useum

T raining, „M useum N ew s” 38, I960, 10, s. 34—37.

E. W i l l e m s e n , W e rk sta tta u sb ild u n g fü r R esta u ra 

toren, „M u seu m k u n d e” 29, I960, s. 96—103. P. P h i-

1 i p p о t, R e fle x io n s sur le pro b lèm e de la fo rm a tio n

des resta u ra teu rs de p ein tu res e t de sculptures, ^S tu 

dies in C o n serv atio n ” 5, 1960, s. 61—70. tenże: Z ur

S itu a tio n der G em älde un d P la stik re sta u ra to re n und z u m P ro b lem ih rer A u sb ild u n g , „M u seu m k u n d e”, 32,

1963, s. 133—136; tenże: Die A u sb ild u n g vo n G em älde

und P la stikre sta u ra to ren , „M u seu m k u n d e”, 35, 1966,

1, s. 19—36; R. J. G e t e n s, T eaching and R esearch

in A r t C onservation, „S cience” 133, 1961, s. 1212'—‘

1216. H. H o d g e s , A n ab in itio Course in th e C on

se rva tio n o f A n tiq u itie s , „R ecent A dvances in C on

serv atio n ...”, L ondon 1963, s. 211—213. B. M a r c o n i ,

P rogram m e o f th e F a cu lty o f C onserva tio n at the A ca d e m y of Fine A r ts in W a rsa w ”, R ecent A dvances

in C onservation...”, L ondon 1963, s. 206—210. P. R o t о n d i, La fo rm a tio n des co n serv a teu rs et des re 

sta u ra teu rs, „R ecent A dvances in C onservation...”,

L ondon 11963, s. 197—198. H. R u h e m a n n , T he T raining of R estorers, „R ecent A dvances in C o n ser

vatio n ...”, L ondon 1963, s. 202—2'05. S. К e с к, T ra i

ning fo r E ngineers in C onservation, „R ecent A d v a n 

ces in C onservation...”, L ondon 1963, s. 199—201; tenże: F irst A id fo r A rt. T he C onservation C entre

at N e w Y o r k U n ive rsity, „M useum N ew s” 43, 1964,

1, s. 13—17. J. E. D u t k i e w i c z , P otrzeba i granice

specjalizacji, „O chrona Z ab y tk ó w ” X'VI, (1963), n r 2,

s. 3—1112. Z. W i s z n ł c k a - K l e c z y ń s k a , R e sto 

ration and th e P rofessional S ta tu te s o f R estorers,

„S outh A fric an M useum s A ssociation B u lle tin ” 8. 1963, s. 35—38. P. C o r e m a n s Un en seig n e m en t

d y sc y p lin ie u z y sk a m y do piero w ów czas, gdy s p o jrz y m y n a zag ad n ien ie od s tr o n y je g o roz w o ju h isto ry czn e g o . W idoczne s ta je się w ó w czas, że za ró w n o fo rm y , ja k i p ro g ra m y k s z ta ł c e n ia k o n s e rw a to ró w są ściśle zw iązan e i w y n ik a ją z p o zy c ji i poziom u te o rii i p ra k ty k i k o n se rw a c ji w d a n y m okresie. W b re w też u t a r te m u m n ie m a n iu , że n au c z a n ie k o n se rw a c ji zro d ziło się d o p iero w X X w iek u , m a o n o zn a cznie s ta rs z ą g enealogię; zaw sze je d n a k było u w a ru n k o w a n e p o trz e b a m i i poziom em p r a k ty k i k o n s e rw a to rs k ie j.

W o k resie, g dy k o n se rw a c ja z a b y tk ó w p o le g a ła n a n a p ra w ie lu b odnow ie i sp ro w a d z a ła się je d y n ie do p rz y w ra c a n ia im p ie rw o tn e g o w y

-theo riq u e et p ratique sur l’ex a m en sc ien tifiq u e e t la conservation des bien cu lturels, „B u lletin de l ’In s titu t

R oyal du P a trim o in e A rtistiq u e ” 6, 1963, s. 80:—85; tenże: T eo rijska i p ra k tic n a nastava о naucnom ispi-

tiv a n ju spo m en ika k u ltu ra „Z bornik Z astite S pom e-

n ik a K u ltu rę ” B elgrad, 15, 1964, s. 197—199; tenże:

La fo rm a tio n des restaurateurs, „B u lletin de l’I n s ti

tu t R pyal du P a trim o in e A rtis tiq u e ” 8, Ш965, s. 125— 144. G edye, H. W. H o d g e s , T h e Teaching of A rchaeological C onservation, ,.B ulletin of th e In s ti

tu te of A rchaeology, U niv ersity of L ondon” '1964, 4, s. 83—87. A. A. G u b j e r, P odgotow ka i a ttiestacija

rie sta w ra to ro w w S S S R , „Soobszczenija W C N IL K P”,

P rilo z je n ije III, W ypusk 1, 1964, s. 6—13. T. B r a c h e r t, Die Z iele un d A u fg a b e n der A b te ilu n g fü r

Technologie u n d R estaurierung, „The Sw iss In stitu te

for A rt R esearch A n n u al R e p o rt” 1965, s. 24—27. W. B r ü c k e r , Vorschläge zur A u sb ild u n g der R e 

stauratoren, „M altech n ik ” 71, 4965, 1, s. 23—25. G. F. S c h i l l e r , U tbildning a v ko n serv a to re r i de

n o rdiska landerna, „M eddelelser om K o n se rv e rin g ”

1965, 2, s. 19—29. R. E. S t r a u b , A u sb ild u n g von

R esta u ra to ren im S tu ttg a rte r In s titu t, „M altech n ik ”

71, 1965, s. 33—37; tenże: Om ko n serva to ru d d a n n elsen

1 D en ty s k e F orb u n d srep u b lik, „M eddelelser om K o n serv erin g ” 1965, 2, s. 30—40; tenże: T he L abora

to ry and th e C ourses of S tu d y for C onservators at the In s titu t fü r T echnologie der M alerei, S tu ttg a rt,

„S tudies in C o n serv atio n ” 12, 1967, 4, s. 147—157. H. К о r t a n, M eisterschule fü r K o n servieru n g und

T echnologie an der A ka d e m ie der b ildenden K ü n ste in W ien, „M altech n ik ” 72, 1966, ,s. 2 i inni.

2 Zam ieszczone w „M onum entum ”, w ydaw nictw ie Icomos, t. 3, 1969.

(3)

glądu, m a ła b y ła różn ica m ięd zy k o n serw acją , a tw o rz e n ie m now y ch p rzedm iotów . „O d n o w a” o g ra n ic zała się do k ilk u ty lk o ty p ó w zniszczeń i p a r u zabiegów , ja k odczyszczania, sk le ja n ia , im p reg n o w a n ia, u z u p e łn ia n ia . Nie b y ło też o d rę b n e g o zaw odu k o n se rw a to ra zab ytków ; w y sta rc z y ło b yć a rty s tą , a n a w e t rz em ieśln ik iem i odznaczać się znajom ością sw ego zaw odu. N ie is tn ia ła zatem p o trz e b a o d rę b n eg o uczenia k o n serw acji, p o n iew aż p rz e d m io ty je j b y ły id en ty c z n e z tym i, k tó re sk ła d a ły się n a n a u k ę za w odu m a la rz a i rz eźb iarza i sp ro w a d zały się do zn ajom ości tech n o lo g ii i tech n ik . R ów nież fo rm a k ształc en ia b y ła ta k a sam a i odb y w ała się w czasie p ra c y w p ra c o w n i m istrza.

O d m ien n a n ieco s y tu a c ja z a istn ia ła w X V III w iek u , gdy w ra z z ro sn ą cy m szacu n k iem dla w a rto śc i h isto ry c z n y c h i d o k u m e n ta rn y c h tk w ią c y c h w za b y tk a c h i ro z w ija ją c ą się m odą k o le k c jo n e rsk ą w zrosło zap o trzeb o w an ie n a k o n se rw a to ró w . R ów nocześnie d o strze g an a b y ła coraz to w iększa złożoność zarów no d ia g n o sty ki, ja k i te ra p ii zab y tk ó w . C zynności k o n se r w a to rsk ie s ta ły się n a ty le liczne i sk o m p lik o w ane, że n a ich w y k o n y w a n ie n ie w y sta rc z a ły ju ż u m ie ję tn o śc i i w ied za p rz eciętn eg o m a la rza czy rzeźb iarza. K o n se rw a c ja s ta ła się o d rę b n ą d y scy p lin ą, a je j u p ra w ia n ie o d rę b n y m za w odem , w y m a g a ją c y m sp ec ja ln ej w iedzy i do św iad czenia.

D o strz eg ali to w spółcześni i w sk az y w ali k o nieczność k ształc en ia się w ró żn y ch dziedzi n a c h d la u p ra w ia n ia teg o zaw odu. I ta k n a p rz y k ła d C. F. P ra n g e p isał w ro k u 1828 S t u 

d i u m chem ii j e s t za ra zem bazą i ź ró d łem , bez k t ó r e j p r a c u je m y na los szczęcia i w ciemno. K t o bliżej je st z tą w ied zą z a z n a jo m io n y , o stro ż n ie j do dzieła podchodzi, a nadto jeszcze posia da tech n ic zn ą z najom ość m alarstw a, osiągnie sw ó j zam ia r lepiej n iż te n k t ó r e m u chemia z u  pełn ie jest o b cą” 3.

N ie ste ty w iele sp ośród k o n serw o w an y c h w ów czas obiek tó w w y ra ź n ie w sk azu je, że w b re w głoszonym p o g ląd o m znaczny p ro c e n t o dna w ia n y c h z a b y tk ó w b y ł p o w ie rz a n y osobom , k tó r e z b ra k u ta le n tu lu b d la zysku, w y k o n y w a ły p race, do k tó ry c h n ie m ia ły k w a lifi k acji. Ju ż w p ierw szej połow ie X IX w iek u zd a w ano sobie sp ra w ę (m. in. w sp o m n ian y C. F. P r a n g e 4), że n a jw ię k sz e nieb ezp ieczeń stw o grozi za b y tk o m od s tro n y n ie w y k w a lifik o w a n y ch k o n serw ato ró w . N ieb ezpieczeństw o to b y ło ty m w iększe, że p ro p a g o w an o w ty m cza sie hasło, by k aż d y k o le k c jo n e r u m ia ł sam em u

3 C. F. P r a n g e , E rfa h ru n g en und G rundsätze über die g eheim nissvolle K u n st alte G em älde w ieder h erzu ste lle n und zu erh a lten als Z usätze zu B ouviers H andbuch der O hlm alerei, H alle 1828, s. 465—466.

4 C. F. P r a n g e , ... o.e., s. 470.

sobie m alo w id ła o d n aw ia ć r\ a a m a to rstw o w ty m za k resie zn a jd o w ało b a rd z o p o d a tn y g ru n t. J a s n o w y n ik a z p rz y to c zo n y ch fak tó w , że szkol n ictw o k o n se rw a to rsk ie n ie n a d ą ż a ło za po trz e b a m i te o rii i p ra k ty k i. Z d o b y w a n ie zaw o du k o n s e rw a to ra o d b y w ało się w sposób p rz e s ta rz a ły n a w e t w sto su n k u do n a u k i m a la rstw a , rz e ź b y czy a r c h ite k tu r y w A k a d em ia ch S ztu k P ię k n y c h , a w ięc n ie w fo rm ie sp e c ja ln ie p ro w adzonego k u rs u o p arteg o n a p ro g ra m ie jedno czy k ilk u le tn im , ale ciągle jeszcze p op rzez t e r m in o w an ie u m istrza. W p raw d zie często n osił ten sposób n a u c z a n ia n az w ę „szk o ły ” , ale n a j częściej n a u c z a ją c y m iał dość m g listy p ro g ram , a będąc sam u za le żn io n y od ró ż n y c h zleceń zw yk le n ie o k a z y w a ł zb y t dużo z a in te re so w a nia w p ełn y m i szy b k im zapo zn an iu sw y ch ucz nió w z zaw odem . N a u k a — poza w y k o n y w a niem ty p o w y ch czynności tech n ic zn y ch — sp ro w a d zała się do spo rad y czn eg o , n ie ja k o „oko licznościow ego” p rz e k a z y w a n ia w y b ra n y m ucz niom p ew n y ch o k ry ty c h ta je m n ic ą re c e p t i m e tod o d n aw ia n ia . M etod y te i śro d k i b y ły s k rz ę t n ie u k ry w a n e p rz e d in n y m i k o n serw ato ram i. T en sy ste m k sz ta łc e n ia o p a rty n a „ s e k re ta c h ” nie s p rz y ja ł ro zw o jo w i k o n se rw a c ji i b y ł ty lk o p o ży w k ą d la in d y w id u a ln y c h im p ro w iza cji i u p ra w ia n ia p seu d o n a u k i.

F o rm y p rz ejścio w ej m ięd zy k ształc en iem „ w a r sz ta to w y m ” a „ a k a d e m ic k im ” m o żn a b y się d o p atrz y ć w p ro p o z y cji u czen ia zd olniejszy ch uczniów S zk oły R y su n k u i M a la rstw a k o n se r w a cji m alow ideł, z a w a rte j w § 138 S ta tu tu I n s ty tu tu T echn iczneg o w K ra k o w ie z ro k u 1838 6. W a rto tu zaznaczyć, że § 123 w sp o m n ian eg o S ta tu tu u ja w n ił p o k u tu ją c e jeszcze u w ład z In s ty tu tu p rz ek o n an ie, u w a ż a n e ju ż w ów czas p rzez w ielu za p rz e sta rz a łe , że k a ż d y a r ty s ta p o tra fi k on serw o w ać. W y raziło się to w n a ło żeniu n a w szy stk ich p ro fe so ró w S zk o ły R y su n k u i M a la rs tw a o bo w iązku o d n aw ia n ia dw óch o b razó w rocznie.

W o pisanej pow yżej s y tu a c ji u m ie ję tn o śc i za w odow e m u sie li zdobyw ać p rz y sz li k o n se rw a to rz y g łó w nie d ro g ą sam o u ctw a, e k s p e ry m e n tó w i p ra k ty k i. S ta n ta k i trw a ł p ra w ie do la t trz y d z ie sty c h X X w iek u .

W obec w ciąż n o w y c h i co raz p o w ażn iejszy ch p o stu la tó w zg łaszan ych po d ad resem k o n se rw a to ró w i jak o ści w y k o n y w a n y c h p rzez n ich za biegów w y k szta łc en ie zaw odow e zd ob y w an e d rog ą sam o u ctw a n ie m ogło sp ro stać ty m w y m ogom . Od połow y X IX w iek u co raz to

licz-5 Łu c a n u s , „A nleitung zu r R esta u ra tio n alte O hlgem älde”, Leipzig 1828, s. 11.

8 „ S ta tu t In sty tu tu T echnicznego”, 1838, Rps Arch. U J 172/d/57 II.

(4)

n ieisze b y ły głosy w sk a z u ją c e n a k onieczność w p ro w a d z e n ia p lan o w e g o n a u c z a n ia k o n se rw a cji po d p a ń stw o w y m p ro te k to ra te m . W R osji n a p rz y k ła d , w zw ią zk u z z a in te re so w a n ie m się i m o dą z b ie ra n ia s ta ry c h ikon, p o s tu la t p a ń stw o w e g o sz k o ln ic tw a w te j d ziedzinie w y su n ą ł ok. 1850 ro k u I. P. S a c h a r o w 7. W ro k u 1907 m ia ła ju ż b y ć p ro w a d z o n a n a u k a k o n s e r w a cji w szkole riso w a n ija obszczestw a poosz- cz rie n ija c h u d o ż estw w P e te rs b u r g u , a od 1909 ro k u w szkole m a la rsk ie j M s th e r y 8.

W la ta c h d w u d z ie sty c h X X w iek u W. M a rtin 9 i A. W o lte rs 10 w y stą p ili z p ro je k ta m i u tw o rz e n ia p a ń stw o w y c h in s ty tu c ji k sz tałc ący c h k o n se rw a to ró w . P ie rw s z y z n ic h stw ierd z ił, że dla w y k s z ta łc e n ia d o b ry c h k o n se rw a to ró w m ało d o tąd zrobiono, a p rz e w id y w a ł, że w n a jb liż szym czasie m u si dojść do tego, a b y w szy stk ie p a ń stw o w e sta n o w isk a k o n se rw a to ró w objęli zręczn i fachow cy. M a rtin w id ział ro z w iąza n ie w szelk ich d o ty ch cz aso w y c h n ied o cią g n ię ć w k o n se rw a c ji z a b y tk ó w w u tw o rz e n iu in s ty tu tu , k tó ry poza o pieką n a d z a b y tk a m i za jm o w a łb y się k sz ta łc e n ie m k o n se rw a to ró w ; s tu d ia ich k o ń c z y ły b y się u z y sk a n ie m d y p lo m u . A. W ol te rs b y ł p rz e k o n a n y , pod o b n ie ja k M a rtin , że istn ie ją c e tru d n o ś c i w za ch o w y w a n iu z a b y t ków m oże rozw iązać je d y n ie u tw o rz e n ie szkoły k o n se rw a to rsk ie j o p a rte j ró w n o c ześn ie n a sze ro k iej b azie n a u k o w e j i rz em ieśln ic zej, z w y k o rz y s ta n ie m całej w ied zy tech n ic zn ej i ch e m iczn ej, m e to d b ad a w cz y ch i w szy stk ich do św iad c zeń rz em ieśln ic zy ch o raz p o w iąz an ej z n a u k ą h is to rii sz tu k i. Z d a w a ł sobie do brze sp ra w ę ze zn a czn y c h kosztów , ja k ic h w y m ag a ć będzie ta k p o m y śla n a u czeln ia, ale ró w n o c ześ n ie u w ażał, że zy sk i w y n ik a ją c e z u ra to w a n ia b ez c e n n y c h dzieł p rz e z w łaśc iw ie p rz y g o to w a n y c h i w y k w a lifik o w a n y c h k o n s e rw a to ró w b ę dą b e z p o ró w n y w a ln ie w iększe. W ro k u 1935 R. M ancia o p ra c o w a ł „S ch e m a di p ro g ra m m a p e r u n a scu o la p e r la ed u c azio n e p ro fe ssio n a le a e i r e s ta u r a to r i o p e re d ’a r te ” n , w k tó ry m p ra g n ą ł zapoznać u czn ió w z całą ów czesną w iedzą k o n se rw a to rsk ą . W z a k re sie k o n se rw a c ji a r c h ite k tu r y p re z e n to w a n o w ty m czasie p o d o b n e p ro je k ty p la n o w ego sz k o ln ic tw a p ań stw o w e g o . I ta k np. w ro k u 1903 n a tzw . „ C z w a rty m d n iu d la o ch ro n y p o m n ik ó w ” w E rfu rc ie p rz e d s ta w ił L u t s c h u p ro p o z y cje o rg a n iz a c y jn e i p ro g ra m o w e sy ste -7 N. E. M n i e w a i A. B. Z i e r n o w a , R a sk r y -

tije p a m ia tn ik o w d rie w n ie ru ssk o j sta n k o w o j tie m - p iernoj żiw opisi, „ P am iatn ik i K u ltu ry ” 2, 1960, s. 174.

8 N. E. M n i e w a i A. B. Z i e r n o w a, ...o.e., s. 176. 9 W. M a r t i n , „A lt-H o llän d isc h e B ild e r”, B erlin 1921, s. 156—457.

10 A. W o l t e r s , Die A u sb ild u n g von R esta u ra to ren

fü r die M useen, „ K u n stch ro n ik und K u n s tm a rk ” 1926, 46—47, s. 697—699.

11 R, M a n c i a , „E ssam e delle opere d ’a r te ed il

m a ty cz n eg o k ształc en ia k o n se rw a to ró w a rc h i te k tó w w ra m a c h w yższego szk o ln ictw a te c h nicznego. N a to m ia st w la ta c h 1920— 1931 n a W y d ziale A rc h ite k tu ry A k a d em ii S ztu k P ię k n y ch w K ra k o w ie o p ra co w an o szereg p ro g ra m ów n a u c z a n ia k o n se rw a c ji a rc h ite k tu ry , a n a w et n a d a n o im k o n k re tn e fo rm y , o rg a n iz u jąc k a te d rę , k ilk a p ra c o w n i oraz w p ro w a d z a jąc w ra m a c h godzin zleconych n a u k ę ró żn y ch p rz e d m io tó w .13 M o torem ty c h in ic ja ty w był prof, d r A. S zyszko-B ohusz. On też b y ł głó w n y m a u to re m in te re su ją c e g o p ro g ra m u n a u k i

w ro k u 1930, o bejm u jąceg o:

ćw iczenia k o m p o zy cy jn e n a te m a ty zw iązan e z p rz eb u d o w ą, ro zbu do w ą, p ro je k to w a n ie m b u dow li w oto czen iu za b y tk o w y m itp. (p raco w nia J. G ałęzow skiego);

ćw iczenia k o m p o zy cy jn e n a te m a ty o c h a ra k te rz e za b y tk o w y m w zak resie a r c h ite k tu ry w n ę trz a , zd ob nictw a, s p rz ę ta rs tw a itd. (p ra

cow nia P olk ow skiego );

ćw iczenia w za k resie re k o n s tru k c ji p ie rw o tn e go w y g lą d u za b y tk ó w a r c h ite k tu ry , ich p o m ia r y i s tu d ia b adaw cze (p raco w n ia S zyszko-B o- husza);

k o m p o zy cje m a la rsk ie i rz e ź b ia rsk ie w zasto so w an iu do b u d o w li z a b y tk o w y ch dla s tu d e n tów m a la rs tw a i rz eźb y (u p ro feso ró w , k tó rz y by te d ziały n a u c z a n ia p ro w a d zili w go dzinach zleconych);

w y k ła d y zlecone z h isto rii a r c h ite k tu ry po lsk iej; w y k ła d y zlecone d la a rc h ite k tó w z zag ad n ień tech n ic zn y ch w zw iązk u z p o trz e b a m i k o n s e r w a to rstw a ;

w y k ła d y zlecone i ćw iczenia z zag ad n ień te c h n ic z n y c h ja k w yżej, lecz dla m a la rz y i rzeźb iarzy ;

ry s u n e k a rc h ite k to n ic z n y i fo rm y a r c h ite k tu r y d la m a la rz y i rzeźb iarzy , e w e n tu a ln ie d la h i sto ry k ó w s z t u k i 14.

Je d n a k i w cześn iejsze p ro je k ty k ształc en ia k o n se rw a to ró w w k ra k o w sk iej A k a d em ii w z b u dziły sze ro k ie z a in te re so w a n ie w spółczesnych, czem u d a ł w y ra z Ja n k o w sk i n a II Z jeździe R e p re z e n ta n tó w W yższych U czelni A rty s ty c z n y c h w W a rsza w ie w 1924 r. S tw ie rd z ił on:

W y ż s z y k u r s k o n se rw a c ji z a b y t k ó w , p r o j e k t o  w a n y p r z y W y d z ia le A S P w K r a k o w ie , m i a ł  by o g r o m n e z nacze nie i dla W a r s z a w s k ie j P o  lite ch n iki, g d y ż je j s tu d e n c i po u k o ń c z e n iu W y d z ia ł u A r c h i t e k t u r y m o g l i b y specjalnie

loro re s ta u r o ”, vol. 1, M ilano 1936, s. 235—237 ; wyd. 2, 1944, s. 244—247.

12 Z w eites R e fe rat (V ierter Tag fü r D enkm alpflege in E rfu rt), „ K u n stch ro n ik ” 1903/1904, 2, s. 42—43. 13 J. J e l e n i e w s k a - Ś l e s i ń s k a , P rogram y

„M ateriały do dziejów krak o w sk iej A k ad e m r S ztuk P ię k n y c h ” (1895—1939), t. 2, W rocław 1969, s. 141— 160.

14 A S P w K rak o w ie do M in isterstw a W R iO P 17.VI 1930, Rps A rch. A SP T 226B.

(5)

pracować w K r a k o w i e w dziale badania i k o n  serw a cji z a b y t k ó w , m ają c ta k bogate pole d o  św ia d c zeń p r z y robotach t a m p r o w a d zo n y c h 15.

O becnie m ożem y w yró żn ić n a stę p u ją c e fo rm y k ształc en ia k o n serw ato ró w :

1. la b o ra to ria p rz y w ielk ich m uzeach lu b a r chiw ach, ja k np. I n s ty tu t D o e rn e ra (L a b o rato riu m fü r n a tu rw is s e n s c h a ftlic h e G e m ä ld e u n tersu c h u n g ) w M onachium , p o d leg ają cy d y re k cji B ay erisc h en S ta atsg em äld esa m m lü n g ); 2. sp e c ja ln e in s ty tu ty k o n se rw a to rsk ie (reso r tow e), np. Is titu to C e n tra le del R e sta u ro w R zym ie, In s titu t R oyal du P a trim o in e A rti s tiq u e w B ru k seli, lu b p ań stw o w e p ra co w n ie k o n se rw a to rsk ie w Z SR R (W siesojuznaja C ien- tr a ln a ja N a u czn o -Issle d o w atielsk aja L a b o ra to - rija p o K o n sierw acii i R ie sta w ra c ii C iennostiej czy G o su d a rstw ie n n a ja C ie n tra ln a ja C hudoże- s tw ie n n o -R ie sta w ra c io n n a ja M a stie rsk a ja im. I. E. G ra b a rja w M oskw ie);

3. w odpow iednich je d n o stk a c h p rz y A k a d e m iach S ztu k P ię k n y c h , np. In s titu t fü r T ech nologie d e r M a le re i w S tu ttg a rc ie , M e iste r sc h u le fü r K o n se rv ie ru n g u n d T echnologie w A k a d em ii d e r b ild e n d e K ü n s te w W iedniu, czy S tu d iu m K o n se rw a c ji D zieł S z tu k i w k r a kow sk iej A k a d em ii S z tu k P ię k n y ch ;

4. w o dpow iednich je d n o stk a c h p rz y u n iw e rsy te ta c h lu b p o lite c h n ik a c h , ja k np. D e p a rtm e n t of T ech n o lo g y C o u rta u ld In s titu t of A rt w L o n dynie, czy In s ty tu t Z a b y tk o z n a w stw a i K o n s e rw a to rs tw a na> W y d ziale S ztu k P ię k n y c h U n iw e rsy te tu w T o ru n iu .

Is tn ie je jeszcze, ja k k o lw ie k w zan iku, n a u c z a n ie k o n se rw a c ji w p ry w a tn y c h p ra co w n iach ja k o fo rm a ju ż tro c h ę archaiczn a, n ie w y s ta r czająca i n ie d ając a ża d n y ch u p ra w n ień . W spółczesna k o n se rw a c ja zab y tk ó w ściśle łą czy się z b a d a n ia m i n au k o w y m i; ab y sp ro stać sk o m p lik o w an y m p ro b lem o m ja k n a jlep sz y ch w a ru n k ó w p rz ech o w y w an ia, zabezpieczania i p rz y w ra c a n ia w a rto śc i a rty sty c z n y c h , p ra ce k o n se rw a to rsk ie m ogą w y k o n y w a ć w yłącznie osoby w y soko w y k w a lifik o w an e. Z dobycie zaś ta k ic h k w a lifik a c ji zapew nić m oże ty lk o p la ców ka dobrze w yposażona, z sy stem aty cz n y m i p rz e m y śla n y m p lan em n au c zan ia oraz odpo w ied n ią k a d rą n au c zając ą i techniczną. W e w spółczesnym szk o ln ictw ie k o n se rw a to r skim je s t jeszcze w iele sp ra w w y m ag a ją cy ch sp recy zo w an ia. W p ie rw sz y m rzędzie a k tu a ln e są d y sk u sje n a d ty m , ja k ie p o w in n y być k w a lifik acje, d y plom i ty tu ł k o n se rw a to ra . Z god ność p a n u je ty lk o co do tego, że pow inien on

m ieć b ard zo ro zleg łą w iedzę o ra z k u ltu r ę a r ty sty czną. W d y sk u sji n a te m a t k ształc en ia k o n se rw a to ró w n a k o n fe re n c ji „V e rb a n d D e u tsc h e r G e m ä ld e re s ta u ra to re n ” w M a rb u rg u p o stu lo w an o k ształc en ie k o n se rw a to ró w i tech n ik ó w k o n se rw a to ró w o o d m ien n y ch u p ra w n ie n ia c h , ale też p rz y jm o w a n y c h n a in n y ch w a ru n k a c h n a stu d ia, o ró ż n y m p ro g ra m ie i'c z a s ie tr w a n ia 16. W Z S R R k a d ry k o n se rw a to rsk ie u z y sk u ją k w a lifik a c je w czasie p ra c y w p a ń stw o w ych p ra co w n iac h k o n s e rw a to rsk ic h i o trz y m u ją ró żne sto p n ie sp ec ja listy cz n e. Zgodnie z zarzą d zen iem M in iste rstw a K u ltu r y ZSRR z ro k u 1961 is tn ie je obecnie a r ty s ta k o n se rw a to r III, II i I k a te g o rii o ra z r e s ta u ra to r w yż szych k w a lifik a c ji w je d n e j z dziesięciu sp e c ja ln o ś c i17. P o lsc y k o n se rw a to rz y kończą uczel nie ze sto p n iem m a g is tró w sztuki.,

W ścisłym zw iązk u z p ro b lem e m k w a lifik a c ji p o zostaje ró żn o ro d n o ść p ro g ra m ó w nau czan ia. W spólna w inich je s t je d y n ie dążność do ciąg łego u lep sze n ia w obec s ta le ro z w ija jące j się te o rii i p ra k ty k i k o n se rw a to rsk ie j. D ro b n ą ilu s tra c ją tego m oże być n a p rz y k ład fa k t, iż w ro k u ak a d em ick im 1961/ /1962 liczba p rz ed m io tó w n ro w a d zo n y ch n a S tu d iu m K o n serw ac ji w K ra k o w ie w y n o si ła 12, w 1966/1967 — 19, a w 1968/1969 — 28. J e ś li p rz y p o m n im y sobie, że w ro k u 1948 T. D obrow olski, p u b lik u ją c swój p ro je k t k sz ta ł cenia k o n serw ato ró w , stw ierd z ał: A k o m p a n i a 

m e n t e m ć w icz eń m u s z ą b y ć w y k ł a d y i to co n a j m n ie j z trz ech dziedzin: 1) chem ii ogólnej w zakresie n i e z b y t chyba sze ro k im , 2) chem ii m ala rskiej i technologii, 3) historii s z tu k i oraz 4) f i z y k i ( w z w ią z k u z koniecznością po słu g i wania się a p a r a tem R o en tg e n a oraz lampą k w a r c o w ą ) 18, dopiero w ów czas u zm y sław ia m y

sobie ja k dalek o w yżej je ste śm y dziś. D la przy szłeg o oblicza stu d ió w k o n se rw a to rsk ic h nie bez znaczen ia są d y sk u sje zm ierzając e do zn alezienia n a jle p sz y c h p ro p o rc ji m ięd zy licz bą p rz ed m io tó w „ k o n s e rw a to rs k ic h ” a h u m a n isty czn y c h i a rty s ty c z n y c h oraz tech n o lo g icz n y ch i ścisłych. P ro b le m ó w je st jeszcze b a r dzo w iele, n ie było je d n a k m oim zam iarem p rz e d s ta w ia n ia a k tu a ln y c h za g ad n ień i sta n u szk o ln ictw a k o n serw ato rsk ieg o . P ra g n ą łe m je d y n ie zw rócić u w agę n a ścisłą zależność m ięd zy poziom em te o rii i p ra k ty k i w k o n serw acji za b ytkó w , a fo rm ą i p ro g ra m e m k ształc en ia k o n serw ato ró w . Z ależność tę d o strze g am w ciągu całej h isto rii k o n serw acji, z k tó re j k ilk a m o m en tó w u siło w ałem p rzed staw ić.

doc. d r W ładysław S lesiński A kadem ia S ztu k P ięknych K rak ó w

15 R elacje J. G a ł ę z o w s k i e g o z II Zjazdu Re- 17 A. A. G u b j e r, ...o.e., s. 11—»12. p rez en ta n tó w W yższych U czelni A rtystycznych w

W arszaw ie, Г1'—12.VI.1924, Rps Arch. A SP T 34A. 18 T. D o b r o w o l s k i , Pro b lem y kształcenia w dziedzinie kon serw a cji m ala rstw a , „O chrona Z

(6)

TRAINING METHODS APPLIED NOWADAYS AND IN THE PAST IN THE FIELD OF HISTORICAL MONUMENT CONSERVATION

The a u th o r e n d e av o u rs to p o in t o u t to th e tig h t in te r connection ex istin g b etw e en th e sta te and lev el of p rac tic e and th e o ry of con serv atio n on th e one h and and th e form s an d c u rric u la fo r tra in in g of c o n ser v ato rs on th e o th e r. A ccording to him th is in te rc o n nection is n o tic ea b le in th e e n tir e course of h isto ry of m o n u m e n t conservation. I t m ay be u n derstood from th e a u th o r ’s co n sid eratio n s th a t in p erio d s in w hich th e m a in aim of m o n u m e n t co n serv atio n w as confined to re n o v a tio n alone no cle a rly defined p ro fession could be iso late d and no specific tra in in g in

th e a r t of con serv atio n conducted. In the course of the 18th and 19th cen tu ries, alth o u g h some attem p ts w ere m ade in this resp ect, the tra in in g o f co n serv ato rs could not keep up w ith the needs of theory and p r a c tice. The basic fo rm lin efforts to acquire th e p ro fessional e d u c atio n w as th e w id ely sp read se lf-in stru ctio n . O nly th e 19th ce n tu ry has seen th e c re a tion and speedy developm ent of th e sta te -su p p o rte d and p la n n ed system of train in g in th e field of con serv atio n .