R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X V II , N r 1, W A R S Z A W A 1976
JÓZEF KOC, L ID IA K R EFFT, TEO FIL M A ZUR
BADANIA NAD WARTOŚCIĄ NAWOZOWĄ OSADÓW GARBARSKICH
CZ. I. C H E M IC ZN O -FIZY C ZN A C H A R A K T E R Y STY K A O SADÓW
In sty tu t C h em izacji R o ln ictw a A k a d em ii R o ln iczo -T ech n iczn ej w O lsztyn ie
W dobie intensyw nego rozwoju przemysłu zagadnieniem wym agają cym kompleksowego rozwiązania jest zagospodarowanie osadów otrzy m ywanych z oczyszczalni ścieków. W w ielu krajach osady te likw iduje się przez w yw ożenie do zagłębień terenowych, wyrobisk, pieczar albo zatapia się w morzu [17]. Są to m etody nieracjonalne i z tego względu nie mogą być stosowane na szerszą skalę. Wśród tych odpadów znajdują się osady, które ze względu na zawartość składników pokarmowych i sub
stancji organicznej mogą być stosowane w rolnictwie [12, 17, 18]. Do
tych materiałów odpadowych należy zaliczyć osady garbarskie.
Ścieki w zakładach garbarskich są oczyszczane chemicznie (koagula cja siarczanem żelazawym), a pozostający osad usuwa się na składowiska. Wobec zalegania dużej ilości tych osadów podjęto próbę ich w ykorzy stania do celów nawozowych. Na ten temat wykonano już w iele prac,
które dały pozytyw ne w yniki [8, 9, 10, 11, 13, 14,]. Badania nie rozwią
zują tego zagadnienia w całości. Zmienne są poglądy na tem at składu chemicznego osadów, gdyż nie dysponujem y wystarczającą ilością da nych, a wnioski w yciągnięto na podstawie pojedynczych prób. We w szy stkich doświadczeniach wazonowych i polowych osady garbarskie dzia
łały dodatnio na plonowanie roślin [8, 9, 10, 11].
Wobec braku kom pleksowych danych o wartości nawozowej osadów garbarskich przeprowadziliśmy w latach 1970— 1973, na zlecenie Insty tutu Przem ysłu Skórzanego w Łodzi, badania laboratoryjne i doświad czenia polowe z osadami z garbarni w Łodygowicach, Żywcu i K ępi cach. Uzyskane w yniki nad składem chemicznym osadów garbarskich przedstawiamy w części I pracy, natomiast w trzech dalszych częściach zostały omówione w yniki doświadczeń polowych (plony roślin i ich skład chemiczny oraz w p ływ osadów na zmianę właściw ości gleb).
M A TER IA Ł I M ETO DY K A B A D A Ń "
W latach 1970— 1973 do badań składu chemicznego pobrano 17 próbek z garbarni roślinnej w Łodygowicach, 20 próbek z garbarni chromowej w Żywcu i 13 próbek z garbarni roślinno-chromowej w Kępicach. Próbki pobierano z całego przekroju warstwy osadu na poletku osadowym w kilkudziesięciu punktach; następnie próbki dokładnie mieszano otrzymu jąc próbkę średnią. Przy typowaniu poletek do pobierania próbek kie rowano się stanem odwodnienia osadów; wybierano te poletka, z któ rych osad był przeznaczony do usuwania. W średnich próbkach ozna czono:
— zawartość suchej masy w temperaturze 105°C, — zawartość popiołu przez spalenie osadów w 550°C, — pH w H20 i w KC1 metodą potencjometryczną, — zawartość N ogółem metodą Kjeldahla,
— azot amonowy,
— fosfor metodą molibdenowo-wanadową, — potas, wapń i sód fotopłomieniometrycznie,
— magnez metodą kolorymetryczną z żółcienią tytanową, — siarkę nefelom etrycznie,
— żelazo metodą rodankową [7],
— tłuszcze przez ekstrakcję eterem naftow ym [7].
Chrom ogółem oznaczono zmodyfikowaną metodą dla ścieków gar barskich [4]. 0,5 g dobrze zmielonego osadu zadawano w kolbie K jel
dahla kolejno: 5 ml stężonego H N 0 3, 1 ml H202 i 10 ml 60-procento-
w ego HC104. Po 12 godzinach spalano początkowo na słabym płomieniu przez 2— 3 minuty, a następnie zwiększano płomień. Spalanie prowa dzono do momentu, aż zawartość przybrała zabarwienie pomarańczowe, pochodzące od związków chromu sześciowartościowego. Następnie za wartość kolby studzono i dodawano 100 ml wody i 10 kropli 25-procen- towego HC1, po czym intensyw nie ogrzewano przez 3 m inuty. Tak przy
gotowany roztwór przenoszono ilościowo do kolb miarowych na 200 ml.
Zawartość chromu oznaczano kolorymetrycznie. Reakcję barwną w yw o ływano ОД-procentowym acetonowym roztworem dwufenylokarbazydu. Kolorym etrowanie przeprowadzano przy długości fali 550 mjjt. Jako wzor
ca użyto wodnych roztworów K2Cr20 7.
Właściwości buforowe osadów garbarskich oznaczono względem 0 ,ln HC1. Wielkość próbki osadu wynosiła 10 g w przeliczeniu na suchą ma sę. Po dodaniu kolejnych ilości kwasu solnego próbkę mieszano i ozna czono pH.
Oznaczono zdolność sorbowania przez osady garbarskie jonów amo nowych, potasowych i fosforanowych. Do badań użyto roztworów: ln chlorku potasowego, chlorku am onowego i fosforanu jednowapniowego. Stosunek suchej masy osadu do roztworu w ynosił jak 1:10. Zawartość
Charakterystyka chemiczno-fizyczna osadów garbarskich 105
badanych jonów oznaczano w roztworach w yjściow ych i po 24 godzi nach. Różnicę stężeń przyjęto jako ilość jonów zasorbowanych przez osad garbarski.
OM ÓW IENIE W YNIK ÓW
Osady garbarskie swym wyglądem i właściwościami fizycznym i róż
nią się od innych nawozów organicznych (tab. 1). Osady ze wszystkich
garbarń posiadały zapach gnilny, który pochodził od wydzielających się produktów rozpadu związków organicznych. Różniły się one pod w zglę dem konsystencji, najbardziej płynne były osady z Łodygowic, nato miast pozostałe dwa osady wyglądem przypominały kompost. Ciężar w ła ściw y osadów wahał się od 1,005 do 1,200, średnio dla wszystkich w y
nosił 1,058. pH osadów wahało się od 6,6 do 9,7, w większości próbek
osady m iały odczyn alkaliczny.
Zawartość suchej masy w osadach była skorelowana z konsystencją
osadów (tab. 2). Osady z Łodygowic ze względu na niską zawartość su
chej m asy (4,6%) można zaliczyć do nawozów płynnych. Osady z dwu pozostałych garbarń były w znacznie większym stopniu odwodnione i za wierały zbliżone ilości suchej masy (średnio 20,4 i 21,8%). Zawartość
T a b e l a 1 N ie k t ó r e c e c h y z e w n ę tr z n e i w ła ś c iw o ś c i f i z y c z n e osadów g a r b a r s k ic h Some e x t e r n a l c h a r a c t e r i s t i c s and p h y s i c a l p r o p e r t i e s o f t a n n e r y s lu d g e s W y s z c z e g ó ln ie n ie E n u m era tio n Osady z za k ła d ó w g a r b a r s k ic h S lu d g e s from t a a y a r d s Ł o d y g o w ice Ż yw iec K ę p ic e Z apach S m e ll in t e n s y w n ie g n iln y i n t e n s v p u t r e f a c t i v e g n i l n y p u t r e f a c t i v e g n iln yp u t r e f a c t i v e Barwa C o lo u r b r ą z o w o s z a r a b r o w n -g r e y s z a r o c z a r n a g r e y - b l a c k b r ą z o w o c ż a r n a b r o w n -b la c k K o n s y s t e n c j a C o n s is t e n c y p ły n n a f l u i d maz i s t о- t o r f i a s t a g r e a s e - p e a t y p e a t yt o r f i a s t a C ię ż a r w ła ś c iw y S p e c i f i c g r a w it y 1 ,0 3 3 1 , 1 0 4 1 ,0 6 6 .1 , 0 0 5 * 1 ,1 5 1 1 ,0 2 0 « -1 ,2 0 0 1 , 0 3 3 - 1 , 1 3 9 pH ^ H2 0 8 , 4 7 , 9 7 , 7 7 , 6 - 9 . 7 7 , 1 - 8 , 7 6 , 9 - 8 , 1 pH ^ KC1 8 , 5 7 , 5 7 , 6 7 . 6 - 9 , 7 6 y 8 —8 , 4 6 , 6 - 8 , 6 p r z e c i ę t n a z a w a r to ś ć a v e r a g e c o n t e n t Uwaga: --- N o te : ---w a h a n ia ---w z a ---w a r t o ś c i f l u c t u a t i o n s i n c o n t e n t
T a b e l a 2 Z a w a rto ść s u c h e j m a sy , p o p i o łu i t ł u s z c z y w o sa d a c h g a r b a r s k ic h C o n te n t o f d ry m a t t e r , a s h and f a t s i n ta n n e r y s lu d g e s Osad z g a r b a r n i T an n ery s lu d g e S u ch a masa Dry m a t t e r Vi p r o c e n c ie s u c h e j masy I n % o f d ry m a t t e r s u b s t a n c j a o r g a n ic z n a o r g a n ie m a t t e r p o p i ó ł a s h t ł u s z c z e f a t s Ł o d ygow ice 7 , 5 6 4 , 4 3 5 , 6 2 , 5 8 2 , 3 - 2 1 , 5 5 4 , 2 - 8 8 , 2 1 1 , 8 - 4 5 , 8 1 , 1 0 - 3 , 4 8 Ż yw iec 2 1 ,6 3 5 ,7 4 4 , 3 1 5 ,5 1 1 , 9 - 3 1 , 0 4 4 , 1 - 7 1 , 5 2 8 , 5 - 6 6 , 0 8 , 1 1 - 2 6 , 2 K ę p ice 2 2 ,5 5 1 ,9 4 8 , 1 2 ,4 9 1 5 , 0 - 3 1 , 2 3 7 , 7 - 6 5 , 0 3 5 , 0 - 6 2 , 5 1 , 0 8 - 5 , 8 4 Ś r e d n io Mean 1 7 , 2 5 7 ,3 4 2 , 7 6 ,9 1 2 , 3 - 3 1 , 2 3 7 , 7 - 8 8 , 2 1 1 , 8 - 6 6 , 0 1 , 0 8 - 2 6 , 2
wilgoci w poszczególnych próbkach różniła się jednak dość znacznie, głó wnie ze względu na porę roku i czas suszenia. Zawartość popiołu w suchej masie wahała się w szerokich granicach: od 12 do 66°/o, średnio 43%. Resztę, tj. od 34 do 88%, średnio 57%, stanowiła substancja or ganiczna. Te znaczne wahania w zawartości substancji organicznej i po piołu należy tłumaczyć dużą zmiennością ścieków garbarskich i związa ną z tym ilością stosowanych koagulantów w czasie oczyszczania. Wyższa zawartość popiołu w osadach z Żywca i Kępic może być uwarunkowana stosowaniem większej ilości garbników mineralnych w procesach tech nologicznych tych garbarń.
Osady garbarskie zawierają dość znaczne ilości substancji tłuszczo wych, średnio 6,9%. Między poszczególnymi garbarniami stwierdzono siedmiokrotne zróżnicowanie zawartości tych związków; osad z Łodygo wic zawierał 3,9%, z Kępic 4,4%, a z Żywca 26,9% w suchej masie (w Zakładach Żywieckich garbuje się skóry świńskie). Związki tłuszczo we rozkładają się w glebie stosunkowo wolno, a przy większym ich na gromadzeniu mogą ujemnie wpłynąć na właściwości gleby. Z dawką 75 q suchej masy osadów garbarskich wnosimy do gleby od 82,5 do 1965,0 kg/ha substancji tłuszczowych; stanowi to od 0,14 do 3,28% ogólnej za wartości próchnicy w glebie (średnia zawartość próchnicy 2%) i 0,002— —0,067% ogólnej masy gleby w warstwie ornej (3000 t). Z ą b e k [19] stwierdził, że zawartość 1,48% tłuszczu w glebie łąkowej nawadnianej ściekami miejskimi nie miała ujemnego wpływu na właściwości produk cyjne tej gleby. Rozkład tłuszczy w glebie następuje dość szybko, jeśli są odpowiednie warunki tlenowe i ponadto kwasy tłuszczowe są wiązane
Charakterystyka chemiczno-fizyczna osadów garbarskich 107
przez węglan wapnia. Przy nawadnianiu gleb ściekami tłuszcze groma dzą się na jej powierzchni, natomiast w przypadku stosowania osadów zostają wym ieszane podczas zabiegów agrotechnicznych z całą warstwą orną gleby.
O wartości nawozowej osadów garbarskich decyduje zawartość skład ników pokarmowych. Średnia zawartość azotu w osadach wynosiła 3,78°/o, przy czym wahania były stosunkowo m ałe (od 3,46 do 4,23%). Znaczne różnice w ystąpiły jednak w obrębie prób pobranych z tej samej gar barni, co wskazuje na duże zmiany składu chemicznego osadów. M a ć
k o w i a k i P i e c z y r a k [10] stw ierdzili w osadach 2,8— 4,8% N,
M a s a r y k [11] od 1,1 do 2,0%, a M a z u r i inni [13, 14] w ykryli 1,9— 5,0% azotu w suchej m asie osadów.
W badanych osadach tylko niewielka część azotu, bo średnio 7,4%, w ystępuje w form ie amonowej. Wahania są jednak duże, gdyż wynoszą 0,0—28,0% w stosunku do azotu ogółem. Przeprowadzone analizy na za wartość azotu saletrzanego wykazały, że w osadach garbarskich azotany występują w ilościach śladowych.
Średnia zawartość fosforu w osadach garbarskich (tab. 4) wynosiła 0,25% przy wahaniach od 0,09 do 0,49%. Przeciętna zawartość potasu to 0,09% przy dość znacznym zróżnicowaniu 0,04— 0,2%. Niska zawar tość potasu w osadach związana jest ze stosunkowo małą jego ilością w surowcach garbarskich. Ponadto część potasu odpływa z wodą poście- kową. W ym ienieni w yżej autorzy [10, 11, 13, 14] stwierdzili wyższą za wartość potasu w osadach garbarskich.
T a b e l a b
Zawartość a z o tu ogółem i amonowego w osadach g â rb a rsk ich w % such ej masy
Content o f t o t a l N and N-NH^ in tan n ery s lu d g e s i n % o f dry m atter O sad z g a r b a r n i T an n ery s lu d g e s N o g ó łe m T o t a l N N-NH4 w % i n % u d z i a ł % w К o g ó łe m p a r t i c i p a t i o n % i n t o t a l N Ł o d ygow ice 4 ,2 3 3 , 2 8 - 5 , 6 7 0 ,4 7 1 0 , 4 Ż yw iec 3 , 4 6 1 , 9 7 - 4 , 3 1 0 , 2 2 6 , 4 K ę p ice 3 ,6 5 2 , 0 7 - 4 , 1 7 0 ,0 5 5 , 2 ś r e d n i o Uean 5 ,7 8 1 , 9 7 - 5 , 6 7 0 , 2 5 7 , 4
T a b e l a 4 Z a w a rto ść s k ła d n ik ó w m in e r a ln y c h w o sa d a c h g a r b a r s k ic h w % s u c h e j masy
C o n te n t o f m in e r a l co m p o n en ts i n ta n n e r y s lu d g e з i n % o f d ry m a t t e r Osad S lu d g e P К Ca Mg S Ка Fe Cr Ł o d ygow ice 0 ,2 5 0 ,1 1 4 ,2 6 0 ,2 9 3 , 1 0 3 ,1 5 0 ,0 3 0 ,9 7 0 , 1 8 - 0 , 3 3 0 ,0 6 - 0 , 2 1 2 , 4 8 - 7 , 5 1 0 , 1 2 - 0 , 8 7 2 , 0 8 - 3 , 9 0 0 , 8 5 - 6 , 3 7 0 , 0 0 1 - 0 , 1 5 0 * 7 8 - 1 ,9 0 Ż yw iec 0 , 2 8 0 ,0 9 З Д 7 0 ,2 2 2 , 5 9 0 ,5 9 1 ,1 0 2 ,0 5 0 , 0 9 - 0 , 4 9 0 , 0 4 - 0 , 1 4 1 , 0 0 - 6 , 5 8 0 , 0 1 - 0 , 9 4 1 , 2 2 - 4 , 8 3 0 , 1 3 - 1 , 3 1 0 , 0 1 - 4 , 5 3 1 , 0 8 - 2 , 8 0 K ę p ic e 0 ,2 2 0 ,0 7 4 , 0 5 0 ,3 0 2 ,8 9 0 ,4 3 1 ,7 3 0 ,8 5 0 , 1 4 - 0 , 3 3 0 ,05- 0 , 1 1 1 ,30- 7 ,2 2 0 , 0 7 - 0 , 8 4 1 , 6 9 - 5 , 4 5 0 ,2 4 —0 » 66 0 , 0 2 -1 2 , 5 2 0 , 3 4 - 1 , 7 6 Ś r e d n io 0 ,2 5 0 ,0 9 3 ,8 3 0 ,2 7 2 ,8 6 1 ,3 9 0 , 9 5 1 ,2 9 Ые ал 0 , 0 9 - 0 , 4 9 0 , 0 4 - 0 , 2 1 1 , 0 0 - 7 , 5 1 0 , 0 1 - 0 , 9 4 1 , 2 2 - 5 , 4 5 0 , 1 3 - 6 , 3 7 0 , 0 0 1 -1 2 , 5 2 0 , 3 4 - 2 , 8 0 T a b e l a 5
W ła ś c iw o ś c i s o r p c y j n e osadów g a r b a r s k ic h /m e/Ю О g s u c h e j masy o s a d u / S o r p t io n c a p a c i t y o f t a n n e r y s lu d g e s /m e/Ю О g o f s lu d g e d ry m a t t e r / Osad S lu d g e S o r p c j a z l n NH^Cl + I n KC1 S o r p t io n w it h NH^Cl + I n KC1 S o r p c j a NH+ z l n NH4C1 S o r p t io n NH+ w it h IN kh4c i S o r p c j a PO^“ z l n Ca/H2P04 / 2 S o r p t io n PÓJ" w it h IN Ca/H2P04 nh£ K+ suma sum nh+ + K+ Ł o d ygow ice ■41,8 3 1 9 ,1 3 6 0 ,9 5 2 ,3 833 Ż yw iec 5 , 2 3 2 7 ,3 3 3 2 ,5 1 9 ,7 742 K ę p ice 4 7 ,1 3 5 1 ,0 3 9 8 ,1 4 4 , 5 567 J. K o c , L . K r e ff t, T . M a z u r
Charakterystyka chemiczno-fizyczna osadów garbarskich 109
Osady garbarskie zawierają przeciętnie 3,82% wapnia, przy waha niach od 1,0 do 7,51%. Duże rozpiętości w zawartości tego składnika są w ynikiem nierównomiernego spływ u ścieków z poszczególnych proce sów technologicznych, a głównie ścieków z wapnowania skór, najbar dziej zasobnych w ten składnik. M a z u r i S z a f r a n e k [14] w osa dach z tych samych garbarni w ykryli 0,5— 1,5% CaO, natomiast inni autorzy [10, 11, 13] stw ierdzili 4,5— 16,3% wapnia.
Składnikiem zwiększającym rolniczą wartość osadów garbarskich jest znaczna zawartość w nich magnezu. Osady te zawierają średnio 0,27% Mg, przy bardzo dużych wahaniach (0,01— 0,94%).
Przeciętna zawartość siarki w osadach garbarskich wynosiła 2,86% przy wahaniach od 1,22 do 5,45%. Siarka do osadów dostaje się wraz z siarczkiem sodu, który jest używany do garbowania skór i z siarcza nem żelazawym jako środkiem używanym do koagulacji ścieków. Za wartość siarki w osadach garbarskich będzie więc zawsze dość duża.
Zawartość żelaza w osadach garbarskich wynosiła przeciętnie 0,95% (0,001— 12,5%). Te duże wahania pochodzą stąd, że nie w szystkie osady są wytrącane z dodatkiem koagulanta, jakim jest siarczan żelazawy. W w ielu przypadkach jego dodatek jest zbyt wysoki.
Osady z Żywca i Kępic zawierały przeciętnie 0,59 i 0,43% sodu, na tomiast osady z Łodygowic — 3,15% Na. Sód do osadów dostaje się z soli kuchennej stosowanej do konserwacji skór surowych. Ta ilość nie będzie działać ujem nie na glebę przy zachowaniu racjonalnego nawoże nia osadami garbarskimi. Stosowanie ich pod rośliny wym agające na wożenia sodem może być bardzo korzystne. Potwierdzają to badania B o ć k o i S z e r s z e n i a [5, 6], którzy podają, że przy równoczesnym wprowadzeniu do gleby soli sodu i wapnia oraz innych kationów nie stwierdza się większego ujemnego w pływ u na właściwości gleb.
Składnikiem, który w ocenie wartości nawozowej osadów garbarskich budzi najwięcej zastrzeżeń, jest chrom. Badane osady garbarskie zawie rały średnio 1,29% Cr, przy wahaniach od 0,34 do 2,80% Cr. Najwięcej chromu zawierały osady z garbarni chromowej w Żywcu, co jest w y nikiem procesu technologicznego garbowania skór. Uzyskane wyniki są
znacznie w yższe w porównaniu z danymi M a z u r a i S z a f r a n k a
[13] oraz M a ć k o w i a k a i P i e c z y r a k a [10], a zbliżone do da
nych M a s a r y k a [11]. S c h r e i b e r [16] jako graniczną zawartość
chromu w osadzie użytkowanym rolniczo podaje 3,0% Cr w stosunku do suchej masy. A n d r z e j e w s k i [1, 2] zaleca stosowanie do nawo żenia roślin mączki ze skóry chromowej, która zawiera 2,0% Cr.
Toksyczne działanie chromu na rośliny stwierdzono przy bardzo w y sokich jego dawkach, sięgających 1000 kg/ha [9] lub 180 mg na w a zon [1]. Przy m ałych dawkach obserwuje się jego dodatnie działanie na rośliny [1, 15]. B e r t r a n d [3] stwierdził, że nawożenie chromem na
glebach ubogich w ten pierwiastek powoduje 42-procentową zwyżkę plo nu ziemniaków.
Nawożenie organiczne dodatnio działa na poprawę właściwości sorp cyjnych i buforowych gleb. Osady garbarskie mają dużą zdolność sorp cyjną względem jonów ortofosforowych, potasowych i amonowych (tab. 5).
Jony ortofosforowe m ogłyby być sorbowane przez w ystępujące wT osa
dach wapń, żelazo i glin. Jony potasowe i amonowe sorbowane są głów nie przez koloidy organiczne i organiczno-mineralne.
Ilość koloidów oraz zawartość zasad decyduje o właściwościach bufo rowych. Wyniki badań wskazują, że osady garbarskie mają wysoką bu- forowość względem kwasów, będą więc pozytyw nie oddziaływać na w ła ściwości nawożonej gleby.
W N IO SK I
1. Osady garbarskie należy zaliczyć do nawozów organicznych, w
których średnia zawartość suchej m asy w ynosi 17%. W suchej masie średnia zawartość składników pokarmowych wynosi:
N ogółem — 3,78% P — 0,25% К — 0,09°/o Ca — 3,83% Mg — 0,27% S — 2,86% Na — 1,39% Fe — 0,95%
oraz 57°/o substancji organicznej.
2. Zawartość chromu w osadach garbarskich w ynosi średnio 1,29%, a m aksymalnie 2,80%. Ta ilość chromu nie działa toksycznie na rośli ny, jednak przy system atycznym stosowaniu tych nawozów może na stąpić jego kumulacja w glebie.
3. Ilość tłuszczy w osadach (przeciętnie 6,3% w s.m.) nie ogranicza ich stosowania w rolnictwie, gdyż związki te są rozkładane w glebach.
4. Osady garbarskie są nawozem o dużej buforowości i wysokiej zdol ności sorpcyjnej względem kationów potasu i amonu oraz anionu kwasu
ortofosforowego.
L IT ER A TU R A
[1] A n d r z e j e w s k i M.: W yk orzystan ie od p ad ów skóry chrom ow ej jako źró dła azotu w n a w o żen iu roślin. Rocz. N auk roi. Ser. A, 1970, 96, 2, 315— 316. [2] A n d r z e j e w s k i M. , T u c h o ł k a Z.: W yk orzystan ie odpadów o rgan icz
n y ch do celó w n aw ozów . Pozn. Tow . P rzyj. N au k W ydz. N auk Roi. Leś. Pr. K om . N auk. Roi. Kom . N au k L eś. 27, 1969, 37— 63.
Charakterystyka chemiczno-fizyczna osadów garbarskich
[3] B e r t r a n d D., W o l f A.: N ecessite de l ’o lig o -e le m e n t chrom e pour la c u l ture de la pom m e de terre. C.r. hehd. Seanc. A kad. Sei. Ser. D, P aris 1968, 226, 14, 1494— 1495.
[4] B iu lety n In fo rm a cy jn y Inst. P rzem . S k órzanego w Ł odzi, 1963.
[5] В o ć к o J., S z e r s z e ń L.: Z m ian y k om p lek su sorp cyjn ego g leb y n a w a d n ia nej ściek a m i m iejsk im i. Kocz. glebozn., dod. do t. 10, 1961, 753—754.
[6] B o ć k o J., S z e r s z e ń L.: Z m ian y ch em iczn e g leb y n aw ad n ian ej ściek am i m iejsk im i. Zesz. nauk. W SR W rocł. 1962, M elioracje, V II, 71— 80.
[7] H e r m i a n o w i c z W. , D o ż a ń s k a W. , S i k o r s k a C., K e l u s J.: F i zyczne i ch em iczn e b ad an ia ściek ó w m iejsk ich i osad ów ściek o w y ch . A rkady, W arszaw a 1967.
[8] K o c J.: B ad an ia nad w y k o rzy sta n iem o sa d ó w p ok o a g u la cy jn y ch ze ściek ó w g arb arsk ich do celó w n aw ozow ych . P raca doktorska, O lsztyn 1974.
[9] L i s k a J., K o z i k J.: V y u ziti odpadnich k o zelu sk y ch k alu ke h n ojeni. Za V ysok u U rodu, P rah a 1963, 9, 347— 349.
[10] M a ć k o w i a k Cz., P i e c z y r a k M.: B ad an ia p rzyd atn ości do celó w r o ln i czych osad ów z garbarni w Ł od ygow icach . PTG , P u ła w y 1970. M ateriały n ie op u b lik ow an e.
[11] M a s a r у к S.: V yu zitie garb aren sk ych odpadov v p o ln oh osp od arstve. A gro- chem ia, P rah a 1968, R. 8, 7, 201—202.
[12] M a z u r Z.: O sady ściek o w e jako rezerw a n aw ozow a. W iad. m elior. i łąk. 1, 1969, 2—5.
[13] M a z u r Т., С i e ć к o Z., К о с J.: C h em iczn o-roln icza ch a ra k tery sty k a osa dów garbarskich. GW TS 2, 1972, 47—49.
[14] M a z u r T., S z a f r a n e k C.: Z aw artość sk ła d n ik ó w n a w o zo w y ch i z w ią z k ó w p róch n iczn ych w osad ach garbarskich. Zesz. nauk. W SR O lsztyn 25, 1969, 718, 837— 845.
[15] M o u l i n i e H. , M a z o v e r R.: C ontribution a l ’etu d e de l ’action du chrom e sur la croissan ce des reg etu x . A nn. agron. P a ris 19, 1968, 5, 553— 567.
[16] S c h r e i b e r M.: Z agad n ien ie osad u w garbarniach. P rzegląd sk órzan y 2, 1963, 27— 32.
[17] W i e r z b i c k i J.: W yk orzystan ie ściek ó w w r o ln ictw ie i le śn ic tw ie . PW R iL, W arszaw a 1963.
[18] Z a k r z e w s k i J.: R oln icze w y k o rzy sta n ie o sa d ó w ściek ó w m iejsk ich . GW TS 1957, 3, 82—96.
[19] Z ą b e k S.: Z atłu szczen ie g leb łą k o w y ch w sk u tek n a w a d n ia n ia łą k ściek am i m iejsk im i. Rocz. N auk roln. Ser. F, 72, 1958, z. 4, 559—563.
Ю . К О Ц , J I. К Р Е Ф Ф Т , Т . М А З У Р И С П Ы ТА Н И Е У Д О Б РИ Т ЕЛ ЬН О Й Ц ЕН Н О СТИ Д У БИ Л Ь Н Ы Х Ш ЛАМ О В Ч А СТЬ I -я. Ф И ЗИ К О -Х И М И Ч Е С К А Я Х А Р А К Т Е Р И С Т И К А Ш ЛАМ О В И нститут хи м и зац и и сельского х о зя й ст в а С ел ь ск охозя й ств ен н о-Т ехн и ч еск ая академ ия в О лы иты не Р е з ю м е В 1970-1973 г.г. и зу ч а л и хим ич еский состав и некоторы е ф и зи ч еск и е свойства дуби л ь н ы х ш ламов и з к ож ев ен н ого зав ода в м естности Л оды говице, К ем пиц е и Ж ы в ец . У становили больш и е изм ен ен и я хим ического состава в ссех и ссл ед о
ванны х дуби л ь н ы х ш ламов, что связано с техн ол огей очистки сточны х вод и степенью суш ки ш ламов. В среднем эти ш ламы содер ж ат 17°/о вещ ества, к ото рое содер ж и т 57°/о орган и ческ и х вещ еств. В сухом вещ естве н аходи тся в ср ед нем: N — 3,78%, Р — 0,25%, К — 0,09%, Са — 3,83%, Mg — 0,27%, S — 2,86%, N a — 1,39%, Fe — 0,95% и Cr — 1,29%. К оличество ж и р ов в дуби л ьн ы х ш л ам ах с о ставляет 6,92%. Ш ламы отли чаю тся вы сокой буф ер н ост ью и способностью п о глощ ения катионов К + и N H 4+ , а т ак ж е аниона PO i—. По плученны м р е зу л ь татам шламы и з дуби л ьн ы х заводов, им ею щ ие н и зк ое со д ер ж а н и е хром а м ож но зач ислить к органическим удобрениям , которы е сл едует применять в зе м л е дел и и так ж е как и навоз в севообороте. J. К О С , L. K R E F F T , Т. M A Z U R IN V E ST IG A T IO N S ON FE R T IL IZ IN G V A L U E OF T A N N E R Y SLU D G ES. P A R T I. C H E M IC O -PH Y SIC A L C H A R A C TER ISTIC S OF SLU D G ES
D ep artm en t of A gricu ltu re C hem ization A g ricu ltu re-T ech n ica l C ollege in O lsztyn
S u m m a r y
In 1970— 1973 ch em ical com p osition and som e p h y sica l prop erties of tan n ery slu d ges from tan n ery p lan ts at Ł od ygow ice, K ęp ice and Ż y w iec w ere in v estig a ted . A con sid erab le v a r ia b ility of ch em ical com p osition of a ll the slu d ges in v estig a ted has been p roved, w h ich is co n n ected w ith th e sew a g e w a ter trea tm en t tech n ology and slu d ge d ew a terin g degree. T h e slu d ges con tain ed , on an average, 17% of dry m atter, in w h ich 57% occupied organic m atter.
The fo llo w in g am ounts of p articu lar elem en ts w ere contained, on an average, in dry m atter: N — 3.78%, P — 0.25%, К — 0.09%, Ca — 3.83%, Mg — 0.27%, S — 2.86%, N a — 1.39%, F e — 0.95% and Cr — 1.29%, T he fa t con ten t in tan n ery slu d ges w a s 6.92%. T hese slu d ges are haracterized b y a high b u ffer and sorption cap acity in relation to the cations of K + and N H 4+ and the anion of P 0 43~ . The resu lts obtained proved th at tan n ery slu d ges w ith a lo w chrom ium con ten t can be u sed as organic fertilizers, w h ich ou gh t to be ap p lied in agricu ltu re according to the p rin cip les assum ed for the fertiliza tio n w ith farm yard m anure w ith in a crop rotation.
D r J ó z e f К о с
A k a d e m i a R o l n i c z o - T e c h n i c z n a O l s z t y n — K o r t o w o
